Y Darian

COLOFN Y PLANT. (Dan Olygiaeth Moelona.) Mae Gwyl Ddewi wrth y drws, a chwi, blant yr ysgolion, yn prysur barotoi ar gyfer dathlu'r wyl mewn ffordd Gymreig. Dysga rhai o hon- och donau ac alawon gwerin, rhai ganu penillion, ac felly yn y blaen. Wele ddadl fach ddiddorol ar gan gefais oddiwrth rywun gymer ddiddor- deb ym mhlant y "Darian." Dysged rhai o honoch hi-rhyw ddwy neu ddau. Gwna'r tro i fechgyn hefyd ond newid yr enwau. Gofynnwch i'ch athraw neu cich athrawes a garent eich clywed yn ei hadrodd ar goedd yr ysgol ddydd Gwyl Dewi. Rwy'n siwr y byddai pob athraw ac athraw- ps yn falch o'r cyfle, a byddai y plant i gyd yn mwynhau eich clywed. Dyna hi i chwi heddyw, fel y caffoch amser i'w dysgu yn dnvyadl GWYL DEWI. Olwen A ddoi di, Gwenny, genyf fi I'r Festri nos y fory, Bydd plant y pentref yno'n llu Yn dathlu Dydd Gwyl Dewi. Gwenny I'r Festri nos y fory I ddathlu Dydd Gwyl Dewi 'Rwyt bron a gwneud fy mhen yn ddwl Wrth feddwl am fath ffwlbri. Olwen Rwy'n synu'n wir dv weled, Gwen, Yn codi'th ben i fyny, Os gyda dirmyg dywedi di Mai ffwlbri yw Gwyl Dewi; Bydd melus iawn cael taro tant I Dewi Sant y Cymry, Bydd clywed hanes Cymru lan Fel can i fy moddloni. Gwenny Mae taro tant ynghanol "fuss," Plus myned ar ol hanes, Yn very god to those who dare Not care about their business; Nawr paid a chelu, d'wed y gwir, Pa gysur ydyw gweiddi, "Oes y byd i Gymru lan," A chanu "Can Gwyl Dewi.' Olwen 'Does gwlad i mi fel Cymru Ion 'Rwy'n caru hon o'm calon, 'Rwy'n hoff o'i beirdd a'i seintiau glan, Ei chan, a'i chu gerddorion, I fyny'r elo Cymru F&d, Hen Wlad y menyg gwynion. Gwenny "Such jolly nonsense" ddywedaist Heb fawr yn wir 0 sylwedd, Heb 'nawjv  Mae'n iechyd i fy nghlustiay i Dy wel'd ti'n dod i'r diwedd. I fyny'r elo Cymru F&d "You must be mad to think so Ymhen can mlynedd, ooelia fi, Ni fydd Cymraeg na Chymro. Olwen Fe bery byth hen Gymru gu, Fe bery iaith y Cymro, Fe bery swn ei thelyn hi Yn beraidd i'w anwylo. Bydd melus draddodiadau hwn Yn lloni llu 'mhen oessau, A chenir ei halawon mwyn Yn swynol drwy'r gororau. Gwenny 'Rwy'n hoffi'n wir dy glywed, 01, Mor ddenol y siaredi, Mae pur wladgarwch lond dy fron Wrth son am swynion Cymru, Ac er mwyn cael dy brofi di Y gwnes i eu dirmygu. Y Ddwy Cydunwn i wneud Cymru'n lan, Ei chan yn bur ei nodau, Trysorwn iaith y Cymro glew, Ac urddas ein dewr dadau; Hen Walia godwn yn ei hoi I W golud gwerthfawr rhydd, Boed Cymru Fu a Chymru Sydd Y n gloewi Cymru Fydd. DAN DAVIES (Nanthir). Tai'r Gwaith Council School, Gwauncaegurwen.

Ed?Sd? A? ? Vn ??' '? ?"? EdA,ards A .S., i br,f,' ?' eiriau vn <??- wtV" N-yf^vn y Gar? m? i kydl ??d?' ? y p.,thyu y <.?? ? y Minimum Wage ict B   '? C'yfarwyddn rdd A(]dY,4gAbertawc' a gresyn "? fai wed mai trosS IiJ ™w I? ?.ys ?do. Dv- wed mLi troRedd anfaddenoY v?- amddifadu 9Ytny yn vr 'df,V,y, 101 0 fanteis- ddN-gu c™r gdef aIll ddegau 0 f!ynvddoedd i e!5tron- 1 «stron- laid wawdio J hi"a"F1 :viI <'nw addysg a'n dsgn 1 fod a .chywilydd i'w hal'dd('l. rdjvi. .t? aM T" ^J- 3?e<>s a'n }}Yid ar agor.

