Y Darian

Y Stori. DRYCHIOLAETHAU DAN Y DDAEAR. Stori Atebodd Ei DKjen. [Gan MANDREL CWT.] Gweithiai Rhys Puw a Deio Twm Sion mewn glofa yng Xghwm T- Drifft oedd i'r lofa. Er mwyn yr anghyf- arwydd, gellir dweyd fod drifft yn rhywbeth rhwng pwll a lefel. Ewch i lawr yn syth wrth raff i bwll; ewch i fewn ar y gwastad i lefel; o ran hynny, esbonia'r gair ei hun, chwedl ein hathraw ni yn yr Ysgol SuI; ewch ar oriwaered i'r drifft, neu acha slant chwedl y bechgyn yn rhai rhannau o Forgannwg. Hen awff o ddyn oedd Rhys Puw, a neb yn hoffi cydweithio ag ef. Yr hyn a'i gwnai yn gydymaith anniddan oedd ei hobi o adrodd straeon cyffrous am ddrychiolaethau a welsai yn y tan- ddaearolion leoedd, a lleisiau rhyfedd a glywsai yno ar adegau. Gellid tybied ei fod yn gynhefin iawn a chyfran fawr o'r byd anweledig. Adroddai y cwbl mor. ddidaro, a chydag osgo mor ham- ddenol fel pe na fyddai dim yn ddieithr neu yn anghyffredin yn y pethau rhyf- edd yr honnai ei fod yn dyst byw o lawer o honynt. Ffynnai y gred y gallai Rhys fod mor gartrefol ymhlith ysbrydion a drychiolaethau ag oedd ymhlith ei gyd- weithwyr. Siomid llawer pe clywent i Rhys Puw grynnu hyd yn oed ped ym- ddanghosai y gwr du yn ei ffurfiau erch- yllaf iddo. A chofiwch, Mr. Gol.. mai nid yng ngole'r dydd, neu yn y gadair wrth y tan y dywedai'r pethau hyn, ond i lawr rai cannoedd o lathenni islaw wyneb y tir. Yno y mae yn ddigon tywyll ac yn ddigon pruddaidd, a chael y wedd oreu ar bopeth a ddigwydd o'ch cwrmpas. Y mae'r glowr hefyd yn fyw i bob symud- iad, Fwn. a chynnwrf. Clyw dwrw cwymp o bell. Clyw dwrw a chlecian a chracio fuasai'n ddychryn i rai anghyn- efin. Daw swn o'r glo weithiau fel er- gydion o wn. a phryd arall o'r nenfwd. Achosir hyn oil gan y gwasgu a'r ym- ollwng a bar yr aflonyddu ar y glo. Ad- nejbydd y glowr profiadol y cwbl, ac nid ofna ddim, pan yn ei iawn bwyll. Ar- osasai yr amhrofiadol mewn dychryn wrth glywed llawer o'r pethau hyn, ond cai glywed y profiadol yn ei ymyl, yn hamddenol, yn rhoddi rheswm syml am y cwbl. Ond meddylier am Rhys Puw, a phob twrw a chrac, a chlec. a symud, yn ei adgofio o rhyw ddrychiolaeth anaearol a welsai, neu ryw drychineb a ddigwydd- asai, ac yn adrodd y cwbl fel gwirion- edd anwadadwy wrth ei gydweithiwr. Odid na wnai dychymyg hwnnw y lofa megis Gweledigaeth Angeu yn ei Frenhinlys Isaf." Xid rhyfedd fod cymdeithas Rhys yn difa nerth ac iech- yd ei gydweithwyr y naill ar ol y Hall. Fel rheol c-merid hwy yn glaf; yna ar- hoseut allan am wythnos i wella, ac i feddianu eu hunain. Nid oedd berygl yr elent i weithio eilwaith gyda Rhys Puw. Ymffrostiai Rhys yn y dylanwad an- hygar hwn o'i eiddo. Gwawdiai rai na fedrent ddai hanesion am bethau y bu raid iddo ef sefyll wyneb yn wyneb a hwynt. a phethau nas gwyddai pa mor fuan y byddai raid eu hwynebu eto Gyda'r