Y Darian

Gweithwyr Amaethyddol. I Da ocdd genyf weled nad oedd pawb yn gweled "lygad yn llygad ar yr hyn a ysgrifenais dan y penawd uchod mewn erthygl flaenorol. Pan fo pawb yn cydweled a dyn, mae yna berygl i'r dyn hwnw gredu nad oes ganddo feddwl o eiddo ei hun, ac o ganlyniad cyll ei bersonoliaeth. Dywed hen ddiareb Gymreig, Rhydd i bob un ei farn." Traethodd Brynfab ei farn yn onest ar fy lllith flaenorol, ond yr wyf yn berffaith sicr mai gwir yr hyn a ysgrifennais. Pe amgen, gallwn ddwyn yn mlaen enwau personau ac amaethda i lie mae yr arferion mewn grym heddyw, ond ni fyddai hyny yn fantais i'r naill nag i'r llall o honom. Da genyf ei fod yn foddlon cydnabod y dylai amaethwyr dalu gwell cyflogau i'w gweithwyr. Profa hyn yn eglur i .mi ei fod yn credu fod y pris roddir am eu llafur yn rhy isel. Dyma oedd amcan penaf fy ysgrif, sef, ceisio profi fod llafur-cynyrchydd gwirioneddol pob cyfoeth, yn cael ei amddifadu o'i iaw nderau. Amddiffyna ef ei ddos- barth ei hun. Dyna y rheol bob am- ser, er fod iddi eithriadau. Dywed Bardd yr Hendre fod yn rhaid i mi fyned tuallan i siroedd y Dcheudir cyn y caf gysgod o sail yr hyn a ysgrifenais. Os boddlona i ddod gyda mi i siroedd Penfro, Ceredigion, Caerfyrddin, ac i ranau o Forganwg, ac i sir Frycheiniog, dangosal iddo yr arferiadau yn eu grym, a cha brofi fy mod yn dywedyd calon y gwir. Nid rhywbeth yn harw,; amaethwyr Cym- ru oddeutu deugain na haner can' mlynedd yn ol wyf wedi geisio bor- treadu, ond gosod ger bron y dar- llenwyr ffeithiau byw. Nid wyf ond braidd wedi gweled haner y tymor hyny o amser ar y ddaear eto. Na, nid rhyw eco o'r oesoedd gynt yw y "cael twymo" a chysgu mewn gwely gwellt uwchben y gwartheg," ond gwiredd (reality) yw hanes Cym- ru Sydd. Ymhellach gofyna "Gwr yr Ysgubor pa fodd ynte y gel'ir es- bonio y ffaith fod gweithwyr amaeth- yddol yn gryfach ac yn iachach fel rheol nag unrhyw ddosbarth arall o weithwvr. Hawdd iawn. Mae holl awdurdodau meddygol y deyrnas yn unfryd unfarn fod digonedd o awyr iach yn fwy angenrheidiol i iechyd na digonedd o fwyd, a'r ffaith eu bod yn yfed yn helaeth o awelon iach bryniau Gwalia (nis gall yr amaethwr mwyaf cyndyn gadw y rhai hyny yn ol) sydd yn cyfrif am fod gw eithwyr amaeth- yddol yn iachach na'r glowyr, neu weithwyr alcan, os ydynt. Ceredig- ion ydyw y sir fwyaf amaethyddol yn Nghymru. Ni cherir yn ymlaen un- rhyw alwedigaeth arall i fesurau hel- aeth, gydag eithrio ychydig bysgota ar lannau y mor. Yn ngwyneb hyn mai y ddarfodedigaeth yn lladd mwy yno bob blwyddyn nag yn un o sir- oedd eraill Cymru, a'r rhai sydd yn trin y tir syrthiant yn ysglyfaeth fel rheol. Nid dynion wedi gadael masnach yw amaethwyr y siroedd sydd genyf dan sylw, fel rheol, ond dynion wedi eu geni a'u magu ar y tir ac yn dilyn galwedigaeth eu tad a'u tadcu. Hwy sydd yn rheoli yn gymdeithasol, yn wleidyddol, yn gerddorol, ac yn llenyddol yn y parthau hyny. Os digwydda Brynfab fyned i un o'r sir- oedd hyny, bydd yn gwneyd cym- wynas a dosbarth- sydd yn dioddef trais o gormes os cwyd ei lais o'u plaid. Addefaf fod agwedd pethau yn well yn Sir Forganwg, ond dywedaf, ac yr wyf yn sicr o hyny, fy mod yn adnabod llawer o weision fferm, hyd yn nod yn y sir uwch- raddol yma, na wyddant beth yw lliw Uaeth yn eu te, ac fei gorfodir i arfer margarine yn lie menyn ar eu bara. Nid breuddwvd mo hono ond ffaith. Eithaf posibl hefyd pan a. Gwr yr Hendre o fferm i fferm fod y pethau goreu yn cael eu dwyn i'r bwrdd, oblegyd gwyr y dynion hyny ei fod wedi enill lie uchel yn serch a meddwl y