Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
11 articles on this Page
Y Ddrama yn Aberdar.
Y Ddrama yn Aberdar. GAN LYWELYN. Cefais y plesei- o weled cliwtre "Boh Morgan," drama gyntaf Mrs. Bassett, Gadlys, Aberdar, yn y Neuadd Gyhoeddus nos Fercher, Ebrill y laf. Yr oedd hon yn un o'r dramodau cyd-fuddugol yn Eistedd- fod Genedlaethol Caerfyrddin. Aethum i'w gweled gyda'r amcan o ddweyd fy marn am dani yn y Darian." Yr oedd yn dda gennyf weled, pan aethum i fewn, fod y Neuadd yn orlawn, a Ihvyddiant ar- iannol yr anturiaeth eisioes wedi ei sicr- hau. Gwyddwn fod y rhan fwyaf, os nad yr o!! o'r chwareuwyr ar y Hwyfan am y tro cyntaf erioed, a thybiwn mai rhai i ddweyd wrthynt air yn dyner a eharedig a fyddent heb feirniadu 11awer arnynt rhag eu digio. Ond, yn wir, gwelais yn bur fuan eu bod yn gryn geiliogod ae yn lied siwr o'u gwaith; a gallaf finnan deimlo yn bur rydd vvrth ddweyd wrthynt sut i wneud yn wen y tro nesaf. Yr hyn garaswn i fyddai gweled y parti yn chware'r ddrama hon yr ail waith. Yr wyf wedi sylwi fod <?ryn wahaniaeth rhwng yr ail beriformiad a'r cyntaf o eiddo cwmni sydd yn dechreu. Y maent wedi cael eu trued danynt ac yn cywiro eu eamgvmeriadau eu iiunain, a thrwy hynny yn arbed gwaith i'r beirniad. Pan godwyd y lien gv.elem Bet .Morgan, un o'r prif gymeriaduu. ger ej hwthyn ar lan y mor, ac yn vmson. Collasid tri 01 bechgyn yn y mor, ae ofnai weled hudo Bob, y pedwerydd, gan swyn bywyd morwr i drigolion y glannau. Yr hyn a ofnai a ddaeth arni. Cyehwvnodd Bob eto i'r mor yn swn -lu huddion ilifrifol yr hen wraig ar idflo fod yn fachgen da. Gwnaeth Mrs. Annie Evans ran Bet yn wir dda o'r •dechreu i'r diwedd, ei bai mwyaf oedd methu peidio gwenu weithiau ar ol dweyd pethau difrifol, pan fyddai vn fwy priodol iddi guddio'i hwyneb a chrio, neu gy- meryd arni grin, beth bynnag. Teimlwn h()fyd fod tipyn gormod o bregethu yn dod i ran Bet, ond dyna, bai gwraig gweinidog v Gadlys oedd hynny. Dygasai Mr David Harris ran Bob yn dda, a phortreadai'r k-vnieriad yn rhagorol. Y peth pnnaf oedd gennym yn ei erbyn oedd ei fod ormod "ar y wires," ac weith- iau fel pe'n dawnsio ar ben tomen bele. Tueddai i orwneud ei ran pan yn ymadael .a'i fam, nes yr ymddanghosai fel pe am fod yn gellweirus a chymeryd yr hen wraig yn ysgafn. Gwnaeth Mr. John G. Lewis ran John, Bronwylau Fawr, ei ran yn naturiol dros ben, ac yr ydym wedi methu, .er ceisio, cael dim yn ei erbyn y tro hwn. Yr oedd y menywod wrth y ffynnon yn ddiddorol iawn. Gwelsom hwy felly gan- noedd o weithiau, ac nid oedd dim yn fwy naturiol nag iddynt hwy chware y rhan hon o'r ddrama yn eithriadol dda. Dipyn yn foel oedd golygfa'r briodas, a gellid gwneud hebddi a'i chymeryd yn ganiataol. Methasom a chael llawer o dyllau mhor- tread Mr Morgan Richards o Mathews, y mate, a'r cena aeth a "rwm" i dy yr hen wraig ac a hudai Bob i feddwi. Rhaid i ni gamol hefyd Miss Beatrice Venn am wneud rhan Mrs. Bob Morgan mor dda. Yr oodd ganddi hi lawer o waith a gwnaeth yn dda o'r dechreu i'r diwedd; ond carem iddi hi'r tro nesaf, ar ol iddi ddweyd rhywbeth doniol, beidio dechreu dweyd dim arall nes bo'r dorf wedi gorffen chwerthin. Yr oedd amryw o'r cwmni yn euog o hyn. Teimlem, fel hen boacher, ddiddordeb mawr yng ngolygfa'r berw- hela gwnaed hi'n bur dda, ond nid oedd i fyny a'r marc. Dichon, er hynny, mai gormod fyddai disgwyl i wraig gweinidog fod yn hyddysg iawn mewn materion fel hyn, gan nad beth am y gweinidog ei hun. Camgymeriad mawr oedd i'r un darewai'r llawr i ddynwared ergyd o ddryll fod yn y golwg. Yr oedd yn dda gennym hefyd mai eogio saethu yr oeddent, oblegid nid oedd blaen y dryll bob amser i'r cyfeiriad y dylasai fod. Yr oeddwn i o dan yr argraff mai yn y nos yr oedd y gwaith hwn yn mynd vmlaen. Prin yr elai'y rhai mwyaf beiddgar i saethu yn ymyl y Plas liw dydd. Os nos oedd, mi a'i heriwn i saethu llawer .0 betris. Ac ar bennau coed y ceir ffesants yn y nos yn y gaeaf, ond ni welais un o honynt yn edrych i fyny. Ond a chaniatau iddynt fod yn ddigon beiddgar i saethu am hir amser yn y dydd yn ymyl y Plas, yr oeddent yn ffol iawn i aros i dynnu'r adar allan o'r sach i'w hedmygu a chware a chwnhingen fach fyw pan ddylasent wybod eu bod mewn perygl. Yr amryfusedd hwn arweiniodd i saethu'r cipar a gosod yr allt ar dan, a ffoedigaeth Bob Morgan a Mathews y mate. Yr oedd yn dda gennym weled cymaint o werthu ar yr "Aberdare Leader" ar y llwyfan pan ddaeth y