awgrym olaf teimlai rhai eu nerth yn diflannu, ac o'r braidd na syrthient i lawr a chuddio eu hwyneb- au yn y llwch. Daeth diwedd, er hynny, i oruchwyl- iaeth dychrynfeydd Rhys Puw yn Nrifft y Graig. Dec-hreuodd un ameu ai cym- aint ddewrder Rhys a'i swn. Gwyddai hwnnw nad oedd y ddau beth hyn, fel rheol, yn mynd gyda'u gilydd. Aeth Deio Twm Sion i gydweithio a Rhys, a hynny, mae'n debyg, trwy gyd-ddeall a goruchwyliwr y lofa. Gorchfygwyd Rhys Puw yn waradwyddus, ar ei dir ei hun ac a'i arfau ei hun. Ni chai y straeon cyffrous fawr ddy- lanwad ar Deio Twm Sion, ac nid han- ner boddlon oedd Rhys i hyn, ac ym- daflai iddi gyda mwy o ynni nag erioed i Iunin dychrynfeydd yn y dyfnder du, tywyll. Un prynhawn trefnodd y ddau i ddychwelyd i wefthio'r noson honno. Gwnai y glowyr hyn yn ami pan nad oedd deddf AVytil Awr. Eu hamcan oedd gwneud y "gwaith marw" yn ystod y nos, fel y byddent yn ddi- rwystr i lanw glo yn ystod y dydd. Gwaith roarw yw yr hyn nas dwg elw uniongyrchol i'r ewmni, iiiegis rliipio'r top, neu dorri'r gwaelod. er mwyn cael y ffordd ym laen i wynejb y glo. Tori gwaelod oedd gwaith Rhys Puw a Deio Twm Sion y noson hon. Dyma'r tro cyntaf iddynt fod yn gweithio'r nos gyda'u gilydd. ac vr oedd Rhys Puw yn benderfynol o beri cryndod yn nghoes- au Deio cyn y bore. Ac os gallai straeon, o'r fath a ddywedai Rhys, wneud y Iota yn lie oeraidd yn ystod y dydd pan oedd swn gwaith a lleisiau eu gilydd yn help i glowyr, beth am danynt yn y nos, pan nad oedd ond Rhys a Deio yn y gwaith ? Y mae yn y lie ryw ddieithrwch rhyfedd ar adegau felly i'r rhai sydd fwyaf cynhefin ag ef. Stori neu ddwy o eiddo Rhys Puw fu- asai yn ddigon i'w wneud yn fedlam gwirioneddol i lawer un. Aeth y ddau i waered i'r drifft a throisant i "heading" ar y dde. Ymhen ychydig daethant at ffordd yn troi oddiar hwnnw drachefn. Ar awgrym Deio Twm Sion boddlonodd Rhys Puw i adael eu blychau bwyd ar wahaniad y ffyrdd (parting) yn y fan honno, fel y gallent ddyfod yn ol i le iach a diogel i gael tamaid a mwynhau mvgyn. Wrth "ole noeth" y gweithient yno. Cymer- asant bob un ei forthwyl a'i darad ¡ (ebill) i dyllu bob un ei dwll. Adrodd- odd Rhys pan wrth y gorchwvl hwn amryw straeon o'r nodwedd arferol. Awgrymai pob crac a chlec rywbeth iddo ef. Unwaith daeth swn fel ergyd o wn o'r glo, a syrthiodd ychydig o'r brig. Nid oedd hyn ynddo ei hun yn ddim. ond gwelodd Rhys ei gyfle. Bachan," meddai, ma riport yna yn gwneud i fi gofio am Morgan Wmffra druan. Rodd e'i gwitho yn lefal Cwm Hir. Rodd e a bachan arall wedi mynd nol i witho'r nos, fel wyt ti a finna heno ond fod y ddau yn gwitho, un ymhob talcan. a nid gyda'u gilydd fel y'n ni. Ond roen nhw yn y ddau dal can nesa'u giddyl, wrel' di, yn tori gwaelod. Roen nhw wedi trefnu i fynd miwn run nbswath, fel bysen nhw yn gallu gwitho yn swn 