Gwyliedydd Newydd

Cenhadaethaa Egengylaidd. (Adgofion Cysurlawn.) (Gan y PARCH HUGH HUGHES). V. SALEM, LLANARMON. Oherwydd yr un rheswm yr wyf yn dwyn i mewn gyfarfod pregethu Salem a chyfarfod bythgofiadwy Treherbert. Cynhaliwyd y cyfarfod hwnw yr wyth- nos y Sulgwyn, 1875. Ysgrifena Mr John Carrington, Gwynfryn, Coedpoeth, ei atgofion melus o'r cyfarfod hwnw yn ei gyfroddiad gwerthfawr i Hanes bywyd yr anfarwol John Evans, Eglwys- bacb." Yr oedd y gwron hwnw yn y eyfarfod, ac yr oedd ei bresenoldeb ef yno yn rhoddi cyfrif 11awn am y ffaith fod yn yr odfa hwyrol gymaint dair gwaith o bobl ag a ddaliai y capel. Wedi cael cyfarfodydd gwir fendithiol y rhan gyntaf o'r dydd, bu raid cynhal y gwasanaeth hwyrol yn yr awyr agored. Golygfa odidog oedd gweled y bobl yn llifo yno o'r pedwar pwynt-yr Wycld- grug, Ruthin, Coedpoeth, &c. Caed benthyg trol gan rhyw ffarmwr yn y gymydogaeth, ac oddiar y drol hono y bu i ni wynebu tyrfa anferth i le mor bell oddiwrth holl reilffyrdd y byd, a phell felly ydyw yr awr hon. Gwelwyd yn fuan nad yw Duw yn rhoddi llawer iawn o bwys ar le na seremoni. Yr oedd ei Yspryd Ef yn gweithio yn nerthol yn ac o gwmpas yr hen drol, ac ni fuaswn yn synu os oedd ei phercbenog yn syn- ied yn uwch o honi nag erioed o'r blaen. Pa fodd bynag, yr oedd yn anhawdd i drol wnoud gwasanaeth uwch. Wrth gwrs, y fi oedd i bregethu gyntaf, yn ol pob rheswm a threfn. Fy nhestyn ydoedd, Os y Mab a'ch rhyddha chwi, rhyddion fyddwch yn wir." Gwelwyd ar unwaith, er cymaint oedd atdyniad y gwron anwyl, fod y bobl wedi dod yno i addoli, ac i ddisgwyl am y Meistr an- feidrol, ac ni chawsant eu siomi. Daeth yr awel, a chynyddodd yn wynt nerthel, a daetb y gwlith, a chynyddodd yn wlaw' rnawr cyn diwedd y bregeth. Yr oedd y dyrfa yn beriVi drwyddi, a bron na ellid gwybod ar wyneb ami un, eu bod am fentro rhyddid y Mab am byth. Gwelais hefyd arwyddion o rhyw gyffro dyeithriol yn y pregethwr mawr oedd i ddilyn. Wedi canu emyn adnakydklus gyda hwyl anarferol, y mae yn esgyn i'r drol, yn wefr ysprydol o'i goryn i'w sawdl. Ymddengys ei fod wedi bwriadu pregethu ar dyn a anel yn ddall," eithr ni phregethodd o gwbl; ond caed ganddo annerchiad cymh-vvysiadol o wir- ionedd y bregeth, Rhyw ddeng munyd oedd byd yr annerchiad, eithr deng munyd gafodd le mawr yn mywyd can- oedd o'r gwrandawyr. Ac 0 y dylan wad oedd yno—gwynt y deheu wedi codi yn gorwyct, ond heb oerni, ac yn ysgubo a thoddi y gynulleidfa. Yr oedd dyn Duw y munudau hyn fel coelcerth o dan oddaith, yn llosgi y drwg allan, ac yn llosgi y da i mewn i laweroedd- Yr oedd traed y dyrfa fel pe wedi glynu wrth y ddaear, ni allent symud o'r fan. Yn wir, yr oeddwn i yn ofni iddo, fel angel Manoah, gael ei gymeryd ymaith yn y fflam angerddol. Yn nghanol -ei afiaeth, y mae yn troi y Capel yn enquiry room, gan ddymuno ar i bawb oedd yn derbyn Rhyddid y Mab" fyned i mewn. A'r fath ruthro i fyned i mewn oedd yno ar ran crefyddwyr a dychwelecfigion yn gymysg a'u gilydd. Mewn ychydig o funudau yr oedd y capel yn aruthrol o orlawn, ac eto yr oedd canoedd