Y Darian

COLOFN Y PLANT. Wele i chwi am yr wythnos hon ystori fechan gefais o Ffrainc Y Saer a'i Fetoion. Mewn pentref bychan gwledig trigai saer a'i dri mab, yr ieuengaf tuag un-ar- ddeg oed. Yr oedd un o'r meibion yn grwca (hunch-backed), y llall ag ond un llygad ganddo, a'r trydydd yn gloff; eithr yr oedd y tri yn fechgyn deallus, diwyd, a gonest. Mewn plasty yn agos i'r pentref trigai boneddwr cyfoethog. ac yr oedd ei unig fab-llanc tua deg oed—yn ddiog iawn .heb awydd dysgu dim, ac yn anodd iawn ei drin. Am fod ei dad yn gyfoethog. credai Henri nad oedd bachgen fel efe yn y byd edrychai i lawr ar bawb o'i gylch, ac yn fynych gwnai bob difyrwch o dri mab y saer. Er ei waethaf, yr oedd wedi gorfod dysgu rhyw gymaint yn yr ysgol. ac er mwyn gwneud arddanghosiad o'i wybodaeth, rhoddodd lysenwau ar y tri bachgen. Galwodd y bachgen crwca yn 'Gamel,' yr unllygeidiog yn Cyclope,' a'r cloff yn 'Vulcan.' Gahvai wynt wrth yr enwau hyn bob tro y pasiai siop y saer. Er na ddeallai y .bochgyn ystyr yr enwau, gwyddent wrth don Henri yn eu llefaru mai rhai i ddangoe, gwawd oeddent. Cvn hir gOJMSMt i ysgolfeistr y pentref eu hesbomo. Dywedodd hwnnw nia,i creadur mawr, pedair-troediog, a chan- ddo gefn crwca, oedd Camel; mai rhyw hen gawr o r cyn-oesoedd oedd Cvclope, a chanddo un llygad mawr ar ganol ei dalcen ac mai Un o hen dduwiau'r paganiaid oedd Vulcan, daflesid gan Jupiter o'r net i'r ddaear, ac iddo wrth gwympo dorri ei goes a bod yn gloff byth wedi hynny. Beth amser ar ol hyn, digwyddodd Henri fyned i ddifyrru ei hun drwy bvs- gota yn yr afon fawr lifai drwy, I wlad honno. Er gwaethaf rhybuddion ei dad, camodd o gwch i gwch nes myned allan ymhell i'r afon. Tra yn ceisio camu i'r cwch olaf, llithrodd ei droed, ac wele'r pysgotwr bach yn yr afon. Yn ffodus, digwyddai un o feibion y SHer-y bachgen a'r cefn crwca—fod ar y Ian; anghofiodd ddarfod i Henri ei wawdio, non odd i'r dwfn, llwyddodd i ftj'Hieryd gafael yn y truan, a'i roi ar ei geln ei hun er dod ag ef i dir. Da oedd 1 Henri fod y crwc oedd ar gefn y bach- cr Jnj a\ ei ben ef uwch y dwr neu ni ^uasai byth wedi gallu dod i'r lan yn ?N-W. Wedi cyrraedd yn ddiogel. dv- ? edodd ei waredydd wrtho Fv mach- gen anwyl, na wneweh mwyach ddifyr- rwLoh°rcrec svdd ar ? y Camel. .rwdrt gwelwc'-li ei fod yn dda i ryw- beth^' -??d?" ?enach, mewn dol ar un y go d' h Itr fir' Y goed-ig, rheda.i ?-? ?1 ?r Y af. Yn s?d'n I 1 <5<vlw, fn". A' ??s yn Ar h «svh ???'" Trodd vn' 0 I 0 ynol, ag?w" elj ? .??"