Gwyliedydd Newydd

COLLWYD YNG Nghyfarfod Taleithiol Eg. Iwysbach collwyd Umbarel newydd. Gadawyd hen un yn ei le. Bydd yn dda gan y perchennog glywed yn ei gylch, ac ar ei dder- byniad anfonir yr hen un yn ol. Anfoner at Olygydd y Gwylied- ydd."

Dywedir fod terfysgoeddd blin yn amryw o ddinasoedd Awstria oherwydd prinder ymborth.

¡ Dyfodol Addysg Cymru. j Gwersi Ymweliad Mr Fisher. I. (Gan BERIAH). Mae Mr Fisher, y Gweinidog Addysg, newydd dalu ymweliad a gwahanol rannau o Gymru er eg- luro darpariadau ei Fesur Addysg newydd. Anffortunus i Gymru yw mai a threfi Colegau y Brifysgol, ynghyd ag Abertawe a Chaernar fon, yn unig yr ymwelodd efe. Oni bae am yr hyn a welodd ac a gly w- pdd yn AberysfWyth, gallasai fod wedi dychwelyd i Lundain heb weled fod nemawr wahaniaeth rhwng Cymru acunthyw. sir yn Lloegr. Hyd yn oed yng Nghaer- narfon, tref sydd yn arfer ymffrostio yn ei Chymreigeiddiwch, nichlyw- odd yr un gair o Gymrae^— er mai un o elfenriau pwysicfeif y gwahan- iaetfe rhwng Cymru a Lloegr yw fed Cymru yn ddwyieithog a Lloegr yn unieithog. Yn Aberyst- wyth cafodd weled Ysgol Sul Gymreig—a bu hynny yn agoriad ilygaid- iddo. Paham nas arwein- iasid ef i rai o ysgolion dyddiol Cymru lie y dygir yr addysg ym laen yn Gymraeg ? 1, Hefyd prin y gellir dweyd fod trefi y Colegau yn nodweddiadol o Qymruac yn sicr nid yw y Col- egau euhunain yn srddanghosiad 0 Genedlaetholdeb Gwerin Cymru ar gyfer y rhai y disgwylir iddo ef ddeddfwriaethu. Am Gaerdydd, er honni o honi fod yn Brifddinas Cymru, danghosodd ei Chyngor Dinesig yn ddiweddar nad yw mewn cydymdeimlad a syniadaua dyheadau Cymru yn gymaint ag i'r Cyngor, drwy bleidlais derfynnol yr Arglwydd Faer, wrthwynebu cais ymron yr oil o Gymru am gael Ymreolaeth i Gymru mewn Addysg. Am, Fangor, sy',n honni bod yn Athen Gogledd Cymru, ni ddysgir iaith y Cymr6yn Ysgol GanQlraddol y Bechgyn. A hysbys yw nad yw awdurdodauy Colegau Cenedlaethol mewn cydymdeim- lad byw a dyheadau Gwerin Cym- ruym myd addysg. Naturiol felly oedd fod awyrgylch ac amgylch fyd y Colegau wedi dylanwadu i raddau ar feddwl Mr Fisher, a hynny wedi lliwio i raddau eil an- erchiadau cybpeddus. Yn wir dywed rhai mdi dyfod yma i fell- dithio dyhead Cymru am Y mreoh aethmewn addysg a wnaeth efe. Eithr os felly trodd fel Balaam gynt i fendithio yr hyn a. ddaeth efe i'w felldithio. Os dadansoddir ei areithiau gwelir fod ynddynt y dadleuon cryfaf posibl dros i Gymru hawlio, a mynnu yn ddioed, sefydlu Cyng or Addysg Cenedla ethol i'r holl Dywysogaeth. Gwir ddarfod i Mr Fisher gymhell Cymru i aros a dysgu oddi wrth brofiad Lloegr,— ond dyna'r ddadl gryfaf posibl dros i Gymru fynnu cael gweithio allan ei hiachawdwriaeth addysgol ei hun, canys hysbys yw fod Cymru eisoes ar y biaen i Loegr yn add- ysg ei gwerin. Ynfydrwydd felly a fyddai arafu olwynion cerbyd Cymru am mai araf yw cerbyd Lloegr. Gwir hefyd i Mr Fisher geisio daflu dwfr oer ar y syniad o gael Cyngor Cenedlaethol i Gymru am, meddai efe, na fwriedir dwyn y Colegau alr Brifys-ol o dan reol- aeth y Cyngor Cenedlaethol. Eithr awdurdodau y Colegau a'r Brif- ysgol eu hunain a wrthwynebasant II ganiatau dwyn y sefydliadau hynny o dan reolaeth y Cyngor Cenedl- aethol, er fod Gynrychioiwyr gwer | inol Cymru dros eu gosod oil o dan reolaeth y CyngQr. Felly dadl yn erbyn awdurdodau y Colegau, ac o blaid cais Gwerinwyr Cymru, oedd dadl Mr Fisher. ¡ Gwers fawr ymweliad Mr Fisher felly yw y rhaid i Gymru wasgu ar ei Haelodau Seneddol i fynnu can- iatau cais Gwerin Cymru am gael Ymreolaeth i Gymru ym myd addysg, am gael sefydlu Cyngor Cenedlaethol etholedig gan v werin, a hwnnw i reoii holl fater- ion addysg Cymru yn yr ysgolion a'r colegau.