lawer allan yn methu myned i mewn, ac yn methu symud tua chartref ychwaith. Pan oedd y capel yn Itawn felly, cymerodd un digwyddiad le a ogleisiodd beth ar fy natur i yn nghanol yr holl gyffro. Daeth y Parch W. H. Evans, gweinidog y Gylchdaith ar y pryd, i ddrws y capel, gan lefain yn uchder ei lais, Mae Salem heb ei llenwi Mae ynddi le o hyd," pryd nad oedd le i neb bron, Wrth gwrs, y Salem nefol oedd yn llenwi ei feddwl sanctaidd ef. Y drafferth bell- ach oedd dod o hyd i'r dychweledigion oherwydd tyndra y dyrfa. Tarawodd yn meddwl Mr John Evans i'w gwa- hodd i'r Set Fawr, ac i'r rhai oedd yno gymeryd eu lie yn nghorph y capel, a dyna hi yn ymwthio aiddgar y naill heibio y Hall, ond trwy fawr anhawster. Wedi mawr ymdreeh caed tua 60 yn ymwthio o gylch y pwlpud, ac yno y buom yn siarad a hwy nes cael ein dal gan dywyUwch. Er mwyn cael gwy- bodaeth gywirach o nifer y dychweled- igion, y mae Mr Evans yn dymuno ar i nifer fawr o'r aelodau fyned allan er lleihau yr anhawsder, ond nid oedd llavver o ufudd-dod i'w roddi i'r cais, gan eu bod mewn gormod o hwyl gor- foleddus. Ord aeth yr hen flaenor Jonathan Evans alian beb i neb ei weled o gwbl, ac nid oeddwn yn ei adnabod y pryd hwnw, ac efe oedd yr unig un a gydsyniodd a chais Mr Evans. Er y tyndra mawr, gjfynodd Mr Evans i mi fyned allan i wahedd y bobl oedd yn methu symud o'r fan i dderbyn y Gwai- edwr, a dod i mewn. \Vedi i mi fyned yn ol i'r Capel daeth un i mewn ar fy 01, a gofynais iddo a oedd yn awyddus i roddi ei hun i lesu Grist, a'r atebiad cyflym a gwrol a gefais ydoedd Yr ydw I wedi rhoi fy hun iddo machgen i cyn dy eni di, haner cant o flynyddoedd yn ol." Jonathan Evans oedd y gwr hwnw, a gwnaeth i mi doimlo yn bur shy' ar y foment. A'r peth cyntaf a glywais drachefn oedd yr hen frawd yn gwaeddi ar draws yr hwyl i gyd, Y mae hi yn twllu, ond y mae canwyllau i'w cael yn y drawer' dan y pwlpud yna, goleuwch nhw," fel pe buasai yn foddlon i fod yno byd y boreu, ond cael digon o oleuni. Yr oedd y dychweledig- ion hyn i ymuno ag eglwysi pob enwad mewn amrai o'r ardaloedd cylchynol. Nis gellir, ac nid oes eisiau, gwneyd cenbadaeth lwyddianus yn enwadol. Ond melus odiaeth ar hyd einioes ydyw yr adgof am gyfarfod gogoneddus fel hwn. Yr oedd yn Salem y pryd hwnw gewri o Saint oedd yn rhoddi nerth a phrydferthweh i'r achos goreu, ac ni fu- ont yn ddiff y-iol mewn gweddio llawer am y tywalltiad mawr. Y maent oil wedi croesi erbyn hyn i gwmni y Gwr, a garent mor fawr, ond y mae llawer o blant Salem heddyw yn llenwi safleoedd o ddylanwad mewn eglwysi eraill. Ceir hwynt yn ardal Coedpoeth a'r cyffiniau. Y mae Lerpwl er's llawer o flwyddi yn manteisio yn fawr ar wasanaeth rhai a fagwyd yn Salem. Nid yw canu Salem wedi peidio dylanwadu ar ganu Lerpwl. Oof anwyl sydd genyf am Salem, oblegid nid oes nemawr le yn y wlad, ag sydd v'edi cael cyfarfodydd pregethu gogon eddusach yn y dyddiau gynt. Y mae yn awr fel pe wedi colli o sylw y byd- ychydig wyr am ei fodolaeth. Deued yr Arglwydd eto i ogoneddu Salem a'r hen ddylanwadau grymus. (I barhau).