ICyngherddau Clasurol yn Nhreharris. j Oddiar sefydliad v Proff. T. D. Edwards I fel organydd a chorfeistr yn Eglwys Fed- yddiedig Brynhyfryd, Treharris, edrychir I yn mlaen gyda dvddordeb cyffredinol gan y cyhoedd at adeg oynhaliad y cyngherdd- t au blynyddol o dan nawdd yr eghvys oblegid salon uchel y wledd gerddorol a j. sicrheir. Os rhyw beth, tuag i fynv y mae y safon yn myned, ac mewn rhai ystyron, gellir dweyd am y ddwv "organ recital" a roddwyd gan organydd pohlogaidd Bryn- hyiryd nosweithiau lau a Sadwrn yr wytli- nos o'r blaen, eu hod y gwleddoedd mwyaf aruchel a blasus a gafwvd erioed yn y lie. Er fud y Uoctur T. I). Edwards wedi bod yn gystuddiol am ryw wytlmos o flaen y cyngherddau, gan ddyfod o'i ystafell wely I- I DH. T. D. EDWHS, LB.A.M., A.H.C.M. i lanw yr ymrwyaiiad pwysig—chafodd neb ei siomi, oddigerth ar yr ochr oreu. Pro- fodd ein luirgaiiydd ei bun fe! ari'er yn ieistr ar Frenin yr Olferynau," a gallwn ddweyd iddo vehwanegu at ei fri fel un o'r organyddion mwyaf diuylliedig a feddwn. yn ,tod v cyngherdd- au yma oedd y ddau berfformiad ar- dderchog a roddwyd gan y Gymdeithas Harmonaidd (Dr. Edwards yn arwaiu wrth yr organ) o gyfanwaith byr Franz Schu- bert, sef Song of Miriam." Cyfansodd- iad hyw, desgrifiadol, ac effeithiol i unawd soprano ("Miriam") a chorus, yn seliedig a ritanes ymdaith iuddugoliaethus yr 1s- raeliaid drwy y Mor Coch. Cyinerwyd rhan "Miriam" yu al ddercliog gan Madam Sylvia Hosgood. lUioddodd y cor ddat- ganiadau effeithiol o'r rhan-gan cysegred- 19, "Bydd melus gofio y eyfainod, o waith y diweddar J. Kichai-ds (Isalaw) ar em* vn Anne Griffitlis. Heblaw hyn, cafwyd rhaglenau amryw- laethol, a Madam Sylvia Hosgood, Madam Esther Cooper, a Mr. David Bodycombe yn cymeryd rlian. Alae pob un o'r rliai hyn wedi bod yn fuddugol ar Iwvfan yr Eisteddfod Genhedlaethol fwy nag un- waith. Yr oedd yr ail-alwadau mor 1111- osog fel y gorfuwyd talfvi-ii y raglen y ddwy noson. Yn absenoldeb Mrs. Councilor Edmunds, Troedyrhiw (y foneddiges gyntaf i sicrhau sedd ar y Merthyr Corporation), cymerwyd y gadair nos lau gan ein parehns weinidog. j y Parch. W. Jones, yn cael ei gvnorthwy'o gan y Cynghorwr William Jones a Mr Tom Stephens. Nos Sadwrn UvwVddodd Mr' W.' R. Ed- munds, Merthyr, cyfreitbiwr lTndeb Bed- yddwyr Cymru. Pix)fodd Mr. Edmunds yn 'i anerchiad ei fod yn wladgarwr trwyadl ac yn Gymro "o waed coc!? cvfan." Yn wir yr oedd hytrach yn Uym ar ri?ui "Die Shon Dafyddol sydd yn etsgeuluso dwyn j eu plant i fyny yn iaith y tadau. Cyfeii- iodd at yr anrhydedd a ddaethai i organ- ydd Brynhyfryd. set" ei wneud yn ddoeth- awr mewn cerddoriaeth—y cvntaf o'i en- wad, os nad yng Nghymru, ] galel yr an- rhydedd. Galwodd Mr Edmunds ar v gwrandawyr i ddangos eu llongvfarcliiad a'll gwerthfawrogiad o'r anrhvdedd trwy roddi "three cheers" i Doctor Edwards, yr hyn a wnawd gyda brwdfrvdedd. Trodd y cyngherddau allan yn llwyddiant mewn ystyr gerddorol, ac hyderwn y bydd swm sylweddol o ariau i'w throsglwyddo i drysorfa dyled y eapel. Mae clod mawr yn ddyledus i'r pwyllgor a'r ysgrifenydd diwyd: Mr Philin Da vies, Thornwood. I UN OEDD YNO. I

I Aberafon. I Cymvlog yw ynglyn a glofeydd y cylch. Y mao gweithwyr y Cynon ar streic, les y Morfa wedi l'hedeg allan, a chwmni y Dyffryn Khondda yn fethdalwyr, a thair glofa yn segur. Cvflogid tua dwy fil o bobl yn y rhai hyn, ac nid oes argoel am hollt I yn y cwmwl. Dydd laii diweddaf cynhaliodd gweith- wyr y Dyffryn Ulumdda gyfarfod cyifredin- ol o dan lywyddiaeth Mr Tom John, er ym- I drin a ehwestiwn y iawndal a ataliwyd i oddiwrth y rhai anafus a ymddibvnent arno. Yr oedd y Cyngorwr Wm. Jenkins, gorvichwyliwr v dosbarth, yn hresenol, a phenderfynwyd gadael y mater yn ei ddwy- law ef. Yn ei araeth dywedai Mr. Jenkins nad allai roddi gobaith am gvchwyniad buan. Yn gynar boreu dydd Sadwrn diweddaf torodd tan allan yn amaethdy Sticvl-wen, Baglan, Aberafon. perthynof i Mr John David, a chyn i fire brigade Aberafon a'i peiriant tan "Jestyn ap Caradog" gyr- haedd yr oedd rhai o'r tai allan wedi llosgi i'r llawr, ac wrth chwilio yn y beudy wedi i'r fflamiau losgi allan deuwyd o hyd i gorff dyn wedi ei losgi. Bernir mai corff un John Kennedy o Gwmafon ydoedd. Dydd Mercher, yr lIllfel-ar-eldeg cyfisol, hebryngwyd gweddillion Mrs. Olwen JRees, 1) riod Eaj-i-y Rees, a merch Mr a Mrs. Thomas Trehazvne, i Gladdfa Aberafon. Nid oedd Olwen ond 25ain mlwydd oed, a bhvyddyn fuasai yn briod. Yr oedd mewn parch mawr, fel y dangoswyd ddydd ei chladdu. Daeth ei chydysgolheigion yn Ebenezer allan yn orymdaith fawr, ynghyd a llu o gyfeillion eraill. Gorchuddid ei harch gan flodau. Gwasanaethwyd yn y ty ac ar lan v bedd gan ei gweinidog, y Parch. J. J. Richards (B.), a chymerwyd rhan gan y Parch. — Badham, M.C. Gadawa briod a merch fechan bythefnos oeil i alaru ar ei hoi.