'u giddyl. Roen. Morgan wrthi'n twlli jist fel wyt ti fanna nawr, a fe glywe ryw swn yn y ffas o'r ty ? iddo—riport mawr a rw ?l path yn c?;,Po. Feddyhvs e ar y fyned hynny ddim am y peth. Odd e wedi clwad run peth gannodd o witha. Y peth nesa glywsa fe odd rhywun yn wilia yn y ffas, a feddylws e taw i bartnar e odd yn dod lan trw'r ffas ato fe, a fe wetws rwpath wrtho fe. Ond mi aped- ws i Jbartnar e o'r hewl arall. Gretws Morgan nawr fod yna rwrai erill wedi dod miwn atyn' nhw, a fe ddishgwlws mlan i'r ffas, a beth wyt ti'n feddwl welws e, Deio?" "Dyn a wyr beth weti di welws e falla iddo weld y d-l." N-age, bachan. Fe welsa bedwar ne bump o ddynon yn y ffas, yn troi -carrag ag yn symud dyn mas yn gorff. Chas e ddim ond amser i droi o'i ffordd nhw. Fe'i gwelws nhw wedi'n yn rhoi'r corff mwn dram ag yn mynd ag e ma's. A dyna odd yn od wel' di. rodd e'n gwpod nag odd dim dram wag ar 1 hewl e, ag yn gwpod hefyd nad odd dim ceffyl na dyn yn y gwaith y noswaith hynny, ond fe a'i bartnar. Fe glyws i bartnar e'r swn a mi waeddws arno, ond rodd Morgan wedi cal gormod o ofan i wed dim. Fe retws hwnnw ato fe, ond fe fuws yn hir iawn cyn ca'l gair ganto fe. Wedi i Morgan ddod dicyn bach ato' hunan a gwed yr hanas, odd dim rhacor o waith y noswath hynny. Fe ath y ddau ma's gyntad a galla nhw, a Morgan yn gwaeyd na netha fe ddim stroc o waith yn y talcan hynny wedi'n. A nath e ddim. Ond rodd yn drueni nag ath e a'i dwls ma's gydag e. Fe ath miwn bore drannoth i mo'yn rheiny a wir i ti, rodd e'r noswath cyn hynny wedi gadal mandral gwaelod yn y ffas, fe ath i mo'yn hwnnw, a dyma hen batall, bachan, lawr ar i ben e a'i ladd e yn y fan. A mi ddigwyddws po- peth fel odd e wedi i weld e. Wyddot ti'n amal iawn ddim ble ma'r hen bad elli yma, na phryd dwan nhw ar dy ben di. Pan fydd y top yn swno fel cloch y Bala, fe ddaw rhain ar dy ben di heb roi dim arwydd. O's yna rywun yn wilia ar yr hewl arall yna Deio?" (I barhau.)

■■1 1 ■ ■ w THEREALWELSHCURE j?N??MMi: HAYMAN'sl BALSAM ? WELLHA l| BESWCH ac ANWYD H Amhrisiadwy gyda phlant. l'oteli l,- a 2/6 Groseus- ??tj 

Eisteddfod Bodringallt. I Parhad. I Y Cyfieithiad i'r Saesneg I Cynhygiodd tri-ar-ddeg. Y mae'n I debyg gennyf y tybid ei bod yn haws cyfieithu i'r Saesneg nag i'r Gymraeg. Y mae mwy o eiriau yn y Saesneg, yn ddiau, ond metha hithau weithiau. Nid oes yr un gair Saesneg am gywvdd, nac am ddyri yn ei ystyr gyfyngaf. Wrth gwrs, difrio "Eliza Cowper o Lan- rwst yr oedd Goronwy, a thalai doggerel yn burion yn y fan honno. Dealler mai argraffu cywyddau oedd mor ddrud, ac nid barddoniaeth Seis- nig. Gwyr rhai cystadleuwyr hynny, a phe bai eu Saesneg yn gystal a'u dir- nadaeth byddent yn nes i ennill. Y mae'n syn gennyf mor dywyll yw ymad- rodd syml fel "Nid gwiw gennyf." Nid yw pob rhai fel pe baent yn dirnad mai