Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
8 articles on this Page
CADW'R WYL. I
CADW'R WYL. I Cymrodorion Aberdar. I Nos Wener, Mawrth 6ed, cawsom gyfie i Bbio hynt y Gymdeithas hon, a chydfwynhau a'r aelodau o'r wledd a ddarparesid i gofio Dewi Sant. Tipyn o siom oedd clywed nas gallai Wil Ifan" fod yno o herwydd anhwyldeb. na'r Bonwr Lleufer ychwaith. Ond y mae Cymrodorion Aberdar yn ddigon cyfoethog o dalentau i allu llanw bylch- au fel hyn yn hwylus. Y mae'n amlwg fod y Gyindeithas hon yn ddyledus iawn i'w hysgrifennydd medrus. Iwan Goch. am y graen sydd arni. Efe hefyd. mae'n debyg, oedd yn gyfrifol am y I bembleth y bu llawer o honom ynddi pan wrth y byrddau. Sylwer ar raglen y darpariaethau i'r cylla: Bwydres j y geilw Twan hi, a chynhwysai y pethau I a ganlyn Chwarthorau Eidion, lr- gig Moch, Rhost, Clun Mochyn a Thafod. Tomato a Melged Goch. MeluBion. Pasteiau Surber, Dirgras, Teisennau Caws Egrafal. Ffrwythau amryw. Gludgeiled, Cyffeithfwyd. Bara llwyd a gwyn, ymenyn. Te a choflB." Nid rhyfedd fod rhes o'r fath wedi peri cryn ddyryswch i rai o honom. I Ofer oedd gofyn i'r rhai weinent wrth I y byrddau am ddim oedd yn y rhes. Nis gwyddent beth oedd dim oedd arni ag eithrio "tomato." Weithiau cai un allan ei fod yn gofyn am rywbeth a fwytasai eiaioes mewn anwybodaeth, a phan gynhygid rhywbeth tybiasai iddo fwyta hwnnw o'r blaen. Gofynnai un am y Felged goch a'i lygad ar y jelly. Golwg smala oedd arno pan estynnwyd iddo'r beetroot. Ond beth bynnag am I y fwydrea, aeth y bwyd o'r golwg, a'r Iwan wedi cael llawer o ddifyrrwch. Cliriwyd y byrddau, a gwnaed y lle'n gyfleus i fynd trwy Raglen arall, dan lywyddiaeth y Parch. William Davies. Y peth cyntaf ar hon oedd, Llon- gyfarchiad Swyddol yr Uwch Gwn- stabl." Dechreuodd yn Gymraeg, ond buan y bu raid iddo droi i'r iaith fain. Awgrymasai rhai iddo y dylasai fod yno; yn ei wisg swyddogol a'i gadwynai, ond ofnai y tybiai rhai eisioeB ei fod yn cyagu ynddynt. Teimlai fod deffroad rhyfedd ynglyn a choffa Dewi Sant. Llongyf archai'r ysgolfeistriad ar y y gwaith a welsai yn yr ysgolion y dydd Gwener blaenorol. Manteisiodd yr Uwch GwnBtabl ar y cyfle i alw sylw at y Llyfrgell Genedlaethol. Rhoddai hon gyfle i wneud rhywbeth sylweddol ynglyn a dathliad yr wyl. Yr oedd hon yn ddemocrataidd hollol yn ei ham- can; rhoddai y gwladwr a'r trefwr ar yr un safle. Fel rheol yr oedd gan rai yn y dref fantais fawr ar rai yn byw mewn gwlad i ymgydnabyddu a llyfrau. Gallai pawb yn eu cartref, He bynnag y byddent, gael llyfrau o'r Llyfrgell Gen- edlaethol. C-arai weled pob Cym- deithas Cymrodorion yn cyfrannu rhyw- beth tuag at yr achos hwn. Tystiai mai ei anffawd ac nid ei fai oedd ei anallu i barhau ei araeth yn Gymraeg. Cawd, yn neBaf, done ar y delyn gan y Bonwr Roger Thomas (TelynorCenedl- aethol, 1913). Ar ol hyn dyma'r ysgrif- ennyd,d wedi gyrru'r llywydd i bem- bleth. Daeth ar draws "llwnc destun" "Y Brenin," i'w gynnyg gan y llywydd. j Erbyn iddo edrych o'i gwmpas, nid oedd yno ddim i'w lyncu. 