Gwyliedydd Newydd

Y Ddadl: Bychanu Crist." Mr Golygyda,- Y mae y brawd John Kelly yn dech- reu ei lythyr y tro hwn trwy ddweyd mai da i'r byd Wesleaidd ydyw gweled pwy ydwyf o'r diwedd. Pa ddiwedd a olyga ef tybed ? Pa ddiwedd bynag a olyga efe. Nid oes ynwyf ofn ogwbl y bydd i mi dder- byn mwy o anfantais nag o fantais trwy gydsynio a dymuniad y Golygydd, am gael dodi fy enw priodol wrth fy ysgrif. Hyd yr wyf yn cafio-a chredaf fod fy nghof yn lied glir ar y pen hwn-ni ofynais erioed i un o'r awdurdodau Wesleaidd yn Nghymru am gael caniat- ad i bregethu yn rhai o'u capelau. Ond cymhellwyd fi i wneud hynny gan fwy nag un a dau o weinidogion parchus yn yr enwad. A tbeg ydyw dywedyd yma hefyd, fod y rhai hynny yn fy adnabod yn llawer gwell na J. K. Pregethais amryw weithiau o fewn cylch arolygiaeth un o honynt, ond ni chlywais son iddo ddywedyd .erioed wrth neb ddarfod iddo ef gael achos i edifarhau am ofyn i mi wneud bynny. Amlygodd syniadau hollol i'r gwrthwyn- eb, canys gofidiai ef ac eraill yn y lie na fuasai amgylchiadau yn caniatau i mi aros yn hwy yn eu plith. Un tro, pan oedd nifer go dda o frodyr swyddogol enwad neillduol yn Nghymru wedi ymgynull yn nghyd i drafod materion pwysig perthynol. i'r enwad, digwyddodd fod yno un yn eu plitb yn rhoddi mesur mawr o bwysau ar ei ymadroddion, a hynny o gysyllt- iadau dipyn yn amheus. Meddai fel hyn ac fel hyn, yr ydym ni acw yn barnu ar y mater hwn. Yna gofynodd un o'r brodyr iddo, A ydym ni i ddeall yn derfynol fod honyna yn farn yr eg- Iwys acw ar y mater hwn, ynte mai eich barn chwi yn bersonol ydyw ? Erbyn hynny nfd oedd gan y brawd cyntaf ddim gwell i'w wneud-heb ber- yglu dwyn sarhad ar ei enw da—na cbydnabod mai ei farn ef ei hun ydoedd, ac nid barn yr eglwys. Hawdd fydd i ddarllenwyr y Gwyliedydd Newydd weled y wers a'r gwirionedd a amlygir yn yr hanesyn yna. Modd bynag, diau gennyf y bydd i mi bregethu i Wesleaid yn Nghymru eto cyn pen hir, ac efallai yn Abergele; canys nid oes gennyf amgen na dymun- iadau da tuag atynt oil yno. Ac yn mhellach, yr wyf yn caru yr Hen Wlad yn bur, a'm cenedl hyd ddyfnder isa'm calon. Dywed J. K. fy mod wedi cwyno am nad atebodd ef fy ngofyniad- au, ac felly y mae efe yn camu dros der- fynau cywirdeb, oblegyd ni ddarfu i mi I gwyno o gwbl am hynny. Oydnabyddais ei ryddid. ef yn y mater, ac am hynny na thramgwyddwn I NNrti-io am beidio'fy ateb. Er hynny, os I nad oedd y cwestiwn. olaf mewn ffurf I foddhaol ganddo, methaf yn fy myw a gweled fod a fyno John Jones yn myned i'r coleg ddim byd a'r cwestiynau eraiil. Gofynais iddo os oedd ef yn credu fod dau ysbryd yn y person rhyfeddel yr Arglwydd Iesu, h.y., ysbryd Dwyfol, ac ysbryd dynol ? Ac hefyd, os oedd ef yn credu mai un oedd yn y bersonolaeth, sef yr hwn na. thybiodd yn drais i edrych arno ei hun yn ogyfuwch a Duw, pa fodd y gallai ef yn rhesymol briodoli an wy bod-aeth iddo ? Yn awr, Mr Golygydd, oni fyddai yn beth rhy wrthun i mi dybio nad ydyw Mr John Kelly yn cario gydag ef all- wedd cell ei gredo ei hun ? Gofyna J. K. i mi hefyd paham yr ydwyf yn diystyru