newydd ynddo fod Bob wedi boddi, a Mr John Davies, attend- ance officer, yn ei brynu. Rhan capten a gymerai ef, ac edrychai yn iawn ar y llwy- fan, gan nad sut y gwnelai ar y Hong, dipyn yn ddifater a swyddogol oedd ei gyd- vmdeimlad a'r hen wraig wrth dorri'r newydd iddi. Credem ei fod yn meddwl gormod o'i wisg a'i osgo fel capten i fod yn ddiddanydd effeithiol i'r galarus, ond gellir maddeu hyn iddo am y tro, gan nad oedd wedi bod yn gapten yn hir. Wedi colli Bob, yr oedd Gwen yn rhvdd, ac yr oedd yn dda gennym weled nad oedd John Owen wedi colli'r ddawn i garu. Ac o gwmpas y briodas hon eto, gan fod y ddrama yn tueddu i fynd yn hir, credwn y gellid ymdroi liai gyda'r anrhegion-y china dogs a'r china cats, er cystal gan y merched oedd chwareu a theganau feUy. Cawn ein hunain yn nesaf yn New York, a'r Bob y tybid ei foddi eto'n fyw. Braidd yn hir oedd yr olygfa yn yr Ysbyty yno, a chredwn y gellid trefnu y cwbI a fu yn y ddinas honno yn un olygfa er mantais i'r ddrama. Beth bynnag, gwnaeth pawb yno eu gwaith yn dda a siriolodd y canu lawer ar yr amgylchiadau. Camgymeriad, er hynny, oedd i un arall gymeryd i fynny ran Boh yn v fan hon. Yr oedd Mr E. R. Evans newydd ei saethu fel cipar, a dyma fe'n troi i fynny fel Bob afradlon yn New York. Dylesid gorfodi David Harris i fynd ymlaen a'i waith hyd y diwedd. Dichon y byddai hanner boddi, a thwymyn wynegon, a thipyn o boen cydwybod yn y fargen yn help i sefydlogi tipyn ar ei goesau. Gresyn oedd iddo ef adael ei waith ar hanner. Dychwel Bob a geilw gyda'i Fodryb Neli i gael allan fod ei fam wedi ei chladdu ac fod Gwen, o dan y dyb- iaeth fod ei gwr cyntaf yng ngwaelod y mor, wedi priodi a John Bronwylan, ei hen gariad ac yn hapus tawn. Y mae Boh erbyn hyn yn edifeiriol, a theimladwy iawn oedd ei waith ar ol clywed fod ei wraig yn hapus gydag arall, yn i-hoi darn coron i'r hen wraig ac yn ei rhybuddio na ddywedai i neb iddi ei weled rhag i hynny dorri ar < ddedwyddwch Gwen. Pan aeth at Bron- wylan i gyel yr olwg olaf ar Gwen drwy'r ffenestr yn y nos cyn Hychwelyd i New York byddai yn well gennym iddo gad" I ddwylaw o'r golwg a dangos ei wyneh yn unig. Chwareuodd Rhagluniaeth ran dda yn y ddrama yn y fan hon trwy gipio Modrvb Neli i well hyd cyn y bore, am nad oedd ganddi ffydd, hwyrach, y cadwai r hen wraig y gyfrinaeh. Gwnaeth chwareu- wyr y rhannau Ileiaf, y negesydd, yr hedd- geidwad, Shoni Winwns, ac eraill, eu rhan yn dda, ac y mae llawer o lwvddiant Drama yn dibvnnu ar y cymeriadau mwyaf dinod ynddi. Llongyfarchwn yr awdures dalent- og, a'r Cwmni, a'r pwyllgor i gyd ar raen eu gwaith a llwyddiant eu hanturiaeth.
Briwsion o Aberpennar - (Mountain…
Briwsion o Aberpennar (Mountain Ash). Dydd Sadwrn, Mawrth yr 28ain, hn farw Mrs. Jane Thomas, Heol Rhydychen, o'r lie ucliod. Yr oedd yn wraig oleuedig yn yr Ysgrvthyrau, a chanddi barch mawr i'r pethau sydd uchod. Yr oedd yn gymeriad cryf a glan. Yr oedd eistedd i wrando arni yn adrodd am "droion yr yrfa," ac mor agos ambell waith y teimlasai ei Gwar- edwr megis yn sisial ei feddwi wrthi, ac yn ei helpu dan y baich. Magwyd hi y rhan fwyaf yn Aberdar, a thybiai nad oedd lecyn mor anwyl yn y byd. Syniii(lodd otldiyno i Gwm Rhondda, a daeth yn ol i'r lie hwn oddeutu ugairi mlynedd yn ol. Cyn priodi yr oedd yn aelod ym Methan- ia, M.C., ac yr oedd ganddi feddwi uchel rhyfeddol o'r diweddar Ddoctor Saunders, ac hefyd o'r diweddar Barch. AVilliani James. Bu yn aelod am blynvddoedd yn Siloa, Aberdar, wedi iddi briodi a Mr John Thomas y Saer, a gwelais hi yn mynd i hwyl fawr wrth adrodd ambell i ddarn o biegeth y diweddar Barch. David Price, ei hen weinidog. Yr oedd ganddi hareh dwfn i Silyn Evans, gweinidog presennol Siloa. Yr oedd yn aelod byw iawn oddiar I ei dyfodiad i'r He hwn ym Methania (A.), Capgarw, ae y mae colled ar ei hol niewn cyfran a gweddi, ond daw y rhai hynny i I gw l'dd a ni yn y gwynt eto, chwedl Elf.,d. Claddwyd ei gweddillion yn Erw Duw yn Aherdar dydd faii diweddar", a thyrfa fawr mewn galar wisgoedd. Cydymdeimlwn yn fawr a'r plant, sef Mr Thomas (contractor), Kingcraft; Mr J. D. Thomas (ei wyr) imdertaker; Mr. a Mrs. Davies, jeweller, a Mrs. Davies, ei hunig chwaer. Gwasan- aethwyd yn y ty ac ar Ian y hedd gan y Parch. J. Phillips, ei gweinidog. Dvwed- odd betliau da am dani, ond nid gormod. Cafodd fyw hyd 77, a hu farw a'i lamp yn I lIosgi ae yn goleuo. Ym Mryn Seion, nos Fawrth diweddaf, traddodwyd darlith gan v