Y Darian

00 YOU SUFFER FROPQ EYESTRAIN ? CAN YOU READ WITH EASE AND COMFORT AND ALSO SEE DISTANT OBJECTS CLEARLY AND DISTINCTLY? ARE YOU IN DOUBT ABOUT THE STATE OF YOUR EYESIGHT VISIT. VISIT. C. F. WALTERS, F.S.M.C., OPHTHALMIC OPTICIAN, OXFORD STREET, (Nearly opposite National Schools) SWANSEA. And 49a, Commercial Street, Aberdare. PRICES MODERATE CONSISTENT WITH THE HIGHEST SKILL AND WORKMANSHIP. Eisteddfod Flynyddo.1 Caerphili SEFYDLWYD 1887. Llungwyn, Mehefin 1, 1914. BEIRNIAID Oanu-Dr. Vaughan Thomas, Abertawe Mr. W. J. Watkins, F.R.C.O., Dowlais; Mr. J. Morgan Lloyd, Barri. Barddoniaeth, Traethodau a'r Adroddiadau-Y Parch. W. Evans, B.A., Penybontarogwy; y Parch. E. Pryce Jones, B.A., a Mr. Abraham Jenkins, B.A., Caerphili. Prif-ddarn Corawl, "Theme Sablime" (Jephtha) jC30 0 0 Corau Meibion, I- Down among the Dead Men" (Bantock) m 0 0 Goraa Plant, "Cadwen 0 Alawon Cymreig" (Tom Price) fl5 0 0 Englyn, Yr Hydd" 10 6 Pryddeø&, Marmar 3 0 Traethawd, Hen Qymeriadau Plwyf Eglwysilan £2 2 0 Unawdau Offerynol, 91 1/- yr uu Unawdau Lleisiol, f2 2/- yr un Unawdau i Blant, 10/6 yr un. Gyrer am y Rhaglen, i'w ohael oddiwrth yr Yogrifenydd- J. D. HUGHES, Rhosynfa, Caerphili. A GRAND Eisteddfod will be held (in aid of the Cottage Hospital) at the Aberaman Park, Aberaman (Kindly lent by E. M. Hann, Esq.,) on Whit-Tuesday, June 2, 1914 when upwards of X250 will be offered in prizes. CHIEF ITEMS:— Chief Choral: "O Great is the Depth (St. Paul). 1st prize £ 40; 2nd prize J610. Male Voice Pilgrims (Dr. Parry). 1st prize JG30 2nd prize JEIO. Second Choral: Ar ian Iorddonen ddofn (T. Gabriel). 1st prize JE10; 2nd prize .£5. Juvenile Choirs: "Song of Holiday" (E. T. Davies). Ist prize .£7; 2nd prize .£2; 3rd prize J61. Brass Bands (Class B.) "St. Paul." Prizes .£18. Pryddest: Gwobr 43 3s., a Chadair gwerth .£8 3s. Ambulance, Essays, Recitations, Solos, etc. For full particulars see Programme, to be obtained from the Secretaries-Hande Harris, 62E Brook Street, Aberaman; W. O. Lloyd, Isfryn, Cwmaman. FFORESTFACH (Nr SWANSEA). THIRD ANNUAL Grand CHAIR EISTEDDFOD Whit-Tuesday, June 2, 1914. CHIEF ITEMS. Male Voice Competition," The Assyrian Came Down" (Cyril Jenkins), X20 and a Gold Medal. 10/6 to each nnsuocessfnl Conductor. Mixed Choral, My love's like a red, red rose (Emlyn Evans), flo & a framed Enlargement. 10/6 to each unsuccessful Conductor. Children's Choral. Sweet and Low" (Barn by) lstPrize, £5 and a Silver Cup 2nd Prize' f2 and value 7/6. Mining Essay, "Explosions in Mines, their causes, and best means for their prevention. Prize 11 11/6 Drawing of King & Humble Improved Detaching Hook, ;el 1/ Drawing of Stoke's Safety Lamp, £ 1 1/- Rope Splicing (short splice), 1st 21 li-; 2nd 10/6. Ambulance, 1st £ 2 2/ 2nd £ 11 Individual Competition, 1st 7/6; 2nd 2/6. boloa (Vocal and Instrumental), Literary, Instru- mental