wlad-, ac y byddai yn sicr o roddi llais i'w syniadau er eu cywilydd. Gwn am lawer o weithwyr amaethydd- ol garant yn eu calon weled gwr o fri y dyfod am dro i'r fferm oblegyd golyga hyny "foethau" iddynt. Mae sefyllfa bresenol canoedd o weithwyr amaethyddol yn gywilydd- us. Pan gwyd cweryl rhyngddynt a'u meistr yngylch eu gwaith, gor- fodir y rhai sydd yn byw ar fwyd eu hunain i adael eu cartrefi yn ami, oherwydd eu bod yn denantiaid i'w cyflogwyr. Gadewir iddynt chwilio am gysgod yn y modd goreu y gall- ant a dioddefir caledi mawr yn ami, oherwydd prinder tai yn y •>. parthau gwladol. Nid yw tai yma hefyd yn ami yn lie priodol i gartrefu anifeil- iaid heb son am fodau dynol, ac yr wyf yn berffaith sicr na charai y dos- barth a elwir yn "fonheddig i'w cwn gysgu yn y fath aneddau am nos- waith. Maent yn gywilydd i wareidd- iad ac i wlad a eilw ei hun yn Grist- ionogol. Tra y caniatteir i'r amodau yma ar arferiadau nodwyd yn yr ysgrif flaenorol i fodoli, ni arhosa ein gwyr ieuainc yn y wlad i drin y tir. Ni chymerant eu gorthrymu yn y modd dieflig yma. Ac yn ol fy marn i, yr amodau yma yn y cylch amaeth- yddol sydd yn gyfrifol am lawer o'r cynhwrf gweithiol yn ein trefydd, oblegyd hyd y cant well amodau heidiant i'r trefydd i sathru ar draed eu gilydd ac i wanhau sefyllfa bresenol y gweithwyr yn y lleoedd hyny. Cynghora y gwr o Bontypridd fi i godi fy llais dros Fil Tir y Canghellor. Nis gallaf weled unrhyw awgrym yn un o'i areithiau hyd yn hyn wna gyd- redeg a'm syniadau, ac amcan y mesur hyd y gwelaf fi yw cryfhau gallu y dosbarth llywodraethol presenol ar draul gwasgu y "ci gwaelod" yn is. Tra y ca tirfeddian- iaeth fodoli bodola yr un amodau brwnt a g-wael. Diolch i BrYllfab am ei erthygl, ac yn sicr ni fyddwn yn j wa"th cyfeillion oherwydd ein bod yn j methu cytuno. Plescr mawr fvddai j gc-nyf ei gyfarfod fel y gallem dreulio j awr gyfrinachol yn hamddenol i drir: j y mater. j K. ARONFA GRIFFITHS, j F.F.C.C. Grove House, Abercrave. I

I Nodion o'r Gogledd. I I GAN "GLYNDWR." I Ar awgrymiad Esgob Llanelwy eir a deiseb, i'w harwyddo gan Ymneill- duwyr, o gwmpas yn Esgobaeth Llan- elwv. Honir y gwneir llawer ystryw i gael enwau. Ofn sydd arnom fod Eglwys Loegr yng Nghymru wedi detTro i'w pherygl yn rhy ddiweddar. Ni fu erioed yn Eglwys y \Verin, ac ni fu erioed, fel Eglwys, mewn cydym- deimlad a dyheuadau ac a delfrydau uwchaf a chenedlaethol y genedl. Addefwn fod eithriadau anrhydeddus, megis Llawdden, J. Myfenydd Mor- gan, N icander, Ieuan Glan Geirion- ydd, Goronwy, etc. Ond y ffaith yw mai Eglwys y Sais a'r bendefigaeth yw wedi bod ac yn parhau i fod i raddau mawr. Y mae cysylltiad, Eglwys a'r Wladwriaeth, yn groes i ddysg- eidiaeth y Beibl, ac wedi profi yn ddinystriol ym mhob oes. Dylai Efen- gyl Crist fod yn rhydd oddiwrth hualau bydol a gwladwriaethol. Gwna Mr Charles A. Jones, Caer- narfon, waith da iawn trwy ranu llyfrau yn ysgolion Sul Cenhadol y dref i'r mynychwyr cysonaf. Eglwys- wr ydyw o feddwl eangfrydig, ac nid yw sect yn menu dim arno. Yr wythnos ddiweddaf yn y Pen- rhyn Hall, Bangor, bu yr Annibyn- wyr yn cynal Arddangosfa Genhadol. Bu llawer o gyrchu iddi, a chredir y dygwyd yr achos cenhadol yn fyw a grymus i sylw pobl trwyddi. Bodola cyni mawr ym Mhen- machno, Sir Gaernarfon, oherwydd fod tair o chwarelau wedi eu hatal yno. Y canlyniad yw fod canoedd allan o waith. Daeth y mater i sylw Cynghor Sir Arfon dydd lau, a dywedir nas gallai Mr John Burns (Llywydd Bwrdd Llywodraeth Leol) eu cynorthwyo. Dywedodd Mr Hum- phries, y boneddwr gynrychiola