Parch. Evan D. Thomas, Ahercynun, ar Hai o Enwogiou y Genedl a godwyd i anrhydedd o le annhehyg." Cafodd amser hapus. Cadeir- iwyd gan y Parch. David Morgan, yn ab- senoldeb y Meddyg Arthur Jones. Diolch- wyd iddynt am eu gwaith. Clywais gyda boddhad fod y Parch. J. E. Thomas, gweinidog y Ffrwd (B.) wedi cael amser nodedig pan yn pregethu yng nghapel Castle Street, Llundain, yn ddi- weddar. Hyderwn yr erys yn hir yn yr eglwys hon i harhau y gwaith da y mae wedi ei ddeehreu ymhlith y bob! ieuainc. Y mae gwedd dda ar yr Ysgol Stil yma. a'r arolygydd gweithgar, Mr W. Williams (y fferyllvdd), wrthi a'i holl egni, a phawb yn cydweithio. Do fe gafodd fy hen gyfaill mwyn, sef y diweddar Mr J. Williams, Penrhiwceiber, angladd tywysog a gwr mawr. Dydd TRii diweddaf daethai ei garedigion o bell ag agos i dywallt deigryn ar lan ei fedd, ac i ddangos ei eydymdeimlad a'i weddw a'i blarit mwyn. Gweithiodd yn galed mewn hyd ag eglwvs, ac ni fu ei lafur yn ofer. Dywedwyd llawer am ei rinweddau gan amryw o weinidogion dydd ei gladdu. Gwr mwyn wnai gario mynwes—yn co?Id, Calon fawr a chynnes; I John Williams mae hanes, Y dvn cvfiawn yn Hawn lies. Cynhaliwyd ewrdd chwarterol Cylch- daith Aberdar nos Sadwrn yn Festri Seion, a dvwedir fod eynryebiolwyr Brvn Seion heb fod mewn cynghanedd a'r oil a fu yno. Amser a ddengys pwy sydd iawn. Arosasant yn hir gyda chwestiwn y gwa- hodd. Nid oes heddwch yn wastadol gyda hwn. Gwn y bydd yn bleserus gan lawer wybod fod Mr John Jones, Middle Duffryn, un o brif flaenoriaid Capel Wesleyaid Aber- aman, wrth roddi y swydd o drysorydd i fyny, wedi dweyd ei fod yn madden iddynt y ddyled (ddeg punt) oedd a mynt iddo ef. Nid llawer o'i fath ef sydd yn bod. Melus hefyd oedd deall fod y diweddar Mr a Mrs. Watkins, Cross Street, Aber- clar, wedi gadael dros gan punt i Eglwvs Seion. Rhoisant lawer mown bywyd at achos Iesu Grist, ac yn eu marw ni thyn- asant yn ol. Eu coffadwriaeth sydd fen- digedig. I I MAB Y WAWR. I
-Penderyn.I
Penderyn. I Mawrth yr 31ain diweddaf oedd tymor y cytundeb i fyny rhwng Mri. W. P. Powell a'i Gyf., a'r chwarelwyr, a ihaid oedd gwneud cytundeb o'r newydd. Penderfyn- odd y gweithwyr ofyn am naw ceiniog yr wythnos o godiad er dod a'r gyflog yn 30s. yr wythnos. Da gennym glywed iddynt ddyfod i gyd-ddealltwriaeth trwy gyfryng- wriaeth y Bonwr T. Jones, Y.H., y goruch- wyliwr, ar ran y meistri, a Mr W. Victor Morgan, Ysg. Undeb y Gweithwyr, ar ran y chwarelwyr. Golyga y cytundeb hwn na fydd gostyngiad na chodiad yn y gyflog o'r 30s. yr wythnos am ddwy flvnedd o amser. Well done, boys Penderyn; dyna'r stroc oreu a wnawd yma erioed. Gwyddom i'r gyflog fod mor uchel rhai troion o'r blaen, ac yn uwch hefyd o ychydig, ond byr iawn y parhaodd. Yn 1Ri4, yn chwarel Mr Richard Fothergill, bu'r gyflog am rai mis- oedd yn 31s. yr wythnos. Mynd ar ei gynydd mae y gweithiau hyn o flwyddyn i flwyddyn tnldiar y trowyd yr hen dram- ffordd yn rheilflFordd. Er cymaint o waith fedrai y gaseg dan gyntaf ddaeth yma wnend, o'r chwareli hyd Hirwaun, fe aeth y gwaith yn ormod iddi; hu raid i'r Cwmni bryull caseg arall. Nid caseg fel y byddai yr hen gontractors gynt yn arfer brynu ar Ffair y Waun neu Ffair Aberhonddu, ydyw'r gaseg hon. Eithriad fyddai i Dafydd Bencae, neu Dafydd Roberts, o Dafarn Coed, roi rhagor nag £20, neii C24, am gaseg a wnai y tro i lusgo ceryg calch o Jiendervn i weithiau Haiarn Abe?-dar, a byddai tri cheffyl yn meclru llusgo chwe' dram, a pliob un yn dal tua thair tvnell a hanner o gerryg. Dyna cxldeutu 21aiii o dynelli mewn un siwrnau mewn diwrnod. Ond bydd y gaseg dan red ar y rheilffordd hon vn bresennol yn costio rhvw £ 945, ac yn byw heb na cheirch na gwair. Nid un siwrnai yn cludo tuag 20 tunell mewn diwrnod fydd hon, eithr bydd ei llwyth dros fil o dunelli hob dydd, a cbannoedd o dun- elli o back carriage o wahanol nwyddau i weithiau dwfr Penderyn ac Ystradfellte. Ilo codai rhai o'r tadau nawr a gweled yr holl heiriannau liyn,daii beiriant ger cwar Mwyn Onn, peiriant tyllu (air-press) ar odrau y waun, dau beiriant yng nghwar Ysguborfawr, a dau beiriant ar y rheil- ffordd, hwy a synnent gymaint ag a wnaeth Dafydd Evans, o Ffynnonhenry, pan wel- odd y tren gynt yn dod y tro cyntaf i di-ef C-aerfyrddin. Er cymaint y swm o geryg a yrrir oddiyma yn ddyddiol, nid ydynt yn difa ond ychydig o arwynebedd y tir am fod y:' haenau creigiol mor drwchus a dwfn yma o bob tn i'r dyffryn. DEWJ CYNON.