Yt- oedd Edison yn (>7 nilwvdd oed dydd Mercher, Chwef. lieg. Dywedai ei fod yn teimlo fel dyn ieuanc, yn parhan i ddysgu, ac yn erc-dil fod ei waith pwvsicaf o'i flaen. Y darganfyddiad pwysicai yn ystod y flwyddyn ddiweddaf ym marn Edison oedd fod amonia, sef gwrtaith fir i'w gael mewn ffordd rad drwy i hvdrogen a nitrogen basio dros ha earn poeth.

Treorci. Nos Wener, Chwef. (5ed, yr otnld yr Am- bulance Hall yn Uawn, ac awydd mawi- am weled Jack y Bachgen Ddrwg." Yr oedd lliaws wedi clywed son am dano, ac yn adnabod pi gymdeithion fel meibion a merched adnabyddus yn y lie. Y maent yn ddwfn yn serch y trigolion oddiar eu llwyddiant diweddar yn Ynvshir, pryd y dyfarnwyd y cwmni hwn mewn geiriau elir a chlodfawr yn oreu yn y gystadleuaetli ddramodol fu yno. Cat'wyd i ddechreu, gan y llywydd, Mr H. Bowells, Ysgol y Cynghor, eiriau pwrpasol iawn ar orffen- ol y ddrama yn Nghymru a'i dyfodol tebygol a tlylanwad y ddrama i ddiogelu iaith, delfrydau, a nodweddion y bywyd Cymreig. Yna cododd y lien a chawsom olwg ar John—bachgen bvw, croew ei 1 ais, a chlir ei eiriau, a'i ehwaer, hithau yn Uanees fochgoch, braf, yn ddiwyd yn dirwyn ei hedafedd, tra'r tad pwyllog a'r fam bryderus yn ymddiddan am ddyffxlo! yr hen aelwyd semi. Yr oeddym ar un- wiiith yn anadlu awelon v wlad a'r hen fwthyn dirodres yn fyw o flaen ein liygaui Yn y cyfnod yma o'r hanes dygi. vd o n blaen olygfa ar ol golygfa. Domol eich: fol oedd canu cor y cymydogion ar nermil] o waith liar, T, ionias-y cor yn ylo 1.1 Ilong ar y lli, pob un yn ei gywair ei hua a'i ffordd ei bun yn canu a'ilygaid ynghau Wetinfford yr arweinydd gwarog fel drwmendari yn lliwio ac yn llywio y cvfan. Naturiol iawn liefy<{ oedd Shan ac Ann yn ymgomio'n felus ar y ffordd-yn pwvso II mesvir boll ddigwyddiadau mawi- yr ar- (tal-yi- oedd pob modfedd o honynt, tro v pen, goslef y llais, yn proti v "gossiping gift" yn ddiogel ddigon, a'r 'ciogs' yn 'claffio' i ffwrdd yn coroni yr oil. Darn arall o'r cyfnod yma o fvwvd vr arwr oedd ei gysylltiad a Lodwig, Park' v Fljn. yn y ffair. Er nad oedd gan Lodwig ran helaeth gwuaeth hi gyda graen. Yr oedd yma gyfuniad o bobpeth mewn dull, llais, ymddangosiad i wnevd gentleman farmer bob modfedd o honno. Y r oedd gan y tad ddarn anhawdd ei chwareu gan mor amrywiol yr amgylchiadau, ond yn ei allu i reoli corff a llais gwnaeth ei waith i berffeithrwydd. Yn y cartref mor ham- ddenol a dwys, yn y fiair yn cyfiogi John, mor gyflym ei dafod doniol, a'i ymgom ffraeth a Lodwig Park y Ffin ar ryddid crefyddol y gweinion, cystal araeth ar Ddadgysylltiad a dim ddyw(M;lwyd erioed. Drachefn, ar ei wely marw, gallech deimlo fod ei wyneb llawn wedi curio i ffwrdd o'r bron ac angau llwyd o'i gwmpas, a'i lais egwan toredig yn dod o wagder corff ym min marw-—John yn wylo, ei briod yn brudd. "Yr oedd yr olygfa yn Uethol, a phan aeth yr ochenaid ddiweddaf i fyny a'r lien i lawra chlywid ochenaid o ollyngdod boddhaus drwy y dvrfa, eto taflai ei briod (ei chwaer yn 01 y enawd) "glow" troB y eyfan. Yr oedd ei llais mor felodaidd ,neu felfedaidd feallai, mor glir a dwys, ac yn llifio allan heb ymdrech fel yr afon, a'r dagrau wolid mor fynych yn treiglo i lawr y rudd yn brawf fod vr hyn actiai yn deimlad byw—yn real iddi hi ei hunan. Yna eawsom olwg ar John yn dechreu cyfnod newydd. Yr oedd wedi heneiddio yn rhyfedd. Dim syndod iddo flino ar fod yn was fferm. Dyma'r 'comed- ian' o wadn ei droed i'w goryn. Tra'n ffarwelio a'i fam i Sir Forganwg, cawsom yn ei ddull penigamp ef ei hun bentwr o'r ffraetliebion mwyaf gorchfygol. Yr oedd yn llethol o ddigrif. O'r ochr arall yr oedd llais wvlofus ei fam a'i llygaid llaith yn gwnevd y 'cmurast' yn dra