??? ?lygeidiog y11 dyfod tuag ato. Yr oedd hwn wedi i canfod rhwyd osodasid ar y ddaear gerllaw ev dal llwynogod. Ni welsai Henri hi, a phe yr aethai gam ymhell- ach. huasai wedi ei dda] ynddi. ac efallai wedi many o newyn oddigerth i "YWlln ddigwydd pasio a'i weled. Fy machgen annwyl." ebe'r bachgen un- llygeidiog, na wnewch niwyach ddifvr- rwch o un llygad Cyclope, gwelwch y i medr weithiau roi cyngor da i'ch dau lygad chwi. Dro arall, bn Henri mor ffol a chwareu a rhyw gi dieithr, cas, nes ei wneud yn holloI gynddeiriog. Yr oedd y ci ar neidio yn ddig fuag ato, a gwaeddodd Henri mewn braw. Yn sydyn. daeth ergyd cryf o ffon rhywun rhwng y ci a'i ysglyfaeth. Ffon pwy oedd hi ? Ffon fagl y bachgen cloff. "Fy machgen annwyl," ebe hwnnw, na wnewch mwyach ddifyrrwch o Vul- cain, gwelwch y gall ffonfagl fod o was- anaeth ambell waith. Y tro hwn, gwelodd Henri ei fai, a dywedodd wrth y tri bachgen oedd yno-yr oedd yr ys- garmes a'r ei wedi cymeryd lie o flaen siop y saer: Fy nghyfeillion: Fy achubwyr: Maddeuwch i mi, gwnaeth- um yn anweddaidd iawn a chwi. Yr wyf yn fachgen ffol iawn, ond nid wyf yn fachgen drwg. Diolchaf o gal on i chwi am eich gwrhvdri drosof. Eithr y daioni mwyaf wnaethoch a mi oedd fy ngwella o hen arferiad ffiaidd-hen fai anfad. Gadewch i mi eich cofleidio, a hyderaf y caf gyfle i ddangos i chwi fy niolchgarwch. HANES LLEOL. (Parhad.) G WE RSI CAN LEWIS DAVIES, CYMMER. Pan draethir wrthym hanes mvvy dyddorol na'i gilydd creir awydd i ynom ar unwaith i wybod mwy am dano-pwy oedd y c}ntaf a'i gwybu? -pa fodd y daeth i lawr i ni ?—pa gysylltiadau sydd iddo? etc., etc. Rhaid cofio fod hanes ysgrifcncdig Deheubarth Cymru' yn cyrraedd yn ol hyd Y Hwyddyn 43 O.C., hynny yw, o fewn deng mlynedd i Groeshoeliad em Hiachawdwr, ac amlwg felly yw fod iddo lawer o awduron. Ysgrifenna rhai o honynt am eu hoes eu hunain, ac y [o11:-1e i ni wrandaw yn astud ar y rhai Slaradant am y pethau a welsant. Ereill a ysgrifennant yn unig am y pethau y I clywsant son am danynt. Nici yw y rhai hyn, fel y gellwch dybio, mor foddhaol fel tystion. Syh\ och chwi erioed mor amrywiol fydd ystoriau gwahanol bersonau am yr un amgylchiad? Pwysleisia un y peth hwn ac arall beth gwahanol-pob un yn union yn ol lliw ei wydrau. Chwi gofiweh Sfathew, Marc, Luc, j ac loan yn ysgrifennu hanes ein CiM arcdw r—yr oil yn eirwir am e. bod oil o dan ysbrydoliaeth. Eto mor amrywiol vnt hwy Yr un fath yn union yw gydag ysgrifennwyr llai, a dyna brif waith hanesiaeth heddyw | yw gwyntyllu pob tystiolaeth er cael wybod hanfod a phwysigrwydd ei wirionedd. Pwy yw y tystion ? Rhaid inni bell- ach eu hadnabod, oblegid diddorol yw pob un edrydd ystori yn dda. Cyn dyfodiad y Rhufeiniaid i Brydain y tro cyntaf (55 C.C.), nid oedd gair ysgrifenedig pendant am ein hynysoedd. Gwyddom, serch hynny, lawer am eu cyflwr yn y cyfnod cyn-hanesiol, oblegid sieryd amryw o weddillion y cyn-oesau am danynt eu hunain, yn enwedig os bvddant o 1 ddefnydd caled, megis maen, efydd, neu haiarn. Edrydd Julius Caesar am Brydain .n y flwyddyn 55 C.C., ond am ei rhannau dwyreiniol a dehcuol yn unig y dywed efe. Tacitus, Rhufein- wr arall, ddywed egluraf am ein tal- aeth ni-Siluria, neu