Y Darian

HYSBYSIAD. YSGOL Y GWYNFRYH AMMANFORD, Befydlwyti 1880. PRIF ATHRO: ,J. Gwili Jenkins, MA. Anfoner am y Telerau a'r Rbaglen a hanes y Llwyddiant at y Prif Athro.

I W. WILLIAMS, JEWELLER, Ac., 21 Castle St., Swansea. Specialities: l8ct. GOLD DIAMOND, RUBY AND SAPPHIRE ENGAGEMENT RINGS, 22ct. GOLD WEDDING RINGS, l8ct. GOLD KEEPERS, GOLD AND SILVER WATCHES. Gytnry hoff, dewoh at y Oymro Os am heirdd fodrwyau ftur, Oriadaron ao awrleieiaa, Geman a chadwynaa olaer: Yapectol gelfydd, hlo-fynegydd, Gwres-fesurydd, owmpawd mor Geir gan Williams, Heol y Oaatell Trowoh i mewn i weild ei atdr.

Y CYNHWYSIAD. Yn Fan ac yn Amal.Tud. 1 Colofn Llafur. 1 Ar y Twr yn Aberdar. 1 Drychiolaethau Dan y Ddaear. 2 Beirniadaeth Bodringallt 2 Beirniadaeth y Ddrama 2 Colofn Amaethyddol Brynfab. 3 Llyfroniaeth gan Wyddonwy 3 Ceninen Ionawr 3 Nodiadau'r Golygydd. 4 Oddiar Lechweddau Gwlad Myrddin 4 Daeth y Nos 4 Llythyrra Sion Sana. 5 Coffa Mrs Mary Richards, Heoly- felin 5 Taith i Lydaw 5 Mudiad y "Boy Scouts" 5 Colofn y Bobl leuainc 6 Eisteddfod Caerfyrddin: Beirn- iadaeth Gwili 6 Cloc y Dre. „ 6 -ColoIn y Plant: Y Saer a'i Feib- ion „ 7 Hanes Lleol gan Mr Lewis Davies 7 Cyflog y Gweinidog 7 Colofn y Farddoniaeth 8 Pant y Coblyn „ 8 Dydd Jubil y "Tarianydd" 8

Yn Fan ac yn AmL Collwyd un-ar ddeg c fywydau gyda'r sudd-long A7 ar draeth Cernyw dydd j Gwener. Gyda chwech eraill ymsudd- odd i'r dwfr cododd y Ueill, ond ni wel- wyd wo'r A7 eilwaith. Dyma ffrwyth y gwallgofrwydd sydd fel hunllef ar y wlad. Digwydd trychinebau fel hyn yn ami. Gwerir arian yn bentyrrau y gellid eu defnyddio i well amcan a chollir Jbywydau. Tybied a ydyw rhyfel Wedi'r cyfan yn fwy costus na hedd- weh os bydd ysbrvd rhyfel fel ellyll yn y tir? I Y mae Mr. D. Clydach Thomas, I Clydach, gwr adnabyddus iawn yn Aberdar, yn gartrefol iawn ymhlith cymeriadau Daniel Owen. Medr ddar- lithio arnynt yn ogystal a'u hactio. Cafodd pclJI Bonymaen y pleser o wran- do ei ddarlith ar Wil Bryan nos Wener. Yr oedd mor dda nes y bu raid iddo addaw rhoddi iddynt ddarlith eto ar Tomos Bartli. Cadeiriwyd gan Mr. Thomas Bodycombe. Bwriedir cael llais y bobl ar wneud .dysgu'r Gymraeg yn orlodolyn Ysgolion Abertawe. Gofaled y Cymrodorion fod y llais hwnnw'n iawn. Ni charem weled ) ein tre ni ar ol Caerdydd a CYiasnewydd yn y mater hwn. Y mae'r "Daily Leader," Abertawe, yn iach iawn ar fater y Gymraeg. Aed rhagddo i oleuo'r bobl. I ddynion o lofa'r Seven Sisters y mae'r anrhydedd o fod y rhai cyntaf i'w ,cosbi dan "Ddeddf y Glofeydd" (1911) am weithio ceffylau pan mewn cyflwr anaddas o dan y