effeithiol. Dacw Jobn a'i ;vd\-n gwyn i ffwrdd, ond dacw Man. cwnvdoges, "yn ei gwan hi" dan Mtereian' am y ty i gydymdeimlo a -VIaria, y pliwy h ii yn Onid oedd liitha-u wedj ""Iii iiiti).P Yna y niae'r don- io) yn cyredd do pan y mae John yn cyr- aedd Sir Morganv.g, ac yn chwilio am Jane ei C'hwaür wcdi ,(.I:i \"1" address. Yna cawn ar aelwy" Jane, yn dwt a destlus, a gr u 't bywyd da o'i chwinpas, ar y bwrdd %!i enwedig ar Arthur yn ei lodrau brethyn a'i grys main, a Jane hithau, er wpdi coni ei bochau cochion iwh, eto yn c-adw yn ieuanc dros ben. Yma y cafwyJ y 'climax' mewn digrifweh. Tra'n traf-lyncn wrth y bwrdd, ac yn bwrw allan 'jokes' ymhob gair ae ymhob osgo, nid oedd symudiad heb ystyr iddo. Tynodd y ty i lawr gan stormydd o chwerthin. C'yn bo liir daw y gweinidog ar y 'scene.' 0 ran presenoldeb a goslef yr oedd yn 'Fethodistaidd' dros ben, a'i yrtf- gom a Jane yn hynod "true to nature." Yna cymerwyd ni i'r wlad i weled Maria a Thomas Jones gyda'i lais naturiol a'i ffordd ddirodres yn cvfansoddi ac yn dar- lien llythyr iddi at John. Daw John vn ei urddas a i ymwybyddiaeth o'i hwysigrwydd fel 'official' ger ein bron, yn ei osgo a'i wisg yr oedd < 1 rwyddo vn ddvn arall v digrifwch wedi rhoi HP i nerth a 'dignity. Yna daeth Morgan heibio (alias Carver v Canwr). Yn llenwi ei le i'r dim a gwen- .wyn gwawd gweniaith a gwendid wpdi ym- gnawdoli ynddn, ac felly ei gyfaill yritau yn Haw n dichell a dirmyg a chartreJol dros ben yn ei waith. Gellir dweyd am hwn a'r cwmni i gyd nad oedd dim 'stiffness' an- naturiol yn agos atynt. Yna o'r diwedd dvma ni yn y dafarn. ond mor anedwydd ydoedd John—yr oedd yn llwyddo i roi yr argraph arnom ei fod yn hollo) 'out of place." Pwy nad edmygai y Sergent? Dyma 'hit' ardderchog, a honno vn ber- ffaith naturiol. Da iawn hefvd oedd y tafarnwr—yr oedd ei ffalsder, a'i groeso, a'i garedigrwydd pervglus, ac yn olynol ei lais garw taranllyd, a'i gi-eidd-dra. yn g i -eid d d ra, yii ychwanegu at werth y darn. Yn ddiau mae yntau yn fedru.s ac yn deaH ei ran yn drwyadl. Yna daw ymlaen Bili Ponto, yn- tau yn 'ynignawdoJiad' o'r meddwvn duaf, ac yn llwyddo yn ogoneddus i ddangos ei drueni a'r warth vn ogystal a chreulondeb dyhirol y fasnach a'i difethodd. Gydag ef gwelwn Jack mewu cymeriad newydd eto, a'r un mor fedrus yn awr ag o'r blaen- pa un bynnag ai gwas fferm ai 'official,' ai crwydryn meddw, yr oedd i fvny a'i waith bob cynnvg. Golygfa ryfedd oedd hon. Jack yn newynu ac yn go'fyn tamaid yn v dafarn y bu'n diota, v tafarnwr yn ei hyrddio i ffwrdd-ei wallt" yn syth i fyny, ei lygaid yn meUtdenu, yn gwaeddi-yn marw, ac yn disgyn fel careg i'r llawr. GweJd y dyhirod fu'n ddinystr iddo yn ei drin fel baw, ond dacw Ponto yno, a dyiia araeth! Triniai y ddau ddyhiryn nes trydanu y lie a'i eiriau. Mae jack yn dadebru yn ei freichiau, ac yn syth ant at y gweinidog i "seinio y pledge," a thra yr oedd ei fam druan yn dan mewn gofid am dano, heb fod nepeil oddiwrtho, a Jane ac Arthur yn ceisio yn ddjobaith ei darbwyllo, mae John a'i gymdeithion i fewn ac i'w breichiau yn y fan. Dyma noson nas anghofir yn fmlll. Dyma ddrama ac iddi genhadaeth. Dyma fywyd yn ei ddu a'i wyn, ei ddigrifwch a'i bechcwlau, heb geisio cuddio dim ar y gwir- ionedd—y prvdferth a'r hagr ym mhob agwedd ar y bywyd Cymreig yn cael ei dynnu i'r wyneb, a phob peth yn chwaethus o'r dechreu i' rdiwedd. Os rhywbeth feJ hyn fydd y ddrama yn Nghymru, paham nas gellir disgwyl daioni oddiwrthi? Treorky. GWRANDAWR. I

Datganwyd yn foreu, a hvny yn her- swynol, gan yr aderyn du yr wythnos o'r blaen. LIonod fu ei gan i weithwyr a'u clywodd wrth fyn'd at eu gwaith pan oedd yr haul yn dechreu gwasgarn ei sirioldeb.