Ben- machno ar y Cyngor Sir, fod ganddo hanes gwaith i 200 o'r dynion yn Don- caster. Sylwodd aelod arall mai an- hawdd oedd i hen bobl a Chymry un- ieithiog fyned i le fel Doncaster. Yn y diwedd pasiwyd i roddi gwaith i nifer o honynt i dorri cerig at was- anaeth ffyrdd y sir. Sylwid fod ugein- iau o bobl wedi cael gwaith mewn lle- oedd ereill. Mae y Parch. William Hobley, gweinidog gyda'r M.C., wedi symud i fyw o Gaernarfon i Waenfawr. Efe yw awdwr y cyfrolau ar Hanes Methodistiaeth yn Sir Gaernarfon." Y mae yr ail gyfol newydd ym- ddangos, ac fel ei rhagflaenydd yn hynod o ddyddorol. Bwriedir cynal Eisteddfod yn Eifionydd-ardal y cewri. Bydd y testynau allan yn fuan. Dyma yr ar- dal fagodd Dewi Wyn o Eifion, R. ap Gwilym Ddu, Nicander, Sion Wyn o Eifion, John Elias, Dafydd y Gareg Wen, Eben Fardd, Taliesin o Eifion, a llu o enwogion ereill. Hofiir mai yr ardal hon gynyrchodd fwyaf o en- wogion yn holl Gymru. Beth ddywed eich darllenwyr am hyn? Darfu i Syr Charles Assheton Smith, Vaynol, roddi corff anifail o'r enw "bision yn anrheg i amgueddfa Coleg y Gogledd, Bangor. Nid yma y tro cyntaf i'r Coleg gael rhoddion gan y barwnig hael o'r Vaynol. Y mae cynydd o 2C. yn y bunt yn nhreth Sirol Caernarfon. Cwyno mawr sydd oherwydd hyn. Dywed amryw o ffermwyr ac ereill nas gallant ddioddef y baich llethol hwn yn hir eto. Maentumir y dylai y Llywodraeth gymeryd y prif-ffyrdd ag addysg drosodd. Gadawodd y Cynghorydd Captain W. Jones Williams, Caernarfon, y fcwm o ^2,852 ar ei ol.

Rhydri. I Llecyn prydferth ger Caerffili yw y Rhydri. Ardal amaethyddol, megys dolen gydio rhwng Morganwg a Mynwy. Hyd yn hyn nid oes fawr o ddylanwad y dref wedi newid hen ar- ferion y trigolion. Un teulu mawr sydd yma-pawb yn perthyn i'w gil- ydd, ac yn cymeryd diddordeb yn eu gilydd. 'Does fawr o neb yma, ond y rhai a anwyd yn y lie. A thystia yr ychydig a ddaeth o leoedd eraill mai anodd yw ymadael. Mor frawdol yw y berthynas, fel mae llwyddiant un yn golygu llwyddiant yr oil. Pan ddaw tywydd garw i un, mae yr holl blwyf yn cydymdeimlo. Nid drwg pe bae ychwaneg o'r ysbryd yma yn ein byd i'w wneyd yn debycach i'r nef. Heddyw mae y plwyf megys mewn j galarwisg yn herwydd marwolaeth, sydyn un o'r plant yn yr Unol Qal- I aethau. Y dydd Llun diweddaf, lonawr 26am, daeth y newydd pruddaidd (by cable) am farwolaeth ein hanwyl chwaer, Mrs Lizzie Ann Davies, merch hynaf Mr a Mrs Edward Llew- elyn o'r plwyf hwn. Tua blwyddyn yn ol aeth Mrs Davies i'r sefyllfa briodasol gyda Mr George Davies o'r plwyf cyfagos (Llanedarne). Yn union ar ol y briodas aethant i Tacoma, Washington (U. D.) i ddechreu eu gyrfa. Yno y bu Rhag- luniaeth yn gwenu arnynt am ryw flwyddyn o amser. Llythyr yn dod bob wythnos yn cynwys newyddion da. Ond och y Llun diweddaf y newydd pruddaidd i fod Lizzie Ann vn ei harch. Cymylau duon sydd heddyw yn hofran yn ffurfafen y teulu. Mae troion Rhagluniaeth yn ddirgel- wch i ddyn. Anhawdd gwybod sut mae gweinyddu cysur yn awr y bro- fedigaeth. Mae yr ergyd mor drom ac anisgwyliadwy! Ond, mae yna gysur yn y ffaith fod i'r ymadawedig gymeriad pur, di- halogedig. Un hoff gan bawb oedd Lizzie Ann, ac anhawdd yw sylwedd- oli ei bod yn ei bedd cyn cyrhaedd ei 3oain oed. Diddaned yr Arglwydd ei thad a'i mham a'i hunig chwaer, y fyfyrio fel hyn, daw geiriau olaf Paul rhai sydd a'u calonau yn friw. Wrth Lawrence Dunbar i'n cof:- The mystery of time is here; "I said to my heart, be silent, Death's way will be plain when we fathom the main, And the secret of life be clear." RHEDYOG, Rhydri.