Wlad yr Esyll- i wvr-a hvnnv vn fuan ar ol v j flwyddyn 51 O.C. Ni fu efe erioed yma yn bersonol, ond cafodd fantais i i ybod yn dda am danom o herwydd ei gyfeillgarwch a Suetonius, gordhfyg- \\r y Derwyddon ym Mon. Braidd na ddywedwn fod Tacitus yn gyfaill y Brytaniaid hefyd, gan mor garedig Y i sieryd am ein Caradog ddewr. Ym mhen rhai blynyddoedd ar ol gorch- fygiad ein cydwladwr mawr hwn, dacth yma atom ddau Rufeinwr cnwog ereill, sef Julius Frontinus a j ? Julius Agricola, a dywedir llawer am y  tir elwir heddyw yn Fynwy, Mor- gannwg, Caerfyrddin, a Brycheiniog j yn hanes eu hactau hwy. Mewn gair, bu y Rhufeiniaid yn ein hynys hyd y I flwyddyn 410, ac o'r amser y daethant yma gyntaf hyd y flw y ddyIn ymadaw- 'sant, nid oes llai na 98 o'r ysgrifen- wyr Lladin a Groeg yn gwneud cyfeiriadau uniongyrchol neu ddam- weiniol at Brydain. Wedi eu hamser hwy daeth yr Oesau Tywvll dros y j gwledydd, ac ni fuont dywyllach yn unman na thros ein gwlad ni. O'r burned i'r ddegfed ganrif swm hanes Ewrob yw ymgyrchoedd a rhyfeloedd, lladdiadau a thrychinebau. Gwan iawn, fel y gellwch dybio, oedd goleuni dysg yn y cyfnod gresynus hwnnw. Ychydig oedd yn ysgrifennu, a phwl ac amheus yw llawer o'r hyn Y5- I grifenasant. Yn wir, ceir nuvv o I hanes yr amser hwnnw gan groniclau gasglwyd yn ddiweddarach na chan ysgrifenwyr y cyfnod ei hun. Rhydd 'I Beda breswyliai yn Jarrow-on-Tyne beth o'n hanes o 673 i 735, ac fe geir mwv g'an Gildas, ennius. a Marc mwy gan Gildas, Nennius, a Marc v Meudwy ychydig yn ddiweddarach. Nid llawer i bonti pedair canrif gyfan, ai ie? I ddangos yr amheuaeth sydd ar yr ysgrifeniadau cynnar hyn, bernir heddyw mai nid Gildas ei hun vs- grifeunodd yr ystoriau sydd ar ei enw, j tra ar y Haw arall haerir mai efe yw I y gwir Nennius. Croniclwyd ychwan- | eg gan rywun anhysbys yn yr Annales Cambriae hcfyd, a dyna braidd yr oil sydd gennym hyd ynghylch y flwyddyn 940 pan w-naeth Hywel Dda o Ddyfed drefn ar gyfreithiau ei wlad. Diau eich bod wedi clywcd llawer o gan- rnol ar y, tywysog hwn. Ac nid heb haeddiant. Canys er na chofnoda y cyfreithiau ddigwyddiadau, eto dangosant gyflwr cymdeithasol y Cymry yn y iofed ganrif gyda'r fath fanyider, fel y safant o werth amhrisi- adwy i bob hanesydd Cymreig. Gyda lluosogiad y crefydd-dai (y soniais wrthych yr wythnos ddiwedd- af), daeth yr arferiad o groniclo gweithredoedd yr oesau i gryn fri. Cynhygiodd Sieffre o Fynwy (fu farw yn 1152) groniclo yn ei Frut y Brenhinoedd ymhellach yn ol lawer I na oedran Crist. Ni chymerir hwnw fel hanes gwir heddyw-ystoriau Hu Gadarn a Brutus a'r cyffelyb. Rham- ant hanesyddol fyddai, efallai, yr enw gorcu arno. Ond yng Ngharadog o Lancarfan y mae gennym ddyn o nod- wedd wahanol. Ei Frut y Tywysogion yw yr awdurdod uchaf o'r 7fed ganrif i'r iafed, hynny yw, o amser Cad- waladr i'w oes ei hun. (I barhau.)

