Y Darian

Ail Grwydr Mabinogion I Abertawe. Nod ail Grwydr y "Mabinogion" prynhawn dydd lau, Mai 14eg. oedd Cors Crymlyn, a'r hon y mae cymaint o hanes a thraddodiadau diddorol ynglyn. Saif y "Gors" enwog ar fin bau Abertawe, rhwng Llansamlet a'r mor, a dyma raniad Esgobaethau Llan- daf a Thyddewi, ac yn yr hen amser Morgannwg a Dyfed. Breintiwyd y Cwmni dydd lau a thywydd braf, a chychwynwyd tua hanner awr wedi dau, ac awd gyda'r cerbyd trydan mor belled a, Phorth Tenant. O'r fan hon ymlaen yr oedd y ffordd yn ddieithr i'r mwyafrif o honom, a'r diddordeb oblegyd hynny yn ddyblu. Dirwynai y ffordd wrth odrau bryn Cil- fai a rhyngddo a'r mor, ae aethoin heibio mannau yn dwyn enwau fel y canlyn, Gelli Grafog, ac ar ei bwys mae llwyn o goed dan yr enw Coed Shon North." Hynodir y llwyn coed gan bresenoldeb nifer o goedydd tramor na wyr neb sut nac o ba le y daethant. Tybia'r Henadur Jordan, Llanpamlet, mai rhai o goed y llong-ddryIliad gymer- odd le yn y bau tua'r ddeunawfed ganrif ydynt. Yn y llong honno yr oedd llwyth o goed gwerthfawr yn ffrwyth- goed, ac o nodwedd addurniadol, wedi eu hanfon i'r Brenin o'r Ysbaen. Gyr- rwyd y llong o flaen storm enbyd i fau Abertawe, ac yno aeth yn ddrylliau, a gwasgarwyd ei llwyth gwerthfawr i bob cyfeiriad. Golchwyd rhannau helaeth o hono i draeth Margam, a meddian- nwyd hwy gan wyr y Plas. Ymhlith y rhai hyn yr oedd planhigion aur afalau, a dyma gychwyniad "Orangery" enwog Margam. Oddiar hyn awgryma'r Hen- adur y tebygolrwydd olchi peth o'r llwyth i'r traeth hwn hefyd, ac i rywun blannu'r coed lie y'u gwelir heddyw. Aethom heibio i Gwmdial a Phanty- gyfeile, Tirisef, Glanwern, a Phentre- dwr. Yma daethom i'r hen heol fawr o Abertawe i Gastellnedd, a thros yr hon y cerddodd yr enwog George Borrow gynt, ac edrydd ei stori am dani yn ei Wild Wales." Wrth amaethdy Crym- lyn, a nant Crymlyn yn yr ymyl, yr oedd yr Henadur Jordan yn ein haros, a chawsom ei gwmni am y gweddill o'r daith. Yr oedd presenoldeb yr Hen- adur yn gaffaeliad mawr i ni, gan mai efe wyr fwyaf am hanes y cylch, yn en- wedig digwyddiadau o fewn cylch ei gof. Yr oeddem erbyn hyn wedi cyrraedd eithafion y Gors, a'r ffordd wedi ei britho gan ddigwyddiadau difyrrus o Jbob math. Bu y "Brithyll" wrthi yn ddyfal fel arfer yn hel y perthi am nyth, a llwyddodd i ddarganfod chwech. Doniol oedd cynhygiad y "Beili Glas" o gwpanaid o de am y pennill neu englyn goreu i'r hyn alwodd "The leaning tower of Bonymaen," ac attal- iwyd y wobr hyd y grwydr nesttf. Dan arweiniad yr Henadur dilynasom ochr y Gors i gyfeiriad Jersey Marine. Cyn i gwmni o wyr o Llundain geisio sychu y lie adnabyddid ef fel Pwll Cynan, am mai yma y dywed hanes y darfu i Cynan, fab Rhys ap Tewdwr, foddi, a nifer o'i ganlynwyr pan yn ffoi o flaen y Norman