SAFLE GWEMDOGION WESLE- AIDD CYMREIG INGLYH A PHRYNIAST Y FASNACH FEDDWOL. ':J'; AT WEINIDOGION Y TAIR TALAITH GYMREIG, Fy Annwyl Frodyr,— Boreu heddyw derbyniais air oddiwrth y Parch D. Gwynfryn Jones yn tynnu fy sylw at nodiad a anfonodd un Mr J. A. Jones, Pont- ycymer, i-r "Manchester Guardian," yn ameu gosodiad o'm heiddo yng Nghynadledd Ddirwestol Gwyn- edd, yr amheuwn fod dros chwech o'm brodyr yn y gwaith Cymreig yn bleidlol i bryniant y Fasnach Feddwol gan y Wladwriaeth, a dywed fod 50 o Weinidog- ion Wesleaidd Cymru wedi ar- wyddo y deiseb o blaid y Pryniant. Yn awr, carwn gael syniad clir beth yw ein safle. Gwnes fy ngosodiad yn y Wydd- grug ar bwys yr hyn a wnaed gan y Synodau o dro i dro, yr ymdraf- odaeth a'r pendHyniad yng Nghymanfa Aberdyfi ym mis Me- hefin, a r str, sydd yn fy medd- iant o'r rhai a arwyddodd y Deiseb ynglyn a'r "Temperance Legisla- tion League." Wele y rhai ar- wyddodd hon o'r Tair Talaith Y Parch Thomas Hjighes, Cadeirydd y Dalaith Gyntaf (yr unig weinid- og) Mr E. L. Rowlands, J.P., Aber- dyfi; Lieut. Col. W. N. Jones, Am- manford; Mr Edward Morgan, J. P., Drefnewydd, un gweinidog ac un lleygwr o bob Talaith Ymddengys fod Ysgrifennydd y League yn gosod crvn bwys ar enw fy nghyfaill Mr Morgan, canys mae i lawr ddwywaith, ac nid efe yw yr unig un, onid yr un person yw John Griffiths, J.P., Trawsfynydd, a John Griffiths, I.P.,Trawsfynydd? Dyma'r modd i chwyddo rhestr deisebwyr ? Ar ddechreu'r Rhytel yr oedd nifer o Ddirwestwyr selog yn sig- ledig ar y cwestiwn o brynu y Fasnach, tua tri chan miliwn oedd y pris a nodid ar y cyntaf, ac ar- weinid ni i feddwl fod pryniantyn golygu diddymiad y Fasnach, a thueddem i gredu y byddai y fan- tals yn werth y swm a enwid, er mor aruthrol ydoedd. Er hynny, y pris isdf a nodir ydyw chwe' can miliwn, a gwyr pawb nad yw y Llywodraeth yn addo diddymu y Fcisnach o gwbl os y prynir hi, dywedodd Syr A. Mond yn blaen ynLlandrindod mai un fantais o'i phrynu fyddai yr elw ariannol a geid o hynny Gwyr pawb mai y prif rwysiiN ar ffordd diddymiad y tasnach ydyw y ffaith fod cynnifer o 'sharehold- ers yn Nhy yr Argl wyddi a Thy y Cyffredifi, tybed a fydd yn haws ei diddymu pan wneir tya hanner can miliwn o 'shareholders'? Nid fy a'mcan yn awr ydyw dadleu yn erbyn y Pryniant, bydd- ai hynny yn sarhad ar eich synwyr cyffredin, ond yn hytrach apeliaf atoch i arwyddo y Deiseb a ganlyn: Ein bod fel Cweinidogion Wes- leaidd y Tair Talaith Cymreig (a) Or farn na fydd un- rhyw Fesur o Ddiwygiad Dir- westol yn foddhaol i Gymru os na fydd yn amcanu at Iwyr ddi- ddymiad y Fasnach Feddwol. (b) Ein bod yn ystyried fod y farn gvhoeddus yng Nghymru yn galw am Ddeddfwriaeth fo ar