Glais. I YMADAWIAD Y PARCH. T. E. NICHOLAS. Nos Lun, Chwefror 2il, anrheg- gwyd y Parch. T. E. Nicholas, Scion, Glais, a phyrsaid o aur gan ei eglwys ar ei ymadawiad am Langybi, Sir Aberteifi; hefyd anrhegwyd ei gydmar hawddgar, Mrs N icholas, a "side- board derw. Cyflwynwyd yr anrheg- ion dros yr eglwys gan Mr John Humphreys a Mrs Eliza Lewis, Heol y Pwll. Anerchwyd y cyfarfod gan yr aelodau canlynol o Eglwys Scion:- Mri W. D. Rees, Aneuryn Rees, Elias Davies, Edward Evans, David Davies, a David Thomas, ynghyd a'r gweinidogion canlynol:—Parchn. D. Thomas, B.A., Bethel, CTydach; —. Owen, Pantycrwys; E. R. Phillips, Neath Abbey; D. Gower Richards, Trebanos; D. Jenkins, Rhos, a chan Wilym Bedw. Dywedai y Parch. D. Jenkins, Rhos, i Mr Nicholas fod yn gymhorth mawr iddo yn un o'r amgylchiadau duaf yn ystod ei fywyd, ac amlwg oedd fod eglwys Seion wedi cael llawer o fedd- wl, goleuni, ac ysbrydiaeth yn ystod gweinidogaeth Mr Nicholas.—Gwelai y Parch. D. Gower Richards, Tre- banos ffrwyth llafur Mr Nicholas yn y bobl, yn rhyddid meddwl a natur- ioldeb y siaradwyr o Seion, a gwyddai y caffai wneud rhywbeth heblaw barddoni yn ei gylch newydd, gan fod gweriniaeth yn Sir Aberteifi i weithio drosti yn ogystal a gweriniaeth Mor- gannwg. Pan yn cydnabod rhoddion yr eglwys, cyfaddefodd Mr Nicholas nad oedd yn gwybod paham yr oedd yn ymadael a'r Glais, ei fod wedi ceisio meddwl pa resymau rydd gwein- idogion ar achlysuron tebyg, ond methodd a chael un rheswm nac esgus boddhaol. Nid iechyd ei wraig oedd i gyfrif am y symudiad, nac ychwaith Eglwys Seion; nid oedd yn bwrw bai ar Ragluniaeth, oherwydd pe bai Rhagluniaeth wedi cael chwar- eu teg pan fu rhai o eglwysi Mor- gannwg ar fin rhoddi galwad iddo, digon tebyg y byddai ei lwybrau i gyfeiriad arall. Dywedodd y bydd byw i'r un pethau a'r un mudiadau yn Sir Aberteifi ag y bu byw iddynt yn Sir Forgannwg. Tra yn gwasanaethu yn y Glais, ceisiodd ddysgu yr eglwys yn Seion i fod yn annibynol, yn feddyliol, ac yn enwadol, a gomedd- odd ei harwain hi yn ol i unrhyw gaethiwed. Diolchai i'r eglwys am y rhyddid gawsai i wasanaethu mewn cylchoedd llenyddol a chymdeithasol, ac fel ad-daliad bychan am hynny cyflwvnodd iddi un o'i gadeiriau barddol i'w gosod dan y pulpud. Gyda'r teisenau ceirch uchod caf- wyd haen o fenyn a gorddwyd gan y beirdd canlynol:—W. J. Roderick, Clydach; Charles Williams, Rhydy- fro, ac Un o Drebanos, a thra bu'r gynulleidfa yn cnoi ei chil canwyd hen alaw gan Mr Philip Ley, Birchgrove, ar benhillion a gyfansoddwyd i'r per- wyl gan Wilym Bedw. Heblaw hyn cafwyd chwythiad y corn arian gan yr hogyn bach Johnny Jones; unawd felodaidd gan yr eneth Gwyneth Davies, a llawer scrfech pan yr oedd Mr David Davies yn crafu dannedd ei fandoline. (" Strings" newydd y tro nesaf, Dafydd, os gweli di fod vn dda.) Nodwedd fwyaf arbenig y cyfarfod tystebu hwn oedd absenoldeb sebon. Ni feiddiodd un o'r siaradwyr a thynnu gymmaint a "thablet geiniog o'i logell, felly ni fu yno wagfoli gan edmygwyr Mr Nicholas wrth annerch v cyfarfod. Y llywydd oedd y Parch. J M. Williams, Carmel, Clydach. ARTHUR ATHRIST. I