0 barch i'r Brenin safodd pawb ar eu traed. Yna caed can, Rhosyn yr Haf," gan y Fonesig Megan Davies, a Miss Gwladys Phillips wrth y piano. Ymgymerodd y Parch. T. Eli Evans, Soar, a chynnyg llwne-destun Dewi Sant yn absenoldeb Bardd Coronog y Fenni. Er mai byr rybydd a gawsai, cafwyd ganddo sylwadau gweuthfawr. Llawenychai fod gan Gymru Sant v gellid ei gofio yn y cysegr. Tyfai Dewi o hyd yn nychymyg y genedl. Delfryd Cymru Fydd ydyw, ac nid delfryd Cymru Fu. Dylanwad dynnai bobl at eu gilydd a pheri iddynt anghofio eu Swahaniaethau oedd dylanwad Gwyl Ddewi, ynghyda meithrin diwylliant y genedl a phuro ei moes. Gwnai poblog- rwydd yr wyl hefyd lawer tuag at ddio- gelu'r Gymraeg. Meithrinid cenedlgar-l wch yn yr ysgolion. Yr oedd Seisnig- eiddiweh Aberdar i'w briodoli i'r main- ac nid i'r tadau. Nis gellid cofio Dewi'n iawn heb i hynny feithrin ynom ysbryd hunan-aberth er mwyn y pethau a berthynent i fuddiant y genedl. Galwyd yn nesaf am anerchiadau'r beirdd, ond hwyrfrydig iawn oeddent i fynd ymlaen, a bu raid cael tone ar y delyn i'w deffro. Pan ddistawodd y delyn yr oedd Ab Hevin, Ogwen, a j George Powell yn barod a chryn lawer o ddoniolwch yn eu pilliau. Ar eu hoi hwy cododd Gwyddonwy, a darllenodd englyn oedd a chryn lawer o arogl brwmstan ar ei linell olaf. Ni chododd yr un bardd ar ei ol ef. Methem a deall yn awr pwy oedd i gynnyg 'llwnc-destyn Sefydliadau Addysg Cymru." Adwaenem yr Hybarch fonheddwr R. J. Jones, M.A., ond pwy oedd yr A.C.—Athraw Cerddoriaeth o'r un enw ? Pan welsom yr M.A. yn codi deallem mai un o driciau'r Iwan oedd hyn eto. Dy- wedai'r Parch. R. J. Jones y dylid cadw delfryd yn y golwg. Llawenychai wrth weled delfryd Dewi Sant yn dod yn amIwg- Gyda golwg ar' sefydhadau addysg, ei dri phen oedd: (1) Y coed a r cerrig (2) yr athraw (3) Y plent3,-n- Yr oedd cryn wahaniaeth rhwng j a ??"S y palasdau pres- rhwZonl^ Tzu Z fwt vJ; N R,u lle cynheKd  u ?  yCuL nor oe cryn wahan- Ysgol'*On gynt. Yr oedd cryn wahan- iaeth h,,fyd rhwng yr attrawo'' yn awr adeg £ Wedi meth" gyd,L phopeth ^Sr y athrawon, a,c efallai vvdi'diota gorrnod i Sael y. Y plentyn Oedd lb  f dl' d cano wynt sefydliadau addysg. Dy,1d  I co 0 am y plentyn o'r dechreu i'r diwedd. Ofnai iddo gael cam mawr yn yr hen fwthyn- nod. Yn yr ysgolion gramadegol nid oedd y delfryd iawn yn y dull o gyfrannu addysg. Rhoddid gormod o bwys ar y Lladin. a chwrddid a dynion oedd yn torri cerrig ar y ffordd yn medru adrodd yr hie, haec, hoc." Ofnai gydag golwg ar 90 y cant oedd yn dysgu LIadin eu bod yn anghofio'r cwbl cyn pen deng mlynedd. Syniad Herbert Spencer am addysg oedd- paratoad ar gyfer sicrhau bywyd cyflawn. Ofnai fod yr ysgolion ymhell o Iwyddo i I' sylwed^oli y syniad hwn. Eto yr oedd addysg yn gwella a'r wlad yn fwy ai- wylliedig. Dylid rhoddi ei Ie i chwareu yn addysg y plant. Dywedai un bon- heddwr. fod brwydr Waterloo wedi ei hennill ar chwareu-faes Eton. Cam- gymerai rhieni yn fawr wrth dybied mai pentyrru gwybodaeth oedd addysg. Rhaid cofio nas gellir llanw potel yn gynt nag y caniata'r gwddf. Rhaid i'r athraw hefyd ystyried hyn, ac arfer amynedd i dynnu allan adnoddaii'r plentyn. Dylid gofalu am gorff y plen- tyn, ei lygaid, ei ddwylaw, a'i ddysgu i wneud defnydd o'r cwbl. Yr athrawes bwysicaf oedd y fam. Hi ddysgai'r' pletyn i sylwi, i gerdded, i siarad ac i feddwl. Nid oedd addysg ond par- hau'r gwaith