ddaear. Yr oedd Mr Thomas, y goruchwvliwr, yn eu plith. Llongyf archiadau, a llwyddiant mawr i'r ddeddf. Y mae'r Parch. W. P. Williams. D.D., wedi lrhybudd o'i fwriad i ym- neillduo o. weinidogaeth yn y Ddinas (B.), Giandwi-, ger Abertawe, ar ol llafuno yma am 37 mlynedd. Efe vw Golygydd Seren Cymru er 1894-- tymor hwy yn y gwaith hwn na neb a. fu o'i flaen. Dydd Gwener wythnos i'r diweddaf yn Mhenrhyndeudraeth, claddwyd v Parch. E. Morris, gynt'o'r Dyffryn. Yr ,oedd yn ddeng mlwydd a phedwar ugain oed, ac wedi ei fedyddio gan John Elias. Mab iddo yw'r Parch. M. E. Morris, Minffordd. Y mae Mrs. Agnes Thompon newydd farw yn Streatham yn 83 oed. Hi oedd y fenyw gyntaf i gymervd chloroform. Yr oedd hi a'i thad, sef Commander Retrie, R.N., yn breseiii-iol yn 52 Queen St., Edinburgh, y noson fythgofiadwy pan ddarganfyddwyd buddioldeb chloroform. Ar ol adferiad eraill wnethent avbrawf o'i effeithiau, cyn- hyglOdd hithau ei gymeryd. Dywedai wrth syrthio i gyKgu-" Yr wyf yn angel, yn angel harcld!, Sut yr vdvch chwi i gyd lawr yna?" Y Conedydd" yw enw cvlchsrawn a. gyhoeddir yn usolat wasan- aeth1 ? Methodistiaid Cal?naidd yn NhSr-* y Calfmaidd I ,Nhrefaldwvn t'chaf, ? ? ?? nawdd Y .C?yfa,,fod i' Y Colygydd Cyffredinol" J, J. T. l>avies. 'C!,Yffredillol Yw'r P-?'? J. T. DavIes. y Gym' J)Ya Il:hoeddwd '?? nl I aeg ac Old a I .,v Gyrnraeg ae nid -"lien ae -clly(jig 0 rnra.eg arm d" l"> 6yuira?eg we I 61 rho1 am gyhoedd- iad Saesneg glasdwraidd. Dylasai pch eglwys gref gynnal cyhoeddiad lleoll o fath hwn. Pan na1 fedr un eglwys wneud hyny dylasa nifer o eglwysi ym- uno i'r amcan. Nid oes dim fel cy- hoeddiad Ileol i greu darllenwyr. Unig ddiffyg y Cofiedydd yw nad oes ynddo dudalen i ddiddori plant. Ond y rhifyn cyntaf ydyw. "id ydyw addysg Cymro hyd eto wedi gwneud Cymro yn frawd i Gymro. Mae ysbryd Cain yn rhy gryf eto. Gwell gan Gymro fel rheol yw gwneud drwg na da i Gymro. Mae rhai o elynion gwaethaf a chasaf y cawrddyn Lloyd George yn siarad ac yn ysgrifennu Cym- raeg. Pe genid dyn yn y stabl ni fuasai y ffaith yn gwneud asyn o hono, a phe genid asyn yn Nghymru ni wnai y ffaith wneud Cymro o hono, ond pe asyn yn cael addysg briodol gwnai fawrhau cy- meriad fel yr eiddo Lloyd George. 'Wrth eu ffrwythau yr adnabyddir hwynt.' "—O'r "Drych." Noson Gyda'r Ser.—Nos Fawrth di- weddaf traddododd y Cyng. George Powell ddarlith ddiddorol ar y testyn, "Noson Gyda'r Ser," o flaen Cymdeith- as Ddiwylliadol Nazareth Aberdar. a Mr D. Davies, Heol Caerdydd, yn cynorthwyo gyda'r llusern. Yr oedd y cyfan o'r dechreu i'r diwedd yn amheu- thyn o'r mwyaf blasus.

