Gwyliedydd Newydd

f 7 l? rt? LIVERPOOL. SHAFTESBURY HOTEL. Mount Pleasant. Four Minutes' Walk from Lime Street and Central Stations. Cars from Landing Stage stop at the door. A High Class Temperance Hotel. Moderate Charges. Welsh spoken. Arran Monumental Works, DOLGELLEY. BRANCH AT TRAWSFYNYDD. J. & R. W. THOMAS, MONUMENTAL MASONS. ALL MARBLE WORK UNDERTAKEN, including Memorials in Granite and Marble. Cof-Seiri Marmor a Cheryg Beddau o'r gwaith goreu. Estimates Free. Distance no object. Anfonwch am y Prisiau. Why buy trashy Foreign made Watches, when you can obtain Reliable British Made Watches fully Guaranteed, in Gilt, Oxydized, Nickel, Silver, or Gold Filled Cases from G. E. OWEN, Watchmaker, Barmouth, at 35., £1 Is., [1175. 6d., and [2 2s. each in Gent's size, and;Cl 5s., [1 9s. 6d. and f 2 2s. each in Ladies' size. On receipt of Postal Order any of the above will be sent at sender's risk and cost. Money refunded if the Watch is not ap- proved of DYMUNA Mr. J. E. Morris,7 5 Arweinydd Hen Gor Meibion enwog Llangollen, yr hwn fu yn fuddugol yn rhai o brif ] Eisteddfodau y Gogledd, hys- bysu ei fod yn barod i wasan- ] aethu fel Arweinydd Cyman- faoedd ac fel Beirniad Cerdd- orol. Cyfeiriad :— 1 Central, Oak Street, Llangollen.

"John Penri,"? Y Merthyr Cymreig, t I'w gyhoeddi yn fuan. 1 f LLYFR SWLLT 1 AR HANES JOHN PENRI, f GAN D. Gwynfryn Jones, 3 ABERMAW. a Bydd y Llyfr yn cynwys rhai I ffeithiau newyddion. a a d Archebion ac Enwau Tanys- d grifwyr i'w danfon i'r si Awdwr, is

UlKWiiST A GWASANAETH G YMDEITHASOL. 1- Gan y PARCH. W. LL. DAVIES. cn y Plant Datguddir ffeithiau difrifol gan y gwahanol Gymdeithasau sydd yn gweithredu fel angelion gwarch geidiol y plant tlawd a diamddiff- yn. Mynegir gan Gymdeithas at- al creulonderau tuag at blant, fod 90 o bob 100, o achosion a ddeuant o dar eu sylw, i'w priod- oli yn uniongyrchol i'r ddiod fedd- wol. Dywed y rhai sydd vn ceisio ymgeleddu plant bach crwydrol a cholledig, (llawer ohonynt wedi eu colli nid o esgeulusdod yn unig ond o fwriad) fod 62 o bob 100, o'u tlodi a'u trueni yn gorwedd wrth ddrws rhieni meddw a diddarbod. Cyfrifai Dr, Barnado fod 90 o bob cant yn ei sefydliad ef oblegid ym- yfed y rhieni. Eto mewn cysylltiad ag ysgolion y Cyngor mewn parth o'r Brif-ddinas, sefydlwyd adran i ofalu am blant gwanllyd mewn corph a meddwl, ac yn eu plith, ceir 42 o bob 100 yn blant a'r tad neu'r Fam, neu'r ddau yn feddwon cyhoeddus. Ffaith ofnadwy arall ydyw fod 10 o bob 100 o blant ym- yfwyr yn dioddef a marw o'r dar- fodedigaeth. Onid cri waeol a bar- nol ydyw hon, dylai beri i rieni ein gwlad sydd yn caru eu hiliog- aeth fod yn llwyrymwrthodwyr a diodydd meddwol. Megis bugail, felly y praidd: Grymus ac argyhoeddiadol oedd oedd geiriau pregethwr poblogaidd o Birmingham, y Parch. J. H. Jow- ett, M.A., yn ngwyl flynyddol