- -.- ._- -.-..-.:._-.- -…
Emrys. Yr emyn sy'n dechreti- Arglwydd, gad im' dawel orffwys Dan palmwydd clvd, oedd un o hoff emynau y diweddai- hybarch Griffith Ellis, M.A.; a chanuyd ef yn ei angladd a theimlwn fod yr emyn a'r gwr anwyl a gleddid fel yn mynegu yr un teim- lad brawdol, caredig. Ei emyn arall yw— 0 lesii maw r, pwy ond Tydi Allasai farw drosom ni, o A'n dwyn o warth i fvthol Pwy all anghofio hynf Y mae hwn wedi ei ieuo yn hapus a'r don "Tan y Manocl"; ac yr ydym wedi ei glywed ddegau o A-eithiaii yn codi cynull- eidfa i hwyl dyblu a threhlll y pennill olaf: Rhyfeddod heb heneiddio mwy Fydd hanes mawr Dy farwol glwy' Ni threiddia tragwyddoldeb trwy | j Ddyfnderau cariad Duw. Ei Farddon iaeth yw ei gofgolofn bar- haol. Y mae bob amser yn goeth a thry- loyw, heb liemawr ddim gwastraff ar eiriau e: mwyn cynghanedd nac odl. Desgrifia yn brydferth a chywir; ac y mae degau o'i linellau a' i gypledau mor ddestlus a. diar- hebion. Ymwrthyd a phob rhodres: ei yra- gais a'i orchest yw bod yn naturiol. Ni lonna'r araul hinon, Na lliwgar rudd y Hoeí, groll, Ni ddaw mentyll gwyJl i gau, Ni wel y wybren olau. Fn darn o'n daear nad v\v—, n anwyl I ryw un o'n cydryw Ei wlad gynwvnol ydyw, IJwybr ei fam, lie hore'i fyw. Dyna'i ddull arferol o ysgrifennu, heb air anawdd pi ddeall, hqb syniad anawdd ei ddilyn. Yn ei delynneg i'r "Blodeuyn Olaf" mor naturiol y mae yn newid tant o bennill i henn ill heb ini (leinilo fod syn- iadau yn cael eu cyrchu o bell. Yr hyn welodd ef welwn ninnau, ar ol iddo roddi'r awgrym. Fel hyn y mae yn diferu diar- hebion Pa ddichlyn rosyn ir wedd, Ba em aur, heh amhuredd? Natur oedd dy gan trwyddi,— Taro wnaeth ein natur ni. (Am Dewi Wyn o Eifion y dywedodd hyn- yna a pha mor briodol!) Deuwn, cvsegrwn hoh sill- I 1 n ffunud awdl a pliennill. Gwnaeth ef ei hun hynny. Y mae naws hyfryd ar y cwbl a ysgrifennodd. Y mae cwpled arall o'i waith fel ar lafar gwlad ar hyd y flwyddyn. Anghofir vn ami mai mewn cyfres o 'englynion i'r Pell- ehyr dan y Werydd y ceir hwy gadawer ini edrych arnynt unwaith eto vn eu gened- igol fro I'w hwyll y daw'r byd Iwllaeh-i fyw'n well, I Drwy fwynhau cyfeillach; Heb wall ceir poh lliw ac ach I feithrin pur gvfathrach. I Celfyddvd o hyd mewn hedd—aed yn uwch, 0 dan nawdd tangnefedd Segmdod yw clod y cledd, A'i rwd yw ei anrhydedd. Hir yw'r clod a hwyr y" r hwd yn dod i'r cledd: ond fe ddaw; daw "y byd i'w bwyll," er cyndynned yw ar y ffordd. Yr ydym yn gadael ei awdl i'r Gread- igaeth heb ddyfynnu dim, gan fynyched i y dyfynnir ac yr edmygir llinellau a darnau I o honi. Collodd gadair eisteddfod: ond mae'n ddiogel yng nghalon miloedd o lengarwyr. Nid yw y desgrifiad hwn mor gyfarwydd, ond yr ydym am roi lie iddo yma Nid rhaiadr yn torri drwy Gedyrn greigiau crogadwy, Nes ennill gwlad i synnu Uwch ei groch ardderchog ru, Oedd ei ddull a gradd ei ddawn (Ddifyr odlvdd hyfrydlawn)— Ond ail i afon lonydd Dan wyrddion gysgodion gwydd, Meillion cain ac adsain cog Hyd lann ei llif dolennog, Ac a wel deg ael y dydd i I'w dilyn rhwng y dolydd. A dyma ddarn arall ar fesur cywydd na fynnem mo'i anghofio:- A oes yn y lwys annedd Farddoni i lonni'r wIedd? Pa donau gan seintiau sydd Hyd lenqyrch y wlad lonydd? A welaist ti hen dduwiolion Yn dilyn aur delynau hon? Mvrdd mil am roddi moliant T'ch Duw, am yr ucha'i dant- Esay lwys mewn oesol ha, A phrydydd pur Ephrada, Ac Williams Pantycelyn Ar ael fraith rllyw araul fryn, Yn seinio nes siglo SH il A hrig weuedig adail. Onid yw y llinellau a'r syniad yn ffraeth a hoffus, ac "ael fraith rhvw araul fryn" fel yn gwneuthur 3- darlun yn fyw i gyd r- (Elfed yng "Ngheninpn Gwvl Dewi.")