Cymru a'r Fasnach Feddwol. Ffordd mwy rhagorol na Chen- edlaetholi. Penderfyned Cymru drostiei hun. (Gin Mr E. T. JOHN, A.S.). WrthannetchCyfarfod Blynydd- ol Cymdeithas Ddirwestol Dwyr ain'Dinbych, yn Rhiwabon, dydd Mercher, dywedodd Mr E. T. John, A.S., tra yr oedd- yrt edmygu y gwaith a wnaed gan y Liquor Control Board, ei fod yn gresynu na fuasai'r Wladwriaeth wedi gwneud llawer mwy o fewn corff y tair blynedd diweddaf i gwtogi masnach oedd roor andwy. ol a'r Fasnach Feddwol. Priiodol- ai hyn i ddifaterwch yr eglwysi ac i ddylanwad politicaidd y Fasnach ei hun. Gresynnai yn fwy fyth am Gym- ru, llje yr oedd y teimlad dirwestol mor amlwg, na buasai hi wedi cymeryd mesurau effeithiol yn y mater ei hun ar wahan I Loegr. Yr oedd popeth wedi cael ei ddaros- twng i'r syniad o unoliaeth pleid iau politicaidd, a hyny er niwed i'r achos cenedlaethol. Ac, raewn an- ilbaith am ddim gweU, yr oedd rhai diwygwyr dirwestol, hyd yn oed yng Nghymru, wedi cael eu perswadio i gefnogi cwrs mor niw- eidiol a chenedlaethoh y Fasnach Gwelwyd mewn rhai cyfeiriadau gynnydd amlwg, ac weithiau dym- unol yn y syniad Sosialaidd o gen edlaetholi eiddo; gwelwyd fod gadael y rheilffyrdd, a r glofeydd, a'r tir, yn eiddo preifat, yn niweid. iol i fuddiannau'r weiin. Ond yr oedd y rhai hyn oil yn ddiwydian- nau daionus, yn gyfryw ag y dym- unai pawb eu gweled yn cyrihyrchu mwy fwy o hyd. Yr oedd y Fas nach Feddwol ar y liaw atall- yn niweidiol, a dymunol a fyddai ei c-hwtogi. neu ei difodi. Fel mater o fusnes anturiaeth golledus fuasai prynu masnach oedd eisoes wedi cael anair, a'r rhagolygon yn ar- wyddo lleihad buan a chyflym yn "-ei henillion. Yn sier nid oedd Syr Alfred Mond na Mr David Davies wedi arfer ymgymeryd ag antur iaethau masnachoi felly. Yr oedd, yn sicr, ffordd llawer mwy rhagor- ol i gyfarfod a'r anhawster n9g; ydoedd cenedlaetholi y fasnach.1 YMREOLAETH—FFORDD DRA ,JRHAGOROL Da yw fod Cymru o'r diwedd yn dechreu gwasgu am ddeddfwriaeth i Gymru ar wahan i Loegr. Pe bae .arweiniad mwy effro a mwy dewr wedi cael ei roddi, gallasai Cymru, yn gynnar yn y flwyddyn 1915, fod wedi sicrhau y fraint o hunan- lywodraeih., Collwyd amser ac eiddo drwy wrtfyod cymeryd y cwrs beiddgar hwnnw y pryd hynny ac yr ydoedd yn dra thebygol y profai y mesurau claear a fwriedid eu cymeryd yn awr yn llai effeithiol na phe y mabwysiedid cwrs mwy beiddgar. Ond yr oedd diwygwyr dirwestol Cymru wedi penderfynu o'r diwedd hawlio fod Deddfwr iaeth Ddirwestol i Gymru yn cael ei llunio yn unol a barn Cymru ei hun. Cymeradwyai ef iddynt hawlio fod Cymru i gael Ymreol- aeth gyflawn ar ei holl faterion cartrefol yr un adeg ag y caniateid Ymreolaeth i'r Iwerddon; dylai Cymru gael yr hawl i reoli cwest- iynau fel eiddo'r trwyddedau, y tir, addysg, iechyd, a phob dim ag oedd a wnelai a chysur ac a buddiannau y