a ddechreuasai'r fam. Llawenydd nid bychan i ni oedd gwrando ar ein hen athraw, a'i weled yn edrych mor dda. Yn nesaf, daeth tair hen wraig fach i'r golwg o wlad y tylwyth teg, a'u enwau oedd Dorothy Evans, Myfannwy a Megan Williams, i ganu penhillion gyda'r delyn,. a chawd hwyl anarferol. Yna atebodd y I Cynghorwr George Powell ar ran Sefydliadau Addysg, a I gwnaeth sylwadau oeddent yn werth eu croniclo, ond mae'r gofod yn rhy I brin. Cafwyd can wefreiddiol gan Gwilym Wyn. Groesawyd yr Ymwelwyr gan y Parch. T. Jones, Ciwrad. Methai llawer a deall beth oedd yr M.C. oedd wrth ei enw ar y rhaglen. Mynnai un mai Methodist Calfinaidd, ac un arall mai Master of the Ceremonies ydoedd. Gwaith Iwan Goch eto'n bur debyg. Beth bynhag, estynnwyd groesaw cyn- nes i'r ymwelwyr, ac atebwyd gan Olygydd y Darian." Llongyfarchodd y llywydd ddau o hen aelodau y Gymdeithas ar ddyrchafiad a ddaeth i'w rhan, sef Dr. Green, Ficer Aberdar, i Ddeoniaeth Mynwy, a'r Parch. J. M. Jones yn Athro Hanes ym Mala-Bangor, a datganai golled y Gym- deithas ar eu hoi. Atebwyd ef gan loan Gruffydd. Canodd Ab Hevin y "Tepot Bach Du mor dda nes bu raid iddo ganu eilwaith. GaJwyd sylw at bresen- oldeb Mr R. Davies, tadcu Wil Ifan," a ddaethai yno gan feddwl clywed anerchiad ei wyr. Cawsid llythyrrau oddiwrth Igri. Edward James ac Edgar Jones yn dat. gan eu gofid nas gallent fod yno. Yr olaf wedi ysgrifennu yn Saesneg, a dylasai Mr. Keir Hardie gael gwybod hyn. Cafwyd cyfarfod difyr ac adeil- adol. Gwnaeth y llywydd ei waith yn ddeheulg a doniol, ac heb fwyta'r amser I fel y gwneir gan rai. UN OEDD YNO. I
Yn Aberaman.I
Yn Aberaman. I Nos Fawrth, Mawrth y 3ydd, bu cadw coffa am Ddewi Sant gan Gymdeithas egin ieuainc Capel Saron. Cynhulliad glan o flodau yr eglwys oedd yma gan mwyaf, ac ymhen ugain mlynedd dyma fydd rhan o arliw a nerth dadblygiad meddwl a chalon yr eglwys fydd yn addoli y Duw byw yn y lie hwn. Cafwyd amrywiaeth diail i'r corph i gychwyn, ac y mae yna wefr dihysbydd mewn pethau felly i roi y Cywair C i awen a chan. Llanwyd y gadair yn llawn o Ddewi Sant gan y Cyn-Uwch Gwnstabl, Mr. J. H. Powell, Danygraig. Ac wedi tone gwefrol ar y tannau gan D. H. Jones, cafwyd can swynol gan y fonesig M. Phillips. Yna llwnc destyn "Dewi Sant" gan W. J. Thillips a D. R. Phil lips. Egin ieuainc di-farf yw y ddau ond cafwyd tameidiau a graen lien ddi- wylliedig ganddynt ar gyfnod a gwaith- garwch Dewi Sant. Yn nesaf cafwyd bagad o Iuniau (photos) wedi eu tynnu gan awen Gwynwawr. Dyma hwy: Dewi Sant. I Proffwyd ei oes fu Dewi Sant, A'i asbri'n ferw fel fowrlwih nant. Yn dysgu ei genedl i ddeall a byw, Delfrydau santaidd-meddyliau Duw. Mr. J. H. Powell. I Bonheddwr a llywydd yn Ilon'd y lie, Mor hoff a merch o ddysglaid o de, A'i ysbryd haelionus yn fyw fel yr awel, Dyna yn fyr yw llun Mr. Powell. Y Parch. H. P. Jenkins. I Enwog o dal, bron cwrdd a'r ser, Ond yn byw yn uwch yn nghraidd ei ner, Cymro, meddyliwr ym myd y galon, Dyna yw llun Mr. Jenkins o Saron. < Y Merched. I Merched a'u Honder fel gwanwyn ir, I A'u swyn a'u glendid yn ddihareb wir Ni wn i am bias, na gwlad, na thre' A gwell rhianod am bryd o de. Llwnc-destyn yr "Eglwys" gan T. Edwards a