Glyn Nedd. I I
Glyn Nedd. I I Prynhawn dydd Gwenei-, Ebrill 3ydd, syrthiodd George, plentyn Mr a Mrs Geo. Shortman, Abernant Terrace, i'r afon, a phan ddaethant o hyd iddo yr oedd wedi hoddi. 'Dwy flwydd a hanner oedd ei ned. Cyd3rmdeimlir yn ddwys a'r tetilu. Dydd Sadwrn, Rhrill 4ydd, yn Swyddfa'r Cofrestrydd yng Nghastell Nedd, UIhn-d mewn priodas Mr Sidney Griffiths a Miss Ema Lizzie Jolly, y ddau o Whitting St. Wedi boreufwyd yn Thor Villa, ymadaw- sant mewn modur i Gastell Nedd. Iwc dda iddynt yw dymuniad pawb. Sul a Llun, Ebrill. oed a'r Hed, ymial- iwyd cyfarfod pregethu yn Ebene^er, Pont-nedd-fechan. Y I)regotliii,vi- oeddeat y Parchn. T. E. Davies, Abertawe, a W. LlyweI Morgan, Porthcawl. Cafwvd t \i- arfodvdd rhagorol, y pregethwvr t r ei. huchelfannau a'r canu yn eithriadol cd-i. Prvnhawn dydd Meicher, Ehrill laf, ac efo yn 42 oed, hu farw ein cyiaiil David Williams, o Bont-nedd-fechan, ar ol cys- tudd caled am rai misoedd. Dio(idefls,-Il yn dawel a dirwgnach. Gwr siriol a chy mWYllasgar oedd efe. Claddwyd PI wedd- illion ym Mynwent Ebenezer, a daethai torf i'w gan y Parchn. D. Glannedd Williams, Pont- neddfechan, a J. L. Thomas, Ficer Aber- pergwm.
-:-.;-... - -,,- -Adolygiad.
Adolygiad. Cofiant y Pacrh. Robert Thomas, Clandwr. (Parhad.) Ar dudalen U dywed fod Mr. Thomas "vn 1111 o'r sopranos go re 11 yn y fi-o." Gellir yn briodol son am faehgein-n bychan yn canu soprano, ond nid soprano neb gwrvw o'r oett y rhaid fod Mr. Thomas ynddo ar y pryd y cyfeirir ato. Geiriad gwael vw "Hen'howgrwydd di- hoced" ac mae ganddo lu o frawddegau I wedi eu hysgrifennu yn drwsgl, ac yn gwbl amddifad o unrhyw geiiuler a mynych iawn yr ymollwng i ddull ysgafn, difater, o ddweyd ei feddwi, fel y try yr oil yn siarad pen ffordd yu hytrach nag ysgrifenn u. Mae ei trawddegiaeth yn hynod ddiffygiol ;I., tell3* hefyd eiddo'r Parch. J. Williams. Ymddengys na feddant fawr syniad pa biyd y dyiid gorffen a chvchwvn brawddeg; pa beth yn nes diweddnod a hrylin (dash). Cymerer brawddegau a darnau fel llyn: A dygent o awvrgyleh ysbryclol y cyssegr bychan hwnnw i'w haelwyd awyr- gyleh v bu anadlu o honi yn fodditm i greu (W. James.) Beth ond awyrgylch eiii(I ddMyn o awyrgylch? Yr oedd v da'th o dair i bedair milltir o ffordd (W. James). Pa eisial1 dweyd "o ffordd" ar ol dweyd "taith" ? Brawddegau gwael yii- dweyd dveh- welodd adrei ar hyd dir sV('h;hYt( dir sych" yw'r Gymraeg. Eto, "mewn eyii- hadledd Cwrdd Chwarter ei Gvfundeh." "Yng nghynhadtedd" fyddai iawn, oblegid mae y gynhadledd yma yn benodol (specific). Buasai "UIewn cyjilii(Iiedd," heb benodi, yn iawn. Cymraeg diffygol yw hyn eto: Bu ei weindogaeth yn fwy o svmudol nag o sefydlog." Beth yw amcan yr "0" yma;- Bra wrldeg hy II yw hon eto: Ysgvfarnog yn myned o'i chwal." 1'1' hen bregethwr coeth a syml, y diweddar Barch. J. Daniel, Jlynydd Bach, y priodolir.y frawddeg hon, I a rhydd y Golygvdd y gair "pi chuddfa" i i symi. Ond "gwal" ddywedai Mr Daniel, mae'n I bur sicr, a gwyr pawb fod gwahaniaeth mawr rhwng y ddau air. Dull ysgafn, ac an-lenyddoI, sydd mewn nra wddega u fel y rhai hyn: Mor benderfynol o wneud eynyg arni." (W. James.) Mor hen ag oedd eymhwys(lei-aii natur- ol yn myned." (W. Jamesi.) "Nid eynùdrwg rhaniad." (W. James.) "Arfer ei ddoniolwch." (W. James.) Y gwir am dani." (W. James.) Cymysgir amseriad 'herfau, megis, a chawsai flas ar ddysgu er pan gychwynodd" —"gychwynasai" ddylai fod yma. Ceir yr un diflyg gan ysgrifcnwyr eraill yn y Cofiant, megis pan ddywed y Parch. J. H. Parry,—"y munyd y daeth y hrawd hwn i'r goIwg-safai yn syn ac edrychai." "Safodd" ac "edryehodd" ddylid ysgrifen- nu ar ol "daeth." Camddefnyddir y manyn "a" yn fawr iawn, yn arhennig gan y Golygydd-roegis, "dros ryw afon a ddigwyddo fod "ei ran o'r addysg a roddid," etc., ac mae brawddegiaeth a gwahannodiaeth yn ddi- ffygiol iawn, yn neillduol gan y Golygydd a'i Parch. Samuel Williams. Dyma glwstwr o frawddegau gan Mr Williams i brofi'r hyn ddywetiwn Diferu geiriau pur wnaeth efe. Caredig ond geirwir. Tyner ond di-dderbvnwyneb." Mae swvddogaeth diweddnod yn cael ei hanwybyddu. Nid ymadrodd heb