rhyw air amhenodol i gryfhau'r ystyr yw cethin. Y mae digon o rai cvffelyb yn Saesneg. Wrth gwrs, "straw neu rywbeth felly, yw draen i fod. Y mae Astud wedi difetha cyfieithiad da drwy roi "because of two or three hours' work." Nid dyna ei unig fai. Y tro nesaf, ail-vsgrifenned ei waith, a gwel ei feiau yn amlwg. Rhy fawredd- og yw Pegotty. Ysgrifenna llenorion Seisnig yn syml iawn at eu gilydd fynychaf, ac amheus iawn gennyf a soniant am work of straw." Cofied Moriss mai labour (ac nid work) in vain a ddywedir. Cas yw cyfieithu "cecryn yn critic," er mai dyna yn ddiau yw yn ymarferol. Cofied ef ac eraill fod cablu yn golygu "revile yn gystal a "blaspheme." Y mae amcan dda gan Ifor Wyn, ond cyll ymhell mewn rhai mannau. Digrif yw son am "publishing some am argraffu peth. Morals yw moesau gan Olwen. ac "eclogues" yw dyriau! Da iawn, Gwladys, ond ni thai y "morally," ac ni wiw galw cywyddau yn "stanzas." Rhagora Alun Mabon, ond cyfieitha yn llac wrth amcanu cyfieithu yn rhydd. "Pedant" yw'r cecryn ganddo ef. Chwarae teg iddo. Shl yw metres" am ddyriau. Money is very scarce with me—much more so than the poems even," medd hwn. Nid oes angen yr even." Dyna ddifetha cyfieithiad da arall drwy ddiofalwch. Cyfieithiad da sydd gan Ab Idwal. ond anghyfartal, fel y rhan fwyaf ohonynt. "To jeer and reviling me "-dyna ddiofalwch eto." Nid rascals ych- waith mo pennaubyliaid. Nid tad- poles mo honynt ychwaith yn y fan yma. Dyna lie methodd Dwynwen, ac mewn rhyw fanion eraill. Ond y mae meddwl yn ei chyfieithiad. Y mae'n ddrwg gennyf dros Fab Gwilym. Y mae'n amlwg ei fod yn deall y gwreidd iol yn dda, ac mewn llawn gydym- deimlad ag ef, ond metha gyfleu ei feddwl ambell waith mewn Saesneg Seisnigaidd. Wrth gwrs, "cywyddau" sydd ganddo ef. Eto y mae ganddo rai ymadroddion Seisnig diguro, ac nid oes ganddo ddim dwl. Wrth gwrs. "block- heads yw'r pennaubyliaid gan hwn. Eto y mae hyd yn oed hwn wedi gadael geiriau allan drwy ddiofalwch. "Dull- ards a geir gan Vivian, ac, wrth gwrs, "cywyddau" yw cywyddau. "Crank" yw'r cecryn. Cyfieithydd deallus a meddylgar yw hwn, ond gwydn yw ei gystrawen mewn mannau. Ond dyma ddifetha'r cwbl eto: "My means are very scanty—much less so than the cywyddau.' 0 chwith holl- ol! Canmoliaf Lynn fel cyfieithydd, ond y mae ganddo yntau ei ddiffygion. Llithra ambell waith ar air, a gedy eiriau allan. Ni thai "Money is scarce —scarcer than poems." Prin iawn- prinnach o lawer sydd yn y gwreidd- iol. Rhaid cyfieithu'n gaeth i'r ystyr. Felly dyna un arall wedi ei andwyo ei hun drwy ddiofalwch! Ni erys ar ol bellach ond "Ymgeisydd." Y mae am- ryw frychau yng ngwaith hwn. Am- heus gennyf ai "mean" yw "gwaith gwellt," ac nid da gennyf "care not a thorn," a sicr gennyf mai "do neither myself nor them a ddylai "neither do myself nor them fod. Ond cyfieithiad