Ar y Twr yn Aberdar. Dywedodd y Cynghorwr Stonelake mewn cyfarfod o'r Cyngor yr wythnos ddiweddaf fod heolydd yn Aberdar y butraf a'r aflanaf a ellid eu gweled yn un man. Cyfaddefai ei gywilydd ei fod yn byw yn y lie ac yn eistedd ar y bwrdd llywodraethol. Edrychai am gamlais Cwmbach yn ddim amgcn. na chwter agortxi yn g'.vasg; "1,. ydon. Yn ystod y chwarter diweddaf bu'r marwolaethau yn uwch yma nag mewn un man yr. y Deyrnas. Bu 235 o bob 1,000 o blant y He farw. Burnley ddeuai nesaf a'i 190 y 1,000. Rhaid symud yr achosion er gwella pethau. Gorffwvs y cvfrifoldeb hwnnw ar y Cownsil. Yn ystod y blynyddau diweddaf hyn er eu holl faldordd am ddeddfau iechyd, caniata- wyd adeiladu beudai yng nghanol y boblogaeth, ac ar adegau y mae eu drewdod yn anioddefol. Rhoed rhybuddion dro ar ol tro gan y preswylwyr, ond ni thyciai hynny ddim Rhwydd hynt i'r Cynghorwr i ddihuno y corff marw y mae'n aeiod o hono. Rhybudd yn ei le oedd cau pob ty anghyfaddas i breswylio yn- ddo neu annog y perchenogion i'w gyweirio, a difodi popeth sydd ym marn y swyddog meddvgol yn ni- I weidio iechyd. Y mwelodd cadeirydd y Federashwn a Thrccynon nos Lun, Ionawr 12, i alw ar y gweithwyr i ddanfon cyn- rychiolwyr i'r Senedd yn deall eu hanghenion. Bwriedir gweithio am godiad o 9c. ar y pris presennol pan ddaw'r cytundeb presennol i ben. Os gwrthyd y meistri gytuno, eir at y Sencdd, ac os methir yno, ca'r gweith- wyr drefnu gwyl genedlacthol. Os cwynir na ellir gweithio y glofeydd dan amodau felly, yna gofynnir i'r Senedd brynu'r glofeydd a'u gweithio i'r wlad. Bu Syr Edward Anwvl a Mr LIeu- fer Thomas yma ar ran y Llyfrgell Gen- edlaethol. Hysbysodd yr Vehgwristabl gasglu o Aberdar vn barod vn agos i £ 70. Yn ystod y cyfarfod i ddadleu hawliau'r Llyfrgell Genedlaethol, gal- wyd sylw at brinder llyfrau Cymraeg vn y llyfrgelloedd lleol. Yr achos o'r diffyg hwnnw ydyw nad oes personau sydd yn fyw i fyd llenyddiaeth y Cyrn- ry ynglyn a hwynt. Disgwylir i'n llyfr- gelloedd Ileol gynnwys popeth o bwys a gyhoeddv. yd yn y cylch, ond y mae r llyfrgelloedd yn Aberdar ymheil ar 01 hyd yn oed yn y cyfeiriad hwnnw. GWYLIEDYDD.

Bethesda, Abernant. Bytid yn d(I-i gaii liiin%,s (,.i,feillion y Parch. T. Emrys James, Castellnedd, ei fod wedi derbyn galwad oddiwrth yr eglwys uehod, ac y mae wedi ateb yn gadarniuiol, a bydd yn dechreu ar ei m einidogaeth newydd < 1nvefr«>r sfed. IAGO BARCLAY, Ysg.