Quartette, 12. Arts and Crafts Competitions. For further particulars see official Programme, post free Hd., from the General Secretary- DAVID JENKINS, Gendros,- Fforestfaoh, near Swansea. FORGE FACH, CLYDACH, Ger ABERTAWE. I CYNHELIR Y NAWFED Eisteddfod Flynyddol yn y lie uchod, Sadwrn, Gorphenaf 11, 1914. CORAU MEIBION, "Castella" (Dr. Protheroe) Gwobr JE20 CORA U CYMYSG, "My Love is like the red, red Rose (D. Emlyn Evans) „ JBIO AIL-GORAU MEIBION, In the Sweet bye and bye (Dr. Protheroe) ".£6 PRIF FKIRNIAD Dr. DAN PROTHEROE, Chicago. JBhestr gyflawn o'r Testynau i'w cael oddiwrth D. CLYDACH THOMAS, yr Ysgrifenydd am y pris arferol. Treorchy Annual Eisteddfod WHIT TUESDA Y A WEDNESDAY, 1914 ADJUDICATORS Dr. McKnight, Dr. Coward, Emlyn Davies, Esq., A R.C.M., Brynfab, &c. COMPETITIONS Chief Choral, .2100; Second Choral, tl5 Chief Male Voice, dE30—40; Second Male Voice, 410; Juvenile Choir, ielo; Poem, 3 Guineas and Chair. Braes Bands, Ambulance, Home Nursing, Needlework, Drawing, Shorthand, Poetry Recitations, &c. ] Programmes, 2d. each. from the Secretaries, Eisteddfod Office, Treorchy. Llanharan Eisteddfod Whit-Tuesday, June 2nd, 1914. CHIEF EVENTS CHIEF CHORAL, Ineu.ted, Chain'd." Prize £20. MALE VOICE, The Apsyrian came down." Prize £ 15. 8ECOND CHORAL," Dvddiau Dyn sydd fel Glaswelltyn." Prize X7. Solos (Vocal & Instrumental), Recitations, etc. For full participate sea Programmes, ] d. post free, from the Secretary, ARTHUR MILES. BURRY PORT WHIT MONDAY EISTEDDFOD: Male Voice: 'The Assyrian Came Down' j (Cyril Jenkins), 240. Second Male Voice: Little Church" (Becker), £8., Pro-i grammes (ltd. post free) from-General 1 Sec., Wm. Griffiths, Elkington Rd., Burry Port. TRECYNON, ABERDARE & PONTY- CWAITH (TYLORSTOWN). David Davies, Deceased, Builder, Trecynon. SALE OF VALUABLE LEASEHOLD PREMISES. MR. D. MORRIS POWELL has iT.L received instructions from the Trustees of the above to offer by Public Action at the Cross Inn, Tre- cynon, on Thursday, April 23rd, 1914, at 7.30 in the evening (subject to the Common Form Conditions of Sale of the Merthyr Tydfil and Aberdare Incor- porated Law Society, and to such Special Conditions as shall be then and there read), the following Properties: Lot I.-All that messuage or dwelling house, situate and being No. 31 Rose Terrace, Trecynon, and now let on a monthly tenancy at £1 5s. per lunar month. This Lot is held for a term of 99 years (less the last 3 days), from the 2nd day of February, 1871, subject to the yearly ground rent of 21 2s. Lot 2.—All that messuage or dwelling house, situate and known as Brook Villa, No. 56 Llewelyn Street, Tre- eynon, now let on a monthly tenancy at £1 10s. per lunar month. This Lot is held for a term of 99 years, computed from the 1st May, 1893, subject to the yearly ground rent of £1 4s. Lot 3.