ar ol brwydr fawr Hirwain Wrgan. Wedi sefyll i edrych ar Bane yr Allor," ymwelsom ac olion Capel Sant Margaret, a thraddodwyd ei hanes gan y Br. D. Rhys Phillips, F.L.A., ynghyd a llawer o draddodiadau diddorol am y llyn a Phwll Cynan. Wedi ymweliad a ffynon St. Margaret a chael y stori am dani gan Mr Phillips, awd i'r Jersey Arms, lie yr oedd yr Henadur Jordan wedi bod mor garedig a darpar pryd o de i'r cwmni. Ymun- wyd a ni yma gan briod hawddgar yr Henadur, ac adroddodd i ni lawer o ffeithiau diddorol am y lie. Hwn oedd man ei genedigaeth, a dangosodd y ty —Pensais—ynghanol y coed ar lech- wedd y bryn. Wedi cael te diolchwyd i'r Henadur a'i briod gan y Beili Glas, ac ategwyd hyn gan bawb o'r ewmni. Gelwyd am anerchiadau gan y beirdd, ac fel hyn y cynhyrfwyd D. Morlais Samuel: Mae'r Mabinogion ar eu taith, Er nad yw'n faith iawn heddy' I gyrrau Crymlyn a'nt mewn hwyl I gadw gwyl dan ganu. Mae pawb yn lion eu hysbryd Wrth deithio dros y gweryd Pob un a'i awydd am fwynhad Wrth dramwy'r wlad cant iechyd. Mae yfed pur awelon, Yng nghwmi'r pererinion, Yn creu rhyw londer ymhob un 0 lanciau'r Mabinogion. Mae "Beili Glas" a "Thalnant" wiw A'r "Brithyll" byw a "Jordan" Meredith yntau gyfaill mad, A rydd fwynhad ym mhobman. Mae Lovat Owen, Ynad Hedd, A'i wedd yn Honni'r ctdoldir, A J.D.W., gyfaill mwyn, Yn dwyn mawr sel i'r brodyr. Mwynheir y blodau, lawer cant, A dyfant 'r hyd y glasdir, Ond myn y Brithyll gyfaill cu Aroglu "Llygad Eglur." Mae Jones Glandwr a W.P., A Gibbon Lewis hoffus, A Dillwyn Jones, ac eraill sy' Yn gwneud y cwmni'n felus. Hwre i bawb o'r cwmni Sy'n crwydro yma 'leni; Hyderwn cawn wahoddiad clir Cyn hir i Dymunaf fendith i bob un. A'r dyn o Barc-y-deri; Mi wn y cawn fynd yn ein tro I "samplo'r" Logan berry. A'r Brithyll:— Goramledd oedd yng Nghrymlyn, Y curyll uwch ein coryn, Mewn gwisg o lwyd a gwasgod wen Heb un amen i'w emyn. v Am gynnar wy y gwanwyn Ei brynu a wnai'r brenin, Rhyw hanner coron ar bob wy Enillir ar ei enllyn. Fe lyncwyd, medd hen lanciau, Yn dyner gan y tonnau, Hen dref a safai ar y fan A dywed Jordan, yntau. A buddiol iawn, 'n ol boddi, Yw cynnes allu canu, A chynnal gwyl cyn canol nos Heb achos i neb ochi. Cafwyd tribanau difyr gan eraill, ond gan nad ydym am gael y "Darian" i ni ein hunain ni feichir ei cholofnau a hwy. Rhoddodd yr Henadur Jordan bennod werthfawr i ni o'i atgofion wrth y bwrdd, a chyflwynodd y gohebydd "Gan Grwydro" i'r Mabinogion, a phan ar ei chanu dyma waedd fod y tren yn dod, a gorfu arnom redeg am yr orsaf, a dull arnom tebyg i lun Goronwy Owen pan yn ffoi liw nos o'r lie y bu yn caru, ond heb gi ar ein hoi wrth gwrs. Profodd y Bonwr D. Rhys Phillips fel arfer yn fugail gofalus, a chyrhaedd- wyd adref yn ddiogel ac heb un o'r defaid ar goll. I. TALNANT.