Caerdydd. I Capel Plasnewydd. I Nos Fercher diweddaf, yn y capel oang I a chyfleus hwn, rhoddwyd datganiad peni- gamp o Rcbecah (Syr Joseph Barnby) gan gor y capel, dan arweinyddiaeth Mr. I H. T. Roberts. Yr oedd y datganiad gan y cor a'r gwahanol nnawdwyr o'r radd uchaf, ac yn dangos fod yr oil o honynt wedi taflu eu hunain yn liwyr i'w gwaith er gwneud y datganiad yn llwyddiant per- ffaith. Datganwyd yr unawdau a'r deu- awdau gan Miss Lilian Dillingham, Llun- dain; Mr David Thomas, Pontycymer, a Mr David Williams, Caerdydcl. Cyfeil- iwyd ar yr organ gan Miss Caroline Davies, A.R.C.O. Yn yr ail ran cafwycl cyngerdd ainrywiol, pryd y datganwyd darnau gan y cor, yn nghyda y rhai a gvmerasant rhan yn natganiad "Rebecah." Yr amheuthyn oedd Miss Davies yn canu "Rallade in A flat" (Chopin) ar y berdoneg. Clofaol. I Y mae yn ddrwg genym ddeall fod y Ilonglwythiad yn brin yn bresenol; yn wir, yn waeth nag y mae wedi bod am amryw flynyddau. Dywedir fel rheswm nad yw y llong-dal a gynygir yn gyfartal a'i- pris- oedd uchel a delir am fwydydd a chyflogau morwyr. Bydd hyn yn sicr o effeithio yn tuan ar y glofeydd, gan yr achosir prinder gwageni. Hysbysir ni fod y prisoedd y cytunir arnynt am lo yn bresenol yn uwch a hod rhagolygon na cb<'ir cyinewidiad yn y cyflogan.

I Gohebiaeth. I Y BEDYDDWYR A'U DYNION MAWR. I Mr. Gol.,—Wn i ddim faint o Fedydd- wvr sydd vn darllen y "Darian, ond tybed a fyddai allan o le i mi awgrymu yn eich papur fod ganddynt yn awr gyfle i ddangos eu gwerthfawrogiad o un o'u bechgyn goreu, sef GwiliP Carai Iluaws o honom ei weled ef yn dilyn Dr. Williams, Glandwr, fel Golygydd "Seren Cymru," a hyddwn yn disgwyl clywed ei fod wedi ei ddewis i'r gwaith hwn—gwaith nad oes gymhwysach Gwili yn y wlad i ymgvmeryd ag ef. Y mae enw Gwili'n anwy) i bob Cymro ymhob parth o'r byd. Y mao rhyw dybiaeth yn ffynnu mai prin cael He ger y drws yn enwad y Bedyddwyr y mae dynion yr edrycha'i cenedl i fyny atynt, ac nad oes ynddo le i annibyniaeth meddwl na rhyddid barn. Prin y credwn fod hyn yn iawn, ond doeth fyddai i'r Bedyddwyr ys- tjried.—Yr eiddoch yn gywir, GWYLIBDYDD. [Nid gwaith yr Enwad fel y cyfryw lydd dewis Golygydd. Eiddo Cwmm vwli- "Seren," a hwy fydd yn dewis. Nid oes dim a garai Gol. y "Darian" yn fwy na gweled Gwili yn 01. y Seren.—Gol.j = = = = a