I Llansamlet. Nos Fereher, Chwef. lleg, cyfarfu y Cyngor Plwyf yn Ysgoldy Peniel Green. Ar ol darllen y cofnodion, cafwyd gan Gyngliorwyr James Morris, C. B. Griffiths, a'r Clerc (Henadur J. Jordan) hanes eu gweithrediadau fel adran o Reolwyr Ys- golion Dosbarth Abertawe yn ystod y fhvyddyn ddiweddaf. Da oedd deall i Mr Morris wrthwvnebu amcan Pwyllgor Addrsg y Cyngor Sir i wario £4,000 ar adeiladu ysgol yn lie hen ysgol yr.Eglwys, a hynny ar brydles o 21 mlynedd yn unig. Credai y dylai y brydles fod am 999 o fivn- yddaedd o leiaf. Etholwyd Mr D. W. Jen- kins: Gwylfa, a'r Cynghorwyr William John, C. B. Griffiths, a James Morris i weithredu fel rheolwyr ar Grwp Ysgolion 1 Dosbarth Aberta\ve am y deuddeng mis j nesai. { Dieth y Cynghorwr Morris a chynhyg- iad rmlaen fod y Cyngor i ddeisebu awdur- dodsu y Liythyrdy i ddosbarthu y llvthyr- on cdwywaith yn nvddiau gwaith, ac un- waith ar y Sul i gylch Tai Hester a Freder- ick Place. Cytunwyd eu bod yn deisebu am ddau ddosharthiad yn nvddiau yr wythnos yn unig. Dygodd y Cynghorwr Aneuryn Rees gynhygiad ymlaen fod llvwyddion y pwyll- gorau eanlynol, sef y Parks, Recreation Gro-,iiitl a'r Footpaths, i roddi yn nghyfar- fod Ebrill gyfnf o'r symisu wariwyd gan y pvyllgorau dan eu gofal yn ystod y i flwyddyn yn diweddu Marwth 31ain, 1914. Ei tmean oedd cael gwybod beth oedd y Pare yn gostio i'r plwyf ar wahan i'r Re- creation Ground, a'r un modd gost y Yilljge Green, yn Monymaen, ar wahan i'r Reereation Ground yn Llansamlet. Ni | chafodd y Cynghorwr ieuanc unrhyw gefn- ogaeth, ond vmosodwyd arno yn ffyrnig gan rai o'r aelodau henaf am iddo feiddio ofyr am y fath beth. GOH. .-J?

I Ferndale. < I Chwefror laf, yng Nghapel Penuel, oedd ddydd maw r plant yr i'sgol Sul. Anrheg- \\vd lluaws o honynt a llyfrau gwerth- fawr am gasglu at Genhadaeth Bryniau Cassia. Canwyd ton gan y plant, "Dowch i'r Ysgol Sul," dan arweiniad Mr W. Trevor Lewis. Yna galwodd arolygwr yr Ysgol, Mr. Jonah Howells, ar y Parch. B. Watkins, y gweinidog, i gyflwyno y rhodd- ion i'r plant. Casglwyd y swm o JE17 at y Genhadaeth. Y blaenaf eleni eto oedd | Miss Doris Price, High Street, yr hon gasglodd P-4 10s. Yr ail oedd Miss Bessie Jones, New Street; a'r trydydd Miss Gwyneth Parry, Morfa House. Diwedd- wyd y eyfarfod arbenig hwn drwy i'r plant ganu ton, "Awit yn mlaen," a chyd- adrodd Gweddi'r Arglwydd. Chwefror 3ydd, yn Fetsri Penuel, cyn- haliodd y Feibl Gymdeithas ei chyfarfod ( blynyddol dan lywyddiaeth y Parch. G. Penrith Thomas (A.), Trerhondda. Caf- wyd anerchiad yn llawn tlysni ac addysg ar werthfawredd y Beibl gan gynrychiol- ydd y Gvmdeithas, y Parch. T. E. Davies (M.C.), Abertawe. Chwefror 9fed, yn Nghapel North Road (A.), traddodwyd darhth dan nawdd Cynghor Eglwysi Rhyddion gan y Parch. W. Thomas, Llundani, ar "Ffug Glorian- au." Llywyddv, yd gan Mr M. Morris, adeiladydd. r oedd y ddarlitli yn un gynhwvsfawr a chlir. I Chwefrof Tied, yn Eestri Penuel, caf- wyd dadl dyddoro! iawn ynglyn a'r Gym- deithas Ddiwylhadol. A yw Mair i'w hedmygu yn J uy na Martha? Cymerwyd yr ochr gadaiailiao! gan Mr Robert Jones, New Street, a Miss M. Benjamin, Bryn- hyfryd Terrace; c ochr naeaol gan Mr W. Hughes, Lake .Street, a Miss Maggie Jacob, Brynhyfnd Terrace. Cafwyd ym- ddyddan pellacli gan y; aelodau oedd yn bresenol. Llywyddwvd gan Mr John Ed- wards, Ty Capel. Chwefror 4ydd, yn Festri Penuel, cyn- haliwyd eyfarfod cyhoeddus dan nawdd Cymdeithas y Temlwyr Da. Traddodwyd darlith ar alawon gwerin a chanu pen- nillion gan Mr W. O. Jones, Merthyr Tydfil. Cafwyd cvfarfod eithriadol o ddyddorol ag addysgiadol. Y mae Mr. Jones yn siaradwr meistrolgar ag yn ganwr pennillion gwych. Cadwodd y gynulleidfa yn llawen am dros awr a hanner, a phawb yn dymuno am ail-vmweliad buan. Cyfeil- iwyd yn fedrus gan Miss Eunice Davies, Graig Terrace. Llywyddwyd gan Mr John Andrews, North Road. Ch wefror lleg, yng Nghapel Wesley, cynhaliwyd cyfarfod cyhoeddus i ddynion yn unig ar ran purdeb a dynoliaeth. Llywyddwyd gan Mr S. Childs, B.Sc. Anerchwyd y cyfarfod gan Meistri E. E. Bagnall a A. B. Kent, cyfarwyddwyr ag ysgrifenyddion Cymdeithas Purdeb Moes- ol. Yr oedd yma gynulliad llawn ag anerchiadau rhagorol dros yr amcan dai- onus hwn.