Abercrave a'r Cylch. Ainon, Ystradgynlais.—Sul a Llun, Mai lOfed a'r lleg, cynhaliwyd cyfarfod- ydd blynyddol yr eglwys uchod. Gwas- anaethwyd gan y Parch. R. Gimblett, A. T.S., Meidrym. Cydymdeimlir yn fawr gan drigolion yr ardal a'r brawd David Jones, 15 Mor- gan's Terrace, Abercrave, a'i briod an- wyl yn y brofedigaeth lem a chwerw a'i goddiweddodd ym marwolaeth eu anwyl fachgen. Ychydig oriau y bu yn wael, ac ysgubwyd ef yn sydyn oddiar dir y byw. Claddwyd ei weddillion yng Nghladdfa Carmel, Abercrave, dydd Mawrth, Mai 12fed. Gwasanaethwyd ar yr achlysur gan y Parch. Robert Beynon, B.A., gweinidog yr eglwys, a'r Parchn. Lewis Jones, Tynycoed, a C. J. Pipe, A.T.S., yn cynorthwyo. Os yw angeu yn dwyn rhai ymaith o'r ardal, mae eraill sydd wedi bod yn ddi- weddar megis yn rhodio ym mro a chys- god angeu wedi diangc o'i grafangau. Cyfeirio yr ydym at Morgan W. Mor- gan, Ysw., Y.H., Bryntawe Abercrave, sydd wedi bod dan operation go bwysig yn ddiweddar. Mae yn raddol wella, ac yn adennill ei nerth. Nid yw eto wedi gadael yr Yspyty, nac yn debyg o wheud am rai dyddiau er hynny yn edrych ymlaen yn y gobaith o gael rhyddid buan i fwynhau cysur a dedwyddwch ei aelwyd glyd a'i deulu. .I= CAFNANT.

Ferndale. GAN IOAN. Mewn cyfarfod cyhoeddus yn Neuadd y Gweithwyr, Mai 8fed, penderfynodd aelodau y Gymdeithas Gydweithredol gydnabod Mr James J. Jenkins, ysgrif- ennydd cyffredinol y Gymdeithas, ar ei ymddiswyddiad. Siaradwyd yn barchus am dano gan amryw c'r aelod- au fel gwas ffyddlon a chymeriad teil- wng. Rhoddir iddo zC50 ac anerchiaa yn gynwysedig yn hyn. Mai lOeg a'r lleg cynhaliwyd Cyman- fa Ganu y Methodistiaid Calfinaidd Dosbarth Uchaf Rhondda Fach. ir arweinydd oedd Mr T. Hopkin Evans. F.R.C.O., Mus. Bac., Castellnedd. Cyn- hwysa'r dosbarth Bethania ac Eben- ezer, Mardy; Carmel, Blaenllechau; Penuel, Ferndale. Prynhawn Sul, ym Methania, llywydd- odd Mr Ebenezer Jones. Anerchwyd y cyfarfod gan y Parch. J. Daives, B.A., Briton Ferry Mr John Thomas, Fern- dale. Llawenydd mawr oedd gan liaws cyfeillion y brawd olaf ei fod wedi ei ad- fer i'w iechyd fel ag i'w alluogi i fod yn y Gymanfa, ac hefyd ddeall ei fod wedi dechreu arwain Cymanfa, a hynny gyda llwyddiant yn Nosfcarth Nantmoel. Dechreuwyd y cyfarfod drwy weddi gan y Parch. J. T. Jones, Tongwynlais, a di- weddwyd gan Mr Owen Jenkins, Fern- dale. Cyfarfod bore Llun yn Ebenezer. Llywydd, Mr T. D. Lewis. Dechreu- wyd y cyfarfod gan y Parch. J. Davies, I B.A., Briton Ferry. Pasiwyd pleidlais o gydymdeimlad a Mr J. Hughes Jones, I Mardy, yn ei afiechyd blin. Anerchwyd y cyfarfod gan y Parch. B. Watkins, Ferndale. a'r arweinydd. Diweddwyd y cyfarfod gan Mr Lewis Thomas, Mar- dy. Cyfarfod y prynhawn ym Mhenuel. Cyfeiriodd y Parch. B. Watkins at farwolaeth y llywydd penodedig, Mr David Lewis, Carmel, a dewisiwyd Mr. Griffith Evans, Carmel, yn ei le. Cyf- arfod y plant oedd