—All that messuage or dwelling house, situate and being No. 21a Llew- elyn Street, Trecynon, together with the stable at the rear thereof, and now let as to the house on a monthly tenancy of JE1 2s. per lunar month, and as to the stable on a monthly tenancy of 8s. per lunar month. Lot 4.—All that messuage or dwelling house, situate and being No. 22 Llew- elyn Street, Trecynon, and now let on a monthly tenancy of 21 10s. per lunar month. Lot 5.—All that messuage or dwelling house, situate and being No. 23 Llew- elyn Street, Trecynon, and now let on a monthly tenancy of £1 2s. per lunar month. Lot 6.-All that messuage or dwelling house, situate and being No. 24 Llew- elyn Street, Trecynon, and now let on a monthly tenancy of £1 2s. per lunar month. Lot 7.-All the messuage or dwelling house situate and known as No. 25 Llewelyn Street, Trecynon, and now let on a monthly tenancy of 21 5s. per lunar month. Lot S.-All that messuage or dwelling house, situate and being No. 26 Llew- elyn Street, Trecynon, and now let on a monthly tenancy of JE1 5s. per lunar month. Lot 9.-All that messuage or dwelling house, situate and benig No. 27 Llew- elyn Street, Trecynon, and now let on a monthly tenancy of 21 5s. per lunar month. Lot 10.-All that messuage or dwel- ling house, situate and being No. 28 Llewelyn Street, Trecynon, and now let on a monthly tenancy of £1 5s. per lunar month. Lots 3 to 10 are held under a Lease for a term of 99 years (less 10 days) from the 1st January, 1871, subject to yearly rent of PS 5s. 2d., which will be further apportioned and declared at the sale. Lot il.-All that messuage or dwel- ling house, known as 55 Llewelyn St., Pontygwaith, and now let at 21 7s. per lunar month. Lot 12.-All that messuage or dwel- ling house, benig No. 56 Llewelyn St., aforesaid, and now let at £1 7s. per lunar month. The above lots are held under a lease for the term of 99 years from the 25th day of March, 1885, subject to the yearly ground rent of 92 10s., which will be further- apportonied at the time of sale. Further particulars of the various lots may be had from Isaac D. Morgan, Esq., Solicitor, Aberdare, or from the Auctioneer at his Offices, Gadlys Road, Aberdare. ARGRAFFWAITH DA, SLAN a DESTLUS GYDA PHRYDLONDEB, yw nodweddion Thomas a Parry, Cyf., 12 ijEOL CAER, ABERTAWE. Lie mae Cymry hyddysg yn y gelfyddyd. Ond anfon Lly thyr-gerdyn ceir Esiamplano Adroddiadau Eglwysig, lestynau a Rbagleni Eisteddfodol, Tafleni ('yfarfodydd Cerddorol, &c. PelJseinydd Central 151.. Cofiwch >r enw- THOMAS a PARHY, Cyf., ABEBTAWE. Mae rhai yn son am godi Cymrn yn ei hoi; ein hawydd nj yw yyrru'r Hen Wlad yn ei blaen. I'r amcan hwn yr d5 in yn cyflogi Cymry sydd ar y blaen yn y ge fyddyd o krgraff a. ANFONWCU AM SAMPL\U. BARGOED ANNUAL EISTEDDFOD Will be held On WHIT-TUESDAY, JUNE 2, 1914. Mixed Choirs, 0 Father, whose Almighty Power" 20 0 0 Male Voices, "Valiant Warriors" 15 0 0 Juvenile Choirs, Action Song 4 0 0 Brass Bands 15 0 0 Solos, Penillion, Recitations, Harp and Ambulance for Male and Female.. 