glan a gofalus sydd ganddo, ac er fod amryw o'r lleill yn rhagori arno mewn rhyw bethau, efe yw'r goreu a'i gymer- yd drwodd a thro. Felly, gwobrwyer Ymgeisydd." Y Cyfieithiad i'r Gymraeg. I Ymgeisiodd deuddeg, ac ni lwyddodd yr un i wneuthur cyfieithiad a dalai i'w gyhoeddi fel y mae. Ofnaf i rai o'r ym- geiswyr dybied mai darn hawdd yd- oedd, neu mai yr unig anawsterau yn- ddo oedd y teitlau milwrol. Myfi fy hun a ddewisodd y darn, a dylasai'r ffaith mai darn mor fyr a osodwyd beri i'r ymgeiswyr fod ar eu gwyliadwr- iaeih. Ac fe ddarfu i'r teitlau milwrol beri anhawster. Hawdd y gallaswn fod wedi maddeu i'r ymgeiswyr am beidio cynnyg eu cyfieithu. Llumanydd a rown i am "ensign," ac isgadben am "lieutenant. Ni wn ar ben daear beth a roddwn am "corporal." "Decurion" neu "decemvir yw dengwriad gan iawn. Ond nid dyna'r gwir anhawster, a cha'r ymgeiswyr eu galw wrth yr enwau a fynnont, o'm rhan i. Ni thwyllid y darllenydd ddim pe gelwid y corporal yn was, er fod bias mwy mil- wrol ar yr hanes o rodd ei deitl iddo. Xid wyf yn tybied i'r un ymgeisydd gael yr anhawster lleiaf i ddeall y darn, ac y mae hyn i'w ddywedyd o blaid eu hymdrechion, eu bod hwythau hefyd yn ddigon dealladwy ar y cyfan. Ond un peth yw deall darn; peth arall yw ei gyfieithu. Dengys v darn hwn wendid y Gymraeg. "True, quoth my uncle Toby; thou didst very right. Trim, as a soldier, but certainly very wrong as a man." A allai dim fod yn symlach a mwy dealladwy na'r ym- adrodd yna? Ac mor gryno yw yn Saesneg. Ond heriwn undyn i'w droi i Gymraeg pur" heb ei ddifetha. Maddeuwn eto i'r ymgeisydd a roddai, "Mi wnaethost yn eitha reit, Trim, fel milwr, ond yn rong iawn yn sicr i ti fel dyn." Ond yr oedd gormod o ofn y beirniad ar bob un o'r ymgeiswyr i gynnyg dim o'r fath. Eto, buasai yn gweddu yn burion i'r hen ewythr, gan nad ymddengys ei fod yn llawer o lenor. Y mae eisieu gofal ac ystyriaeth i gyfieithu yn dda. Yn awr, y mae yn amlwg mai ti a thithau oedd hi rhwng Toby a'i was. Eto "Gorffennwch y stori," neu rywbeth cyffelyb sydd gan bron bob un. Yna rhaid cadw awyr- gylch y gwreiddiol. Y mae meddwl am yr hen ewythyr yn son am ei alwar," a bod yr isgadben yn "arfollog i'w gynnws, yn wrthun i'r eithaf. Y mae rhyw ragoriaetliau ymhob un o'r cyfieithiadau, a gallesid gwneuthur un cyfieithiad rhagorol o'r cwbl, gydag ambell gyffyrddiad gan law fwy cyfwr- wydd. Oblegid rhyw bechodau anfaddeuol. tua'r gwaelod y rhaid rhestru Tom Jones. Gwenufer, ac Iwan. Eto rhag- ora'r rhai hyn ar y goreuon mewn llawer o bethau pwysig. Ceir yr hen enw "Fflandrys" gan ddau ohonynt. Eto metha un ei sillebu yn iawn! Saif Tris, Gerallt Maelor, a Betty ychydig yn uwch, ond betli a barodd i Betty ddwyn "eich Altwrhydi iddi, nis gwn. Y mae ysbryd y darn ganddi, a phob clod iddi am y terfyniad hapus hwn, Yn