penwaig ? Ond fe welir yn ddigon amlwg oddiwrth fy ysgrif na ddarfu i mi ddiystyru penwaig, ac o ganlyniad nad oes a fynwyf ddim byd a'i gwestiwn. Dangos yr ydwyf ynddi fod fy nghylla meddyliol yn ddigon hen ffasiwn i ddewis ei bwydydd yn ol graddau eu teilyngdod. Yr wyf yn cymeryd penogyn yn awr ac yn y man fy hunan. Ond y mae y ffaith fod yn rhaid cymeryd cymaint o ofal a thraff- erth i ddidoli yr esgyrn peryglus sydd ynddynt, oddiwrth yr hyn sydd gym- wys i'w fwyta, yn peri ei bod yn ormod o dreth ar fy amser-heb nodi un rhes- wm arall-i mi wneud defnydd mynych o honynt. Gwel fy nghylla rywbeth tebyg i esgyrn penwaig yn y ddysgeid- iaeth a gynygir i ni yn y dyddiau hyn parthed Crist anwybodus. Sonia dysgawdwyr y ddysgeidiaeth yna gryn lawer am ryw gyfyngu yn ngwybodaeth yr Arglwydd Iesu. Gan hynny, os ydyw J. K. wedi meistroli eu gweithiau diwinyddol, a chael eu bod yn cyfarfod a gofynion rheswm a chydwy- bod, teg fyddai i ddarllenwyr y G.N. gael ganddo ef egluro iddynt yn mha le a pha fodd y mae y cyfyngu yma wedi cael ei effeithio. Fe nghred onest i ydyw hyn,-sef na ddarfu i J. K. erioed feistroli eu gweithiau. Ymddengys i mi fod gweithiau y diwinyddion yna wedi ei feistroli ef; pe amgen, na fuasai byth yn cymeryd ei berswadio fod y ffaith ddarfod i'r Iesu ofyn cwestiynau fel y gwnaeth yn dangos ei fod yn anwybodus. Gadawaf ar hynyna yn y ffordd yna yn pwr, rhag i J. K. fyned ar 'strilze,' ac felly, na fyddai i mi gael ychwaneg ganddo. Modd bynag, y mae un peth yn sicr genyf fi, sef pe byddai iddo ef streicio' yma, y cai ddigon o waith am weddill ei oes i osod sylfaeni safadwy i Fort Bethany a Fort Cedron." Eto, ymddengys i mi fod J.K. yn dodi ei wynebmewn ffurf lied sanctimon- eous' pan yn ysgrifennu yr hyn a ganlyn Welweh chwi, frawd, y mae un peth gwaeth na bod yn undodwr- gwneud y Crist gonest a chywir yn ffug a sham,' a gwareded Duw y nef- oedd chwi rhag hynny." Gwna J. K. y sylwadau yma am nad wyf yn derbyn y wedd arwynebol sydd ar yr adnod a welir yn Marc xiii, 32. Gwelir yn fy ysgrif flaenorol fod gennyf resymau teg dros hynny, ac nad awgrymais mewn unrhyw fodd fod yr Iesu yn ffug a sham.' Yn awr deued darllenwyr y G.N. gyda mi i Efengyl loan x, 17, 18. Onid ydyw y ddwy adnod hyn yn eglur derfynol ar y mater, fod Crist yn ym- wybodol o'r ffaith ei fod ef i brofi marwolaeth er agor ffordd Iachawdwr- iaeth. Yr oedd y cyd-ddealltwriaeth mor berffaith drwyadl cydrhwng y Tad a'r Mab ar y pwnc tra phwysig hwn fel yr oedd yr Iesu yn ddiamheuol sicr fod ei Dad yn ymhyfrydu mewn cariad uwch ei ben o'r herwydd. Ac yn ol yr Efengylau ereill gwelir yn amlwg fod y rhag-ddesgrifiadau manwl- a roddodd yr Arglwydd Iesu o'r driniaeth a gafodd, a'r math o farwolaeth a ddioddefodd, yn dwyn tystiolaeth gadarn i blaid yr un gwirionedd. Ond, er ein syndod, ar ol dyfdd uWchben yr adnodau hyn, a'r ffeithiau a gynhwysant, y mae J. K. wedi colli y sanctimoneous form of his face.' Ni dderbynia yn awr dystiolaeth yr Iesu ei hun am dano ei Hun. Ei esgusawd dros hynny ydyw, ei fod yn credu fod yr Iesu yn