Briton Ferry. I Cymdeithas yr laith Cymraeg. I Y mae y Gymdeithas hon yn parhau yn y blaen, ac yu cynal ei chyfarfodydd agos yn bythefnosol o ddechreu y flwyddyn. Anerchwyd y pedwar chyfarfod diweddaf fel y canlyn Y Parch. Thomas Hughes ar "Mynyddog." Cadeirydd, Mr. Thomas Hughes, trysorydd. Parch. J. E. Wil- liams, Burry Port, ar "Rhai o Weithiau Ceiriog"; cadeirydd, Mr. John Maddock. Cynghorwr D. Davies ar Hanes Lleol cadeirydd, Mr. W. Howells. Parch. W. Samlet Williams ar Y Cyniry a'u Hiaith"; cadeirydd, Cadben Roberts. Gwneir trefniadau yr wythnosau hyn ar gyfer cynaliad dydd Gwyl Dewi yn y 11e. Bwriedir cael cyfarfod dyddorol. Yr Hynaf gwyr. I Y mae amryw o'r hynafgwyr wedi ymadael a'r fuchedd hon yn y misoedd di- weddaf-Thomas Thomas, yn ei 92 mlwydfl oed; Dafydd John, yn ei 78 mlwydd oed; y ddau yn aelodau yn Eglwys v Graig, ac yn rhai o ffyddloniaid Israel. Richard Wil- liams, o Eglwys Rehoboth, yn ei 80 mlwydd oed. Yr oedd yntau yn un o'r ffyddloniaid, ac yn dwyn mawr sel dros y cwrdd gweddi undebol. Y mae un hynafgwr amlwg iawn yn aros, ei enw yw John Lodwig, yr hwn nid oes rhaid iddo farw er cael enw da, canys y mae ei rhodiad gyda Duw a dynion yn ei sirioldeb, ei wybodaeth grefyddol, t" ffvddlondeb yn mhlith pobl Dduw yn gan- moladwy. Ymaeloda yn Eglwys Bethesda, lIe y gweinidogaetha y Parch. Thomas Hughes, yr hwn a wir ofala am y praidd. Y mae Mr. Lodwig wedi methu yn awr ddymod i'r cyssegr, ond ymwelir ag ef gan Mr. Hughes a'r brodyr er ei gysuro. Bu farw ei briod rhai blynyddoedd vn ol, a chartrefa efe gyda'i ferch, Mrs West Jones, yn Baglan. Y mae ei gartref yn baradwvs iddo gyda ei fab-yn-nghyfraitJJ, Mr, a Mrs. J. West Jones, a'r plant, a gofala Mor- wen, ugain oed, yn dyner am ei thadcu. Brodor o Bencader, Sir Gaerfyrddin, yw Mr. Lodwig. Symudodd gyda'i rieni a'r plant eraill i Rhymni pan oedd ef yn ddeg mlwydd oed. Ymaelodai y teulu yn Eg- lwys Moriah, llhymni. Gwelodd Mr. Lod- wig gladdu amryw o'i berthynasau yn Rhymni enwog. Yn mhen blynyddot>dd symudodd efe a'i deulu i'r lie hwn, gan rodio yn weddus i'r Efengyl. Yr ydwyf yn awr ac eilwaith yn cael cryn bleser i (idal ii ))Ieser (I(Ial ymgom ag ef. Y mae ei wyhodaeth yn helaeth a'i gof yn gryf, ac y mae hdyd yn gryn fardd. Dealla yn (ida y cynghan- eddion yn y mesurau caethion, ac y mae wedi cyfansoddi amryw englynion yn ol safon y diweddar Caledfryn a Brynfab, Gol. Farddoniaeth. Credaf nad oes raid i'r Gol. manwl a thyner o'r Hendre, Bonty- pridd, gauad ei lygaid wrth fy mod yn cy- meryd yr hyfdra i gyflwyno v llinellau prydyddol a ganlyn i'r darllenydd o eiddo Mr. Lodwig :— 0! Dduw, ein iachawdwriaeth, Yr Hwn sy'n cyfiawnhau Y peehaduriaid mwyaf, Beth bynag fydd eu bai; 1 Mae genyt Ti faddcllant I'r adyn gwaethaf gaed, Trwy rhinwedd annherfynol Yr Oen a'i werthfawr waed. 0 1 Arglwydd tirion, cadw fi Rhag pechu yn dy erhyn Di, A dyro i mi fywiol ras Er llwyr orchfygu 'mheehod cas. -Yr eiddoch, WILLIAM O'R DE.