Llith Agored at Rhydderch. Anwyl Frawd,- Os am drafod y pwnc a nodwch yn frawdol gyda mi rhaid cael hynny o dan eich enw priodol, os gwelwch yn dda. Gwn y gwyr y rhelyw o'n pobl pwy ydyw J. K., oblegyd diolchodd amryw i mi am yr ysgrif, ac yn eu plith hyd yn oed rai o waelod Deheudir Cymru. Bellach, prin y mae'n deg i chwi lecbu o dan ffug-enw, ac yn enwedig os ydych yn ymofynydd gonest am oleuni. Apeliaf, yn hyderus, at y Golygydd hynaws am drafodaeth wyneb- agored ac o dan enwau priodol. Cyn eich hateb, carwn oleuni cliriach ar eich safle, a gallwch fy ngoleuo'n llawnach trwy ateb y gofyniadau hyn, bob yn un ac un :— (1) Gan fod bron bob diwinydd diweddar o bwys yn .cydnabod y syniad o gyfyngu yng ngwybodaeth ddynol lesu Grist, beth yw ystyr eich ensyniad fod Doctoriaid diwinyddol yn anghytuno a'u gilydd ? A allwch chwi brofi y gwrthddywedant eu gilydd yn y.peth unigol hwn ? (2) Beth yw eich seiliau tros anghy- tuno gyda'r diwinyddion safonol a nod- ais ? Onid fuasai'n fwy brawdol ynnoch i ddangos hynny, yn urddasol, yn hytrach na cheisio bwrw eich gwatwar- eg rad arnynt ? Gwyddoch eu safle yn y byd diwinyddol oni wyddoch ? Gyda hwynt gallaf nodi, hefyd, Dr. Moule, Dr. de Touche a'r Parch. Owen Evans. (3) Pa fodd y bu i'r pwyntiadau, chwedl chwi, godi diffyg treuliad medd- yliol arnoch ? Hyderaf mai nid am fod eich cylla meddyliol yn rhy hen neu wan i gymeryd bwyd diwinyddol diweddar dynion fel Peake, Garrie, Mackintosh, Orr, Denney, Nolloth, a'r tri uchod. (4) Cymeraf mai ystyr eich bymad rodd di dduwio ydyw yspeilio Crist o'i dduwdod. Gan hyny, yn mha le yn fy ysgrif yr awgrymaf fod y cyfyngu yn ngwybodaeth Iesu Grist yn ei ysbeilio felly ? Difynwch yr ymadroddion os gallwch. (5) Difynais chwech o ddiwinyddion safonol yn coleddu'r syniad fod gwy- bodaeth Crist yn gyfyngedig. Gan hyny, yn mha ddifyniad y gwelwch fod rheiny trwy gredu'r syniad yn ysbeilio Crist o'i dduwdod ? (6) Neu, os mai eicb casgliad chwi ar ol darllen fy ysgrif ydyw eich syniad am ddi-dduwio Crist, ar ba sail y daeth- och i'r cassliad hwn ? Beth yw ei gwrs meddyliol ? (7) Caniatewch, yn honiadol ddigon, fod priodoli cyfyngiad yng ngwybodaeth Crist yn ei ysbeilio o'i dduwaod, ac yra disgwyliwch i mi ateb gofyniad sy'n seiliedig ar y dyb ddi-sail fod eich es- boniad yn gywir—a ydyw hyn yn deg a rhesymol ? A fyddwch garediced a phrofi gwirionedd eich esboniad i gych wyn ? (8) A