anwybodus. Ond dylai J. K. ddeall a chofio na f yddai yr Iesu byth yn siarad yn bendant fel yna am bethau oedd tuhwnt i derfynau ei wybodaeth. Y mae y peth yn hollol wrthwynebus i mi i feddwl y buasai yr Arglwydd Iesu yn rhoi y fath gerydd i Pedr am amheu tystiolaeth ei athraw mawr pe buasai yn ffaith ei fod ef ei hun yn fyr o sicrwydd ar y mater, y ceryddai Efe Pedr o'i herwydd. Tipyn yn ddifrifol ydyw gorfod credu, onide, Irod Mr J. Kelly wedi syrthio i'r un cyfeiliornad ag y syrthioda Pedr iddo, a thrwy hynny ei fod yn agored i gael cerydd cyffelyb gan yr lesu mawr ei Ilun. Ond hyd yma y mae J. K. yn ceisio cyfiawnhau ei hun, a hynny yn mbresenoldeb Crist, megis trwy ddyw- edyd fod y Doctoriaic1 Peake, Mackin- tosh, Forsyth, &c., yn dal ei freichiau ef i fyny. Ond llosgir ymaith bob esgus- awd gan boethder grymus geiriau Crist. Wele hwynt yn Mathe^ xii, -12 "Brell- hines y cleheu a gyfyd yn y farn gyda'r 1 '1 Ll 1 '¡. genhealaeth hon, ac a 1 condemnia hi am iddi hi ddyfod o eithafoedd y ddaear i glywed doethineb Solomon, ac wele fwy na Solomon yma. Syr, beth pe buasai llysoedd ein gwlad yn penderfynu achosion yn ol y modd y mae J. K. yn penderfynu yr achos hwn,—fod y barnwr yn pender- fynu materion yn ol y tystiolaethau gwanaf a phrinaf yn lie y tystiolaethau llawnaf a chryfaf. Oni fuasai y fath gwrs yn creu terfysg yn ein plith ar unwaitb ? Y mae yn syn gennyf na fuasai J. K. yn ddigon llygadog i ochelyd cymeryd ei shuntio fel yna i linell sydd yn arwain mor sydyn i'r dead end.' Son am danaf yn neidio fel ceilog rhedyn, yn wir,— buasai yn dda iddo yntau fod wedi neidio tipyn cyn hyn, yn hytrach na bod yn awr ar y dead end line' yn wrthrych syndod i geiliog rhedyn.' Gyda golwg ar syniadau J. K. mai i'r hen ysgol y pertbynaf ac yr ymogon- eddaf, y dywedaf wrth derfynu y tro hwn nad ydwyf wedi ymbriodi a'r un hen ysgol, nac ychwaith gydag un ysgol newydd. Er hynny yr wyf yn credu yn sicr mai bargen sal iawn fyddai i mi ollwng gafael yn y Drindod am Grist anwybodus. Ni fu Crist erioed yn ddyn meidrol o ran ei ysbryd (!!). Yn awr, Mr Golygydd, oni chaf gernodiau trymion am y dyw- ediad yna. Yr eiddoch yn gywir, Birmingham. W. RICHARDS. I Ebrill 13eg, 1914. I

GAIR AT MR WM. RICHARDS. I Anwyl Frawd,— Sylwaf, yn awr, ar eich dull ymhon- gar o drafod sylw Dr. Forsyth, nad oedd Crist, yng ngweddi'r ardd, yn berffaith sicr mai'r Groes, iddo Ef, oedd ewyllys Ei Dad. Dyscedicad yw'r doethor, ymhonwch ddarfod i chwi ei chwalu i'r niwl, trwy ddangos, yn eich tyb eich hun, druenused ydyw ei an- wybodaeth o'rBibl. Myntumiwch, yn ymffrostgar ddigon, y dylai newid ei farn oherwydd eich goleuni anfarwol. A ydych, mewn difrif, guled a thybio'r uchod am un o athrawon Biblaidd goreu'r oes ? A farnwch fod digon o wyrddni yn llygaid darllenwyr cyfar- wydd y G. N. i goelio ymhoniad mo'r ymchwyddog ? Os ydych, drwg gennyf trosoch, o'm calon. Myntumiwch, trwy ddifynnu nifer o adnodau ar farw Crist, na wyddai'r doethor ddim bron am le'r Groes yn ymwybodaeth Crist—dyna'r ystyr yn y cysylltiad y difynwch hwynt-ac i mi, y mae