y National Temperance League. Yn nghwrs ei bregeth dywedai, buas- wn yn creu syndod dirfawr ymhlith praidd fy ngofal yn Carr's Lane, v Sabboth nesaf, pe'r ymddangoswn yn y pwlpud ac y dywedwn—fy nghyfeillion, yr wyf yn awyddus i ychwanegu fy nylanwad er daioni. Dymunaf gyfoethogi fy ngalluoedd yn y Ddinas hon, ac felly, yr wyf wedi penderfynu o hyn allan, y byddaf yn gymedrolwr. ac y dech- reuaf yfed diodydd meddwol. Bu- 3.5ai fy mhobl, y rhai sydd yn llwyr- ymwrthodwyr a'r cymedrolwyr yn xteddwl fod eu gweinidog yn colli arno ei hun, pam ? am y credent, y gallaf wneyd mwy o ddaioni heb y idiod. Caniattau hyn, pa wahan- aethsydd i fod rhyngof fi a hwyth- m." Golygfa ryfedd fuasai gweld ^weinidogion y Gair yn galw am 3U glasiad, ac yn ei yfed yn ol wag ymffrost ymyfwyr ar eu tal- -eni, ond diolchwn i'r nefoedd fod Weinidogaeth yn lanach nag y 3U erioed oddiwrth yr arferiad. Ac )nid teg yw, gofyn, tra y cydnab- 1eldir gan ymyfwyr y dylai gwein- dogion fod yn glir ac alcohol, pa- lam nas gall yr holl swyddogaeth tr holl aelodau ddod i'r un tir. 3rysied y dydd, pan bo yr holl eg- wys yn Ian oddiwrth y drwg yma, J ydd fel achar yn y gwersyll yn ■ hwystr i fuddugoliaethau yr eg- wys ar bechod a thrueni. ] )effroad yn ngwersylloedd Dir- I west Cyfeiriodd ein cyfaill Cynfor, eis- ( les, yn y golofn hon, at y symud- ( ad dirwestol ymhlith gweithwyr f leckington. Ceir symudiad arall I r droed yn Lloegr, ddechreuodd f n llwyddianus yn yr Iwerddon er's y eth amser yn ol. Mae i'r symud- d id enw anghyffredin-" The Catch f zy pal Crusade." Amcan yr ym- y yrch ydyw, llwyddo Dirwestiaeth, a rwy gymhell pob un sydd yn ar- ystio dirwest i geisio cael ei gyf r( ill o dan y faner. Mae y mudiad J. n llwyddo yn- ardderchog. Nid 4, w yr ymgyrch yn hollol newydd n Andreas, brawd Simon Pedr- II wn yn gyntaf a gafodd ei frawd E hun-Simon, ac efe ai dug ef at v r T^n,, » 0_1_ _7 1.1 1 V /i i?u.. ?icuYvii yn angeraaoi i newn perswad moesol. Pob parch £ ddeddfwriaeth ddirwestol can n )elled ag yr a, ond nis gallwn w vneyd y gwaith mawr mor effeith- ai ol os esgeulusir darbwyllo a tr )herswadio dynion. ai Pe bai pob dirwestwr yn Eg- — wysi y Tair Talaeth, yn pender- O( ynu gwneyd ymdrech o hyn i'r ir ;abboth Dirwestol yn mis Tach- b( vedd nesaf, i enill un dirwestwr m Lewydd o blith aelodau a gwran- gi lawyr, y fath gyfnewidiad er dai- hi A 'ni a effeithid vn eglwysi, cartrefi, Af. oJ 0 w c ardaloedd CyJ mru. w ?ewisiad Ueol i Gymru:- ^cy Credwn fod Cymru yn fwy ?o eddfed nag unrhyw rhanbarth Z rail o Brydain Fawr, i Fesur ewisiad lleol. Hyd y gwelwn, pr yma y prif bwnc sydd yn cael Cl ylw yn nghymanfaoedd ac ar e Ayfanau dirwestol ein gwlad. ca lis gallwn lai na chyfeirio at y weithgarwch diflin ein cydwladwr selog dros ddirwest,—Un ag y mae Senedd Prydain yn ei gydnabod fel gwr o awdurdod mewn pethau