Pontycymer. Nos Wener, Chwef. 13eg, cafodd Cymro- dorion Glennydd y Garw anerchiad gwych gan Mr E. J. Saunders, B.A., un o athrawon yr Ysgol Ddyddiol, ar Dardd- j iad y Mabinogion." Aeth a ni i faesydd prydferth yr amsor gynt, a chasglwyd tywysennau braf. Y mae hyn yn rhyfedd am yr Hen Gvmryl, sef eu bod mor oleu- edig yn yr oesoedd a al wn ni yn oesoedd tywyll. Yr oedd ol ymchwiliad a llafar ar waith Mr Saunders. Cadeiriodd Miss C. Howells, athrawes, a siaradodd y rhai can- lynol: Mri. D. Thomas, J. D. Owen, T. Jones, Jonathan Madoc, a T. Jones, Pont- yrhyl. Cafwyd amser diddan gyda'r Hen Gymry, a theimlad fod cloch Arthur yn canu yn yr ogof a swn ysbrydion yn yr awyr. Ceir yma yn bresennol fwy o Gym- raeg vmhlith v plant a'r bobl ieuainc nag a fu. Bu Mr. Ellis Griffith, A.S., yma yn ddiweddar, a gadawodd argraff dda ar bawb. Teimlem ei fod yn ddyn mawr, gonest a difrifol, a'i waith wedi mynd yn rhan o hono ei hun. Dywedai, v bydd yr Eglwys, ar ol ei rhyddhau o gyffion y Wladwriaeth, a hawl ganddi i ddewis ei gweinidogion ei bun, yn gystadleuydd cryf a'r YTmneillduwyr ymhob gwedd. Pan welais Ellis Griffith yn y pwlpud teimlwn yn sicr i mi weled wyneb tebyg gan rywun o'r blaen, ond methwn a chofio gan bwy. Wrth fynd i gysgu'r noson honno eofiais mai'r gwyneb tebyg oedd eiddo leuan Gwyllt. Aethum un noson gyda nhad i Garmel, Trecynon, i wrando'r gwr hwnnw'n pi-egethu. Ei destyn oedd y deg morwyn. Yr oedd hyn tua deugain mlynedd yn ol. Ni fu leuan Gwyllt byw yn hir ar ol hyn. I mi yr oedd y gwyn- ebau mor debyg i'w gilydd a phe'n wyneb- au efeilliaid. BERDAR BACH.