hyn yn annioddefol o ymhongar. Oni wyddoch ddarfod iddo ysgrifenu llyfr penigamp-" The Cruciality of ths Cross "-i bwysleisio'r Groes fel un o seiliau'r Efengyl ae nad oes neb yn fwy nag ef ? Oni wybuoch na wedir, am eiliad, y gwyddai Crist fod yn rhaid iddo fynd i Jerusalem, a'i ladd, &c., ac fod y Groes o hyd yn Ei ymwybodaeth ? Oni thywynodd ar eich meddwl erioed fod yr athro mor bendant ar hyn ag undyn ? Onid galarus o beth ynnoch ydyw gwario'ch hadnodau prin i geisio pro5'r goleu hunaneglur. Gwyr y doethor, yn bendant, y gwyddai Crist fod yn rhaid iddo fynd i Jerusalem, a'i ladd, &c., ac oni wyddoch y gall ddweyd uwcbben eich gwastraff adnoddau. I ba beth y bu'r golled bon ? Os gwedwch yr hyn a ddywedaf, heriaf chwi i brofi'r honiad a jyntumiwch ? Danghoswch i mi, allan o'i nifer gweith- iau, ymmhale'rawgryma na wyddailesu fod yn rhaid iddo farw ? Her deced bosibl onide ? Yn hunan-dybiol, ceisiwch ei wrth- brofi gyda'ch dull arferol, sef, trwy honiad noeth yn unig, ond saethu'r awyr a wnewch heb ladd dim. Ni thrafferthasech hyd yn oed i ddeall gwir ystyr ei sylw i gychwyn. A gaf fi ofyn i chwi sylwi'n fanwl ar ei wir ystyr ? Glanhewch eich. gwydrau a gloeuwch eich meddwl i'w ddeall yn briodol, yn lie rhuthro'n arwynebol i'r un dychmygol a greasocb. Gwr llawn o feddwl yw efe ac nid a chipolwg y deallir ef. Nid a oedd y Groes yn ymwybodaeth Crist ai nad oedd yw ystyr y sylw, ond a oedd Crist, yng' ngoleunigweddi'r ardd, yn berffaith sicr mai'r Groes, iddo Ef, oedd ewyllus Ei Dad. Nid a wyddai neu na wyddai fod yn rhaid iddo farw, ond a oedd, a barnu oddiwrth Ei dystiolaeth yn Getbsemane, yn berffaith sicr ar y pen. Nid gwybod neu anwybod Crist ynghylch Ei farw ydyw'r pwnc ond graddau sicrwydd Crist fod y Groes yn ewyllys Ei Dad, gyda golwg arno, a hynny yn ngoleuni un maen-prawf, sef, gweddi Iesu yn yr ardd. Dyma'r pwynt 4 dylasech ddweyd eich lien arno, ac nid chwysu mer eich meddwl i brofi'r hyn a gydna- byddir. Onid tystiolaeth y Bibl am Grist yn yr ardd, a'i weddi ryfedd yno, yn unig all'brofl'r u,-hod ? Sut y m.-ie'r adnocl- au a ddifynnwch yn proii rhywbeth am ystad meddwl Crist yn Gethsemane, neu, pa fodd y tystiant am raddau ei sicrwydd yn yr argyfwng honno ? I I bran gwir ystad meddwl Crist yn yr I ardd, onid ydynt yn anmherthynasol hollol ? Ac eto, fe ddifynnwch adnodau I a lefarwyd ar adegau eraill, ac nad oes a wnelont ddim a gweddi Crist, i brofi beth oedd ystad Ei feddwl yn Gethsem- ane ac ymogoneddweh yn eich gwaith. Golygwch fod gradd presennol sicr- wydd Asquith y pesir Home Rule, mewn 'dadl gan lys barn, a feddyliwch y derbyniai'r llys ei ddatganiad ddwy flynedd yn ol yn dystiolaeth i ystad ei feddwl ar y pen, yn awr-beddyw ? Y ffaith yw, y mae'ch dull o geisio dangos anwybodaeth y doethor yn drwyadl groes i egwyddorion tystiolaeth (prin- ciples of evidence), ac yn rhy wrthun i unryw lys barn ei dderbyn. Dywed y Testament Newydd i Grist golli cymundeb Ei Dad a sylweddoli un- igedd ofnadwy heb Ei bresennoldeb, Fy Nuw, Fy Nuw, paham ym gadew- aist ? Gan hynny, a ydyw'r adnodau