a berthynant i ddirwest-Syr J. Herbert Roberts, A.S. Mae ang- erddolrwydd ei sel a'i weithgarwch dros ddirwest yn sicrhau iddo wrandawiad astud yn Senedd ei wlad. Gwyddom am Iwyddiant rhagorol Syr Herbert, a'i hybarch Dad o'i flaen, gyd a'r diwygiadau dirwestol yng Nghymru. Dylem fod yn falch ohono, a'i gefnogi hyd eithaf ein gallu i ddwyn allan farn i fuddugoliaeth ynglyn a dewisiad lleol i Gymru. Mae'r egwyddor wedi ei chyd- nabod yn y Senedd drwy fwyafrif mawr, a chredwn fod mwyafrif mawr yn Nghymru yn barod i fabwysiadu deddf rhydd hawl i fwyafrif y bob 1 benderfynu a fyn- ant dafarn o gwbl yn eu, hardal oedd. Mewn prawf-etholiad yn Lloegr, pleidleisiwyd dros ddewisiad lleol, nid yn unig gan ddirwestwyr pen- boeth, ond gan lu o gymedrolwyr, a rhai meddwon. Y ffaith yw, mae nid o'ubodd yn hollol y mae canoedd o rhai sydd yn gysylltiedig ar fasnach mewn diodydd meddwol yn dal y cys- ylltiad i fyny. Mae cyfundrefn y Tai rhwym yn cyfyngu ar, ac yn llethu y tafarnwyr, ac o'r ochr arall credwn fod llawer ohonynt yn nyfnder eu calon wedi blino ar y busnes. Mae'r hanes calonogol geir o wledydd eraill lie mae dewisiad lleol yn ffaith ynddynt, yn peri i bob un sydd yn caru- sobrwydd, purdeb, a dyrchafiad ei wlad a'i genedl, hiraethu am weld y dydd pan y bo y fasnach mewn diodydd meddwol wedi darfod yn y tir. Dwy dreflan heb dafarn: Yn Sir Benfro, ceir dwy dreflan < ar lan afon y Cleddau yn glir oddi J wrth y fasnach mewn diodydd meddwol—sef Llangwm, a N olton 1 Haven. lechyd i galon yr ardal- wyr am fynu goruchafiaeth ar y I gelyn, gan ddechreu yn Jerusalem, < eu ardal eu hunain. t

-< LLITH O'R AMERICA I 1 n ty ysgnf ddiweadaf addewais roi vchydig o fy hanes yn Chicago. Wedi cael y Station, a bod dan arweiniad fy mab Cadvan, ffwrdd a ni nes dod i un o brif reolydd y ddinas peth nesaf oedd es- gyn grisiau nes cael ein hunain uwchben y trefwyr, mewn cledrffordd wedi ei chodi ar binaclau uwchlaw heolydd y ddinas gwneir hyn mewn heolydd bywiog a phobl- og er diogelwch y dinaswyr. Clywais cyn hyn fod llawer o gledrffyrdd yn Llundain yn cael eu gwneyd i'r amcan hwn yn dan- ddaearol, ond uwchddaearol yw y rhai hyn, a diau y bydd mwy o honynt yn cael 2u gwneyd yn y dyfodol. Beth bynag, wedi teithio o honom encyd o ffordd yn y tvedd hon, yn nghanol twrf y Tren dan Dellach am chwarter milldir nes cael ein lunain mewn llety cysurus. Gwalia House, yn cael ei ddal gan W. Deudraeth 1--f Ousea, 'i briod dau Gymro, pur, a siriol, ( m gwneyd eu goreu er gwneyd pawb fydd ] m dal cysylltiad a hwy yn gysurus gwel- r oddiwrth ei enw ei fod yn frodor o Pen- ] 'hyndeudraeth, a rhai blynyddoedd yn ol yedi enill cadair yn Eisteddfod Penygroes, Mr Gaernarfon. Gallaf gymeradwvo i jymry o'r Hen Wlad fydd yn dod i fyw i ( Chicago, ac mewn angen Iletv, y He hwn J el llety cysurus, yr oedd ar y pryd pan 