I Gohebiaethau. I I CYFLOG Y GWEINIDOG. Mr. Golygydd,—Y mae un neu ddau o'r enwadau yn ceisio ffurfio cronfa er sicrhau safon cyflog i'r gweinidogion, ond araf y daw yr arian i fewn. Drwg genym am hyny, oblegid y mae gan bob gweinidog da fwy na hawl i gyflog byw beth bynag. Beth yw'r achos o'r araf- wch? Dywedai prif athraw un o golegau Lloegr yn ddiweddar-os y codir safon eyflog y gweinidog y dylai yr eglwysi hawlio teilyngdod uwch vn- ddo-gweithgarweh mwy a chymeriad gwell. Y mae un gweinidog annheil- wng yn gwneyd mwy tuag at waghau ein haddoldai nag ymdrech cant o rai teilwng. Os codir y gyflog coder hefyd safon y pwlpud. Gwaith pregethwr yw puro cymeriadau. Weithiau wedi i bre- gethwr bechu yn un lie daw i le arall, a chyn pen ychydig fisoedd bydd yn pregethu eto—rhyw eglwvs wedi ei godi i'r pulpud heb holi dimyn ei gylch. Gocheler y fath beth; yna bydd ein haddoldai yn llawnach, a thrysorfa, y weinidogaeth yn gyfoethocach. I ERYR OGWY. I

I Am bob math o Argraffwaith I ymofyner yn Swyddfa'r "Leader" &'r "Darian," 19 Cardiff Street, Aberdar.

Penderyn. I Nos Fercher, Ion. 7fed, oedd y noson gyntaf i'r Parch. Cefni Jones, gwein- idog Eglwys Ramoth, Hirwaun, i ddech- red gyda'r plant a'r bobl ieuainc yn Silo a, Pontprenllwyd. Mae'r eglwys hon wedi sicrhau gwasanaeth y gwr da hwn un noson o bob wythnos i addysgu'r plant a ieuenctyd yr eglwys, ac hefyd i wasanaethu yr eglwys bojb deufis ar yn ail Sabboth cyniundeb, ac ymweled 1'r aelodau anffyddlon. Yr ydym yn dra sicr y gwna ef ddaioni mawr yn y cyfeiriad hwn. oblegyd gweithiwr ardderchog oedd yn ol yr hanes yn y Gogledd cyn symud o hono I De, ac y mae wedi gwneud ei ol eisoes ar Eglwys Ramoth. Yn yr arholiad di- weddaf rhai o ddeiliaid Ysgol Sul Raiuoth oeddynt yr uchaf yn y Dos- parth, a hyny trwy lafur ac ymdrech Mr Joues gyda hwynt. Noson Gyda'r Proff. Joseph Jones. Cyfarfod a hir gofir oedd yr un a gynaliwyd yn Siloa nos Sadwrn, lOfed cyfisol, pan oedd yr Athro o dref Aber- honddu yn anerch cynulliad cryf o oreuon yr ardal, gan roi braslun o weith- rediadau y Cynghor Sirol oddiar pan y mae ef yn ein cynrychioli ar y Cyngor. Deliodd yn dra helaeth a'r gyfundrefn addysg; ffrwyth ymenydd Mr. Balfour ar yr hon nid ydym yn foddhaol. Yn ngwyneb yr achwyniadau sydd ar y teachers heb dystysgrifau yn Y sgoIion y Sir, dywedodd fod yr arian a delir gan y Cyngor yn rhy isel i,sicrhau gwasan- aeth eu gwell, ac mai dyna y rheswm y cedwir y rhai presenol. Mai hyn yn gam mawr a'r plant onid ydyw? Dwed- odd air hefyd am y ffyrdd a'i fod ef ac aelodau eraill wedi gwneud ymdrech i godi huriau y dynion gyflogir ar y ffyrdd. Credai ef mewn living wage, a bod 