sy'n dangos fod presennoldeb Ei Dad yn real i Grist, ar adegau eraill, yn gwrth- brofi hynny, ac a ellir, o gwbl, eu der- byn fel tystiolaeth briodol i ystad meddwl Crist ar y groes ? Nid oes ond un ateb ai oes ? Ac, eto, gyda tystiol- aethau anmhriodol fel hyn y ceisiwch anwybodaeth Dr Forsyth. Gwel ycyf- arwydd mai nid datganiad Dr Forsyth a chwalwch ond cread eich dychymyg di- bwyll. Codasoch wynt mawr i ddim byd. Amheuwch eich hunan dipyn, da chwi. Dylech sylweddoli fod graddau hyd yn oed mewn sicrwydd gwybodaeth. Nid yw sicrwydd dyn ar bwynt pennod- ol yn profi, o angenrhaid, nas gall beidio bod yn berffaith sicr arno mewn rhyw argyfwng mawr; gan hynny, ceisiwch feddwl yn fanylach. Af at eich honiad arall, yn awr. Yr ydych yn sicr yn eich meddwl mai nid er mwyn gwybod yr ymholai Crist ond mai profi dynion oedd ganddo mewn golwg. Honwch, heb brawf o gwbl, fod gofyniad Crist i Phylip yn esbonio pob cwestiwn a ofynodd. Hyn ydyw ystyr eich dadl ar yr wyneb—y cwestiwn i Phylip yn nodi amcan yr oil, yn ddi- wahaniaeth. Gan hynny, galwaf arnoch i brofi hyn eto-profi, cofiwch- nid haeru, honni, na chasglu, ond profi trwy ddifynnu ymadroddion syml y Bibl i'r perwyl, megys y gwnewch yn aches Phylip. Gall eich honiadau a'ch casgliadau fod yn anghywir, neu ddi- bwys, ond ni ellir gwrthddyweud dat- ganiadau plaen y Bibl ar y pen. Er engraifft, gwnewch gyda'r esiamplau isod yr hyn a wnewch gyda gofyniad Crist i Philip, sef, dangos mai i ryw amcan gwahanol i wybod y gofynai'r Iesu hwynt, gan ddifynnu'r adnodau, ymhob engraifft, i brofi hynny. (1). Gofyniad Crist am fedd Lazarus loan xi, 34—"Pa le y dodasoch ef"? Difynnwch adnod yma yn dweyd yn blaen mai nid er mwyn gwybod yr ymholai Crist am fedd Lazarus. Nid am eich tyb ffansiol chwi y gofynaf, cofiwch, ond am brawf o ymadroddion yr hanes. (2). Gofyniad Crist i'r ddau ddisgybl: loan i, 38-" Beth yr ydych chwi yn ei geisio"? A oes adnod yma'n dweyd mai i ryw amcan gwahanol i wybod yr ymholai yr Iesu ? Os oes, gadewch i mi ei chael. (3). Gofyniad Crist i'r gwr cythreu- lig Marc v, 9—" Beth yw dy enw ? Rhoddwch i mi adnod yn profi'r un peth yma eto. (4). Gofyniad Crist i'r wraig: Marc v, 30—"Pwy a gyffyrddodd a mi"? Yn iaith wreiddiol y Testament Newydd dywedir i'r lesu drafferthu'n chwilfrydus er mwyn gwybod syllodd yn hir a chraff ar y dorf gan geisio darllen wynebau'r ghanol bersonau, a chwilio nes darganfod yr un a geisiai. A oes adnod yma'n profi mai nid er mwyn gwybod y trafferthodd Crist fel hyn. Os nad oes, cymeraf fod ystyr y gofyniad ar ei wyneb. Heriaf chwi'n deg fel hyn i brofi'ch honiad fod eich esboniad ar ofyniad Crist i Phylip yn wir am yr oil, ac fel y gwnewch yn yr engraifft dan sylw, trwy nodi'r ymadroddion ar y pen. Nid ysgoi'r pwynt trwy godi anhaws- derau, oblegid gall rheiny fod yn eich dyehymyg yn unig, ac heb rym o gwbl i mi ac ereill. Nid gwneud dogmatic assertions chwaith, oblegid gall rheiny hefyd brofi dim onclystad niwliog eich meddwl ar y pwnc. Nid dangos chwaith fod yr Iesu'n arddangos gwelediad a gwybodaeth oruwchnaturiol ar