ydych yn credu fod un ysbryd yn inbersionoliaett-i rhyfedd ein Gwared- I wr yn cau allan y posiblrwydd iddo hunangyfyngu ei holl wybodaeth, er mwyn meddu profiad gwir ddynol ? Os felly, pa fodd, yi eglurwoh ei anwybod- aeth o aroser ei ail ddyfodiad ? (Marc I xiii. 32). (9) Beth yw eich syniad am fan cych wyn trafodaeth fel hon ? Eich man cychwyn chwi ydyw'r dwyfol yng Nghrist, ond pam hyny mwy na'r dynol neu'r dwyfol ddynol ? Arfer diwinydd- ion safonol ydyw cychwyn gyda ffeith iau syml y Testament Newydd am Grist, beth a ddywedwch chwi am hyn ? (10) A raid i ddyn llawn ymddihatru o synwyr, gwybodaeth, a phrofiad gwr er mwyn actio'r plentyn ? Beth yw ystyr eich cyfatebiaeth—gymysglyd i'm tyb i, yn y fan yma ? -j Gofynaf, yn frawdol a charedig, i chwi i brofi, neu i glirio'i fyny yr hon- iadau (assumptions) sydd yn sail eich ymholiadau, trwy ateb y gofyniadau hyn. Yn sicr, ni ddisgwyliwch i mi ateb creadigaeth eich dychymyg chwi, ar hyn nad yw yn fy ysgrif. Dylwn gael deall eich safle yn llawnach a gwybod beth yw sail eich casgiiadau, a hyny o dan eich priod-enw. Ydwyf, eich cywir, Abergele, Abergele, JOHN KELLY. Mawrth 11, 1914. [Disgwylir i bob gair pellach ar y pwnc yma fod o dan yr enwau priodol.— GOL.]

Dirwest, y Pulpud, y Set Fawr. Dyma ddyfyniad byr o araeth y Parch J. Glyn Davies, Rhyl, yn Ngwyl Ddir- westol Liverpool Mae'r pulpud yn sych ar y cwestiwn hwn. Nid wyf am i chwi fy ngham- ddeall gyda'r gair sych. Mae eisieu sychu y set fawr etc: yr oedd yn gwybod am un eglwys lie yr oedd chwech o ddiaconiaid heb fod yn ddir- westwyr. Ac mae eisiau myn'd lawr i'r seti eraill a'u dwyn i fewn i fywyd y wlad; myn'd i lawr at ddynion yn enw Duw, yn enw ei Fab Iesu Grist, ac yn nerth ei Eglwys. Gresyn meddwl ein bod yn yfed tair llynges bob blwyddyn. Mae tri chan miliwn o bunau wedi eu buddsoddi yn y fasnach. ac yr ydych wrth yrnladd y fasnach yn taro yn erbyn Dividend rhywun o hyd, ac mae'n well i chwi daro dyn yn ei galon na tharo ei Dividend. Yr oedd gwein idog ieuanc yn dechreu ar ei waitb mewn eglwys neillduol, ac y mae y pen blaenor yn ei gyfarch ac yn gobeithio nad oedd ef yn un o'r penboethiaid dir- westol, ac atebodd yntau'i fod. Wel," meddai, "byddwcb yn dyner; oblegid mae genym ni ddarllawydd lleol sy'n ci f ,'a>nu £ 20 y lfwyddyn i ni. Medda 'r gweinidog ieuanc, Take the £ 20 out of my salary, and I'll have a go at him this morning."