wir, meddai'm hewythr Tobi, fel milwr fe wnest o'r goreu, ond fel dyn yn ddiau gwnest gam." Hawdd y gallasai Maewy'r Bryn fod wedi ennill, a diau y synna na buasai, ond pe gwelai ei gopi, ni ryfeddai ddim. Pan gyll y call, fe gyll ymhell, ac y mae hyn yn wir am y gweddill o'r cystadleu- wyr. Ymhlith y goreuon dodaf Llewelyn, Giraldus, Eiddilyn. Morfudd, a Rhyd- y-Gwin. Pechodau Rhyd-y-Gwin yw dywedyd "Gan ocheneidio eto" ac "yn cael ei dosturio." Y mae'r fyddin yn lle'1' gatrawd gan Eiddilyn a Mor- fydd. Y mae ganddynt ryw frychau j gramadegol hefyd y gallesid yn hawdd eu hosgoi gyda gofal. Hawdd y gallas- ai Giraldus ennill, ond fod ynddo frychau fel "ar ryw amgylchiad neu gilydd n lie ar ryw gyfrif neu gil- ydd." ac "fel v dodai ef yn ei wely yn lie "wrth ei ddodi." Etc darllena'r cyfieithiad yn llithrig ddigon, a chan mai'r corporal yw'r corporal ac mai pwrs yw'r pwrs arian, cedwir ysbryd y darn yn dda. Prif bechod y buddugol yw "Cofiwyf." Cofia beri i'r hen ewrythr ddywedyd "Gorffen yr ystori." Ond bu agos i'w ddiofalwch yn rhoddi "ei hanrhydedd yn lie "ei anrhyd- edd" beri iddo golli y wobr. Yn araf y dringodd yn fy ffafr, ond erbyn hyn yr wyf yn gwbl argyhoeddedig mai efe, sef Llewelyn, yw'r buddugol. J

I Ystrad Mynach. Cymrodorion. Cynhaliwyd cyfarfod arbennig o'r Cymrodorion nos Ferchev, Ion. 7fed, yn Siloh, Ystrad Mynacti" dan lywyddiaeth y Parch. Rd. Evans (yn absenoldeb y llywydd, Parch. L. Hopkin James). Anerchwyd y cyfarfod gan Syr Edward Anwyl ar Hen Lenyddiaeth Cymru," a chafwyd araeth benigamp. Datgan- wyd yn swynol gan y Bonwyr Tom Griffiths a Harry Lewis, a'r Fonesig Llywela Lewis yn canu'r berdoneg yn gampus. Y mae yn hvfrydwch meddwl fod y cyfarfodydd hyn wedi troi allan yn llwyddiant mawr, ac y mae rhestr aelodaeth eisioes wedi cyrhaedd 250. Disgwylir Brynfab i anerch y Gym- deithas nos Wener, Ion. 30ain, ar "Ad- gofion Eisteddfodol."

Beirniadaeth. j EISTEDDFOD Y DDRAMA YM MERTHYR. Gan y Parch. D. Bassett, Aberdar. (Parhad.) 1 Parti Gwaelodygarth.—" Asgra Lan." I Act 1. ) Ystafell lan a threfnus. a'r ym- ddyddan yn ddwys a naturiol gan Daf- ydd a Gruffydd. Hoffaswn i Mari fod yn fwy llithrig, ac heb gymaint o'r 'don' a'r "och," etto gwasgau rai brawddeg- au i dre. Dengar ac ystyriol oedd y gweinidog, a'i acen yn ddwys, a'i ys- turn yn berffaith. Mae rhyw hud rhyf- edd yn ymddangosiad, safle, a goslef yr hen weinidog. Efe a Gruffydd yw'r ddau ore. Gwan yw Mari yn yr Act hon. Act II. I Hawdd gellid gwella'r garwriaeth. Yr oedd Gwen yn rhy oer, a dim yn aw- grymiadol yn ei thon, ei hystum, na'i hedrychiad. Teimlai Morus hynny, a cheisiodd ei swyno i'w gylch, ond cadwai draw fwy nag a ganiateid yn y drama, nes oedd y garwriaeth i raddau yn fethiant. Nid oedd Gwen yn deil- wng o'i thad wrth actio cynllun Morus i ofyn am ei phriodi. Bradychodd