hwn, a golygfa bryd- ferth arnynt, a'u lleisiau yn swynol. Canwyd "Rhagom filwyr lesu" (anthem W. Jenkins, Ferndale). Darllenodd yr ysgrifennydd nifer ymgeiswyr llwydd- iannus yn arholiad y Tonic Solfa, y cyfanrif 83. Anerchwyd y cyfarfod gan y Parch. Thomas Jones (W.), Ferndale. Dechreuwyd y cyfarfod drwy weddi gan Mr Thomas Jones, Mardy. Diweddwyd gan y plant yn cydadrodd Gweddi'r Ar- glwydd. Cyfarfod nos Lun ym Mhenuel, Fern- dale. Dechreuwyd drwy weddi gan Mr John Harris, Pontygwaith. Llywydd- odd y Parch. B. Watkins, Penuel. Rhoddodd yr arweinydd gamoliaeth uchel i arweinyddion y cyfarfodydd rhagbaratoawl, Mri. W. Trevor Lewis, Ferndale, a T. W. Jones, .Mardy, am eu llafur. Da iawn oedd gennym weled yno Mr Jenkins, o Affrica (gynt o'r Barry) Miss Thomas Ballarat, Aws tralia Mr John Rees, Kingston, America, a'r oil yn tystio fod yma wledd odidog. Cyfeiliwyd gan Misses Eunice Davies, Penuel, A.T.S.C., M. A. Thomas, Carmel; Mri. John Jones, Ebenezer D. M. Jenkins, Bethania Alaw Rhondda, Bethania. Dyma y tro cyntaf i Mr T. Hopkin Evans fod yma yn arwain Cymanfa, a sicr yw y caiff wahoddiad eto. Anerchwyd yn cyfar- fod yr hwyr gan Mr W. Howells (G.), Porth, a Mrs. Lloyd (W.), Ferndale. Canwyd unawdau gan Mri. David Thomas, Ferndale, a T. D. Lewis, Mar- dy.

I Nodion o'r Gogledd. I I GAN "GLYNDWR." I O'r diwedd caed cyfnewidiad er gwell yn y tywydd. Yn awr gwelir Anian yn ei gogoniant, a'r adar yn telori nes byddaru dyn. A hwythau'r blodau ychwanegant yn ddirfawr at harddwch yr olygfa. Y dydd o'r blaen dechreuodd yr agerlongau redeg o Lerpwl a mannau ereill i drefydd Sir Gaernarfon, megis Llandudno, Colwyn Bay, Rhyl, etc. Mawr y pryder a'r miri sydd yn lle- oedd hyn ym misoedd yr haf. Dibynant am eu bywoliaeth ar ddieithriaid, ac os hafaidd fydd y tywydd gorfoledd a deyrnasa, ond os anffafriol tristwch a fydd. A mawr hefyd y paratoi ar eu cyfer mewn adloniant a difyrion. A phwy wel fai arnynt, y mae yn ffordd onest o fyw. Tuedd yr ymwelwyr yn y blynyddoedd hyn yw gadael y trefi, megis Llandudno a Rhyl, a chyrchu am dawelwch Mon a Lleyn. Eisieu llonyddwch a seibiant y wlad sydd ar ddieithriaid. Cant ddigon o gynhyrfiadau yn y trefi a'r dinasoedd y trigant ynddynt. Prynhawn dydd Sadwrn diweddaf bu cynrychiolwyr Cwmni Dramayddol Caerdydd a Chaernarfon-sydd i ym- ddangos yn yr ymdrechfa derfynol yn Eisteddfod Genedlaethol Bangor-yn txnu "lot" pwy fydd i berfformio yn y prynhawn a phwy yn yr hwyr. Caer* dydd a dynodd y prynhawn, a Chaer- narfon y nos. Cynrychiolid Cwmni Caerdydd gan Mr. R. Gwyneddon Davies, Caernarfon. Swn paratoi sydd ar gyfer Eistedd- fod Mon y Llungwyn. Derbyniwyd pump o ddramodau yn disgrifio bywyd gwerin Cymru heddyw. Mae rhai o'r ffugenwau yn ddoniol, megis "Ble ma fa?" "Gwilym brawd Bob." Fe bery yr Eisteddfod am ddau ddi- wrnod, ac fe ofalaf fod darllenwyr y "Darian" yn cael ei hanes. Gwr ieuanc