1 BYCHANU CRIST. L Anwyl Syr,—- A fyddwch mor garedig a chaniatau ychydig o'ch gotod i drafod y pwnc uchod. Yr ydym yn teimlo yn ddiotchgar fod gen- nym frawd yn y weinidogaeth yn ddigon gwrol i gydnabod aneffeithioirwydd y weinidogaeth i gyrhaedd yr amcan yr orr- deiniwyd hi, sef yw hvnny, goleuo a phuro y byd, a chadw pechadur rhag y Ilid a fydd. Y mae y datganiad hwn yn sicr o fod yn wir. Y mae ein capeli yn fwy na haner gwag pan y mae y Picture Halls yn orlawn. Gwybodaeth anianyddol yn cynyddu yn gyflym, ond y wir wybodaeth yn druenus o isel, y Sabboth dan draed, ein pobl iedoinc ac eraill yn fyr o'r gwel- edigaethau v sonir am danynt yn Llyfr yr Actau. Miloedd o esgeuluswyr yn nhref fechan yr Rhyl yn unig, ac ugeiniau o fll- oedd o esgeuluswyr trwy yr oil o Gymru uchel ei breintiau. Dyma yr etifeddiaeth sydd gennym i'w chyflwyno 'r oes a ddel. Beth fydd.yr oes honno ? Ond atolwg, a ydyw y feddyg- iniaeth sydd yn cael ei chynyg, sef priodoli gwybodaeth derfynol i'r Gwaredwr, yn briodol ar gyfer y fath glwy ? Nid ydym yn tybied. Onid oes gormod yn barod o duedd i'r oes arwynebol hon i fychanu ac i ddarostwng pob peth gwir fawr? Na gresyn fyddai Ïr pwlpuø Cymraeg (fel ein brodyr y Saeson) ostwng safon yr Efengyl i lefel y meidrol a'r terfynol. Dirgelwch i'w chredu ydyw yr Efengyl ac nid i'w hamgyffred. Yr ydym yn credu mae yn yr ochr arall y mae yr anwybodaeth, ac nid anfuddiol fyddai iddynt ganu a gweddio yr hen emyn, Gwasgara'r tew gymylau oddi yma i dy fy Nhad," &c., oherwydd wedi colli'r ffordd yn ddiau y maent. Dywedodd gwr wrth y Gwaredwr un- waith, Os myni Ti a elli fy nglanhau." Nage ddim, meddai Iesu Grist, Os gelli di gredu." Onid dyma ddarlun o'r Eglwys heddyw ? Ac yn ddiddadJ y mae yr an- wybodaeth, y caledrwydd, y cyfrifoldeb, a'r canlyniadau, yn gorffwys ar yr Eglwys, ac nid ar Tywysog ein Iachawdwriaeth." Ymddengys i ni mae un o wendidau mawr yr oes hon ydyw, eiddo y Gnosticiaid gynt, sef ceisio mesur, pwyso, a deall, hyd yn nod y Duwddyn. Gwybod yn lie ffydd, deall yr hyn sydd uwchlaw deall, a cheisio mesur yr Anfeidrol. Paham y trafferthir gyda chwestiynau anatebadwy, pan y maetrefn yr Efengyl mor symJ. "Oddi eithr eich troi chwi a'ch gwneuthur fel y bachgenyn hwn nid ewch chwi ddim i mewn i deyrnas nefoedd." Cofiwn y wers hon ynte, plant yn gyntaf, rxieibion wedi hynny. Onid anhawsderau dychmygol ydvw y rhai dan sylw, sef Pa sawl torth sydd gennych ? Pa le dodasoch chwi ef," &c. Onid yn syml agoriad y drws i'r byd ys- prydol ydyw y fath ymadroddion ? Pa fodd y gellir oysylltu anwybodaeth a'r hyn a ganlyn • Canys bachgen a aned i ni. Mab a roddwyd i ni, a bydd' y Ilywodraeth ar ei ysgwydd ef gelwir ei enw ef, Rhyfeddol, Cynghorwr, y Duw Cadarn-Tad Tragwvddoldeb, Tywvsog Tangnefedd," &c. "Goleuni y byd vdwvt 11." Myfi a r Tad un ydym, yr