1\wdl, Essays, etc., etc. Programmes, lid. post free. Hon. Secretary, Workmen's Institute, Bargoed. FISTF-DOFOUAI) OYFODOL. Llungwyn, Mehefin 1, 1914.-Eisteddfod Flynyddol Caerphili. Llun Gwyn, 1914.—Eisteddfod Gadeir- iol Burry Port. Mawrth-Gwyn, 1914.-Eisteddfod Aber- aman, Aberdar. Mawrth-Gwyn, 1914. Eisteddfod Gadeiriol Fforestfach, Abertawe. Mawrth-Gwyn, Mehefin 2, 1914.-Eis- teddfod Flynyddol Bargoed. Mawrth-Gwyn, Mehefin 2, 1914.—Eis- teddfod Llanharan. Mawrth a Mercher-Gwyn, 1914.-Eis- teddfod Flynyddol Treorci. Dydd Sadwrn, Gorph. 11, 1914.-Eis- teddfod Flynyddol Forge Fach, Clyd- ach, ger Abertawe. Prepaid Small Advertisements Inserted at the following specially lo* rates: One week 4 wks. 11 wt, a. d. a. d. 8. d 20 words 0 8 1 8 & 28 0 ø a a » < 36 1 0 3 0 7 < These charges apply only to the follow ing classes of advertisements :-Apart, ments, Situations (Vacant or Wanted) To be Let or Sold, Lost or Found, awi Miscellaneous Wants. Remittances may be made by Postal Orders or half-penny stamps, if not prepaid double rate will bill charged. Advertising and Publishing OlKeen Cardiff Street, Aberdare Hysbysiad o Bwys I I Hysbyswyr, Gohebwyr a I Dosbarthwyr. Teimlwn mai angenrhaid yw gWDey. yn hysbys y cyhoeddir y "Darian bod dydd Mawrth, ac y danfonir hi i'r holl ddosbarthwyr brydnawn yr un dydd. Dymunwn ar i bawb a anfonar- hysbysiadau neu newyddion urgent ofalu eu bod yn cyrhaedd y 5wyddt J heb fod yn ddiweddarach na bort Mawrth. Carem gael bob gohebiairti arall mor gynar ag sydd bosibl. Anfoner pob gohebiaeth a phob ti-m. fodaeth yn dal perthynas a'r "Darisifl' i'r cyfeiriad a ganlyn YN UN IG — SWYDDFA'R DARIAN," ABERDAR Os bydd yn anghyfleus i un o'r darllen- wyr gael y Darian oddiwrrh ddosbarth- wr gellir ei chael o'r Swyddfa, Aberdar, am lic. yr wythnos, 6ch. am fia, 1/7, Y chwarter, 3/3 am haner blwyddyn, a 6/6 am flwyddyn drwy'r post. Nid Amddiffyn Goreu TARIAN ond TARIAN. Cyfiawnder. Tarian y Gweithiwr. DYDD IAU, EBRILL 23, 1914. SYLWER: Anfoner Llyfrau, &c., i'w hadolygu i'r Golygydd, Swyddfa'r "Darian," a gofelir am wyr cymwys i roddi barn arnynt. Ni chyhoeddir adolygiadau o hyn allan, oni ddaw copi o'r hyn adolygir gyda'r adolyg- iad.

Nodiadau'r Golygydd. I Orgraff y Darian." I Gwelir fod cyfnewidiad, a hwnnw er gwell gobeithio, yn orgraff y "Darian" yn ddiweddar. Nid yw eto mor ber- ffaith nac mor gyson ag y carem iddi fod. Un anhawsder ar ein ffordd i gael orgraff berffeithiach yw fod cynifer o ohebiaethau yn dod i law'r diwrnod olaf. Bydd gennym weithiau bymtheg colofn o ohebiaethau i'w darllen yn ystod dydd Llun, y mwyaf- rif a gwaith cywiro ar bob llinell o honynt; yn wir