o Benbedw (Birken- head), sef Mr. Richard Hughps, enill- odd y gadair yn Eisteddfod Powys yr wythnos ddiweddaf. Gweithiwr cyffredin yw wedi diwyllio ei feddwl. Y mae yn fardd gwych. Efe enillodd ar y delyneg yn Eisteddfod hon y Uynedd, ac hefyd enillodd gadair ym Manceinion ar Suddiad y Titanic." Boreu dydd Sul bum mewn cyfarfod ysgol (M. C.) gynnend yn y Ceunant, lie hytryd rnyw chwe miildir o Gaer- narton, ac ar ochr y mynyddoedd. Yma y mae gorsaf pellebr diwitrau Marconi. Y pril later ydoedd "A ydyw yr Y sgol Sul yn cyfariod ag anghenion yr oes?" —mater y gellid ysgrifennu cyfrolau arno. Dywedodd y Parch. J. E. Hughes, M.A., Caer- narfon sylwadau pert ac amserol wrth gloi yr ymdratodaeth i fyny. Beth yw anghenion yr oes ?" gofynnai. Pleser, medd rai. le ond nid gwaith yr Ysgol Sul na'r eglwys yw darparu pleserau. Gwaith yr ysgol yw dar- paru ar gyfer anghenion moesol ac ysbrydol dyn. Yn yr Ysgol Sul y mae miloedd o Gymry wedi eu hachub i fywyd tragwyddol. Tri o beryglon yr Ysgol Sul yng Nghymru heddyw ydyw (I) Meddwl y gall fyw ar ei hadnoddau ei hunan. Y mae y tir yn un da, ond rhaid ei drin a'i weithio; (2) Edrych gormod yn ol. Ni wna hynny y tro; (3) diffyg ddifrifwch. Y mae y plant yn gyflym i sylwi-gwel- ant fod athrawon yr ysgolion dydd- iol o ddifrif, ac os na fydd athrawon yr Ysgol Sul felly, cyll yr ysgol ei dylanwad ar y plant. Rhaid i'r athraw hefyd fod mewn cydymdeimlad a'i ddosbarth. Rhaid cael yr human touch. Disgwylir. rhai miloedd o Diriog- aethwyr o Fanceinion i wersyllu i Gaernarfon yn ystod y misoedd nesaf. Dydd Sul yr oedd yr Esgob Mostyn yn pregethu ac yn conffirmio yng Nghapel Pabyddol Caernarfon. Dydd lau cynhaliwyd Arddangosfa ym Mhorthmadog a bu yn llwyddianus iawn.

Port Talbot. I Noson Gerddorol. I Nos lau diweddaf cynhaliwyd cyng- erdd glasurol gan Gor Eglwys Grove Place, dan arweiniad y cerddor adna- byddus, Mr. G. T. Llewelyn. A.R.C.M. Y gwaith berfformiwyd eleni ydoedd y gantawd felys, Y Deyrnas a'r Brenin" (Pattison). Gwnaeth y cor ei waith yn ganmoladwy, a hyn yn ffrwyth parotoad dygn a dyfal yn ystod misoedd y gae- af. Y fath ydoedd cydbwysedd y lleis- iau, y donyddiaeth, a'r mynegiant, nes diarfogi y beirniad craffaf. Haeddai y datganiad o'r corawdau, "Iesu wna i'r dall," "Dros ddol a bryn," "Deugain dydd o ympryd suddol," y ganmoliaeth uchaf, ac yn arbennig y tynerwch a'r hunan-feddiant nodweddai y tenor a'r bass yn y corawd olaf. Ond amheu- thun y gyngerdd ydoedd y triawd godi- dog ganwyd mor effeithiol gan Miss Katie Thomas, Miss Olwen Thomas, a Miss Louisa Llewelyn, sef "Yn y bore gyda'r wawrddydd." Llwyr deilyngai y gymeradwyaeth fyddarol roddwyd i'r datganiad gan y dyrfa, ac nid rhyfedd i'r cantoresau orfod ei ail-ganu. Gor- ffennwyd y gantawd a datganiad ar- dderchog o'r gydgan fawreddog a budd- ugoliaethus, Yr Iesu lywia'r byd yn grwn. Yn y rhan amrywiaethol o'r rhaglen