hwn ac efe yn rfurf Duw," &c. Crynhoi yng Nghrist yr holl bethau sydd yn y nefoedd, ac ar y ddaear, ynddo ef." •' Rhoddwyd i mi bob awdurdod yn y nef ac ar y ddaear, ewch." Tri peth sydd yn gwneud cenhadwr cywir, cyflawn, ac awdurdodedig i Dduw, sef (a allaf fi ychwanegu anffaeledig), galwad, anfoniad, a'r Presenoldeb Dwyfol tu cefn i'r oil. Betb am addysg y rhoddir cymaint o bwys arno yn awr ? Yr vdwyf fi yn rhoddi her iunrhyw un i brofi fod y Bibl yn rhoddi unrhyw bwys ar addysg o gwbl. Un peth sydd yn sicr, sef fod aad- ysg Feiblaidd yn is o lawer nag yr oedd ddeugain mlynedd yn ol. Dywedodd gweinidog beth fel hyn yn nhref yr Rhyl rhyw bum mlynedd yn ol, ac yr oedd y gwr mawr hwnnw, medd efe ei hun, wedi pwyso ei eiriau cyn eu dywedyd. Y mae yma ganoedd, ie, meddai yr ail waith, ganoedd o aelodau Eglwysig yn Nyffvyn Clwyd na wyddant beth ydyw Edifeirwch, na Chyfiawnhad, na Sancteiddhad, na Mabwysiad. A ydyw, tystiolaeth y gwr mawr hwn yn wir am wybodaeth gre'fydd- ol Cymru yn gyffredinol ? Ymddengys un peth yn hollol glir i mi, sef fod Iesu Grist yn anffaeledig yn ei holl ymarweadiad, a'i waith, ymhob ryw wedd arno. Felly, a ydyw yn briodol cysylltu anffaeledigrwydd ac anwybodaeth a'u gil- ydd ? Y peth doethaf o lawer i ni ydyw gadael i'r anesboniadwy Hwn i'w esbonio ei hun trwy y cyfrwng y mae wedi ei addaw, ac fe fydd yr esboniad hwnnw yn sicr o fod yn glir, yn ddigamsyniol, yn Ddwyfol, yn tidynol, ac yn achubol. Gresyn fod yr Eglwys mor iach-" pan glafycho Seion yr esgor ar ei meibion ac ar ei merchad." Bydded i Seion ganu yr hen benill hwnnw, ac wrth e'l ganu ei weddio hefyd O na ddeuai'r hen bwerau Welwyd yn y dyddiau gvnt, Wrth broffwydo uwch ben yresgyrn, O na chlywn swn y gwynt. Dyma yn unig a roddir derfyn tragwydd- ol ar yr holl anhawsderau dychmygol a di- sail sydd yn ffynu mewn llawer dull a modd yn y dyddiau hyn. Yr eiddoch, &c, I S. PI ERCE.

I CYNLLUN 0 LYFRGELL AR GYFER •YSGOLION ELFENOL. At Olygydd y G. N. Syr, -Yn adroddiad gwerthfawr v Bwrdd Addysg ar yr Ysgol Haf Gymreig, aw- grymir y dylid cefnogi sefydiu liyfrgeiloedd ynglyn ag ysgolion dyddiol drwy arddang- os yn yr Ysgol Haf nesaf gasgliad o lyfrau cyfaddas. Mabwysiadwyd yr awgryrn gan Gyngor Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, ac awdurdodwyd yr Ysgrifenydd i gymervd mesurau er sefydlu llyfrgell o'r fath, ac i arddangos y llyfrau ddetholir yn yr Ysgol Haf yn Aberhoncldu y-n mis Awst. A gaf fi gan hyny apelio drwy eich col- ofnau am gynorthwy caredig awduron a chyhoeddwyr i wneyd y rhesr mor ber- ffaith ag sydd yn bosibl ? Ni chyfyngir y rhestr o angenrheidrxvydd 1 lyfrau Cym- reig, ond bydd lie yn y llyfrgell i lyfrau Seising cyfaddas yn ymdrin a hanes lien; chwedloniaeth, &c perthynol i Gymru. Treherbert. D. JAMES (Defynnog), Ysg. Cymdeithas yr laith Gymraeg