'eddwn i yno saith neu wvth yn Hetya, ;£ ?c yn eu plith un Cymro o Lerpwl, gyfar- C yddais droion ag ef yn Nghorris, ac os wyf 'n cofio yn iawn, yn jWesleyad hefyd: laeth y ddiareb hono i'm meddwl lawer :> ;waith wedi dod i'r America, Cvnt y  wrdd dau ddynna dau fynydd." Cyfeiriad ? ty hwn yw, 2909, Wilcox Ave., Chicago, c un o Gapelau Cymreig o fewn ergvd areg iddo. Capel i'r Methodistiaid Cal- 1 naidd ydyw yn myn'd wrth yr enw Heb- y 3n, a'r gweinidog yw y Parch. John C. e ones. Capel mawr ac Eglwys luosog- g 50 mewn nifer, a'r Gweinidog yn l; Right 11 lan in the right place." Y mae John C. n n air teuluaidd yn mysg y Cymrv yn yr .merica, ac yn cael ei adnabod fel y mae d van Jones, Caernarfon, yn N ghymru. 9 lTedi eistedd i lawr a chael swper, oblegid r oedd 24 o oriau er pan y cefais bryd o'r laen. dim ond byrbryd yn y tren, pnvv daeth ar ymweliad a mi ond John C. id wyf yn gwybod pa un a'i yn ddam- 'einiol y daeth, ai yntau ei fod wedi deall m fy nyfodiad, oblegid y mae yr Amer- n :aniaid yn gallu ymddiddan a'u gilydd o wy y Telephone, a'r hyn oedd ychydig y mseryn ol yn eiddo personol, yn cael ei y yhoeddi megys ar benau y tai. Wedi [do ymddiddan yn frawdol a mi, gwah- w jdodd fi i'r cyfarfod gweddi, ac addewais eJ tau gan fod y Capel mor agos, a minau llach agos i dair wythnos er pan y bum ewn capel. Nid wyf yn synu at Dafydd an yn cael ei amcldifadu o dy yr Ar- w wydd, ei fod yn dywedyd, Fy enaid a u .raetha, ie, ac a flysia am gynteddoedd yr e<: rglwydd ond yn hytrach synu yr ydwyf E d dynion sydd yn proffesu crefydd, ac fc edi adduno bod yn ffyddlon i'r ty, yn te illu absenoli eu hunain o hono am fis E rfan, pan nad oes dim yn eu lluddias i a] d yn bresenol; ac eraill fedrant ganmol seiat gymaint a neb, ac eto heb ei myn- he ;hu yn amlach nag unwaith yn y cwarter. w refnwyd i'r gwr dieithr o Gymru i gael ie egethu boreu Sul yn Hebron, ac yn East ca nicago am ddau cyfarfod y boreu yn o ichreu am ddeg o'r gloch, a chynulleidfa ol ilwng o'r Cymry wedi dod ynghyd, y ei pel bron yn llawn, pur wahanol i'r hyn m ceir cynulliadau boreu Sabbath yn ar Nghymru: ar ddiwedd y tipyn pregeth gafwyd, gweinyddwyd y Sacrament o Swper yr Arglwydd gan y gweinidog ac yn y gweinyddiad, gwelais beth newydd na welais mo hono erioed o'r blaen; yn hytrach na bod pawb yn yfed o'r un cwpan trefnwyd nifer digonol ar gyfer yr aelodau o gwpanau bychain, a'r rhai hyny wedi eu Ilenwi yn barod a gwin, fel yr oedd pob un cael yfed o'i gwpan ei hun. Wedi i'r oedfa fynd trosodd, nid oedd amser i'w golli gan y disgwylir i mi fod yn East Chicago am ddau o'r gloch, bellder o 33 o filldiroedd. Cyrhaeddwyd y lie yn ol y trefniadau, a chaed yno gynulleidfa, o gwmpas 30 o Gymry, yn caru addoli Duw yn iaith ein mamau, ac yn aberthu cryn lawer er cael clywed yr Hen, Hen Hanes yn cael ei thra- ddodi yn yr iaith