3/6 y dydd yn rhy isel, ac y dylent gael 4/6 yn y man lleiaf. Sylwodd y dylasai Cynghorau ein gwlad a'r Llyw- odraeth tuag at y postman fod yn esiamplau i eraill yn y pethau hyn yn hvtrach na bod yn waelach na neb mewn talu cyflogau i'w dynion. Cadeirydd y cvfarfod oedd Mr. Thomas Jones, Chapel Road, ac ar y diwedd galwodd ar y Parch. E. Price, Penderyn. i gynyg diolchgarwch i'r Athro am ei araeth odidog, ac eiliwyd gan Mr John Harris, Trejbanog, ac ymwahanwyd dan yr ar- graff ein bod wedi cael goleuni ar lawer pwnc oeddem yn anwybodus ynddo. Marwolaeth Gwraig Oedranus. Dydd Gwener, lonawr 9fed. bu farw Mrs. Ann Howell, o Dylemorgrug, yn yr oedran teg o 85, a daearwyd ei gwedd- illion ddydd Mercher yn Mynwent Eg- lwys Penderyn. Cydymdeimlir yn fawr a'r hen wr sydd wedi ei adael yn weddw. Rees Howell, ac ynta.u bellach yn oedranus iawn. I D.C.

Glais. Y mae Mr Richard Gwilym, L.T.S.C., wrthi'n ddiwyd yn astudio'r 'housing question.' Gwrandawed bechgyn ieuainc y Glais ar gyngor Mr John Williams iddynt yn ei araeth yn y Gymanfa Ganu Bydd- weh wyr." Y mae efe wedi dychwelyd o Lundain gyda'i wraig ieuanc i fyw yma, a phawb yn dymuno pob lwe iddynt. Os bydd ar rywun eisiau'r Darian, y mae i'w chael gan Mr Gwilym Jenkins, ac os bydd arnoch eisiau gwerth eich arian darllennwch hi. Os na fedrwch ddarllen, ceisiwch gan eich plant ei dar- llen i chwi. Nid oes yma le rhyfelgar iawn yn y Glais er fod yma Sebastopol a Bala- clava. Cynaliwyd cyfarfod nos Iau, Ionawr 15fed, yn Ysgoldy St. Paul, Glais, pryd yr anrhegwyd oddeutu 150 o'r ysgolorion am ffyddlondeb yn ystod y flwyddjrn 1913. Cyflwynwyd i un-ar-hugain o honynt roddion arbenig, work-boxes i'r merched a desciau i'r bechgyn, am na chollasant un o gyfarfodydd yr ysgol yn ystod y flwyddyn. Serimoni ddy- ddorol oedd cyflwyniad anrheg i'r Fon- esig Rosa Fairs, dynes brydweddol tua deugain oed, ac yr oedd llygaid pawb ami. Tystiolaeth yr offeiriad, y Parch. B. Jenkins, oedd ei bod yn ffyddlon i'r Ysgol Sabbothol, ac i holl gyfarfodydd yr Eglwys, a phan yr oedd yn cyflwyno yr anrheg, copi hardd o Lyfr Gweddi Gyffredin, credwn i ni weled yr offeir- iad yn cil-wenu i gyfeiriad y gynulleid- fa wrth ddatgan ei obaith y byddai y Llyfr o Wasanaeth mawr iddi yn y dyfod- ol. Cyfeirio yr oedd, efallai, at yr hyn geir ynddo o dan y pennawd "Ffurf Trefn Priodas." Llywydd y cyfarfod oedd yr offeiriad a enwyd, a gwnaeth y dorf yn hapus iawn gyda'i arabedd a'i sylwadau gogleisiol. Y mae clod yn ddyledus i'r boneddigesau canlynol. am i gynorthwyo mewn gwahanol ffyrdd i wneud y cwbl yn llwyddiant: Bonesau Jordan, Glais House; M. E. David, E. Roberts a R. Fairs. ANNIBYNWR.