nid yn anaml yr ydym yn gorfod ailysgrifennu am fod hynny yn llai trafferthus na chywiro. Rhaid darllen a chywiro proflenni gyda hynny. Nid rhyfedd o dan yr am- gylchiadau fod gwallau yn llithro i fewn. Cwyna un o'n gohebwyr yr wythnos hon fod y gwahanol orgraffau yn ei yrru i bembleth a gofynna pa ysgrifennwr fyddai y diogelaf i'w ddilyn. Wel, ymhlith ysgrifenwyr y "Darian, nid oes amheuaeth nad Moelona yng Ngholofn y Plant yw y sicraf o'i horgraff o honom i gyd. Orgraff Rhydychen a ddefnyddia hi, a honno, yn ddiau ymhen amser fydd yr unig orgraff, gan mai hi, fel rheol, a ddysgir i'r plant yn yr ysgolion. Y mae llawer o'i phrif bwyntiau y gellir yn ddidrafferth eu meistroli. Nodwn rai pethau y tro hwn yr arbedai ein gohebwyr lawer o drafferth i ni pe talent sylw iddynt: (J) Na ddefnyddier "ph" yng nghanol gair nac ar ei ddiwedd; ys- grifc-nner "corff," "corfforol," "gor- ffen," "gorffennol," "Gorffennaf," etc. Nid oes eithriad i'r rheol hon. Ys- grifenner "ph ar ddechreu gair fel treigliad o "p," megis "pen," ei phen." (2) N a ddybler y cyd-seiniaid ag eithrio'r n a'r r," a gwell, pan mewn amheuaeth, yw bod yn rhy gynnil nag yn rhy hael gyda dyblu y rhai hyn. Ar ol llafariad hir defnyddier un o honynt, megis "caru," "canu," "geni," "ohono," "ohonynt," etc. Ar ol llafariad fer mewn sill acennog dybler hwy, megis, "carreg," "cannu, "tannau" (telyn), "gennvf," "honno," etc. Geiriau it ddigwydd yn ami mewn gohebiaethau lleol vw y rhai canlynol, a charem i'n gohebwyr eu hysgrifennu fel y maent yma "cynnal," "cynhaliodd," "cyngerdd," "cyngherddau," "anodd" neu "an- awdd, ac nid anhawdd, etc. Rhoddwn gyfarwyddiadau pellach eto. Taler sylw hefyd i ysgrif Mr. Henry Lewis yn y rhifyn hwn. Ysgrifennu Cohebiaethau. I Byddai yn hwylusdod mawr i ni pe talai ein g"bhebwyr sylw i'r pethau canlynoI -( I) Arfer dweyd eu meddwl mown cyn lleied o eiriau ag a fyddo bosibl. Gallem feddwl mai nod fawr ambell un yw bod cyn feithed ag y gallo. Cofier mai'r gamp yw bod yn fyr. Nid yw pentyrru geiriau yn orchest. Meddylier am frawddegau fel hyn Dygwyd gweddillion mar- wol ein cyfaill hoff i'w claddu yn naear mynwent P- Byddai "Claddwyd ei weddillion ym myn- went P yn llawn ddigon. Gellid I cymeryd yn ganiataol eu bod yn farw ac mai yn y ddaear y claddwyd hwy. Eto: Erbyn chwech o'r gloch yn y prynhawn yr oedd ei ysbryd pur wedi dianc o fyd y cystuddiau ac wedi ehedeg at yr Hwn a'i rhoes." Byddai Bu farw "neu hunodd" yn well o lawer na'r pentwr geiriau sydd yn y ¡ frawddeg uchod. Meddylier eto am frawddeg fel hon Ni flinwyd ni erioed gan y rhith lleiaf o amheuaeth nad oedd ein hymadawedig frawd yn hollol onest a chydwvbodol yn ei holl ymwneud a chrefydd a'i hymarferiad- au, ac yn Israeliad yn wir yn yr hwn nid oedd dwyll." Yn enw pob rheswm, paham na ddywedid yn syml fod yr ymadawedig yn grefyddwr didwyll. Byddai