eu ganed: yr oeddynt yn falch o'm gweled, a minau yn falch o'u gweled hwythau yn dwyn mawr sel dros Arglwydd y Iluoedd mewn estronol wlad. Yr oedd y gynulleidfa yn cael ei gwneyd 1 fyny o hen bobl a chanol oed, a dim pobl ieuanc, a Richard Bowen fel arwein- ydd arnynt, Glan Ebwy yw ei enw Bardd- onol, ac yn Gadeirfardd hefyd. Wedi der- byn pob croesaw ac yr oedd yn bosibl ei gael mewn amser mor fvr, ar ol swperu, brysiwyd i gatchio y tren er cyrhaedd yn ol mewn pryd i oedfa'r hwyr i Hebron i glywed John C ac wedi ei glywed, dyna sydd genyf i'w ddywedyd. Pregethwr da iawn. Bellach amcanaf nodi rhai o'r pethau hynotaf a welais yn ninas boblog a phrysur Chicago. Synais yn aruthr at y rhan bwysig y mae y Street Cars yn ei gymeryd yn symudiadau y ddinas; miloedd bob munud yn teithio o foreu i hwyr dywedir i mi fod llawer o foneddigesau, ac y mae eu hamgylchiadau yn caniatau, mai eu hobi yw bod yn y Street Car o foreu i hwyr ac o ddvdd i ddvdd, ac o Sabboth i Sabb- oth teithio heb neges yn y byd, heblaw gweld a symud, a symud a gweld ond cofier fod y cerbydau hyn yn gwasanaethu yn rhagorol i fantais y ddinas, pan y mae y ddinas mor fawr yn 30 milldir o hyd a 10 o led, sut y gallai dynion fyned o'r naill gwrr i gwrr arall y ddinas onibai am y ] cerbydau hyn. Peth arall dynodd fy sylw oedd maintioli yr adeiladau, yn neiliduol eu huchder gwelais adeiladau mawrion yn Manchester a Birmingham a chlvwais gyda hyny am adeiladau Llundain, ond y ? mae yn debyg mai yn America y mae yr 1 adeiladau uwc.haf yn y byd beth bynag ] cefais fy nghodi mewn Elevatos 10 uchder ] llofft, ac yp; mhen uchaf y neuadd, wrth < sdrych i l2,;vr drosy canllaAviau yn nghanol ( yr acleilad, gwelwn blant bychain yn symud J yn y gwaelod gelwais sylw fy nau fab I aedd yn arweinyddion i mi, at y ffaith; f :hwarddasant am fy mhen, a dywedasant mai nid plant mo honynt, ond dynion. Yn A nvr, os methais i gymaint wedi fy nhodi 19 achder llofft, pa ryfedd oedd i Paul ddyr- é vsu wedi myned mor uchel a'r drydedd nef. e Diau y bydd llawer yn yr Hen Wlad yn J ;vnu at adeilad mor uchel, a rhai eraill vn s fechreu meddwl fy mod wedi myn'd vn 1 Yankee pur, ac nad oes genyf "fawr o v narch i'r gwir, ond beth feddyliech chwi c im yr hyn ymddanghosodd yn y Drych am ( Vledi 10, 1909, hanes yr adeilad yn ninas E Sfew York o'r enw Singer Building; y t TIae hwnw yn ol yr hanes yn 47 uchder a lofft o'r ddaear i fyny, ac yn 6 o'r ddaear ( it y graig, yr oil yn 53 mwy nag sydd o e vythnosau mewn blwyddvn, gorwedda ar Y )-J- erw o dir. ac y mae 5000 o swyddfeydd a Offices) ynddo, a dywed yr hanes mai hwn d 'w yr adeilad uchaf yn y byd: dyna i 1] :hwi fel y cefais i yr hanes ar ddu a gwyn ° m y Drych, ni welais i yr adeilad, ac nid vyf yn sicrhau i wiredd yr hanes gadaw- VI It + -I, -1 1 r L..1 "v.1.1\'Y1. G.L 1:JL\l.1. 