COLOFN LLAFUR. GAN PEREDUR." Braw yng NgwersyO y Cyfalafwy. r Y mae Cymdeithas Masnach sydd yn gyfansoddedig yn bennaf o fasnachwyr a chyfalafwyr pwysicaf y wlad, wedi danfon llythyr i'r Prif Weinidog As- quith yn ei gymell-yng ngwyneb y cynwrf a'r aflonyddwch mawr, yng nghyd a'r creulondeb a'r bygythion ofnadwy sydd yn cyd-fynd ac anneall- dwriaethau llafurawl yn ddiweddar-i alw ar y Lywodraeth i wneyd ymchwil- iad swyddogol i weithrediadau a dylan- wadau y Trades Disputes Act (No. 2) a basiwyd ychydig amser yn ol. Gormod o Ryddid. Myn y rhai hyn fod yr Undebau Llafur wedi cael gormod o ryddid o dan yr Act uchod. Rhydd yr Act hawl i undeb o weithwyr i bennodi ar nifer o'r ael- odau i sefyll ar y ffyrdd sydd yn arwain i'r gweithfeydd i wylied y dynion hyny sydd yn eu hanwybodaeth, neu yn fradwrus, yn myned i'r gwaith pan fydd streic yn bod, ao i geisio darbwyllo y cyfryw rhag myned i weithio a gwneyd niwed i'w cydweithwyr. Y mae y gwaith hwn, er mor anymunol, wedi profi yn effeithiol iawn. Yn gwybod hyn, y mae y meistri yn gwneyd pob ymdrech a allant er diddymu hawlfraint y gweithwyr i wneyd hyn. Dyna'r rheswm am eu cais at Mr. Asquith. Streic y Relwes yn Ne Affrica. Y mae gweithwyr y relwes yn y wlad hon wedi sefyll allan. Honnid fod y gweithwyr yn rhy luosog a cheisid gan y swyddogion i leihau yr oriau gweith- io yn hytrach na lleihau nifer y gweith- wyr. Gwrthodwyd yr awgrym yn f-awdus, a'r canlyniad oedd streic. Yn ychwanegol at hawlio gwaith yn ol i'r rhai oedd wedi eu hatal, gofynwyd am 2s. y dydd o godiad yn y cyflogau yn gyffredinol. Wrth weld y gweithwyr yn sefyll allan, ac yn rhoddi atalfa ar drafnidiaeth y relwes, galwodd y Llywodraeth ar y milwyr allan, fel y gwnaethpwyd yn y wlad hon dwy flyn- edd a haner yn ol. Wrth weled hyn, cynhyrfwyd yr undebau llafurawl eraill, a phenderfynwyd ar falot i gael gweld a, oedd y gweithwyr yn barod i gael streic gyffredinol. Dangosodd y balot fod y mwyafrif mawr yn barod ac yn frwdfrydig dros ddangos eu condemmad o waith y Llywodraeth. Carcharu yr Arweinwyr. Y mae y teimladau wedi eu cynhyrfu I yn fawr iawn gan weithred y Llywodr- aeth yn carcharu yr arweinwyr llafur awl heb brawf. Yn ol yr adroddiadau, y mae y rhai hyn i gyd yn eu hareithiau wedi cymhell y gweithwyr i ymatal rhag gwneyd niwed i eiddo, na pherson- au. Er hyny i gyd, eu carcharu gawsant. Gwersi i'r Gweithwyr. D 1-. d. Dengys yr amgylchiadau eysy ItIe 19 a'r drafodaeth hon yn Ne Affrig, barod- rwydd y Lywodraeth, a hono yn un Ryddfrydig, i