Bl GEILIAII) PENRHIWLLECH. I Penrhiwllech, hen ffermdy lhvydlwm, ac II un o bererinion Mynyddoedd fy mhlwyf i. Mae rhamant y mynyddoedd, A'r ffansi fyw, a'r swyn i Yn dal i mi yn mlaen Cwmdar | Fel gwanwyn ar y brwyn; A thraddodiadau hanes ) A gertiwyd vno'n drwm Am hen Fugeiliaid Penrhiwllech ) Fu'11 anwyl yn y Cwm. j Bu rhwysg yn Mhlas y Dyffryn. A son am Fedw Hir, Ac enw'r Gamlyn yn y Pant Yn cadw Bonedd Tir; Ond dewrder y Bugeiliaid Fu yn hynodi'r fan, A chadw Enw Penrhiwllech Ar frig y mynydd ban. Mae brarl y storinydd geirw Ar hyd ei furiau llwm, A moeledd y blynyddoedd fu Yn rhychu'r parth yn drwm Gweddillion bywyd amaeth Sydd yno bron yn fud, A bechgyn Scnprwth Penrhiwllech Heb air yn nghwrs y byd. Mor ilawn fu Cadair Dderw hewyrth wrth y tan, A gwyneb yr hen gorffor mawr A'r llestri pewtyr glan; Nid gwychder, ond cadernid A glendid yn ei fri, Fu llety'r Celt yn Mhenriwllech Trwy oesau'm llinach i. Nid ffwdan a geid yno, A bywyd dan ei faich, Ond hen arferion a mwynhad Yn cerdded fraich yn mraich; Ni wyddid ddim am ffasiwn Sy'n symud byd ymlaen, Ond pawb yn byw yn Mhenrhiwllech Fel natur ar y waun. Ni wyddent hwv am loddest Sydd yn y byd yn draws, Ond bara llechwan plaen a glan, A chosyn da o gaws; A'r crochan mawr a'r cenin, A'i gynwys braidd yn hallt, Fu'n magu bechgyn Penrhiwllech Fel derw yn yr allt. Ni chlywid tine y cryman, Na'r bladur ar y twyn, N a sweh yr aradr pren yn troi I'r ddaear frig y brwyn; Ond awch y gwellaif yno Fu'n codi'r wisg heb graith, A bechgyn llawdde Penrhiwllech Yn gampwyr ar y gwaith. A lledrith y bu llafur Y Bulwg yn ei werth, Am na cheid yno ganol haf Ond cysgod bywyd perth Rhaniadau y mynydd-dir Oedd gwelydd sychion gwlad, A gwyddai bechgyn Penrhiwllech Am gnawd a gwaed fu'n rhad. Hyfrydwch y, corlanau Fu eu hyfrydwch hwy, Ac yma bu trwy'r oesau gynt Bro defaid pena'r plwyf O'r ty, i drum Tynewydd, Bu'r defaid yno'n frith, A chwn, a bechgyn Penrhiwllech Fel adar yn eu plith. Mi welais oenig yno Fe gollodd fron ei fam, ) A llaeth, a than fu iddo'n nawdd, A'i warchod rhag cael cam; Ond tyfodd Meurig ben-ddu Mewn cyrn, a thwpwr mawr, A llawer ci, yn Mhenrhiwllech, Fu ganddo ef ar lawr. Boreuau haf fe glywais Hyawdledd mawr y own, A bref y defaid ar y rhiw Yn llanw'r cylch a'u swn; A miwsig arall glywsom Fel miwsig Duwiau'r bryn, Yn llais bugeiliaid Penrhiwllech, A'i eco yn y glyn. Mae swildod yr awenau Yn pinco'r bannau'n llawn, A Moel y Darren saif yn falch, A thwr y Castell Mawn; Mae brwyn-dir Bryn-y-gelli A Banwen Bryn y March, Yn cofio bechgyn Penrhiwllech Yn anwyl gyda pharch. I Mae Craig y Fforch yn aros, A Chraig yr Aber draw, A Bryn y Llechwen Ddiddos geir A'i farddol ddrych gerllaw 1 Mae Craig y Byllfa yma, A Chraig yr Ysgol sydd Yn son am fechgyn Penrhiwllech Mor lan a thoriad dydd. Rhwng rbedyn ac unigedd Mae cryd y Rhondda facli, A Nant y Swyddau dreigla i ],-tiN i- I'w chol a'i hawen iach; Mae'r Fluest Wen vn tai-ddit yn ffynon llygad lion, A chwn, a bechgyn Penrhiwllech Fu'n yfwyr Irwin o I i () ii. Mae'r Berw Du yn croni I Dar ei ddyfroedd trwm, A Phwyll y Darren dan y sgwd I olchi praidd y cwm; A llawen "Diwrnod Golchi," i A 'chnifio,' 'cnwd y gwlan,' 1 Fu'n hanes bechgyn Penrhiwllech, < A'r cwmni'n fyw o gan. Nid glaw, na rhew, nac eira Fu yn eu troi yn ol, Ond eeicl arwriaeth yn eu earn, A chalon fel y ddol; Vstorinydd Bwlch y Lladron Ddaeth yno filwaith lawr, Ond casglai bechgyn Penrhiwllech Y defaid gyda'r wawr. I goll aeth hen arferion, A'r JJywyd byw a'r swn, Ond aros yn fy nghalon i Mae cwmni'r praidd a'r cwn; Ac aros mae arabedd, A'r chwedlau difyr lion, A lifai gynt yn Mhenrhiwllech Fel pistyll ar y fron. -N,ll clafla"r byd a'i dlysau I'r eigion gyda gwen, Dim ond cael cysgod brig y brwyn Ar fy mynyddoedd hen A byw yn nghanol symledd. A'i natur lanwedd ffri, Fel hen fugeiliaid Penrhiwllech Yn nvddiau'm mebyd i. Nid ocraeth, brad, nac enllib Fu iddynt yn Ile'r gwir, A ni cheid trawsder yn eu trem Na ffalsder gwyneb hir; Dyhead am ddaioni Oedd camp eu hoffder hwy, A chwsg bugeiliaid Penrhiwllech. Mewn hedd yn Llan y Plwy'. (;jlfach-y-GI GWYNWAWR.