1 1.1.YL1.LllLl pci un cii ei uuer- )yn ai ei wrthod a wnewch. Peth hynod irall a welais oedd y difrod a wneir ar jreaduriaid byw, megis gwartheg, defaid moch. mewn tair Stock Yard vn ddinas bum yn llygad-dyst o lawer' o •ethau mewn dwy Stock Yard, Armour Swift. Gwelais y moch yn sef- dliad Armour yn cael eu lladd GOOO yn < dyddiol a'r gwartheg yn ddyddiol vn < 500: dywedir i mi fod 14,000 o foch vn "I ael eu iladd bob dydd ar gyfartaledd vn ddinas, ac fel y gwelais i pan yn myned ( rwy y lie, nid wyf yn gallu ameu y gosod- ( leI. Yr oedd y moch yn grogedig wrth 11 u traed yn pasio heibio y dienyddwrt yr wn oedd yn gollwngeugwaed, ac yr oedd < n gwneyd hyny gydag un brathiad c aniatewch ei fod yn gollwng gwaed 10 c lewn munyd, yr hyn sydd yn debycach ei I )d dan y marc na bod oddiarno; fe wna ( yny 600 mewn awr, ac mewn diwrnod 10 J wr 0000 a phan gofir fod sefydliad cyff- I lyb yn St. Paul Minnesota, ac yn Sioux a 'ity yn Towa, ac yn Omahayn Nebraska, t syndod yw fod digon o foch yn y wlad i 'neyd y fath ddifrod, ar eu bywydau, ac a r y llaw arall fod digon o ddynion yn y g yd i fwyta y fath swm anferih o gig. a 'fer mynd i fanylion pethau fel y gwelais fl yn y lladd-dy mawr hwn yr oedd y moch a i mynd yn grogedig fel y nodais i heibio a allai 100 o bersonau, a phob un yn F i-vneyd ryw gyfran o waith ar bob ft ochyn wrth basio, a'r gwartheg yr un o odd. Dyna i chwi ryw gipdrem an- y herffaith ar y gwaith a wneir yn lladd- y li Chicago. Nis gwn a fydd rhyw hanes y irw fel hyn o ddyddordeb i'r darllenwyr. F JOHN OWEN. I ?l J O,l??N OIAIL-l iah

I -F, Colli y Gwynt. I I ble gebyst tybed yr aeth gwynt y dwv- .J u u iin ? Er Rhag. yr 22ain, dechreuad swydd- gol y gauaf. Ni chawsom, meddir, hyd y^ n oed un dydd o wynt dwyreiniol, nag :) chwaith ogledd-ddwyreiniol. Am ddeng y wthnos gron y mae gwynt mor y Werydd p 'edi bod yn chwythu arnom, ac oddiyno gl ieni y daeth ein tv- wyJ dd oer. w Cystadieuwyr Tri-ugain oed. I S Mae y Prif athraw Morris Jones, am t; 'neyd y beirdd a'r llenorion Cymreig, os y] wchlaw hanner cant oed yn benshiwn-  ;rs. Wrth feirniadu y farddoniaeth yn ^yj isteddfod y Coleg, Bangor, dywedai ei  ?d yn credu yn gryf yn ngwerth yr Eis- ■V1 :ddfod honno, gwnelai-betl-i y dylasai yr isteddfod Genhedlaethol ei wneyd, tynu = .lan dalent ieuanc ac nid rhoi gwobrau i len warriors." Pa reswm oedd fod beirdd inner cant a thri-ugain, yn cystadlu am obrau ddylesid eu gadael i'r rhai glas ac uainc. Eithaf peth yn wir! a oes modd re Lei Lloyd George tybed, i roi penshiwn w bum swllt i Cadfan, Dyfed, a Hawen, a'r R 1 o'r "hen deulu." Mae'r Proff. yn fawr ddylanwad gyda'r Canghellydd. Er w wyn y boys' onid gwell fyddai iddo yr fer ei dclawn ? lie