ddefnyddio y gallu milwr- ol i orchfygu hawliau a dyheadau y gweithwyr. Dichoh y gwelir yr Ys- grifenydd Trefedigaethol i gyfaif, gynted ag y cwrdd Ty y Cyffredin. Streic Dublin. Diffodd y mae y streic uchod, ac fel canwyll bron wedi llosgi i'r pen. Yn ol yr adroddiad diweddaf, y mae yr ar weinwyr yn anog a chynghori y gweith- wyr i ail gychwyn eto. Yn y cyfamser y mae etholiad ddinesig wedi cymeryd lie, ac yr oedd gan bleidwyr Larkin wyth o gynrychiolwyr yn cynyg. Caf- odd dau neu dri fuddugoliaeth fawr dros eu gwrthwynebwyr, ond nid yw nifer y buddugwyr dros Lafur yn gymaint ag y dylasent fod. Cynorthwy i'r Streicwyr. Y mae yn agos i £ 90,000 wedi eu casglu a'n trosglwyddo tuag at gynal y streic- wyr yn Dublin. Gellir hawlio fod y fath swm enfawr yn gof-golofn o yspryd brawdgarol gweithwyr Prydain ddech- reu yr ugeinfed ganrif. O! am weled cynydd yn yr yspryd yma eto, fel y llanwer y byd ag ef. Mr Ramsey Macdonald yn of o India. Dychwelodd yr arweinydd llafurawl uchod dydd Sadwrn yn ol o'i ymdaith a'i waith yn yr India. Y mae yn un o Bwyllgor Breiniol sydd yn gwneyd ym- chiwiliad i wasanaeth rheoleiddiad Gwladwriaethol India. Hon yw yr ail waith iddo fod yno gyda'r un pwrpas. Mewn atebiad i ofyniad, dywedodd ei fod yn mwynhau y iechyd goreu, ac y mae yn ymdaflu mor frwdfrydig ag er- ioed i waith y blaid Ryddfrydol. Hau Gwynt ac yn Medi Corwynt. Dywedodd fod yr amseroedd yn bryderus a'r amgylchiadau yn brofedig- aethus, ond yr oedd digon o resyjnau genym i obeithio am y dyfodol. Yr oedd y meistri wedi bod am flynyddau yn hau y gwynt, ond yn awr y maent yn medi y corwynt. Nid yw Larkinydd- iaeth ond cyfesur i Furphy-yddiaeth, a I Syndicaliaeth yw yr atebiad y mae 1 cyfalafiaeth yn dynu allan o'i gudd- gellau henafol. Gwell Tai ilr Bobi. Yn moreuddydd dynoliaeth yr oedd dreigiau dychymygol yn ami yn ceisio dinystrio bywydau dynol, a gwaith arwrol penaf y cyfnod oedd gwneyd brwydr gyda rhai o'r dreigiau yma. Heddyw y mae y dreigiau yma yn ym- gorphori mewn tai afiach, ystrydoedd culion, earth-ffosydd gwenwynig, etc. Heddyw hefyd y mae genym ein harwyr dewrion yn myned allan o'n hysgolion i ymladd yn erbyn y pethau hyn ac i'w difa o'r tir. Un o'r arwyr ieuanc hyn yw Mr Edgar Chappel, gynt o Gwm Tawe. Y mae hwn wedi gwneyd gwaith arddcrchog mewn dinoethi amgylchiad- au eysylltiedig a thai berchenogiad a thai ddaliad yn Neheudir Cymru. Bwr- iada wneyd ymdrech i gael gan Ffeder- ashwn y Glowyr i ddefnyddio ei gallu i wella tai y gweithwyr. Rhwydd hynt iddo dywedaf fi.