gwnaeth y contralto, Miss L. Llewelyn, ei gwaith yn odidog, yn arbennig yn y gan, "My Ships." Gadawodd Miss Katie Thomas, y soprano, argraff ddofn ar y dyrfa, ac yn y gan "Heavenly Blos- soms," cafodd gyfle i ddangos cyfoeth a chlirder ei llais melodaidd. Un o ddisgyblion yr arweinydd, Mr G. T. Llewelyn, A.R.C.M., ydyw Miss Thomas, ac yn ddiddadl bydd yn glod I nid bychan iddo yn fuan. Ni raid i'r tenor adnabyddus o Fynydd Cynffig, sef Mr William Rees (Eos Cynffig) wrth ganmoliaeth. Digon yw dweyd iddo wneyd ei ran yn goeth a meistrolgar fel arfer. Am y baritone, Mr. G. T. Llew- elyn, anodd ydyw dweyd dim. Gwyr pob Cymro am ei lwyddiant dihafal yn ein Heisteddfodau Cenedlaethol a Thal- eithol, ac am yr ami alwadau sydd arno fel datgeinydd mewn cyngherddau clasurol. Beth bynnag a wnaeth Mr Llewelyn yn y gorffennol ni tharawodd nodyn uwch erioed nag a wnaeth yn y gyngerdd hon, yn enwedig yn ei ddat- ganiad o'r Trumpeter." Haedda Miss Kate Lewis hefyd y ganmoliaeth uchaf am gyfeilio mor fedrus. Tynnai miw- sig o'r offeryn cerdd hawdded ag an- adlu. ASAPH. Cymrodorion. Ar frig tonnau y llanw Cymreig ddaeth i mewn i fywyd y genedl ar ddechreu yr ugeinfed ganrif, cludwyi digon o wladgarwch i'r porthladd uchod i ffurfio a sefydlu Cymdeithas y Cymro- dorion. Clywsom lawer o wastraff ar ddawn wrth geisio sefydlu ambeli wein- idof, ond cyn pen blwyddyn yr oedd yn symudol ac yn chwennych sefydlu mew-i lie arall. Nid felly y Gymdeithas uchod, er dod ar frig y llanw y mae bell- ach wedi ymsefydlu, a bydd yn fuan mor ddiysgog a Mynydd y Foel. Er nad yw y Gymdeithas ond yn ei thryd- edd flwyddyn, y mae eisoes yn fam i Gymdeithas gref a blodeuog Blaenau Afan. Collodd Cymrodorion Dyffryn Afan a Margam lu o'i haelodau pan sefydlwyd Cymdeithas y Blaenau, er hynny ant ymlaen yn wrol a phender- fynol, a chredwn y byddant yn fuan mor llwyddiannus ag unrthyw Gym- deithas ym Morgannwg. Trodd gwaith y tymor diweddaf yn llwyddiant per- ffaith, a choronwyd yr holl ymdrechion ym mherfformiad y ddrama Rhys Lewis." Wedi goddeithio eu gwladgar- weh felly, try yr aelodau eu golygon i gyfeiriad y tymor nesaf, a chwbl gredwn na fydd yn ol i'r rhai fu mewn gwladgar- wch a sel Gymreig. Wele restr y swyddogion am y flwyddyn ddyfodol. Llywydd, y Parch. J. E. Rees (Ap Nathan); trysorydd, Mr T. C. Wil- liams ysgrifennydd cyffedinol, Mr Haydn Lewis; a'r ysgrifennydd arian- ol, Mr J. E. Williams. "Nid diffodd y llin sy'n mygu, wna pobi fel hyn, ond eu ehwythu yn fflam. Er gwneyd y tan Cymreig yn goelcerth gwahoddir blaen- ion y genedl i'n hannerch, sef dynion fel Lleufer, y Parch. Rhys J. Huws, Gwynn Jones, Dyfnallt, y Parch. Wm. Evans, M.A. (Wil Ifan), Penybont, Pedr Hir, a Miss E. J. Lloyd, M.A., Aber- ystwyth. Hyderwn yn fawr y Jbydd dyfodiad yr arwyr hyn i'n mysg yn f odd- ion i dynnu pob Cymro yn yr ardal i ymrestru dan faner y Cymrodorion. CYMRODOR.