ei gwen hi ddwywaith pan oedd Morus yn plygu o'i blaen. Trueni ei bod yn rhyw gadw draw, a thynnu nol, yn hytrach nag ymddwyshau, a thaflu ei chalon i'r amgylchiadau. Yr oedd araeth a theimladau cynhyrfus Mari yn dda, er fod ambell i frawddeg yn myn'd yn afler. Y peth gore oedd ei hystum a'i phendantrwydd-dal ati, tra yr oedd Morus yn odidog. Daeth yr Hen Weinidog" i fewn yn ardderchog, ac aeth allan, a dychwelodd, fel gwr yn deall ei waith, a thynnu Duw i'r am- gylchiadau. Yr oedd ymadawiad Morus yn ragorol, a Gwen o flaen, ac ym mreichiau ei thad, ac yntau yn tynnu ei law drwy ei gwallt, yn bwynt gore'r drama. Act III. I Dipyn yn arw ei eiriau oedd Jona- than. Siarad yn rhy oer a difater. Yr oedd Cadwaladr yn ystwythach, ond gallasai yntau wneud yn well. Bwyta ac yfed pop, a siarad a'r Plismon oedd ei waith, a'i dro gore. Gallasai'r Plis- mon fod yn naturiolach a dwysach. Ardderchog oedd yr ymwelwyr yn dod, ac yn edrych ar bethau'r arwerthiad. Dafydd, Gruffydd, a Doctor Lewis yn dyweud geiriau doniol, ac ergyd bob tro. Yr oedd yr arwerthiad yr hyn a ddylasai fod, ond y cymeriad gwana oedd yr arwerthwr. Daeth Morus a'i dad i olwg eu gilydd yn ardderchog, a'u hymddyddan, a'r cynllun gystal a hynny. Dwys oedd atal yr arwerthiad, ac eitha naturiol oedd y 'Three cheers' i Mr Evans a'r "Cyfaill." Act IV. I Nid oedd edrychiad ac ystum mwy na geiriau Morus a Gwen yn ddigon byw i'r garwriaeth. Gwir. eu bod yn dda, ond hawdd gellid gwell. Rhagorol oedd y ddirprwyaeth drwyddi, a'r hyd a'r eglwys, yn ogystal a'r gweinidog yn gwneud eu gwaith yn odidog. Drama ysgafn—hawdd ei thrin, naturiol ei rhediad, heb fawr ddim o'r brawychus a'r cyffrous ynddi yw hon. Dyma'r ysgafnaf a'r hawddaf o Ddra- modau'r Gystadleuaeth. Gydag eithrio rhai gwendidau a meflau, caed per- fformiad ardderchog gan gwmni yn deall eu gwaith, ac wedi myfvrio'r plot. Bellach am y Dyfarniad. Saif y gystadleuaeth yn hollol rhwng tri pharti. Cofier fod y lleill yn rhagor- ol, ac wedi dangos medr mawr mewn amryw gyfeiriadau; ond y mae gofal a gwrtaith y rhai hyn yn rhagori. Y goreuon ydvnt: "Asgre Lan" (Gwael- odygarth). "Elimed Gwyn Owen" (Tre- cynon), ac "Y stori'r Streic" (Siloa. Aberdar). Pe cymerasyd i ystyriaeth fawredd gwaith, egnion enaid, cyfaredd serch, y rhuthr, a'r ofnadwyaeth a geir yn y ddwy ddrama, "Eluned Gwyn Owen ac Ystori'r Streic," rhaid fu- asai rhanu'r wobr ifaenaf yn gyfartal rhwng Parti Trecynon a. Pharti Siloa, ond gan mai drama semi, a chwareus, i adloni a dyddori'r dyrfa a fernid yn angenrheidiol gan fy nghyd-ffjirniaid. Parti Gwaelodygarth ga'r wobr llaenaf, a Pharti Siloa yr ail. Drwg gennyf fod un a farnwn i. ar air a chydwybod, yn gydradd a'r gore, heb wobr o gwbl. ond gan fod dau yn barnu yn wahanol i mi, felly y rhaid iddi fod y tro hwn. Aberdar. D. BASSETT.