adegau ereill, oblegid gwnai proffwydi'r Hen Destament hynny weithiau, ac nid oedd- ynt hwy'n hollwybodol. Gallai Iesu dderbyn pob gwybodaeth felly gan ei Dad, ac eto fod yn gyfyngol ei wybod- aeth tra yma yn nyddiau ei gnawd. Nid oes yr un o'r diwinyddion a nodais I yn ameu fod gan lesu ar adegau wybodaeth oruwchnaturiol wedi'i dder- t byn gan ei Dad. A wyddoch rywbeth am gyfeiliornad begio'r cwestiwn mewn dadl. Euog ydych o hyn fwy nag unwaith, am na wyddoch yn amgsa debyg. Rhojdd un engraifft. Honwch nas i gdhi Crist, yn nyddia? ei gnawd, fod 1, 1 ,t i C r s y n n y't-Li ei gna-?-] fod j Ip '"1..1 .7,, ()

erioed i'r dyrfa sefyll rhyngddo a'r unigol. "Ac yn y fan yr Iesu a drodd yn y dyrfa, ac a ddywedodd, Pwy a gyffyrddodd a'm dillad." Pwysicach filwaith yn syniad Iesu oedd cael un, pe dim ond gwraig afiich i ddod i berthynas bersonol ag Ef. Ein tuedd yn yr oes werinol hon ydyw rhoddi pwys mawr ar yr hyn ddywed y dyrfa. Ond mae'n ffaith mae ychydig iawn o ddaioni wnawd erioed mewn tyrfa, ond ys- ywaeth llawer iawn o ddrwg. Fel y dywed rhywun, It is in the crowd that men have done all the grtat iniquities." Pwy ddarfu ddal yr Iesu ? Pwy waeddodtl, Croes- hoelier Ef? Onid y dyrfa. A'r holl liaws a lefasant ar unwaith, gan ddywedyd, Bwrw hwn ymaith, a gollwng i ni Barnabas yn rhydd." Mae gan dyrfa nerth, mae'n wir, ond nerth i ddinystrio ydyw fel rheol. Mae'r dyrfa yn dewis y lleidr o flaen ei-chym wynasydd penaf yn ami. The greatest works that have been done, have been done by the ones. Nid trwy lu, na thrwy nerth tyrfa y mae cenhedloedd y byd wedi sefydlu eu tynged, ac en- nill eu buddugoliaethau mwyaf gogoneddus. Y mae hanesiaeth genedlig a digon o engreifftiau mai nid trwy lu na thrwy nerth y mae llwyddiant yn gyrhaeddadwy bob amser. Dyna Darius, brenin Persia, yn gwneud cadymgyrch yn erbyn gwlad Groeg, gyda chwe' chant o longau rhyfel, yn cynnwys dros chwe' chan mil o longau rhyf- el. Nid oedd gan y Groegiaid ond rhwy ddeng mil o Atheniaid i'w cyfarfod ar y maes, ond trwy ddyf- ais a dewrder Miltiades, eu cadfrid- og, llwyddiasant i orchfygu byddin fawr y Persiaid ar faes Marathon. Ami i orchest fawr gyflawnir gan y person unigol o hyd. Mae yna lawer milwr glew heddyw yn ennill brwydrau poethion ar faes Marath- on er gwella a chodi cymdeithas. Y maent wedi cael argyhoeddiad trwyadl personol o amcan a gwerth bywyd. Aeth gwr ieuanc unwaith at Socrates i ofyn beth a wnai er mwyn symud y byd. Ateb yr hen athronydd oedd, symud dy hunan 1 ddechreu, machgen i Ni sym udir y byd byth yn ei gryriswth, ac ni ail enir dynion byth mewn tyrfa, a thrwy ymwadu a'i hunan hunan ol y daw dyn i feddiant o'i wir beisonoliaeth. { Car dy gymydog fel ti dy hun." Ein cariad tuag atom ein hunain sydd i fod yn safon ein cariad tuag at ein cymydog. O! am i ni gael dod yn unigolwyr ym roddol, Dywed ei fywgraffydd am yr enwog Dr. George Matheson, The eternal importance of the individual fascinated him." Diflan- na'r dyrfa, ond erys yr unigol yn ei bwysigrwydd tragwyddol. Meith- rinwn fwy fwy y gwirionedd am werth unigol.