Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

7 articles on this Page

COLOFN Y PLANT. I

News
Cite
Share

COLOFN Y PLANT. I GAN "MOELONA." I "Bydd yn ferch dda nes dof yn ol ebe ei mam wrth Meinir, gan godi ei basged ar ei braich, a myned allan o'r ty. O'r gore, mam," ebe'r eneth fach wyth oed, gan droi golwg fach hir- aethus ar ol ei mam. Nid oedd Meinir yn bofti bod gartre; heb ei mam. Yr oedd yr hen d, mor fawr a distaw hebddi. Yr oedd ei thad a'r gwas allan yn y caeau, ac Klen y forwvn yn brysur wrth ei gwuith, ac nid oedd neb ar ol i gymeryd diddordeb vnddi hi. Yr oedd yn awr yn ddeg o'r gloch, ac ni fvddai ei mam yn ol cyn dau o'r gloch yn y prynhawn. Dyna bedair awr o ddisgwyl. Yr oedd yn fore gwlyb,—rhy wlyb i Meinir fyned i chwareu ty bach, neu i redeg gyda Carlo'r ei, ac yr oedd y Calan a'i bleserau drosodd. Ond dysgasai ei mam hi i wau, ac yr oedd heddyw yn gwneud hynny gyda bias, oherwvdd yr oedd wedi dechreu hosan iddi ei hun—un o edafedd glas tywyll, prydferth. Ond wrth wau hosan, gall y medd- wl grwydro, a'r llygaid hefyd edrych yma a thraw. Ar silff uchaf y seld (dresser) gwelodd Meinir ei bocs arian, a meddyliodd mor hyfryd fuasai cael cyfrif yr arian heddyw. Medrai eu cael allan o'r blwch o dipyn i beth gyda chyllell, a gwaith wrth ei bodd oedd hynny. Ond cofiodd Iddl)" tro diweddaf y gwnaethai hynny, golli swllt, a'r pryd hwnnw cawsai rybudd gan ei mam nad oedd tynnu allan yr arian i fod mwy heb ganiatad pendant. Heddyw, yr oedd ei mam vn ddigon pell, yn ei pell, a'r blwch yno yn ei gohvg- yn ei themtio. Os safai ar gadair cralial ei gyrraedd yn rhwydd. Yn vstod v dyddiau diweddaf rhoisai lawer o geiniogau ynddo, a'r fath bleser fuasai eu cyfrif. Yr oedd rhyw lais oddifewn i Meinir yn dweyd wrthi am beidio, mai anufudd-dod fuasai hynny. Fithr ni fynnai hi wrando ar y llais. 41 Fi bia'r blwch," meddai wrthi ei hun, "a pheth arall, nid yw mam yma p mi gael gofyn iddi. Ni raid iddi chwaith ddod byth i wybod fy mod wedi gwneud hyn, a 'rwy' wedi blino gwau. Er yn anesmwyth yn ei meddwl, mynd a wnaeth. Daeth a chadair i ymyl y seld; safodd arni ar flaenau ei thraed, ac estynnodd ei Haw at y blwch. Ond, druan o Meinir! Wrth gael y blwch i'w Haw, tarawodd ef yn erbyn plat bychan, prydferth, safai ar y silff,—plat bychan gawsai ei mam gan rywun yn anrheg o lan y mor,—a chyn iddi droi yr oedd hwnnw ar lawr cerrig y gegin yn deilchion. Yr oedd Elen y forwyn ar y llofft yn taenu'r gwelyau, a phan glywodd swn y llestr yn torri, deallodd fod Meinir yn gwneud rhyw ddrwg, a rhedodd fel corwynt i lawr y grisiau, a chan ymafiyd yn Meinir, a'i hysgwyd vn arw, dywedotm:- "Wirione, beth yw'r felltith sy' arni es? Dyna hi! Beth 'wed 'i mham nawr? Torri'r plat gore! Mae'n haeddu'r wialen, a rwy'n gobeitho ceith hi ddi hefyd. Yr hen greadur bach drwg!" Aeth Meinir allan o'r ty dan grio, gan adael y blwa yn ddisylw ar y se1d Allan y bu nes i Elen ddod ati i beri iddi fyned i'r ty o'r gwlaw. Aeth se*t ?