Nodion Heolycyw. GAN "CREUDDYNV CYNGHERDD GLASUROL. Nos Sadwrn, Ionawr iofed, 1914, cynhaliwyd cvngherdd flynyddol eglwys Bethel Newydd. Tua'r adeg hon o'r flwyddyn y mae trigolion y cylch yn edrych ymlaen at gyngherdd (Bethel, gan ei bod erbyn hyn wedi gwneyd enw iddi ei hun ymhlith y cyngherddau sydd yn cael eu cynal yn y rhan hyn o'r wlad. Yr oedd y pwyllgor wedi sicrhau gwasanaeth arti.stes" sydd a'u henwau rai o honynt yn adnabyddus yn Nghymru a Lloegr, a thrwy hynny cafwyd y capel wedi ei lanw. Yn absenoldeb y cad- eirydd apwyntedig, Dr. D. J. Thomas, C.C., Nantymoel, cadeiriwyd gan Mr. John Evans (Cenin). Anfonodd Dr. Thomas rodd sylweddol at y treuliau. Awd drwy y rhaglen fel y canlyn:- Pedwarawd, Regular Royal Queen," gan yr "Artistes." Unawd, "There's a Land," gan Madam Garnett. Unawd, "Dear Heart," gan Miss Maggie (Davies, yn neillduol o dda, a gorfu iddi ail ymddangos ar y llwyfan. Unawd, The Last Watch," gan Mr NN-. Morgan Griffiths. Canodd mor idda fel y bu raid iddo ganu yr ail waith. Unawd, "Neptune Toll," gan Mr Edward Evans, ac encor iddo yn- tau. Adroddiad gan Miss Gwen Thomas, "Y Plentyn a'r Ci." Gorfu iddi hithau ail ymddangos. Deuawd, "A Night in Ven ice," gan Madam Garnett a Mr Griffiths. Anerchiad gan y cadeirydd yn ddiddorol. Un- awd, "Thy Sentinel am I," gan Mr Evans. Deuawd, "In Springtime," gan Madam Garnett a Miss Davies. Unawd, "Golden Silence," gan Madam Garnett. Bu hithai dan orfod i ddod eilwaith, a chanodd "Y Deryn Pur." Unawd, "The Enchantress," gan Mis^Davies. Adroddiad gan Miss Gwen Thomas, r' Breuddwyd.^ Deu- awd, "The Battle Eve," Mri Griffiths ac Evans. Cynygiwyd pleidlais o ddiolchgarwch i'r cadeirydd, y can- torion, yr adroddes, a'r berdonyddes, ac hefyd i Mrs George Hawkins am roddi lluniaeth i'r "artistes gan Mr J. L. Morgan.

Nodion o Abertawe. Ar ei chynydd mae masnach Porth- ladd Abertawe yn myned er gwaethaf y "streics" sydd wedi eymeryd lie yn ystod y flwyddyn aeth heibio. Mae y drafodaeth am y flwyddyn sydd newydd derfynu wedi cyrhaedd dros saith mil- iwn. Mae rhagolygon ardderchog i'r porthladd yn ol yr hyn ddywed ei swyddogion. Un o greiriau dyddorol Adran Gym- raeg ein Llyfrgell Gyhoeddus ydyw hen lyfr elwir Hanes Tair Sir ar Ddeg Cymru" ar gan, gan rhyw Dafydd Thomas. Argraffwyd yn y Mwythig gan J. Eddowes," rhywle tua 1720. Dyma ei ddesgrifiad o Sir Forganwg Sir Forganwg, 118 Plwyfydd. Nesa i hon mae Sir Forganwg, Ar tai gan galch yn wynion amlwg, Uga'n castell a fu yno i fynu, Amdo a chagch mawn llawna yn Nghymru. Gwartheg mawr yn goch a Brithion. A blew crin a phennau crynion; Glanweithia eglura Tref yng X gh,vmru.. Gloywa Tai yw Abertawy. Bara Gwenith amla llafur, 0 Dra Caerdyf i flaen Browyr, Caws rhegymmol ymenin dichlin, Mewn Piccynnau Cawl y Cennin. Llawen Bobl ddoniol ddennydd, Mae Tvlvnnau ar Barwvddvdd; Iddynt ganu wrth eu pleffer, Enw Don hirfwvn dyna eu harfer. Mae'r Merched hyn yn anian efwyth Yn trin eu Teiau yn lan i'w Tvlwyth Gwau Hofanau a chludo Glo Ïr- Llongau, Gwneud Hettiau Gwellt wrth Abertawy. X odiad.-Sillehais y penillion fel y maent yn y llyfr. Dyna ddisgrifiad dyddorol o Forgan- wg yn nghyfnod yr awdwr, a da fyddai cae l tipyn o hanes yr hen fardd. Tybed faent o delynau sydd ar barwydydd Morganwg y dyddiau hyn ? Amlwg yw fod y delyn yn fawr ei pharch a'i hwyl yn nghyfnod Dafydd Tomos, a mawr ein dyled iddo am gofnodi ffaith mor ddyddorol yn ei bennillion. Mae yr hen lyfr yn llawn o ffeithiau gwerthfawr tebyg am bob un o Siroedd Cymru. TALNANT.