Mrs. H. P. Jenkins. Ae hufen a chynghorion sylwedd digymysg oedd eu hymadroddion hwynt. A j thameidiau o ddeall a phrofiad cyffelyb i rhai hyn sydd yn werth eu cloi yn y galon. Tone arall ar y tannau, a chenedlgar weh fel y llif berwol yn dylifo o hono. I Llwnc-destyn "Y Gymdeithas." Caf- wyd ychydig eiriau i'r dim mewn Cym- raeg glan gan Ben Stephens a'r ddau ys- I gTifennydd E. Perkins a Maldwyn Maddy. Dau lane yn dechreu tynnu sap o winwydden deall a chrefydd. Can hen benhillion Cymreig, y fon- esig H. Williams. Llwnc-destyn, Yr Ymwelwyr. gan y fonesig A. M. Howells a M. J. Powell yn fyr ac yn ogleisiol. Cynhygiwyd y diolch s,in y bonwr ieuanc W. J. Phillips, ac eiliwyd gan y Bonwr D. Davies. ac vinadawodd pawb dan ganu Hen Wlad fy Nhadau yn ysbryd gwladgarol Dewi Sant. MURMUR AERON. Abernant, Aberdar. I Ymwelodd y Parch. B. Williams a'r ysgol ar Wyl Ddewi, ac anerchodd y plant ar "Ddewi Sant." Yn ystod ei araith cyfeiriodd at y brodyr Canol- dref, tri wyr enwog o Ddinbych, yn byw tair canrif yn ol. Perfformiwyd dwy ddrama gan blant o'r ysgol. "Alfred a'r Teisenod oedd un. Cym- • erwyd rhan Alfred gan David Sam- uel; Bugail Moch gan Emlyn Jones; Y Wraig gan Annie May Rowberry; Milwyr gan Gwyn Williams, Emlyn Davies, a Johnny Jones. Y ddrama arall oedd "Dewi Sant" o waith Mr John Davies, Trecynon. Cynrychiolid Dewi gan Thomas James Evans; Non gan Janet Doughton; Gweslan gan Evan Evans; Paulinus gan Evan TrevoiO Henry Evans. Cyflwynwyd rhoddion o lyfrau gan yr ysgolfeistr, Mr T. Davies, am bresenoldeb didor yn 1913 i'r canlynol Thomas Walters, William Thomas Richards, David Thomas (y wobr gyntaf) George Reynolds, Lewis Dally, Jonathan Jenkins, Margaret Davies, Catherine Thomas, Annie May Rowberry, Bessie Ray Jones, a Maggie Evans (yr ail wobr. Tros- glwyddwyd y gwobrwyon gan y Parch. B. Williams. Am y llun gore o genhinen Gwo- brwywyd y canlynol: David A. Ro- berts, Edna Pratt, Iris Price, Maggie Evans, Edith Morgan, Hector Stone, David Samuel, Gwyn Williams, Maggie May Owen, John K. Morris, Evan Evans, George Hill, R. John, W. J. Mills, T. Morgan, Arthur D. Thomas, H. Chapman, Trevor Bay- liss, Lizzie Williams. Cynhaliwyd Eisteddfod ddiddorol yn ystod y dydd, pan y gwobrwywyd am ganu, adrodd, I a chystadleuaethau ereill. Abercanaid. I pathlwyd yr hen wyl mewn flordd I ddiddorol iawn gan blant Ysgol Aber- canaid. Yn nghyntaf cafwyd drama far yn deBgrifio noson lawen ar hen ael wyd Gymreig. Eisteddai y plant yn gylch ar yr aelwyd a chanent ein hen alawon. Fel Modryb Angharad trefnai Winnie Williams yr aelwyd. Yna ym- ddangosodd Evan J. Jones fel hen delynor Cymreig, a chanodd y plant benhillion telyn yn fedrus iawn o dan arweiniad yr is-athraw Mr. G. J. Roberts. Yna portreadwyd Caradog o I flaen Cesar gan G. Howells, D. J. Daves, Jeff. Davies, Reg. Davies, J. M. Jones, a Jack Davies, tra y datganai Mr I Roberts y solo Caradog. Yn nesaf cawd Dewi Sant gan J. Davies, ilywel I Dd-i gan D. J. Morgan; Cynfrig Hir, yn dwyn Gruffydd ap Cynan o Gastell Caer, gan Emrys Owen a M. J. Meek, tra y canai G. Howells y solo a'r plant y cydgan yn swynol yn disgrifio yr hanes. I ddilyn hyn cafwyd annerchiad gan Mr Bevan ar Ivor Bach. ac ar