ferf, chwaith. Ceir engreifftiau tebyg trwy yr holl waith. Ysgrifenna Mr Williams "vn lef" yn lie "yn lief." Nid yw yr "II" yn treiglo ar ol "yn" ac "y." Ysgrifenna hefyd-"dyn- dwl lan, lawn, Iydau —Gwrvwaidd yw dyndod. Dichwaeth ac isel vw cyfeiriad y Parch. J H. Parry at y difyrrweh wneid o'r Parch. D. Jones, Cwmbwrla, pan fyddai ganddo "bibell newydd" yn eu cyfarfyddiad ac o'r "jacket newyd(l." Dyma'l' brawddegau, a meddvlier am eu dwyn i fewn i Gofiant, ac yn arbennig Cofiant gwr o urddas y di- weddar Barch Robert Thomas: "llyddai pibell newydd gan Mr. Jones, Cwmbwrla, yn destyn "beirniadaeth fanwl a miniog gan- ddo. Ac y mae Mr. Jones, mi dybiaf, braidd vn hoff o bibell newydd. Daeth un o'r brotiyr i'r ystafell a jacket newydd am dano-iiid. oedd y dilledyn hwnnw mor gyffredin yr amser hynny ag ydyw yn awr. Y munyd y daetli y brawd hwn i'r golwg— safai yn syn ac edrychai arno o'i goryn i'w sawdl, ac meddai, Be ydi yr hen got gwta yna sydd am danoch chwi? Ydach chi yn meddwl mynd i'r pwlpud yn hona? Ni fasa yn well geni fynd i bregethu mewn pais a bedewn na mewn rln w gwdyn fel hwna.' Beth ddywedai y gwr parchedig ei hun pe gwelsai y maniach isel hyn yn ei Gofiant? Poen i ni yw ysgrifenm) fel hyn, a plioen mawr i ni yw gweled y cyfIe i anrhydeddu yn briodol goffadwriaeth un o'r dynion rhagoraf, yn cael ei golli. Er hynny, daeth yn bryd i ddweyd y gwir am yr hyn ys- grifennir dan yr enw "Hhyddiaith Gym- raeg," yn gystal ag am y rhai gymerant arnynt ysgrifennu yn y Gymraeg. Mae yn y Cofiant naw o bregethau yr ymadawedig, ac mae'r Cofiant yn cael ei achub ganddynt ymhoh ystyr. GOH. I
Nodion o Rymni. I
Nodion o Rymni. I Nos Fawrth a nos Fercher, yn y Victoria Hall, cawsom y wledd fawreddog honno y soniasom am dani yn ein gohehiaeth ddi- weddaf. Er fod ein disgwvliad yn fawr, ar gyfrif rhagbarotoad y cor godidog dan fatwn yr cnwog Mr Dan Owen, da gennym dystiolaethu i ni gael ein siomi yr oclir ore. Cafwyd dwy noson yn orlawn o ed- mygwyr y gan, a chefnogwvr y mudiad anrhydeddus. Cadeiriwyd y nos gyntaf gan Mr E. T. Richards, J.P., ar ail nos gan Mr J. W. Price, M.E. Canwyd y per- donegau yn feistrolgar gan Miss Annie H. Jones, a Mr J. H. Beddoe, lontlottyn. lloddloued y cor, yr arweinydd, a'r oil fit yn gAvasanaethu ar ddwpud nn fu gwell cyfres Ac yn arian- nol, credwn iddynt Iwyddo i gytlwyno swm anrhydeddus i tirysorft y Mudiad Cene<ll- aethol. Heddyw, ddydd Sadwrn, buom yn hebrwng ein hen gyfaill Tom W. Jonfs. i Gladdfa y Graig. Yr oedd yn adnabvddus iawn trwy y lie. Hu am flynyddau yn amlwg fel adroddwr o'r radd flaenaf. Cip- iodd lawer o wobrau. Yr t>edd yn aelod ffyddlon a llafurus ym Mhenuel (Ii,) tyhyd ac y paihatxld ei nprth a'i iecbyd. Gadaw- odd hedair o oil yn briod,—311 -vj- )]] .I) eu galar. Cydymdeimlwn 311 fawr a hwynt dan y tldyrnod. Cyfarfu Pwvllgor Eisteddfod Gwent nos Wener wedi misoedd o oediad diachos fu vn afiechyd marwol iddi. P(,ti(lei-fi,iii%-yd ei hadgyfodi o'i bedd yn gynnar y flw\ddyn nesaf. Cafwnl yr olaf o'r anerchiadau i'r Cvm- i-odorioit nos A\'erwr yn Gosen gan yr enwog Svr Edward Anwyl, Coleg Myfforddiadol, Caerlleon-ar- W vsg. Ei destyn ydoedd Cyn-(Ii-igolion C\ mrn." Traethodd gyda hwyl a meluster am tua awr. Dyma y waith gyntaf iddo fod 311 Rliymni. ond gobeithiwn mai nid yr olaf. Wedi v diolch- iadau arferol tertynwytl yn hwyl y Gan Genedlaetht)!.
Mr Henry Lewis, Trecynon.
Mr Henry Lewis, Trecynon. Bu farw y gwr uchod nos Jau diwedd- af, yn 82 oed. Daeth i Aberdar tua hanner can mlynedd yn ol o Lanfi- hangel, Aberbythych, Sir Gaerfyrddifi. Agorodd fasnach fel dilledydd yn Heoly- felyn, a bu yn dra llwyddiannus. Treul-' iodd ei tlynyddoedd olaf mewn'neilldu- aetlt. Bu am rai blynyddoedd ar Fwrdd (Jwarcheidwaid Merthyr. Yr oedd yn Fedyddiwr selog, ac yn gref- yddwr diargyhoedd. Gwasanaethodd yn y swydd ddiaconaidd am dymor maith yn Heolyfelin, ac yr oedd ymysg cychwynwyr yr achos yn Noddfa, Tre- cynon. Yr oedd yn un o'r pedwar diacon cyntaf, ac yn drysorydd yr eglwys hyd y diwedd. Bydd ei angladd ddydd Mercher am hanner awr wedi pedwar. i fyned i gladdfa'r teulu yng Xghladdfa Gyhoeddus Aberdar.