yn dda i lawer o ohebwyr ddal sylw ar-ddull gohebwyr Aberdar a Llanelli o ysgrifennu ac o gofnodi hanesion lleol. Enwadaeth. Yr ydym wedi derbyn sylwadau oddiwrth amryw ar ein hysgrif ar- weiniol ar Enwadaeth oedd yn y Darian cyn y diweddaf, ond gresyn fyddai eu cyhoeddi. Byddai yn dda gan y gohebwyr hyn weled undeb, ond y ffordd a gymrant i'w hyrwyddo ydyw rhoi eu bysedd yn llygad rhyw cnwad arall. Y mae un o honynt yn ysbryd "cicio nyth cacvvn." Ddaw hi ddim felly, fechgyn. Cyfyngasom ni ein sylwadau gan mwyaf i'n henwad ein hunain heb ddweyd dim allai beri tramgwydd i neb arall. Y ffordd sicraf i gael yr cnwadau yn nes yw i bawb edrych gartref a cheisio gweled beth allant hwy wneud yn eu henwad eu hunain i nesQ at enwadau eraill neu i gael enwadau eraill yn nes atynt hwy. Ac nid yw yn debyg y daw dyrnu ar eraill a hwy yn nes atom. Gormod o hynny sydd wedi bod yng Nghymru. Ofer, o bosibl, yw disgwyl undeb yn awr, ond y mae eisioes aw- grymiadau gwerthfawr wedi eu gwneud gyda golwg ar leddfu'r gwa- haniaethau i ddechreu. Yr Undebau Celf a Gwleidyddiaeth. Ar ol y lliaws eraill o'r arweinwyr sydd wedi gwneud yr un peth y mae Mr. Hartshorn yn y S.W.D.N. wedi bod yn cystwyo'r gweithwyr oheiwydd eu gwrthodiad yn y kleidlais ddiweddar i godi chwe cheiniog y mis yn eu cyfran- iadau tuag at Gyngrair y Glowyr. Cwyna fod y gweithwyr fuont mor frwd unwaith yn awr yn llercian ar ol, tra inae r arweinwyr eu hunain wedi eu huno mewn cefnogaeth i bolisi hyf, rhagsymudol, sydd bron a bod yn chwyldroadol yn ei gyrhaeddiadau. Yn awr pan y mae y gwahanol adrannau o'r arweinwyr wedi eu dwyn at eu gil- ydd, y gweithwyr sydd ar ol! Tybed na fedr Mr. Hartshorn weled fod rhai ym Mhlaid Llafur yn medi o ffrwyth yr hyn a hauwyd. Dilynir brwdfryd- edd eithafol bob amser gan oerni eithafol. Edliwir yn ami i'r eglwysi y trai fu ar ol y diwygiad, ond y mae rhywrai yn profi o'r un peth mewn cylch arall'yn awr. Ceisiodd llawer o arweinwyr Llafur wneud gormod, addawsant ormod. a Ihybiasant fod gweithwyr Cymru yn fwy anwadal nag yr oeddent. Da gennym fod y bleid- lais ddiweddaf wedi bod yn agoriad Uygaid iddynt. Nid yw gweithwyr Cymru byth yn mynd i ddygyniod a chyfansoddiad Plaid Llafur fel y mae nid yw yn gydnaws ag ysbryd y genedl. Nid diffyg diddordeb yn symudiadau Llafur, cofier, sydd yn cyfrif am fod y gweithwyr yn ymddangos yn ddifater yn bresennol. Yr oedd llawer o hon- ynt'yn Llafurwyr selog pan oedd rhai o'r arweinwyr presennol yn eu peisiau. Nid yw gweithwyr Cymru yn mynd i ymostwng i'w harwain yn ddall gan rai ag y mae eu dilyn mewn materion gwleidyddol yn anfri ar oreuon ein cenedl. Gronyn 0 Ras. Er y gwedir nad oes symudiad ar droed fel y tybiwyd i gael mwy o gyd- ddealltwriaeth rhwng Iladicalaeth a Llafur, gyda golwg ar osgoi gwrth darawiadau, diddorbl yw darllen yr adroddiad gawd yng Nghynhadledd Bradford