Llewelyn gan Mr Richards, tra y cy- meryd y cymeriadau gan J. Griffiths ac Idris James. Cafwyd adroddiad gan Myrtle Williams o "Owain Glyndwr a'i was yn ffarffelio a Syr Lawrence Berclos." Llanwyd y cymeriadau hyn yn hynod feistrolaidd gan Haydn Davies a Dewi Williams, a D. Martin Davies. Yn ystod y cyfarfod dad- orchuddiwyd darluniau o'r Ddraig Goch a Dewi Sant-gwaith Master F. F. Samuel, un o blant yr ysgol. Didlch- wyd i'r plant a'r athrawon gan y Parchedigion Gwilym Roberts, St. Peters, ac R. R. Roberts. Trefnwyd y gwisgoedd gan Miss F. Williams, athrawes, a mamau y plant. Cafwyd cyfarfod a hir gofir, ac fel y dywedodd un o'r cyfeillion, dysgwyd mwy o hanes yr hen wlad mewn dwy awr o berfformio nag a ellid wneyd mewn mis o ddar- lithio. Buasai yn dda gan y lluaws pe buasai y gweinidogion Ymneillduol wedi rhoddi eu presenoldeb. Mae yn bleser genym ddwyn tystiolaeth fod y Prif- athraw, Mr David, yn Gymro gwladgar, ac yn cynhyrchu yr unrhyw ysbryd yn y plant. Mae yn arferiad gan Mr David er ys amryw flynyddau ddysgu y plant yn hanesyddiaeth Cymru a'r arferion erbyn pob Gwyl Ddewi. Gellir dweyd llawer i'r cyfeiriad yma am Mr David, yr hyn a ddylai gael cyhoeddusrwydd. Mae yn galondid i Mr David fod ganddo gynifer o athrawon fel Mr Jones, Mr Bevan, Mr Richards, a Mr Roberts. Dyma Gymry haeddgar heb fod yr acen Saesneg yn effeithio ar eu Cymraeg, ac y maent yn frodyr o gyrhaeddiadau uchel mewn dysg. Braint yw fod plant o dan ofal cynifer o athrawon galluog. Da genym ddwyn tystiolaeth am y brif athrawes a'r athrawesau fod eu sel Cymreig yn frwd a'u bod ar eu goreu yn dysgu Cymraeg i'r plant. Terfynwyd y cyfarfod trwy ganu Hen Wlad fy Nhadau." I BRYCHAN.
Cymreigyddion yr Ystrad.
Cymreigyddion yr Ystrad. Parhawyd gan Gymreigyddion yt Ystrad i ddathlu gwyl y Nawdd Sant. Priodol iawn oedd fod dyddiad yr wyl, sef Mawrth laf, yn taro eleni ar y Sul, a chymerwyd mantais ar hynny i alw sylw .plant yn bennaf at hanes a bywyd Dewi. Gwnawd hynny mewn amryw gapelau yn yr Ystrad. Yng Nghapei Jerusalem, Ton, yr oedd y Parch. M. H. Jones, B.A., gartref, a manteisi- wyd yn helaeth ar y cyfleusdra. Pregethwyd i'r plant ar adnod yn yr Hebreaid xii. 7, Meddyliwch am eich blaenoriaid, y rhai a draethasant i chwi Air Duw, ffydd y rhai dilynwch." Rhowd amlinelliad bras o hanes Dewi, a chodwyd gwerin buddiol o'r hanes i'r plant a phobl hynach. Seliwyd y bregeth i'r bobl mewn oed ar adnod yn yr Actau sydd yn rhoddi hanes yr Eglwys Gristionogol gyntaf yn Antiochia yn Syria, gan alw sylw at yr eglwys honno fel canolfan y gwaith cenhadol i orllewin Ewrop, ac yn ddiamheuol hyd atom ni y Cymry. Ar yr hanes hwn seiliwyd apel genhadol gref, a theimlai pawb fod ein dyle. i'r cenhadon hedd hynny bregethodd i'r Cymry "pan oeddem ni mewn carchar tywyll du yn fawr iawn, ac y dylem ninnau wneud yr un ymdrerh i ledaenu y "newyddion da." Yr oedd yr oedfa drwyddi yn wir fendithiol. Y Llun canlynol ysgolion dyddiol y cylch oedd canolfan y dathliad. Yn y bore canwyd alawon Cymreig, ac adroddwyd darnau pwrpasol yn yr holl ysgolion drwy'r ddwy Rondda. Yr oedd y llanw gwladgarol fel llanw'r mor ar ei uchaf-bwvnt. Plant o ba lwyth bynnag y byddont yn adrodd ac yn canu