I Nelson. Chwareuwyd y ddrama Gymraeg, Asgre Lan" (y Parch. R. G. Berry, Pentyrch) gan barti enwog y Garth yn y Cinema nos lau, Mai 14eg, 1914. Daeth nifer fawr o bobl ynghyd, ac yn ol tystiolaeth pawb cawsant eu boddloni i'r eithaf. Dyma y ddrama Gymraeg gyntaf a chwareuwyd yn y Nelson, ac yr oedd dan nawdd y Cymrodorion sydd ar gychwyn yma. Cafwyd araeth rymus gan y Parch. J. Jenkins (Penuel) ar ran y parti a'r gymdeithas. UN OEDD YNO.

CYMERWCH HYN YN DDIFRIFOL Ystyriwch drosoch eich hunain pa un a ddylai Parot( .d, gan ba un y mae Enw da yn ei wlad ei huD ac yn mhlith ei bobl ei hun yo mhob man, bwyso gyda chwi fel prawf o'i Werth Gwirioneddol a'i Adnoddau lachaol ar ot ugain mlynedd o Boblogrwydd cynydd- ol, neu feddyginiaeth ddieithr wedi ei pharotoi gan dramorwyr anadnabyddus, gan beidio rhoddi enw i'r cyfansoddiad, a dim ond dirgelwch i'ch harwain? Y pWNC o JECHYD Y mae hyn yn fater sydd yn sicr o fod a fynoch chwi ag ef ryw am- ser neu gilydd, yn neillduol pan y mae yr Anwydwst mor gyffre- din, fel y mae ar hyn o bryd. Y mae yn dda i wybod beth sydd i'w gymeryd er cadw ymosodiad o'r anhwylder mwyaf gwanhaol hwn ymaith, ac i frwydro ag ef o dan ei ddylanwad helbulus, ac yn neillduol ar ol ymosodiad, oblegid y pryd hwnw y mae y cyfansodd- iad wedi rhedeg i lawr gymaint fel ag i'w wneyd yn agored i'r mwyaf peryglus o anhwylderau. Mae QUININE JITTERS Q-W1LYM EVANS yn cael ei chydnabod gan bawb, sydd wedi rhoddi prawf teg iddi fel y feddyginiaeth hysbysol oreu er delio a'r Anwydwst yn ei wa- banol ffurfiau, gan ei bod yn Barotoad sydd wedi ei barotoi yn fedrus a Quinine yn nghyd a phethau cyfoethogol a Gwaed- burol ereill, addas i'r Afu, Treul- iad, a'r holl anhwylderau sydd yn galw am Adgyfnerthydd cryf- haol ac adnoddau giaugynyddol. Y mae yn anmhrisiadwv pan yn dioddef gan Anwyd, Pneumonia, neu unrhyw afiechyd difrifol neu lesgedd wedi ei achosi gan ddiffyg cwsg neu bryder o uprhyw fath, pan y mae teimlad cyffredin o wendid a lludded ar y corff. pEIDWCH DEDI. YSTYRIWCH YN awr Gyrwch am gopi o bamphled y tystiolaethau, a darllenwch y cyfryw yn ofalus ac ystyriwch yn dda, yna prynwch botelaid gyfla'r Fferyllydd neu yn yr Ystordy agos- af, ond pan yn prynu mynwch weled fod enw "Gwilym Evans" ar y label, stamp, a'r botel, oblegid heb hyny nid oes dim yn wirion- eddol. GWERTHIR YN MHOBMAN GWERTHIR YN MHOBMAN Mewn Potelau, 2s. 9c. a 4s. 6ch. yr un Unig Berchenogion QUINIflE BirTEBS HAHUFACTUHIBC COMPANY, LIMITED, LLANELLY, SOuth Walla.