I Trefforest a'r Cylch. Dvdd lati diweddaf cynhaliodd Dosbarth Pontypridd eu cwrdd chwarter yn Nazareth, Abercynon. Yr oedd yno gynhulliad lluosog o gynrychiolwyr o bob eglwys, a chyn- hadledd hapus, a'r frawdoliaeth wedi darparu yn helaeth ar gyfer y cen- hadon. Pregethodd y Parch. O. Jones, Trefforest. Lie dedwydd a gawd ym Methle- hem, Rhydfelen, y nos o'r blaen—y Parch. W. Cynon Evans, G. & L., Blaenycwm, yn traethu y genadwri, "Yr Arglwydd sydd ar fy neheulaw fel na'm hysgoger." Dyma ni eto yn Libanus yn gwran- claw dvv bregeth rhagorol, un gan y Parch. Charles Davies, Tabernacl, Caerdydd, a'r llall gan y Parch. J. M. Davies, M.A., Caerdydd. Bu farw'r brawd tawel a diwyd Mr George Ellis, Ynysyngharad, Pontypridd. Y r oedd yn aelod yn St. David's. Ni fu vn hir ar ol ei anwvl briod. Claddwvd ef yng Nglyn Taf. Yn N hon teg, Llanilltydfardre, dydd Mawrth, y i3eg, bu farw'r brawd Thomas Hopkin, ac efe yn 62 mlwydd oed. Yma v'i ganwyd ac y treuliodd ei ddyddiau. Yr oedd yn ddiacon ffyddlon yn Salem, ac yn wr blaen- llaw gyda'r gwaith da. Claddwyd ei weddlllion ym mynwent Salem. Y dydd o'r blaen claddwyd Mrs. E. Liscombe, Trefforest, a hi yn 32 oed. Chwaer dawel a charedig oedd. Y mae cydymdeimlad dwys a'i phriod a'r teulu. Yr oedd yn aelod yn Cal- vary. Claddwyd hi yng Nglyn Taf, •a'r angladd yn un o'r rhai mwyaf \^elais yn y lie. Swynol iawn yw swn y clychau newyddion yn eglwys Pontypridd. Rhodd ydynt o eiddo y Cynghorwr adnabyddus Hopkin Morgan, Ponty- pridd-g-wr haelfrydig ydyw ef a'i briod. Gwelaf fod y Persondy agos a bod yn barod, wedi bod dan adgyweiriad- I au ar ol y storm ddiweddar-tebyg I bydd y draul yn gannoedd o bunnau. Mae Mr Alun Dumher, organydd Tabernacl, Pontypridd, wedi cychwyn cor, a deallwn ei fod yn gryf iawn. Bra wd llafurus ac yn cyflym godi i sylw yw Mr Dymher. CYFAILL JOHN.

I CISTEDDFODAU DYFODOL. Sadwrn, Chwef. 28, 1914.Eisteddfod Gadeiriol Cymmer, Porth. Sadwrn, Mawrth J4, 1914. — Eis- tedd Neuadd Gvhoeddus, Cwm- aman, Aberdar. Mawrthgwyn Mehefin 2, 1914.— Eisteddfod Fforestfach. Dydd Sadwrn, Mehefin 20, 1914.— Eisteddfod Gadeiriol Pontardawe.

CROEN. CNAWD. ASGWRN. RHAID GOFALU AM Y RHAI HYN. Esgeulusdod 0 unrhyw niwed I rhol hyn drwy ddamwain nau glefyi tM achoti Blood Poisoning a Mapwolaeth. Meddyginiaeth Effeithiol. Er mwyn ysgol Peryil rhald al yimrfw mewn pryd. DOES DIM MOR LLWYDDIANUI A 8ICR A GOMownERIS BALM. Mae Hwn yn awr yn cael ei gydnakti gan filoedd fel V meddyglin mwyet sicr a diogel a ddarganfyddwyd erioed at iaehau Clwyfau, Archolllon, Tardd- lantau y Cnawd, Eczema, Craoh a Ned d yn Mhenau Plant, Llosgiad. au, Ylgal. danau, Scurvy, Llugrad Plant, Benywod a Babanod, Tarwden, Cout, Cyrnalau 3 Poenus, Qheumat- ?"T? Yr oedd pen fy ml. cSn P?!?. tyn meWD stat 90hrYSIOU. ?.d ?Gwe!!haodd Gomer. B. effeithiol hi yn bu r fual)." at CiVVYFAO ar COESAU. MiloetJd ynltysttoli'w EITeithiau Rhyfeddol. rhodowch brawf arno Gwell had*sydd slor Ar werth gan bob Cbemiet a Storat, &,a 1/U Goffer am Cofnar'sBat?m. M, weh weled enw Jaooh Hughet ar bck h!?-h Heb hyn nid yw gywir Nee danfoner ei gwerth (P.O. neu Stamp.) ?? H?,Manufa.t.r.ngCh? 1st, M.P.S., L.D.8.1 Panarth, Caf«?. CWRTHODWCH BOB PETH ARALL. AM BOB MATH 0 ARGRAFFWAITH YMOFYNBB YN Swyddf'a'r Leader," A Swyddfa'r "DaHan," 19 CARDIFF ST., ABERDAB.