yn Gymraeg. Yn y Pentre un o'r adroddwyr gore oedd Indiad bychan a anwyd ac a fagwyd hyd rhyw dair blynedd yn ol yn y wlad honno, ond a adroddai fel pe wedi ei eni y drws nesa' i Ben Bowen. Yn Ysgol y Ton Italiad bychan dynai sylw fel canwr ac adroddwr Cymraeg clir a chroew, un wedi ei eni yn y gymydog- aeth hon, ac ymffrost y tad a'r fam yw fod y bychan yn Gymro medrus. Nid y dieithr o fewn ein pyrth sydd yn Iladd ein pethau Cymreig, ond y Die Shon Dafyddion snobyddol sydd yn ein canol. "Nid cleddyf estron elyn wnaeth dy fedd, Ond Brython yn brathu Brython, Dyna'r cledd." Yn y prynhawn cafwyd cystadleu- aethau ymhlith y plant. Ymgyfarfu plant Ysgol y Pentre yn Neuadd y Milwyr; Ysgolion y Ton, Gelli, a'r Bronllwyn yn Neuadd y Gweithwyr, a phlant Tyisaf a Bodringallt yng Nghapel Bodringallt. Llanwyd pob lie enwyd gan y plant a'u rhieni. Caf- wyd cystadleuon brwdfrydig ar ganu, adrodd, ysgrifennu. tynnu darluniau, a gwisgo'n Gymreig. Os rhyw beth, rhy lawn oedd y cynhulliadau i wneud y chwareu teg dyladwy a'r cystadleu- wyr. Sicr gennyf y bydd i'r pwyllgor barotoi eu hunain i gyfarfod ac anghenion y llwyddiant anarferol ddi- lynodd yr wyl eleni. Y mae gwaith tymhor y Cymreigyddion yn dirwyn i ben yng nghyfarfod Dewi Sant, a da gennyf dystio na fu gwell cyfres o I gyfarfodydd yn hanes y mudiad Cym- Ireig yn y lie, na'r hyn gafwyd yn ystod y tymor diweddaf. Trueni i'r dosbarthiadau Cymraeg fethu; ar wahan i hyn bu popeth arall yn llwydd- iant perffaith. Bydded i bob Cymro yn y cylch gario allan gynghor Eifion Wyn, sef: "Paid byth a« siarad am Ddewi fab Non, Na gwisgo cenhinen yn goeg ar dy fron, Os nad wyt yn bur i'r hen wlad anwyl hon. j
Ton, Ystrad.;_I <
Ton, Ystrad. I < Tro Chwithig.-Nos Fawrth, 3ydd cyfisol, cynhaliwyd cyfarfod cystad- leuol yng Nghapel Bethesda, Ton. Dechreuwyd am 6.30, ac awd ym mlaen yn hwylus hyd tua wyth o'r gloch. Wedi i Mr John Evans, ysgol- feistr, draddodi ei feirniadaeth ar y traethodau, cyffrowyd rhan o'r gynull- eidfa yn ymyl y drws gan ymddangos- iad cyffrous gwr ieuanc mewn "ffit. Gwnawd yr hyn ellid iddo yn y fan, ac yna cariwyd ef allan i'r awyr agored, ac mewn ychydig fynydau bu farw. Enw'r gwr ieuanc oedd Ebpn- ezer Williams, mab i Mr a Mrs Wil- liams, 55 Stanley Road, Gelli. Efe oedd y buddugol ar y traethawd. Dioddefai er's blynyddoedd oddiwrth wendid calon. Yr oedd yn wr ieuanc dwy ar hugain oed. Catuaidd iawn ei natur, o feddwl gwrteithiedig, a phob amser yn foesgar a boneddigaidd ei vmddygiad. Torwyd y cyfarfod i ffyny yn y fan, ac aeth pawb adref yn drist iawn eu calon. Yr oedd Ebenezer yn aelod selog yn eglwys Jerusalem, M.C., Ton; yn cymeryd lie blaenllaw yng nghym- deithas y bobl ieuainc. Nid hwn oedd y traethawd cyntaf iddo ennill chwaith. Yr oedd wedi bod yn fuddugol droion o'r blaen ar draethodau a chyfieithu. Dilynai ei oruchwyliaeth fel clerc yn Swyddfa y "Pearl," Pentre, ac hoffid ef gan bawb a'i hadwaenai. Y Sad- wrn canlynol claddwjd ei weddillion yn ngladdfa Treorci. Daeth tyrfa fawr ynghyd, yn bennaf o bobl ieu- ainc, a chawd arwyddion amlwg o barch ac anwyldeb. Gwasanaethwyd gan y Parchn. M. H. Jones, B.A., a J. Oldfield Davies, B.A., Ton.
I COLOFN Y BOBL IEUAINC.