Caerdydd. Drama Cymreig. Nid rhyfedd fod y Ddrama Gymreig yn camu yn iris yn awr yn ein plith pan y ceir perfforauadau o'r fath a gafwyd nos Fereher diweddaf yn Neuadd Cory gan ael- odau o Gymdeithasau Undebol Cymreig Caerdydd o Feddattr Proffwy' vdi (Mr W. f. Gruffydd). Dengys y ddrama fywvd mewn ardaioedd gwiedig. Yr oedd yr olygia gynta1 yn nghegin y Sgellog Fawr, tuag wyth o'r gloch ar noson ym mis Tachivt-dd I rhy"- ugain mlynedd yn ol; Robert William (Mr Richard Hughes), gwr y Sgellog Fawr, yn dyfod i'r ty o'r maes. Nain (Miss O. Gwili Jenkins) yn breuddwydio ei bod yn gweled pethau yn y tan ar yr aelwyd. Roberts, v plisman (Mr Jenkin Williams), ac Alexander Mc- Lagan (Mr D. P. Jones) yn gwneud ym- chwiliad ac yn cyhuddo Emrys (Mr Ben I Roderick) o ddwyn petrys; Ann, y forwyn (Miss Margaret Davies), yn ceisio esgus- odi Emrvs, ac yn dwyn y bai. Agnes Vaughan, merch yr Hafod (Miss Ijilian Evans); Elin William, gwraig y Sgellog Fawr, Miss Bessie Da vies. Rhwng y gwa- hanol olygfeydd canwyd nifer o benillion gan Mr J. E. Jones yn ddoniol iawn, a chyfeiliwyd ar y berdoneg gan Miss Rebeca Rees, A.L.C.M., mor ysgafn fel o'r braidd na thybiem mai ar y Delyn Gym- reig yr oedd yn chwareu, ac nid ar her- doneg. Yn vr ail olygfa ceir ni yn mhar- 1wr Ty Capel Siloh, Llanddyfi. Dafydd Dafis, y siop (Mr T. Lloyd Roberts), yn pendrymu wrth y tan yn ceisio pa ochr i i gymcryd yn niarddeliad Emrys, pan y mae y Parch. Azariah Evans, gweinidog Siloh (Mr E. J. Phillips). Huw Bennett, y Gelli (Mr Evan Hughes), Wm. Pritchard, London House (Mr E. C. Pugh), a Mr Humphreys, yr ysgol (Mr Huw J. Ruws). yn dyfod i mewn i vmdrin a'r mater dan svlw, a thra yn gwneud, daw John Vaughan, gwr yr Hafod (Mr John PhiHips) 't 'aiighan, Yr oedd apeliadau y gweinidog a Huw Bennett, yn effeithiol iawn. (O! na chaein fwy o gymeriadau o'r fath mewn byd ac eg1wys.) Mae v drydedd olygfa yn dangos vstifcl) fwyta y IMotdy yn Nbr?r- j caerau- rnyw ddwy flynedd vn ddiweddar- ach. Elis Parry, meistr y Tlotdy (Mr J. W. Evans) Twm Huws, un o'r tlodion (Proffeswr Ernest E. Hughes, M.A.); un arall o'r tlodion (Mr Hugh Jones), porthor y Tlotdy (Mr M. T. Adams), meistres y Tlotdy (Miss Margaret Jones) a Mari, y forwyn (Miss Eunice Evans). Yr oedd y datguddiad o hono ei hun a wnaeth Emrys i'r ymwelwyr—John Vaughan a William Prichard, London House, yn dda iawn, ac yn wir nis gellid gwella ar Twm Huws, yr oedd y pesychiadau ami a'i ffurf yn natur- iol dros ben. Yn y bedwaredd olygfa cawn ein hunain yn nghegin y Sgellog Fawr, tuag wyth o'r gloch y nos. rhyw bedair blynedd yn ddiweddarach-Richard William wedi ei gorneli; Huw Bennett yn pwyso yn drwm ar ei ffon; Elin William yn llawn ffwdan am y rent, ac am ymweliad James Wynne, ystiward y tir (Mr W. T. Williams). Yr oedd ymgom Huw Bennett a'r teulu ac ysgrifennu y talnodyn, cyneu ei hibe11 a'r tal-ysgrif, yn dda iawn. With gwrs y mae pob peth yn iawn vn y diwedd, Anne ac Emrys wedi priodi; Huw Bennett, Robert Williams, Mali Williams, ac- Elin Williams yn llawen ac mewn heddweh a phawb. Yr ydym yn ymwybodol y gwna gweled perfformiad fel hwn ddaioni mawr i'n gwlad a'n eenedl. Wedi gorphen y per- fformiad, ac ar alwad y gynulleidfa, daeth vr awdwr, Mr W. J. Gruffydd, yn mlaen. Diotchod({ i'r gynuleidfa am eu gwrandaw- ind. a'r perffontiwyr am eu gwaith. Gor- uohwyliwr y liwyfan oedd Mr Richard Hughes.

J Aberteifi a'r Cylch. Marwolaeth. I Mac genym y gorchwyl p^uddaidd yr wytlmos hon i gofnodi niarv,olaoth gweddw y Pare. T. J. Morris, diweddar weinidog Capel Mair, Aberteifi ,yn 59 mlwydd oed. Nid oes ond rhyw bum mlynedd er pan farw y gwr da a duwiol uchod, a gellir dy- weud i haul cysur a diddanwch Mrs. Morris fachlud yr un dydd. Bu yn ffyddlon i'w phriod, a gwelodd ef mewn poenau dirfawr am flynyddau, ond gweinyddodd mewn amser ac allan o amser drosto, a diameu fod hyny wodi effeithio yn fawr ar ei chvfansoddiad, a gellir dyweud na wel- odd ddiwrnod iach er ei gladdedigaeth. Merch oedd Mrs. Morris i Mr Herring, mab y Parch John Herring fu yn gweinid- ogaethu yma yn Nghapel Bethania (B.). Dygwyd hi i fyny mewn amaethdy o'r enw Lleine. Wedi priodi, bu Mr Morris a hithau yn amaethdy Rhydyfuwch, gyda gofalu am ei eglwys. Symudasant