pan nad oes dim yn galw am hynny. Gresynai fod plant wedi eu hamddi- fadu o aUu i werthfawrogi gwersi yr Ysgol Sul trwy esgeulustod eu rhieiii. Credai fod y colegau hefyd yn bech- aduriaid mawr ac yn anheilwng o'r baich ydynt ar y werin. Nid llawer fuasai i'r colegau dalu eu dyled i'r werin trwy fod yn ffyddlonach i iaith y wlad. Acth y drafodaeth ar y mater hwn eto'n frwd. Eiliwyd gan Mr. T. Mathews, M.A. (Llandebie), a phro- testiai yn gryf yn erbyn yr anfri a daflesid ar y Gymraeg yng Nghym- deithasfa'r Methodistiaid yng Nghaer- dydd dro yn ol, ac yn arbennig yn er- byn honiad y Parch. J. Morgan Jones —nad gwaith yr enwad oedd dysgu iaith, eithr yn hytrach ddysgu moesoldeb a chrefydd. Credai fod cadw'r Gymraeg yn gwestiwn o foes- oldeb ac nad oedd yr esgeulustod gwaradwyddus oedd arni yn arwydd o lawer o rinwedd. Ofnai nad oedd fawr gobaith o Goleg Caerdydd tra fyddai'r Prifathro presennol yno, ac yr oedd y colegau enwadol, y rhan fwyaf o honynt yn afiach ar gwestiwn j yr iaith. Rhoddodd engreifftiau o erlid myfyrwyr oherwydd eu hawydd i ddysgu Cymraeg. Ni chredai fod achub eneidiau yn pwyso llawer ar feddwl y rhai mewn balchter a sath- rent y Gymraeg. Siaradodd y Parch. W. Samlet Williams ac eraill ar y mater. Ychwanegwvd at y penderfvn- iad fod cadwraeth yr iaith yn gwesti- wn o focsoldeb. (7) Cynhygiwyd gan Mr. John Hughes, Abergwaun, ben- derfyniad yn cymell cynllunio i sierhati mwy o lyfrau addas i blant ysgolion Cymru, a'r priodoldeb o sicrhau rhodd neu wobr flynyddol at y mudiad oddi- wrth Gymro gwladgar. Credai mewn rhoddi i blant lyfrau y caent fwynhad wrth eu darllen, megis eiddo O. M. Edwards, Moelona, Eluned, a Llew- elyn Williams. Credai ef y gwnaeth- ai yr olaf fwy o les ped ymroddasai i lenyddiaeth Gymraeg yn hytrach nag 1 wleidyddiaeth. Eiliwyd gan Mr. W. Rowlands, M.A., Tredegar Newydd. Credai ef fod llyfrau Saesneg wedi gwneud llawer tuag at lygru Cymru. Credai hefyd y dylesid symud ymlaen heb ofyn byth ac hefyd am gymorth y pendefigion. Yr oedd areithiau y cynhygydd a'r eilydd hyn cystal a dim a gafwyd. (8) Ar gynhygiad Dewi Aur ac eiliad Miss Margam, o'r Aber, penderfyniwyd gwneud ymdrech i gael y Gymraeg ar arian nodau, a'i chan- iatau mewn brysnegesau a anfonir i Drefedigaethau Prydain. Dsrbyniwyd gwahoddiad A. H. Thomas, Ysw., i gynnal y Gynhadledd nesaf yn Aber- tawe, a nodwyd rhyw Sadwrn ym Mai fel yr amser goreu. Cymerodd Ficer Bargoed a Dewi Fychan ran yn y drafodaeth a'r gyhoeddi lawlyfr yn cynnwys hanes gweithrediadau'r mud- iad. Y draul oedd ar y ffordd. Addaw- yd symud y rhwystr gan P. J. Whel- don, Ysw., Goruchwyliwr yr L. & P. Bank, Caerfyrddin. Etholwyd y rhai a ganlyn yn bwyllgor i drefnu dathlu 500 mlwyddiant marwolaeth Glyn Dwr :-Mri. R. H. Thomas, T. Mathews, D. Rhys Phillips, P. J. Wheldon, Lewis Davies, Llcufer, a Syr Edward Anwyl; Mr. T. Mathews i fod yn gynhullydd. Datganwyd gwerthfawrogiad o hael- frydedd o Fonesig Mailt Williams tuag at y mudiad, ac o wasanaeth arbennig y Darian i'r Undeb ac i'r Cymdeith- asau. Maddeuer i minnau am awgrymu y gallai cefnogaeth Cymry Cymdeithas- au'r De i'r "Darian" fod yn fwy o lawer nag ydyw. Darparesid te a lluniaeth i'r cynrychiolwyr gan Cymrodorion Pontypridd. Ceir hanes y pererindod at fedd Ieuan ap Iago gan Brynfab yn y "Darian" nesaf. Siom oedd clywed na fyddai W. Jones, A.S., yng nghwrdd yr hwyr, ond diflanasai'r siom ar ol clywed araith Emrys James. Ceir darnau o'r araith hon a phethau eraill hefyd yn y nesaf.