COLOFN Y BOBL IEUAINC. DAN OLYGIAETH DYFNALLT. I Y GYSTADLEUAETH. Yn Nharian gyntaf y flwyddyn hon cynhygiodd y Golygydd gyfrol "Rhydd- iaeth Ben Bowen yn wobr am yr ys- grif oreu ar fardd ieuanc ymadawedig. "Y sftwl a gar y duwiau sy'n rnarw'n ieuanc," a diau fod swj-n na wywa yn hanes enciliad beirdd ieuainc oddi- wrthym. Cafodd Cymru lawer cawod 0 ddagrau dwys 'rol colli o honi rai o'i phlant mwyaf gobeithiol. Yr oedd gan y cystadleuwyr ddigon o faes i ddewis. Daeth i law dair ysgrif, ac yn ffortun- us dewis^yd beirdd gwahanol yn des- tynau. Y mddengys mai ieuainc yw'r cystadleuwyr, a da cofio mai ar gyfer y cyfryw y mae'r golofn. Nodiadau byr, ( byr a wnawn gan gymell y tri ymgeis- I ydd i fyned ihagddynt. Ysgrif ar Delynog sydd gan A p lorwerth. Casglodd at ei gilydd brif ffeithiau bywyd Telynog, a rhoes yr oil mewn trefn gymharol gryno. Sylwn ei fod yn syrthio i wallau y gall yn .hawdd ymryddhau oddiwrthynt. Ei brofedig- aeth fwyaf efallai yw ysgrifennu i yn lie u fel diweddeb i ferfau. Mater o sylw a darllen yw hyn yn bennaf. Ymadrodd cyffredin yw ysgrifeniadau llenorion ieuainc yw pa rai. Nid yw anianawd y Gymraeg yn galw am danynt, ac ni cheir un ysgrifennwr medrus yn eu har- fer heddyw. Gormod o gronicl yw'r ysgrif hon: nid yw Ap lorwerth yn ym- gynyg at bortreadu y bardd yn Nhelyn- og. Dyma wendid mwyaf yr ysgrif. Gan mai bardd yn bennaf oedd Telynog, buasem yn disgwyl mwy o ymdriniaeth arno yn y wedd hon. Ar yr un pryd, mae defnyddiau cymeradwy yng nghorff yr ysgrif. Ben Bowen" yw testyn ysgrif Owain. Dyma'r ysgrif fwyaf gwallus ei hiaith a'i harddull o'r tair. Nid yw Owain wedi meistrol'r grefft eto i fyn- egu ei feddwl yn glir, mewn iaith syml, ac mewn ymadroddion gorffenedig. Amlwg nad yw'n gyfarwydd iawn hyd yn hyn ag ysgrifennu Cymraeg, a theim- lwn weithiau ei fod yn esgeulus, neu prin y .buasai'n euog o rai ffurfiau ar eiriau a brawddegau. Ariodd gweld yn glir beth yw pwynt rhan gyntaf yr ysgrif. Ymdroi o gwmpas ei destyn, a hynny irad d au hynny i raddau yn amherthynasol y mae. Disgwyliem iddo roddi i ni well crynhodeb o ffeithiau bywyd ein di- weddar gyfaill. Ni fu yn hanes galarus lien ac awen Cymru engraifft o athrylith ddylai apelio mwy at awenyddion ieu- ainc ein cenedl na Ben druan. Yagrif ar leuan Gwynedd" sydd gan Telynwr Effro. Nid yw yntau eto yn sicr o rai pwyntiau mewn sillebu. Mewn rhagor nae un engraifft dyblir y cydseiniaid dechreuol ganddo. Profed- igaeth chwerw yw hon i rai'n dechreu ymarfer eu dawn. Dyry i ni bortl-ead gweddol, gweddol lawn o fywyd o fywyd a buchedd leuan Gwynedd. Yr oedd Ieuan Gwynedd yn fwy o ddiwyg- iwr nac o fardd, a theg felly fyddai i'r neb a ysgrifennai arno ymdrin a'i waith yn arbennig o blaid Cymru yn helynt Brad y Llyfrau Gleision," a merched Cymru. Nid yw wedi ymdrin digon ar yr arwedd yma ar garitor ei wrthrych. Ond y mae hon yn ysgrif gymeradwy, ac i'w hawdwr, Telynor Effro, yr a'r wobr y tro hwn. Ceir manylion ymhen yr wythnos am gystadleuaeth arall.
Bwrdd y Golygydd. I ---
Bwrdd y Golygydd. I J.E.—Mae'r mater yn rhy ddibwys i I gael ychwaneg o ofod. Yr ydych wedi camddeall Brynfab. Nld oedd ganddo ddim yn erbyn "odiaeth" fel gair. Y gorfynychiad o hono a'i blinai ef, ac a'n blina ninnau helyd pan y mae'n troi i fyny ar ol pob cwpaned o de a ch&n a phopeth a gofnodir mewn goheb- iaethau. Ap Bigfyr.—Anfonir yr eiddoch i F^ynfab. Y mae'n amlwg nad ydych -w^edi talu sylw i'r "Darian" er's rnis- oedd. Mewn Llaw.-O'r Wy i'r Dywi; 0 Deifi i'r Mor; 0 Dir y Gogledd; Gwyl Dewi Sant yn Horeb; Beirniadaeth Eisteddfod y Cymer; Llith W. Wil- liams Gwyl Ddewi yng Nghwmogwy etc., etc. Dysgu Rhyfela.-Ceir ysgrif bwysig ar y mater hwn gan Frynfab yn y rhifyn nesaf. I'w Hadolygu yn y Neaaf. Wales; Welsh Outlook; Seren Gomer; Gwaith Barddonol Dybi. D.S.—Yr ydym dan orfod i gadw yn ol bentyrrau o benhillion Gwyl Ddewi o herwydd prinder gofod. Os carai y rhai a'u hanfonodd eu cael yn ol, an- foner gair a stamp i dalu'r cludiad.