\ iddi fyned i'r ty o'r gwlaw. Aeth ac eisteddodd yn brudd w rth v tan. Blinai yn enbyd am iddi anufuddhau i orchymyn ei mam, ac am iddi wneud mwy o ddrwg nag a fwriadai drwy dorri'r plat, ac am iddi roi achos i'r forwyn ei thrin mor arw. Yr oedd wedi wylo cymaint nes i'w brat newydd fod yn wlyb i gyd, a daliodd ef o flaen y tan i'w sychu. Un heb ronyn o gydymdeimlad oedd y tan. Ni hidiai efe am ofid Meinir, oherwydd cyn pen dwy funud yr oedd wedi Hosgi twll mawr fel cledr Haw gwr vn Y brat newydd. Ni wyddai Meinir eth i'w wneud. Teimlai fod popeth ?"? herbyn. Nid oedd ganddi ragor ?n?"? tywallt, ac nid oedd n ??'" ???' ragor 0 eiriau c h werwo n. wnaeth ond e d rvcli ar chwerw°n- Ni wnaeth ond edrych ar .in. iJ' a ??' ei dwylaw mCWn syn- t ji yn dweyd, Beth nesaf ?r!??? ? P? yn dweyd, ?Bcth nesaf, Eisteddodd Meinir yn vmvl v ford i ddisgwyl ei mam, gh: 'i h :neb vn h a 'i Hygaid yn chwyddedig, el b?at newydd wedi Ctddlstnwlo; a darnau'r plat ar y seld gyferbvn.  ?Be' sy', merch f?" ???. fam, a'i llais tyner pan ddaeth i fewn. Yr oedd y geiriau caredig vn ormod i Meinir. Wylodd am ennvd fel ar ddarfod am dani, ond cyn hir danghos- odd y brat a darnau'r plat, ac adrodd- odd ei helyntion blin. Dywedodd hefyd yn ei dagrau "Pe bawn i heb anufuddhau i chwi mam, ni fuaswn wedi torri'r plat, na llosgi'm brat newydd." "Ierch annwyl," ebc'r fam mewn Ilais tosturiol, "dyna fel mac pechod. Os dechreua rhywun chwareu a phech- od, ni wyr ble bydd y diwedd. Gofid ar 01 gond sydd o anufuddhau. Mac dy fam yn maddeu i ti, merch i." wnf»y hynny, pan demtid Meinir i "OUVP- b ? nad oedd iawn cofiai o wg b dd hr<SiX a ffjaU d7S ei mam, a g Pen Sofid, lwrth y drwg rhaa Peri aofid i un oedd dyynneer Awvrr?th^ i ac a garai mor fawr yner wrthl ? ? aarai mor HANES LLEOL. ) (INVERSI I BLAXT Y "DART4\ I Gan Lewis navies, Cymmer. I y Calan, 1914. F'anwyl Ysgolheigion,- Gwahanol iawn fyddwch i bob plant welais erioed os nad y'ch yn hoff o ystoriau. Ac o bob ystori ddarllenais yn fy oes, ystori v dalaeth y'n mag- wyd ynddi yw y mwyaf ei didddordeb. Honno yr wyf am ei dwcud wrthych, ac er efallai y byddwch ar droion yn ei theimlo ychydig yn hir, rhaid i chwi gofio ei bod, fel pob chwedl o ddos- barth y "Once upon a time," yn wneuthuredig o lawer rhan. Gyda ni, fodd bynnag, bydd pob rhan on chwedl fawr yn chwedl fach ynddi ei hun, yr hyn a'i gwna yn hawddach ei ddilyn a'i deall. Rywbryd yn eich bywyd, chwi welsoch, efallai, un o hen gestyll eich gwlad. Tebyg fod ei furiau, lawer o honynt, wedi cwmpo er ys oesoedd, tra yr erys yr eiddew yn drwch ar y rhai sydd eto yn sefyll. Feddylioch chwi erioed am hanes yr hen gastell? Pwv a'i hadeiladodd? Paham yr adeiladwyd e f, a phaham a pha fodd y taflwyd ef i lawr drachefn? Dyna I Gastell Cydweli ar draeth y gorllewin; Castell Abertawe ynghanol dwndwr y J dre; Castell Carregcennen ar ael y I bryncyn serth, a Chastell mawr Caer- ffili ar y gwastadedd. Cynhwysa Sir Forgannwg yn unig tua hanner cant o'r adeiladau cedyrn hyn, tra yn Mynwy a Caerfyrddin y maent agos luosoced a hynny. Dyna eto yr hen eglivysi-un o leiaf ymhob plwyf ymron. Sylwch ar eu henwau-yr hen rai feddyliaf— Llan-gynnwyd, Llan-non, Llan-dyfod- wg, Llan-fabon, Llan-deilo, Llan- grallo, Llan-wynno, etc., yr oil wedi eu galw felly o barch i ryw sant Cym- reig. Safai yr eglwysi hyn cyn son am y St. John's, St. Matthew's, a'r St. Barnabas, etc., welir amled heddyw, a gwyddoch yn ddiau eu bod yn henach hefyd na'r un