Bwrdd y Golygydd. Y Beirdd.-Byddweh amyneddgar a chewch le'r Beirniadaethau yn y man. Y mae yma gynhyrchion lawer yn dis- gwyl am y goleu. Eangfryd.—Nid mor eang allem fedd- wl. Ymddengys i ni nad ydych yn eangach na'ch cragen. Nis gwyddom i ba enwad y mae hanner gohebwyr y Darian yn perthyn, ac nid awn i'r drafferth i holi ychwaith. Tybed nas gwyddech mai perthyn i'r Annibynwyr y mae Dyfnallt? Clywais Brynfab yn dweyd mai i'r "eglwys fawr" y mae ef yn perthyn. Nid ydym erioed wedi siarad a Moelona," ac nis gwyddom o ba enwad y mae, ac nid yw o bwys yn y byd gennym y mae plant y "Darian" mewn dyled fawr iddi eisioes. Yr ydym i gyd yn gwasanaethu ein cenedl yn ddi- duedd. Deuwch allan i'r awyr iach a'r goleu, a dichon y gellwch rywbryd alw'ch hun yn "Eangfryd." Y Darian.Bydd yn dda gan ei chyfeillion ddeall fod cylchrediad y Darian" yn eangu bob wythnos. Diolchwn o galon i bawb sydd wedi ein cynorthwyo, yn ddarllenwyr. yn ddos- barthwyr ac yn ohebwyr. Canmol mawr a gJywn iddi ymhob man. Cyd yntddyger a ni am ychydig a bydd yn well etc. Prin yr oeddem wedi cael baich ei chyfrifoldeb ar ein hysgwydd- au nad oeddem mewn tywydd garw mewn cysylltiadau eraill, ond daw heulwen ar ol yr ystorm. Mewn Llaw.—Ymladdfa dyrnau ym Morgannwg; Marwolaeth Mr. John Williams; Colofn Wyddonwy; Cyng- herddau Clasurol Hengoed Nodiadau Min y Ffordd Nodion o Rymni; Aber- tawe Yr Eisteddfod a'r Ddrama; Mr. William Morgan, Resolfen; Er Cof am Ddiacon Da; Y Cinema, &c., &c. Byrdra.—Yr ydym wedi bod mor gyn- nil ag y medrem hyd yn hyn gyda golwg ar dalfyrru gohebiaethau. Gwelir y bydd raid i ni o hyn allan, er mwyn cadw'r lle'n weddol glir, a chael new- yddion i fewn yn brydlon ddefnyddio'r siswrn yn drymach. Gwell genym fyddai i'r gohebwyr eu hunain feithrin y ddawn i roi llawer mewn ychydig. Parch. D. Hughes, Glyn Nedd.An- fonir eich penhillion i Frynfab. Efe yw ceidwad porth y Farddoniaeth. Synnem eich bod chwi, a chwi yn Wein- idog yng Nglyn Nedd heb wybod hanes yr unig Bapur Cymraeg Cenedlaethol sydd yn Neheudir Cymru, ac a gyhoedd- ir niegis yn y drws nesaf i chwi, eto gofynnweh am le i dipyn o linellau brysiog yr wythnos nesaf."

A A N9s BALSAM 1 1 WELLHA l| I RESWCH ac ANWYD H .4;;il?rlsiadwy gyda Pli,a;it, tM Printed and Published for the Propr ietors, The Tarian Publishing Co., Ltd., by W. Pugh and J. L. Row lands, at their Printing Works, 19 Cardiff Street, AJberdare, in the County of Glamorgan.