i'r dref, a bu y ddau farw yn North Road, Aber- tpifi, yn yr un ty. Cydnabyddir fod Mrs. Morris yn ddelfryd o'r hyn dylai gwraig gweinidog fod. Meddai ar hynawsedd a thiriondeb neillduol. Cafodd yr ysgrifen- ydd fantais laweroedd o weithiau i ym- weled a hi pan yn glaf, ac ni welsom neb yn fwv dioddefgar a boddlon yn ei chys- yn fwy Bu yn hir megys yn chwilio am Ie cyfleus i groesi yr afon, a chredwn iddo lanio yn iach heb deimlo ond vehydig pan yn ffarwelio a'r ddaear hon. Gadawodd bedwar o blant i alaru ar ei ho 1, sef Mrs. M. Grey, Maesteg; Mrs. Lily Davies, Miss Edith Morris, ac Mr Ernie Morris, yr hwn sydd yn swyddog er ys blynyddau yn Lloyd's Bank, Llandyssul. Mae y plant oil yn dilyn Gwaredwr eu rhieni, ac yn addurn i'r achos. Teimlir colled yn yr eglwys ac ar yr aelwyd ar ei hoi, ac hyder- wn y ca y plant yfed yn helaeth o'r di- ddanwch hyny y bu eu rhieni yn ymborthi arno am flynyddau. Cleddir hi dydd Mawrth nesaf yn Nghladdfa Gvhoeddus y dref. Tabernacl. I Cafwyd cyfarfod dyddorol yn y Taber- nacl nos Lun diweddaf. Testyn y ddadl ydoedd, A yw yn fantais i'r Cymro gadw ei iaith?" Cymerwyd y cadarnliaol gan Mr J. Williams, North Road, a'r nacao] gan Mr D. G. Jones, B.A., Glasgow. Siaradodd arnryw ar y ddwy wedd, ond y cadarnhaol gafodd mwyafrif y eyfarfod. Gwelir felly fod cwestiwn sydd yn cael syhv arbenig yn y cylehoedd gweitlifaol yn dechreu cael ei wyntyllu yn v cvlchoedd gwledig. I Y pavilion. I Fel yr ysgrifenwyd yr wythnos diweddaf, dywedwyd geiriau crvfion gan weinidogion y dref yn erbyn y darhmiau ddangoswvd yr wythnos hon, "O'r Cryd i'r Groes." Ym- welodd dros bvmtheg cant o bobl a'r lie mewn tair noson. Mae mwy nag un wedi ysgrifenu ar y darluniau i'ii dylanwad. ae ar y gweddeidd-dra oedd yno. Nid oedd yr un dyn ond i fed yn benoeth-ni oddefid ysmocio. a chenid emynau yn Gymraeg a Saesneg. Dywedir fod yno wedd grefyddol ar vr holl wahanaeth. Mae Ilywodiaethwr v Pavilion yn gwneud ei oreu i ddwyn darluniau dyrchafol ac addvsgiadol er fod yn gyfrwng i gadw dvnion ieuainc o'r tafarndai. ac v map wedi llwyddo i wneud hyny, ac os yw rhai yn ei felldithio mae eraill yn ei fenditliio. Aberteifi. D. JONES.

CYMERWCH HYN YN PDIFRIFOL Ystyriwch drosoch eich hunain pa un a ddylai Parotr .d, gan ba ua y mae Enw da yn ei wlad ei hun ac yn mhlith ei bobl ei hun yn mhob man, bwyso gyda chwi fel prawf o'i Werth Gwirioneddol a'i Adnoddau lachaol ar ol ugain mlynedd o Boblogrwydd cynydd- ol, neu feddyginiaeth ddieithr wedi ei pharotoi gan dramorwyr anadnabyddus, gan beidio rhoddi enw i'r cyfansoddiad, a dim ond dirgelwch i'ch harwain? Y PVVNC l" IECHYD Y mae hyn yn fater sydd yn sicr o fod a fynoch chwi ag ef ryw am- ser neu gilvdd, yn neillduol pan y mae yr Anwydwst mor gyffre- din, fel y mae ar hyn o bryd. Y mae yn dda i wybod beth sydd i'w gymeryd er cadw ymosodiad o'r anhwylder mwyaf gwanhaol hwn ymaith, ac i frwydro ag ef o dan ei ddylanwad helbulus, ac yn neillduol ar ol ymosodiad, oblegid y pryd hwnw y mae y cyfansodd- iad wedi rhedeg i lawr gymaint fel ag i'w wneyd yn agored i'r mwyaf peryglus o anhwylderau. Mae QUININE BITTERS GWILYM EVANS yn cael ei chydnabod gan bawb, sydd wedi rhoddi prawf teg iddi fel y feddyginiaeth hysbysol oreu er delio a'r Anwydwst yn ei wa- hanol ffurfiau, gan ei bod yn Barotoad sydd wedi ei barotoi yn fedrus a Quinine yn nghyd a phethau cyfoethogol a Gwaed- burol ereill, addas i'r Afu, Treul- iad, a'r holl anhwylderau sydd yn galw am Adgyfnerthydd cryf- haol ac adnoddau giaugynyddol. Y mae yn anmhrisiadwv pan yn dioddef gan Anwyd, Pneumonia, neu unrhyw afiechyd difrifol neu lesgedd wedi ei achosi gan ddiffyg cwsg neu bryder o unrhyw fath, pan y mae teimlad cyffredin o wendid a lludded ar y corff. pEIDWCH OFD1. ySTYRIWCH YNAWR < Gyrwch am gopi o bamphled y tystiolaethau, a darllenwch y cyfryw yn ofalus ac ystyriwch yn dda, yna prynwch botelaid gyda'r Fferyllvdd neu yn yr Ystordy agos- af, ond pan yn prynu mynwch weled fod enw "Gwilym Evans" ar y label, stamp, a'r botel, oblegid heb hyny nid oes dim yn wirion- eddol. GWERTHIR YN MHOBMAN GWERTHIR YN MHOBMAN Mewn Potelau, 2S. 9c. a 45, 6ch. yr ua Unig Berchenogion:- QUINP BITTERS f4ANUFACTURINC COMPANY, LIMITED, LLA-NELLY, South Wtlei.