gan Mr Keir Hardie ar berthynas yr I.L.P. a'r Undebau Celf ac a'r Rhyddfrydwyr. Cydnabydd- wn," meddir, y manteision a ddeillia i Lafur yn gyffredinol o'r fath gyfuniad o Undebau Celf a Sosialiaid ag sydd gennym ym Mlaid Llafur, ond nid ydym erioed wedi bod vn ddall i'r ffaith fod yn rhaid i ni fel Sosialiaid, er mwyn i ni allu manteiso ar gefnogaeth Undeb- wyr, aberthu peth o'n sefvllfa annibyn- 01 fel Plaid Annibynol Llafur." Dy- wedir hefyd fod gweithgarwch aelodau yr I.L.P. wedi ei lesteirio yn ystod y flwyddyn ddiweddaf gan y sefyllfa sydd yn ffrwyth y Ddeddf Seneddol. Da gennym. ddeall, felly, fod yr I.L.P. yn aberthu peth ar eu hannibyniaeth er mwyn cyfarfod a chynrychiolwyr yr Un- debau Celf. Dichon, wedi dechreu, yr aberthant ddigon o hono fel ag i beidio gwrthdaro yn erbyn rhai sydd yn gystal cynrychiolwyr Llafur a hwythau. 0 ran hynny nid annibyniaeth sydd yn galw am ei aberthu. ond y culni afres- ymol a ehvir yn annibyniaeth. Y Odeiseb. Cwyna y rhai oedd yn gyfrifol am ddeiseb honedig yr Ymneillduwyr fod Mi1. Asquith yn gwrthud et derhyn. Ond beth arall oedd ganddo i'w wneud a deiseb o'r fatli ? Y mae'r ddidl ai- ail-ddarlleniad Mesur Datgysylltiad yn mynd rhagddi yn foddhaol iawn, ond prudd yw darllen ynddi y dadleniad o'r twyll a arferasid i gael rhai i roi eu henwau wrthi.

Angladd. MR. LLEWELYN LEWIS, PEN- TWYN, DINAS, RHONDDA. Dydd Iau diweddaf, Ebrill 16, 1914, hebryngwyd rhan farwol Mr. LI. Lewis i Gladdfa Gyhoeddus Lledrddu, Trealaw. Yr oedd bras olwg ar y dyrfa yn dangos ar unwaith fod yna rywun allan o'r cyffredin yn cael ei gladdu. Yr oedd yr angladd yn gynrychiolaeth deg o bob dosbarth a gradd yn y cwm. A phe bai y teulu wedi gallu cydsynio a chais y werin a chladdu ddiwrnod ynghynt, sef Mercher, diau y buasai yn un o'r angladdau mwyaf gymerodd le yn y Rhondda. Yr oedd parch ac anwyldeb y werin tuag ato yn gyfryw fel y blvsent am dalu y warogaeth olaf o barch iddo. Yr oedd yn un o hen frodorion y wlad-un o "original crop" y Rhondda. Ciuinwyd ef yn Waun Adda Each, o fewn ychydig latheni i Pentwyn, He y treuliodd 74 o flynyddoedd, ac oddiyno y claddwyd ef. Machludodd ei haul ar y llecyn y tywynodd arno gyntaf. Yr oedd wedi eni pan ocdd Cwm y Rhondda yn dechreu cael ei aflonyddu gan ferw a dadwrdd masnach. O'r Waun Adda i Flaenycwm nid oedd na level, na drift, na pnwll glo, na rheilffordd, na pheirianau fychain na mawrion; yr unig beth aflonyddai ar ei heddwch ef y cyfnod boreu hwnnw oedd chwi- baniad y bugail, cyfarthiad y ci. gweryriad y march, ffroeniad yr ych, a brefiadau y defaid a'r wyn. Tenau ac anaml oedd yr amaethdai a'r pres- wylwyr yr adeg foreu honno. Ar hen Gwm sydd yn ol Telynog yn gul- ach na cham ceiliog yn un fforest- coedwig o Bontypridd i Flaenrhondda, ac un o ornestoedd y cyfnod oedd bod yn dyst o'r wiwer yn rhedeg heb ddisgyn o un cwr i'r