A RTIFICIAL LIMBS, Crutches, Eyes, Deformity Boots, Flafc-FBot Supports, Steelless Easifit" Trusses, etc.; lady attendant; Belts, Bfelt- Corsets, Elastic Stockings, Trusses, etc. Daily, 10-6; Wed. 10-1; Sat. 10-S. List free. Tel 1282.Allen Pea roe, Charles Street, Cardiff. ? ?T  ? -? C?d?wch imi .iarad a chwi am I ? ?T??. Ddiffyg Gwaed I Cyfansoddir ein gwaed gan gelloedd m coch a gwyn-y coch i faethu'r corflf, J y gwyn i ymladd ag afiechyd. Mewn Diffyg Gwaed, mae'r celloedd cochion yn ddiffygiol, fwy neu lai. Felly ni all y gwaed gynnal y corff yn briodol a'i faethu. Mae'r llygaid yn farwaidd, 0y KT y wyneb yn wyn, a daw teimlad o ludded difrifol drwy yr holl gyfan- soddiad. Nid oes dim mor effeithiol W ? <<r??  t mewn achos o Ddiffyg Gwaed a I 1 ?? ?? Wincarnis'OherwyddlIeinw'Wm- L P -s? ? A camis' y corff a gwaed ccr/f, Mf???, ??\???'?N cyfoethog, a rydd ddisgleirdeb yn y ?J!!?MBBLt????ay ? U. Uyg?d, ddwg rosynnau i'r gruddiau, ac a rydd ynni newydd, by wiogrwydd ?   ? tMa?M, a bywyd ?<????'? i'r holl gor& J?Bj?JHj?tSjjN[ ? ? Dechreuwch wella yn tBBN? \.? RHAD I Anfonwch am brawf-gostrel rhad o Wincarnis' I -aid rhyw flas ond digon i wneud lies. Amgauer tri stamp ceiniog (i dalu'r cludiad). COLEMAN & CO.. LTD., W W. 133, Wincarnis Works, Norwich. I y Øyw7d" l x^ymeradwyir gan dros 10,000 o Feddygon. DOWN & SONS, FOR GOOD SUBSTANTIAL Furniture, Bedsteads, Bedding, Carpets, And every Description of HOUSE FURNITURE. 21 CABINET WORKS   21 High St <6 Morris Lane, Swaiasea. The Largest and Cheapest Steani Cabinet Manufactory in South Wales. Illustrated Catalogue* fret on application. IMMENSE STOCK TO SELECT FROM. Carriage Paid on all Orders above tio, or Delivered Free in our own Yese. EORGES )j I pLE^GRM0?^ ■ Ottt C MIRACULOUS EFFECTS! I have suffered from Pile and Gravel'for four years, durin g which time I was quite disabled, and never, during this time, had a whole night's rest. I was at last induced to try a box of your Pile and Gravel Pills, and incredible as it may appear, after I had taken but a few doses, I felt as if I had had another body. Encouraged by the effects of one box, I took another, and now I am free from all pain, a living testimonial to the miraculous effects of these Pills. Yours truly, D. WILLIAMS, Penralltwen, Newcastle Emlyn. IMMEDIATE RELIEF I I feel happy in bearing testimony to the efficacy of your Pile and Gravel Pills in my own case. Also in numerous other painful cases of long standing in which your Pills have given immediate relief, and in a short time effected a perfect cure so the weak in faith may be assured of their efficacy to accomplish what they are professed to do. Yours truly, THOS. PHILLIPS, Grocer, etc., Caeremlyn, near Whitland. Y mae y Feddygini aeth werthfawr hon i'w chael mewn tri tIurf. No. i. George's Pile and Gravel Pills (label wen) No. 2. George's Gravel Pills (label las) No. 3.1eorge's Pills for the Piles (label goch.) Gwerthir y Peleni Byd-glodns hyn yn mhob man, mewn Blychau 1/ a 2/9 yr un. Gyda'r Post am 1/2 a 2/10. Goohelwoh Dwyllwyp I-Gofynwah yn eglur am "[George's Pills," a gwelwch eich bod yn eu cael. PERCHENOG— J. E. CEORCE, IVI.II.P.S., HIRWIN, ABEROARE.