we-rin, drgsti ei hun. Yr oedd yr Alban yn effro. Dy- wedai un Albanwr enwog yn ddi- weddai :Mae y Llywodraeth bresennol ar fin trancedigaeth, ac yr ydym ni yn yr Alban wedi gwneud ein meddwl i fyny y rhaid i bob deddfwriaeth bellach fo'n ymwneud a'r Alban gael ei basio yn Edinburgh a chan Albanwyr. Rhaid i ni gael Ymreolaeth i'r Alban." Dywedai Mr Herbert ,Samuel- un o'r gwladweinwyr mwyaf pwyllog-yn ddiweddar:" Daeth yr amser y rhaid i ni ymron ddeis- yf ar y Gwyddelod, yr Albanwyr, a'r Cymry i ysgafnhaii baich Sen edd Prydain drwy ymgymeryd o honynt a rheoli eu materion car- trefol eu hunain, yn gymaint a'i bod yn hollol amhosibl i'r Senedd ymgymeryd a'r gwaith o dan yr amgylchiadau presennol." Ond hyd yn oed pe na wasgai Cymry ar hyn o bryd am Ymreol- aeth gyffredinol, dylai ar-bob cyfrif wasguyn anhyblyg a di-ildio am ddeddfwriaeth ddirwestol arbennig i Gymru. Ac yn y peth hwn rhaid fydd i Gymru ddibynnu arni hi ei hunyn unig. Rhaid fydd i bob etholaeth amlygu ei hewyllus yn y mater i'w chynrychiolydd yn y Senedd-canys rheol ymarweddiad Sant Stephan yw gwneud dim. Mewn Senedd Gymreig ychydig ac aneffeithiol a fyddai'r gwith- wynebiad i gwtogi ac aughefnogi defnyddio diodydd meddwol drwy drethi trymion a chynhyddol megis ag a gynygid gan Mr Lloyd George yn 1915; ac yn enwedig drwy wneud cost trwydded yn fwy cym- hesur a'r elw a ddug y drwydded i'w pherchennog. Mewn cyffelyb. fodd parod a fyddai Senedd Gymreig i gwtogi yn barhaol oriau g rthiant diod- ydd meddwol; ac. yn ddiddad! rhoddai i Siroedd neu Rhanbarth- au a Bwrdeisdrefi ddewisiad lleol fel eiddo yr Alban i barhau, llei. hau, neu ddifodi trwyddedau. Mae yn bosibl yr ai ymhellach fyth gan wahardd g^werthu diod feddwol tra parhao y Rhyfel ac am flwyddyn ar' ol hynny-yr hyn yr ymddengys ni ellid ei gario yn Lloegr. Twyllodrus.hollol yw y syniady buasai Cenedlaetho i y FamacAvn hyrwyddo.ei diddymiad. Buasai'r fasnach yn eiddo'r Wiadwriaeth, ac heb gystadleuydd, ac yn hurio gwasanaethnifer mawr o bersonau hollol alluog i gario dylanwad politicaidd mawr. Pe y cauid y tafarnau dros gyfnod y rhyfel syrthiau'r hawl am iawn i'r llawr pe y'i chwilid yn fanwl—ac wedi hynny ni ddylai swm yr iawn fod ond am gyfnod terfynedig o bump neu saith mlynedd. Gwreiddyn yr holl fater yw y rhaid i Gymru gael setlo'r cwest- iwn yn ei ffordd ei hun, drwy ddeddfwriaeth-os na cha Ymreol- aeth ddioed. GelJid dwyni mewn Fesur Trwyddedu i Gymru gan gynnwys y darpariadau angen- rheidiol,—ac ar y dealltwriaeth fod y Mesur i gael ei gyflwyno i Grand Committee o holl Aelodau Cymru gydag ychwanegu atynt yn ol arfer Grand Committees yr Alban. Ond hyd yn oed felly rhaid fuasai cadw gwyliadwriaeth fanwl ar y Pwyll- gor er sicrhau fod y Mesur yn unol a gwir ddymuniad Cymru.