Nodion o Frynaman.I
Nodion o Frynaman. I GAN WALCH HYDREF., I Bu farw yr hen chwaer adnahyddns Mrs Margaret Davies, Co-operative Stores, Station Road, yn (58 oed. Dioddefodd gvstudd maith yn amynmldgar. Addfwyn a eharedig oedd hi, ac fe deimlir coIled ar ei liol. CJaddwvd hi dydd Llun, Mawrth 30, ym Mynwent Gihea, a gwasanaethwyd gan y Parchn. W. D. Thomas, Gibea; L. Hhystyd Davies, Moriah R. R. Davies, Penffordd; J. Kvans, Bt>ttws, ac ereill. Gadawodd amryw o berthynasau i alaru ar ei hot. Dyddiall Sill a Llun, Mawrth 29, 30. cynhaliodd yr pglwys uchod ei ehyfarfod i blvnyddol. Gwasanaethwvtl gan y Parchn. D. Evans, llettws, ac R. H, Davies, Pen- ffordd, mah y Parch. L. Rhystyd Davies, gweinidog Moriah, yr hwn sydd wedi derhyn galwad i fugeilio un o eglwysi mwyaf poblogaidd Wilkesbarre, America. Bwriada fynd yno tua mis Mai, efe a'i deulu. Rhestrir ef yn y rheng flaenaf pre- gethwyr y Metliodistiaid Calfinaidd. Cawd cyrddau da, a phregethau swynol i gyn- hulliadau lluosog trwy yr oedfaon.
Colofn y Beirdd.
Colofn y Beirdd. Cyfeiried ein cyfeillion barddol eu cynhyrchion i Brynfab, Yr Hendre, Pontypridd. "TYMOR HAU." Rhagredegydd eynhacatau Deufyd, ydwyt dymor braf, Heb dy allor a'th aberthau Ffarwel byth i dymor haf; Haf y fedel a'r Ilawenyùd I ddiluwio'r mtes a'i NN,aii-I Ac i oglais caniad newydd 0 delynnau cor y. mawl. Darfur haf," fydd pruddaidd oslef Yr amaethwr tlawd a llwm, Os 11a cherdd dros frig yr hydref At dy allor yn y rwm; Ofer iddo ddisgwyl hendith Heb offrvmu 3*11 dy bvrth, Pan fo'r nef ar feusydd gwenith Daear yn cyflawni gwyrth. Sancteiddiolaf yr amaethwr Ar el dyddyn yn y glyii, Lla wenycha fel gorchfygwr Pan y cenfydd fore g«'.vn— Y cynhaeaf yd yn gwenu Megis angel tfWs, di-wae, A thely^nau Duw yn canu I'w groesawu tua'r cae. Cvfleusderau yw dy oriau, A phob awr fel duwies hedd Yn cyfeirio'r cenedlaethau At dv1 allor cyn eu bedd; Odfa'r paratoi bendigaid, I Pi-offNv,N-(Ioliaetli am y grawn, Cyfle Duw i dlysu enaid, I Ernes o ysgubor lawn. B. DAVIES. j ALLTUDIWN DIC SHON DAFYDD." Gawn ni uno g3'da'n gilydd, Gvmrodorion Cyniru fad, I alitudio "Die Shon Dafydd" 0 ororau 3'r "Hen C'wilydd wyneb a fydd cadw Hwn yn hwy, a hi yn ddydd; Rhaid i'w epil fyn'd, neu farw, Cyn cael Cymru'n Gvmrn rydd. A wnawn ni, a ni yng Nghymru, Odde'r rhai'n i wnevd yn d'lawd Iaith ein tadau, trwy ei thaflu Ar drugaredd mor eu gwawd? "Na," medd Heddwch; Na," medd Rhinwedd, "Ni cha rhai'n na neb o'u hach Roi sarhad, na gweled diwedd i Hen-iaith anwyl Cymru fach." Nid yw'n teidiau wedi tewi Er eu rhoi tan las y glyn; Na, eu hadlais o'r clogw3'ni Sy'n ein detfro'r dyddiau hyn, Ac yn galw arnom weithion I wrthsefvll gwawd a sen, Ac i godi i'r tichelion Faner hen-iaith "Gwalia Wen." Lion y.sprydiapth yr hen Gymry Fel I'hv\ feir sv'n tonni'n awl' Tros draethellau'r gwlet^vdd hynny Lie rhoes Cymm'i droed i lawr; Gymru Newydd ,cwyd dy g'weirnod, P'le mae'th Can, mae'n hryd! Pwy a wyr nad hon rvw ddiwrnod Fydd brenhines ieithoedd byd. Caerau. CELT. Y BWTH. I I'r bwth a'r eiddew uwch ei ddrws, Sy 'nglie,all gle(I v I)r-n, Yr aethum mewn breuddwydiol hun Cvn d'od o'i- w-,tNi-i- i i-()(I(li (iiin Y (.oe(I y(1(1 vii N livil. Y llyn svdd rhwng v Kw 111 a'r coed, Ar lawnt y weirglawdd glos, Ae elvrcl, gwynion ar bob ton Yn cySgL., a I)rt-itd(lwv(llo'n ]loit Dan hugan Uwyd y nos. Mi glywais si v gornant lan A red trwy'r ceunant llwm, A'r aw-el vi) chA-it).iiiii i cherdd Yni mi-ig vt- hen gelyuen werdd, Edrycha dros y cwm. Mi welais lwvhruu mehyd Hon 0 dan y deri hen, Ae ar eu lioch rau fill, a rlios, Ac ambell i friallen dlos Yn hudo'r nef i'w gwen. I Mi welais yr hen fwthyn gwyn A'r eiddew uwch ei ddrws, A'r coed yn dringo heibio'i gefn 1 gopa'r bryn, bro'r awel lefn, Ruwch glesni'r dyffryn tlws. 'Roedd yno wr, ac ar ei rudd 01 llawer Ionawr blin, A'i farf yn cwympo dros ei loll Fel rhaeadr gwyn, ond chwarddai gwen Gariadus ar ei fin. I Ei lais oedd fwyn, mor fwyn a chan Yr eos yn y coed, I A cherddai i fy nghlyw yn glir, Fel llais yr awel gyfrin ir, Felysed ag erioed. Y llais adnabum yn fy hun, Fy nghalon wylai'11 brudd, I A daeth y wawr, a i gwen ddi rith, A chiliotld ('wsg, gan ado gwlith Hiraethus a fy ngrudd. I Dolgellau. EDNANT.