uaH o'r Rhondda. Yr oedd ef ag anturiaethau glofaol i fesur yn cyd-dyfu, a difyr oedd ei glywed min nos ar ei aelwyd yn troi dail hanes yr hen amseroedd. Tystiai fod y Dinas yr adeg honno yn degwch ;bro, ac yn llawenydd yr holl gwm. Dol fras a phrydferth a welid o'r Ynys i waelod Troedyrhiw. Ac oni- bai mai yn y cymeriad o weledydd ac nid bardd yr adroddai yr hanes, anawdd iawn i ni fuasai meddwl fod yr anialwch anhygyrch prescnnol wedi bod unwaith fel gardd paradwys. Gu-elodd lawer tro yn hanes masnach- 01 y lie er dydd Walter Coffin ac un oruchwvliaeth ar ol y llall yn cael eu plygu a ,Li newid, ond yn rhyfedd iawn yr ocdd Llewelyn Lewis, fel Daniel yn Babylon, yn dringo i'r brig o dan bawb fu yno. A gwyr pawb nad oedd "push" ynddo-dyn gwylaidd, "shy" ydoedd. Yr oedd rhywbeth yn y dyn oddi allan. Nid ceiliog rhedyn yd- oedd, ond parai i ni feddwl am hiliogaeth y cewri chwe troedfedd o daldra, a'i olwg yn dyner a boneddi- gaidd, a'i eiriau yn wastad ac yn gymhcdrol, ac felly yn gadael argraff ffafriol ac arhosol ar bawb. Yr oedd yn ddyn teg, hynaws, yn gymeriad dyddorol a gwreiddiol. Yr oedd gan- ddo ei ffordd ei hun o feddwl, siarad, a gwneud. Rhoddai ei ddelw ei hun ar bobpeth. Yr oedd yn gyflawn o natur dda, yn adnabyddus i agos a phell. Cerid ef gan bawb, a pherchid ef fel dyn a dinesydd. Hauai garedigrwydd a chymwynasau wrth y miloedd, a dyna oedd testynau siarad pawb yn yr angladd, a 'doedd hynny yn ddim ond canlyniad naturiol yr had yn gwynu yn gynhaeaf arhosol ar ei ol, ac yntau er marw i fyw yn hir, ac yn llefaru yn yr hyn a hanwyd ganddo yn y corff. Bu ei gartref yn agored i bawb, yn llety fforddolion, a phob un yn teimlo fod ganddo hawl gyfartal i un o'r teulu yno. Mae caredigrwydd y teulu wedi bod yn ddifesur tuag at yr achos yn Ebenezer (NI.C.) oddiar ei sefydliad hyd y presennol. Y teulu hwn a'r Waun Adda y Williamsiaid oedd sylfaenwyr yr achos ar y Pumer. Bu John Elias o Fon a Christmas Evans yn efengylu yn ogystal a thadau Morgannwg i gyd, a deallaf fod ymryd y teulu i ddiogelu yr hen garreg aelwyd y sylfaenwyd yr achos arni fel dolen i, uno y presennol a'r gorffennol. Hedd- %ch i'xx- lwch, tra y mae ef ymysg tyrfa yr aur delynnau. Nawdd y nef orffwyso ar y teulu oil, a Mr R. Her- bert Lewis (y pregethwr) yn Australia. Gwasanaethwyd gan y Parch. J. Mor- gan, Aberdar (ei gyn-weinidog), yn cael ei gynnorthwyo gan y Parchn. T. P. Thomas, Llanbradach; Evans, Tabor (A.), J. Simons, Ficer, Penv- graig. Gwelwyd y gweinidogion can- IvnoI yn yr angladd Parchn. J. Ivor fenkins, Trewilliam; J. Gwrhyd Lewis, Tonvrefail; J. Jenkins, Fochriw; Thos. Davies, Porth. Prif alarwyr oeddent Mr. a Mrs. Llewelyn Lewis (mab a merch-ynghyfraith); Parch, a Mrs. D. Overton, Dinas; Wyrion. Miss Bronwen Morgan, Heulwen, ac Eirlys Overton; Mri. Bertie Lewis a Tom Morgan, a lluaws ereill o berthynasau.