Pontycymmer.I
Pontycymmer. I Cafodd Cymrodorion Glennydd y Garw nos Wener ddiweddaf bapur gwir alluog gan y Parch. T. B. Phillips, Tyla Gwyn, Llangeinor, ar H Ddadblygiad." Nid heb lawer o fedr ac ymchwil y cyf- ansoddwyd ef. Cafwyd hanes dysgedig- ion fu yn ceisio dyfalu dechreuad peth- au; treiliasant oes, ac yn y diwedd cyfaddefent iddynt fethu. Gwerthfawr- ogwyd yr ymdriniaeth ar broblemau tywyll. Cafwyd hwyl a syndod. Teim- lem ein bod wedi cael cip-drem i'r "tu- fewn. Cadeiriwyd gan Mr Tom Roberts yn ddeheuig. Siaradodd tri gweinidog, W. Sanders, C.C. T. Jones, Pontyrhyl, ac Eleazer Davies, Panty- gog, a'r Ileygwyr Mr Dafydd Thomas, Jonathan Madocs, ac ymwelydd o Seven Sisters, o'r enw Mr. Prosser. Credai Dafydd Thomas yn ffyddiog nad disgynydd o'r "mwnci" oedd ef, na neb o'r hil ddynol, a dywedodd ein barn ni oil wrth hyny. 'BERDAR BA-CH.
Advertising
CYMERWCH HYN YN DDIFRIFOL Ystyriwch drosoch eich hunain un a ddylai Parotc .d, gan ba un y mae Enw da yn ei wlad ei huo ac yn mhlith ei bob! ei hun yn mhob man, bwyso gyda chwi le) prawf o'i Werth Gwirioneddol a'i Adnoddau lachaol ar ol ugain mlynedd o Boblogrwydd cynydd- j ol, neu feddyginiaeth ddieithp I wedi ei pharotoi gan dramorwyr anadnabyddus, gan beidio rhoddi ¡ enw i'r cyfansoddiad, a dim ond dirgelwch i'ch harwain? Y PWNC 0 JECHYD Y mae hyn yn fater sydd yn sicr o fod a fynoch chwi ag ef ryw am- Iser neu gilydd, yn neillduol pan y mae yr Anwydwst mor gyffre- din, fel y mae ar hyn o bryd. Y mae yn dda i wybod beth sydd i'w gymeryd er cadw ymosodiad o'r anhwylder mwyaf gwanhaol hwn ymaith, ac i frwydro ag ef o dan ei ddylanwad helbulus, ac yn neillduol ar ol ymosodiad, oblegid y pryd hwnw y mae y cyfansodd- iad wedi rhedeg i lawr gymaint fel ag i'w wneyd yn agored i'r mwyaf perygius o anhwylderan. Mae QUININE BITTERS GWILYM EVANS yn cael ei chydnabod gan bawb, sydd wedi rhoddi prawf teg iddi fel y feddyginiaeth hysbysol oreu er delio a'r Anwydwst yn ei wa- hanol ffurfiau, gan ei bod yo Barotoad sydd wedi ei barotoi yn fedrus a Quinine yn nghyd a pbethau cyfoethogol a Gwaed- burol ereill, addas i'r Afu, Treul- iad, a'r holl anhwylderau sydd yn galw am Adgyfnerthydd cryf- haol ac adnoddau giaugynyddol. Y mae yn anmhrisiadwv pan yn dioddef gan Anwyd, Pneumonia, neu unrhyw afiechyd difrifol neu lesgedd wedi ei achosi gan ddififyg cwsg neu bryder o unrhyw fath, pan y mae teimlad cyff redin o wendid a Uudded ar y corff. pEIDWCH OF-DI. YSTYRIWCH YN A WR I Gyrwch am gopi o bamphled y tystiolaethau, a darllenwch y cyfryw yn ofalus ac ystyriwch yn dda, yna prynwch botelaid gyda'r Fferyllydd neu yn yr Ystordy agos- af, ond pan yn prynu mynwch weled fod enw "Gwilym Evans" ar y label, stamp, a'r botel, oblegid heb hyny nid oes dim yn wirioo- eddol. GWERTHIR YN MHOBMAN GWERTHIR YN MHOBMAN Mewn Potelau, 2s. gc. a 4s. 6ch. yr ua. Unig Berchenogioo: QUINIflE 8IITEBS tyMUFACTUtyRB COMPANY, LIMITED, tLANCLLV, Gouth Walto.