IY Groglith. IY Groglith.
I Y Groglith. I Y Groglith. 'Er Cof' y canaf salm fy mhrofiad lleddf, Ac a thragwyddol hanes lith y grog, 'A sacrament fy enaid fvddo mwy A'i barch, a'i santaidd adgof o dan wlith, Ac ysbrydoHaeth yr ofnadwy Dduw Pan ddaeth o Teman yn ei danilyd rwysg. Rhyfeddaf ddydd, a glanaf ddydd y nef, A delw uffern ar ei wawrddydd ef: Y dvdd a dvnnodd end meddwl Duw 0 ddyfnder anfeidroldeb dan ei friw, Rhy friw i farw yn el fron ei hun, A rhy dragwyddol fawr i feidrol ddyn, Na neb ond Duw, i ddal o dan y baich A'i ysgwyd vmaith a'i dragwyddol fraich O'i bresenoldeb santaidd rhag i'r nef, 1 fynd yn ysol yn ei gysgod ef. O'i Orseddfa'r Hollalluog A'i athrylith lan, ^aentiai'r cread yn odidog Gyda dwyfol gan; Y boreuddydd cyntaf greodd A'i oleuni'n ddeddf, Ond y Gwener fe anadlodd Dydd, a'i dant yn lleddf. Pan y canodd 'Ser y Bore' Fiwsig calon Duw, A phan ddaeth o'i ddwyfol drigle DdYIl yn enaid byw, Dros forellddydd gwynnaf mehyd I Diniweidrwydd dyn, To rod d eysgod damniol adfyd Nos y Grog ei hun. Dros fynyddoedd tragwyddoldeb Gwelaf Fab y Dyn yn cario Dirfawr faich, ac anfeidroldeb Ystyr Dydd y Groglith dano. Gwelaf Ef yn hanner gorffwys Am foreuddydd yn y Pesreb, Ond mae dan Ei bert baradwys Ing y Groglith yn Ei wyneb. Cerddodd allan pan oedd Duwdod Bywyd yn ieuenctyd iddo, Ond map angen yn Ei drallod, Ae mat' gwyll y Groglith drosto. Salm Ei rywyd gwynnaf ganai Yn athrylith Ei ddaioni, A datguddit) mae Ei ddagrau Liw n y Groglith nrni. Y Diwrnodau dan Ei fendith chusan, Ond neilldutald Ddydd y Groglith Yn ddydd angeu iddo'i Hunan. Bore y Briodas lanwai Phiol Ki liiweimld gloew; Troi v dwr yn win," fe welai Yn y Groglith fustl chwerw. Llethrau yr Olewydd garai Gyda'r dorf y eyfnos gwelw, Ae i'w ymwybyddiaeth teimlai Goron Ddrain y Groglith garw. Yn yr Ardd, dan ywen drymllyd (Jwelai fedd toredig iddo, Ac ar fan Ei gartref priddlyd Dial Dydd y Groglith arno. Holltedig ddydd, mae baich Golgotha'n drwm, A Duw yn galw i fewn Ei olaf lid O'r dyfnder isaf, ac i gladdu'r 'dydd' Mewn gwarth a dirmyg bythol, pan y bydd Yn galw'r oesau ato "Bore'r Farn." Y Groglith blin mae Duw yn drist, Ac fel am guddio'r bore hwn, A'i ddiosg ef o'i farwol bwn, Rhag trochi glendid dyndod Crist. Mae'r wawr yn torri, ac mae'r nos Yn dilyn gyda'i chysgod hi, A'i brudd-der megis "sachlen ddu" Yn cuddio swyn pob seren dlos. Fel sysgod angladd yn y nef Mae'r Haul yn cychwyn ar ei daith, A'i danbaid lewyrch sydd yn gaeth Hek) asbri i'w fynediad ef. Mae myicltliwn nefoedd, gyda Duw, Yn casglu ato'n dorf ynghyd Y hore hwn i wpfd y byd I fythol ddiffodd, neu i fyw. Am unwaith y mae uffern dan Heb adyn ar ei phalmant hi, Mae'r cwbl yn eu gwae a'u cri Tu faes, ac am gael pwnc i'w can. Dragwyddol wyrth: A droi'r "y dwr" Y n win" y Groglith hwn yn Ilwyr? Does neb ond Ef a' i Dad a wyr A saif "Comiswn Gair" "Y Gwr." Bruddedig Ddydd! mae Duw yn galw'r nos Yn gysgod drosto'i farw, ac mae lien Y Demi Santaidd yn rhwygedig noeth Fel gorchudd angeu, ac ochenaid gwyd 0 galon Natur yn ei holaf ing Wrth dorri'i bedd i farw yn ei siom. A llygad creadigaeth a'n ddi-drem, Bron wedi diifodd yn llosgedig sarn, Yn adgof o weddiiliori "Bydded Duw." A chlvwir ymdaith IKdoedd gyda'r Ser, A rliyw anfeidrol Fe! angladd mewn tywyllwch, ac yn troi Tu ol yn ddi-ddim i "rlphpryd Duw. Ac a. v Dydd. heb hanes iddo mwy, 0 gvsgod olaf Duw yn gread llwm A eiiospedigaeth uffern ar ei Iwch. GWYNWAWR. Gilfach-y-Glyn. --+- Printed and Published for the Propr iltors, The Tarian Publishing Co., Ltd., by W. Pugh and J. L. Rowlands, at their Printing Works, 19 Cardiff Street, Aberdare, in the County of Glamorgan