FY ADGOFION. (gan EGWEST.) II. Heblaw Evan Ellis yr oedd Lewis Mor- gan, Rhiw-felen yn flaenor yn Penegos, ffarmwr oedd ef, a bu yn gefn cryf i'r achos yn Bethesda tra bu byw. Yr oedd yn wr yr edrychai pawb i fyny ato, a chyfranodd lawer i'r tlawd a'r anghenus. Byddai ym- borth ar ei fwrdd yn wastad, fel i ddisgwyl rhyw rai i gyfranogi o hono. Yr oedd efe yn wr unplyg a hynod o onest. Bu ei fab hefyd yn flaenor, sef Morgan Morgans, ond symudodd ef o Benegos i le a elwir Nant- yr-eira, trwy ei briodas, a chafodd Wesley- aid Penegoes gryn golled a drodd yn enill i Wesleyaid Abergynolwyn ar ol hyny. Blaenor arall fu yn Bethesda oedd John Morgan, saer troliau oedd ef. Yr oedd ef yn fwy analluog i siarad nag ydoedd Evan Ellis. ond yr oedd yr ychydig a ddywedai yn cynwys llawer iawn, a'i dduwioldeb uwchlaw amheuaeth. Yr oedd ei feibion yn gantorion gwych, ac yr oedd ei fab John yn gerddor da, ac yn arweinydd galluog. Yr oedd gan John Morgans yr amser hwnw fantais ar y rhai a fu o'i flaen i wella llawer ar ganiadaeth y Cysegr yn Bethes- da, fel cantor a cherddor. Daeth John Wood y Coed-cae, Bronsale, wedi hyny I swydd o flaenor, ac efe a enillodd radd dda ynddi. Yr oedd ef yn meddu a'r ddawn ymadrodd llithrig, a meddai wyb- odaeth eang yr hyn a gymmhellodd y Frawdoliaeth i roi anogaeth iddo arfer ei ddawn ar gyfer y pulpud. Ni bu yn hir iawn cyn cael ei osod i lawr ar y Plan fet Cynghorwr, ac un doeth iawn ydoedd. Nis gallaf ddyweyd pryd y daeth Edward Wood ei frawd yn flaenor. Ond gwelais ef er ys wyth mlynedd yn ol dan afiechvd trwm, yr hyn a derfynodd yn ei farwolaeth fel y deallais ar ol hyny. Yr hyn sydd yn peri syndod aruthr i mi yw y rhwygo a'r chwalu sydd wedi bod ar deuluoedd ardal Penegos. Y mae llawer wedi eu chwalu gan amgylchiadau, ond mwy o lawer wedi eu symud gaii angeli. Nid wyf yn gwybod ond am un neu ddau o bersonau sydd yn aros, nes yr wyf yn barod i ddyweyd, A minnau a adawyd fy hunan." Ond y Pregethwr Cynorth- wyol cyntaf i mi i'w cofio. a fvdda yn dod l Benegos oedd Robert Jones, Frongoch, Darowen, a Cwmlywy ar ol hyny. Ond yn tLlwyn-y-ffynon, Abercegir yr wyf yn si gofio gyntaf, pan aethum i Factory Cwm-Ilywy i weithio. A'r llall oedd John [ones, Esgir Fach, gerllaw Rhvdvfelm, inner wrth ei alwedigaeth, a bu ef yn fyddlon iawn i Wesleyaeth, er nad oedd ei wybodaeth ond cvfvng. Un arall hefyd wyf yn ei gofio oedd Edward Roberts, Ty Jcha, Llanbrynmair. Yr oedd yn nodedig im feithder ei bregethau, yr hyn oedd yn i erbyn gan lawer, ond efe a aeth i'r America, lie ni bu byw ond am dymor byr, L bu farw, a chladdwyd ef vn Mvnwent rumbling, gerllaw Veneddoci, Sir Van- vert, Talaeth Ohio. Ond vr wvf vn cofio lau arail hefyd, sef Lewis Meredith (Lewis jlyn Dyfi), a Richard (Caradoc) ei frawd. 