Tabernacl, Bethel, Libanus, Hebron, a Thabor o fewn ein tir. Glywsoch chwi son am bobl yn cartrefi mewn eglwysi—yn bwyta, yfed, gweithio, a chysgu yno fel y gwnewch chwi yn eich aneddau ? Wel, y mae gennym adfeilion rhai o'r tai crefyddol hyn yn ein hymyl, a gwn y credwch mai dyddorol dros ben fydd gwybod am y rhai hynny. Bydd yn wir, a phan ddywedaf wrthych eu bod, pan yn eu gogoniant, yn debycach i balasau nag i eglwysi cyffredin, gwn na fydd eich awydd am wybod am danynt fymryn llai. Ymhlith yr en- wocaf o honynt oedd Margam, Myn- achlog Nedd, Ewenni, a Thintern- pedwar ty sydd eto yn dangos llawer o'r harddwch gynt. Tai cyffelyb iddynt oedd Pen Rhys (Rhondda), a Chwm Hir (Maesyfed), ond y sydd bellach o herwydd rhyfeloedd ac ystormydd wedi malurio bron yn llwyr. Dyna fi eisioes wedi enwi tua dwsin o leoedd ichwi. Cyn myned ymhellacfc tynnwch eich atlas i lawr a throwch at y map o Ddeheudir Cymru i geisio gweled y man yn union y sail pob un o honynt. Efallai mai aflwvddiannus fyddwch y tro cyntaf am mai lleoedd bychain yw rhai o honynt. Ond beth pe baech yn gofyn i'ch rhieni eich cynorthwyo am unwaith! Hoffant hwythau chwedlau, wyddoch-yn en- wedig hen rai-a phwy wyr na fydd- ont wedi clywed rhai o'n hystoriau ni eisioes Y mae Meistr y Darian am i ni ddechreu ar ein gwaith ar unwaith, ac felly rhaid taflu ati. Gan fod rhai o honoch yn byw yng nghongl bellaf Sir Fynwy ac ereill tua chanol Sir Gaerfyrddin, beth pe baem yn galw ein gwaith rywbeth tebyg i hyn— "Hanes Lleol i Blant y 'Darian o'r Wy i Dywi." Cynhwysa hynny For- gannwg, Mynwy, a Brycheiniog yn gyfangwbl, ac fe ga llawer o blant Caerfyrddin a Maesyfed gyfran gyda ni hefyd. Gan fod y mwyafrif o honoch yn dysgu Cymraeg yn yr ysgolion dyddiol, efallai y byddwn yn ymdrin a phynciau glywch gan eich athrawon yno, a hyfryd fydd gwybod ychydig ymlaenllaw, onide ? Un peth y mae yn rhaid i chwi addaw. Dyma fe—myned i weld drosoch eich hunain unrhyw wrthrych y dywedwn am dano a fyddo yn agos i'ch cartrefi. Chwi synnech Spirit allwch ddysgu yn ychvvaneg ond gwneud hyn. Ac nid oes braidd nlltr mewn rhai mannau o'n talaeth naa oes yno gastell, eglwys, sarn, arn- ddiffynfa (camp) neu faen hynod i'n hadgofio am Gymru Fu. Rhaid cofio, ymhellach, nad hanc yw pob ystori. Tasc i chwi fel i rai hyn na chwi fydd, ambell walth, "nithio y gau oddiwrth y gwir," ys dywed y bobl fawr, hynny yw, i ddeall beth sydd wir, a beth sydd heb fod felly. Rhaid bod yn ofalus iawn y pryd hwnnw. Gwell fydd i ddefnydd yr ystori fod yn brin yng nghwmni ffelthiau na bod yn helacth mewn haeriadau. Dyna yn wastad ddywedai ein prif hancsydd lleol—Thomas Stephens. Glywsoch chwi am dano ef ? ian\yyd ef ym Mhontneddfechan, ond treuliodd y rhan fwyaf o'i oes ym Merthyr 1 ydfyl. Er hoffed oedd o hanes ei wlad, hoffai wirionedd yn f Ffolineb yw canmol popeth Cymreig am ein bod ni yn Gymry. Atgas or ochr arall yw pob un wel rin- weddati ymhob man ond vn nhyhyyth ei dy ei hun. Glyn wrth y ffaith boed glod, boed anghlod. yn sicr y mae gennym ddigon i ymffrostio yn ein hanes heb wyro mymryn oddiar y Ihnell uniawn. Dyna ddigon y tro hwn. Blwyddyn Xewvdd Dda i chwi oil.

Y Stori.I

Pan Gyntaf y Cyrhaeddodd y…

Advertising

Llwynbrwydrau.

Glyn Nedd.

Advertising