3u Lewis yn gorwedd am dair blynedd rwy iddo gael cvstudd trwm, ac yn yr Lmser hwnw y cyfansoddodd ei Flodau jlyn Dyfi am yr hwn y dywedai y Beimiaid i fod yn meddu ar swynion gwirioneddoi rr awen." Bydd genyf ragor i'w ysgrifenu .m y ddau frawd galluog, mewn ysgrif Idyfodol o adgofion am Wesleyaid Cwm- line, ac am yr hen Factory Wlan. Yr ,eddwn i yn bur ieuangc pan ddechreuodd Villiam Lewis, Coris a phregethu. Yr yf yn ei gofio ef ac Hugh Rowlands, uriansena, yn dod i tJenegos ar nos Sabboth yn lied fuan ar ol iddynt gael eu rhoddi ar y Plan. Ni byddai Hugh yn pregethu ond yn lied anfynych. Ni feddai ef ar y gallu i feddai William Lewis, ond vr oedd vn idyn hynod o gywir, a byddai vn dwyn mawr sel dros Weslevaeth. Ond yr oedd William Lewis yn ymadroddwr hylithr, a daeth yn hynod- o boblogaidd. Yr oedd ;i iaith yn goeth, a'i feddyliau vn uchel 3. Jhur, ac yn hynod o ran eu gwreiddioldeb. Ychydig iawn o'r eilfvddu a arferai, ac nid 3edd yn debyg i neb ond iddo ei hun. Yr )edd ei bregethau yn wastad yn gynnyrch neddwl goleuedig a gwybodaeth eang. fr oedd yn ddyn hynod o siriol, ac nid )edd dichell yn agos ato, ac yr oedd yn ;ael ei hoffi gan bawb. Pregethwr cyn- )rthwyol arall wyf yn ei gofio yn dod i benegos oedd John Owen, neu John Owen :orris, fel y byddem yn ei alw. Yr oedd ohn Owen yn pregethu cyn i mi ei gofio. )yn hynod o ddirodres oedd efe, vn hvnod im ei onestrwydd a'i gywirdeb, ac yn rynod gymeradwyfel pregethwr. Gwnaeth ,lr. Owen lawer o wasanaeth i Grist, ac i .chos Wesleyaeth, a daliodd i wneyd tra y ;allodd, a gellir cymhwvso y geiriau hyn .to, sef Coffadwriaeth y cyfiawn sydd endigedig." Heblaw y rhai a nodwyd un rail hefyd fu yn hynod o ddefnyddiol i chos y Wesleyaeth fel dyn, Cristion a )relgethwr oedd Robert Jones, Llwyny- ynon, Frongoch gynt. Efe oedd perchen- g y tyddyn hwnw. Bu y teulu yn byW n y lie hwnw am lawer o genhedlaetliau n ol, ac Eglwyswyr selog oeddynt. Ac n ei ddyddiau boreuol, Eglwyswr oedd Robert Jones hefyd. Ond nis gallaf roi oleuni ar pa fodd y gadawodd yr EglwyS c ymuno ar Wesleyaid. Fe allai mai yn oedd y rheswm. Bu iddo werthu y 'rongoch sydd yn ymyl Llan Darowain a hrynu ffarm araIl yn ymyl pentref tawel .bercegir, a chan fod ganddo feddwl chel am ganlynwyr y dyn mawr a duwiol wnw, sef John Wesley, penderfynodd muno a hwynt yn Abercegir. Ni bu aros n hir yn Cwmllywy, fe'i gwerthodd,a hrynodd ffarm arall yn nes i Abercegir o'r aw Llwynyffynon. Y cof cyntaf sydd enyf am dano ef ydyw, pan aethum i eithio i hen Factory Cwmllywy yn V wyddyn 1848. Un hynod iawn oedd .obert gyda golwg ar bethau y byd hvsrn a y bu ynddo. Nid oedd yn gofalu ond i nesaf peth i ddim dros drELnoetti yn ystyr o hau a medi, na chyda dim arall berthynai i amaethyddiaeth gan ei fod r wastad ar ol.

"Pwy sy'n mynd adref ?" I Bob nos pan yr ymwasgara Ty y Cyff- din, fel y deuant allan gofynna y drysa* r i bob aelod, Pwy sy'n mynd adref"- helyw yr hen amseroedd yw hyn. Ystal" m yr oedd yr holl aelodau a drigent y11 un cyfeiriad yn ffurfio gwarchodlu 1 :bnvng y Llefarydd adref. 1