Yr Udgorn

NODION A HANESION. Tymestl yn yr Amerig. Hysbysir fod tymestl erwin anghyff- redin wedi ysgubo dros ranau o'r Amerig yn ystod y dyddiau diweddaf, gan g-'U difrod mawr. -4 Ffortun Clerigwr. Gad^wodd y Parch. C. Mil ward, o Hasting, eiddo ar ci ol yn werth i i o, logp —Yn Carlisle gadawodd gwas fferm o'r anw Richard Moore ar ei ol eiddo yn werth 1,221 p. *■ U. Damvvain Angeuol Hynod. Cyfarfu dyn ieuanc a'i ddiwedd mewn modd lied hynod yn Tal porte)", y dydd o'r bl ien. Yr oedd yn mynd ar ei feisicl ar hyd llwybr a ai gyda glan aton, ac aeth y beisicl yn erbyn carreg nes y taflwyd y marchog oddiarno i'r dwr, a bu foddi. v 11- Marw Meddyg Ddydd lau diweddaf, yn Abergele, bu farw Dr. John Lloyd Roberts, un o'r swyddogion iechydol hynaf yn Ngogledd Cymru. Bu yn dal y swydd am tua deugain m'ynedd. Yn ddi- weddar yr oedd yn ngwasanaeth Cyngor- Gwledig- Abergele a Chyngor Dosbarth LlaneUvy. j Marw'n y Pwlpud. Bu farw'r Parch. Llewelyn Lloyd Davies, ficer \r Eglwys Wen, ger: Caerdydd, yn mhulpud Eglwys St 1 Malhias, Treharris, nos Fawrth di- weddaf. Yr oedd wedi pregethu am tua haner awr, pan yn sydyn rhoes ei law ar ei ben a syrthiodd i lawr. Pan ddaeth meddyg ato canfuwyd ei tod yn hollol farvv. Teisi ar Dan. Y mae llawer o deisi wedi mynd ar dan yn nghymdogaeth y Rhyl yn ystod y deuddting mis ditteddat, a chredir fod rhywun neu rhywrai yn eu rhoi ar dan yn fwriadol, gan y methwyd a rhael allan yr achos o'r tAn ynglyn a'r un o honynt. Y noson o'r blaen aeth tas fawr ar dan yn Meliden, vn agos i'r R liy- Sanoddwyr yn Cweryla Bu digwyddiad lied gyfFrous tuallan i D)r Cyffrediii yn gynai fore Iau diweddaf. Dechreuodd Undebwr a Chenedlaetholwr ymgecru yn y Ty ac ar ol mynd allpn aeth o ddrwg i waeth. Rhoes un her i'r Hall i'w ond daeth nifer o'r aeloJau Seneddi I yno a gwahati- asant y ddau cecrus. Troi ei Got. Yn Nhy'r Cyffredin, y dydd o'r blaen, cafodd Mr. Jones Cremlyn, yr hwn fu ddwywaith yo ymgeisydd Toriaidd tros Orllewin Caerfvrddin, ei n ) i Mr. Ibngworth. Prif Chwip y BLiiJ Ryddfrydol Hysbysir fod Mr. Ju,ics Cremlyn wedi t oi ei got ac wedi ymuno a'r B'aid Ryddfrydol Dywed uad yw'n cydive'ed a'r Toriaid arDdiHyo !_) M1 icth n u' ar gwe>tiv\n L'ster. »- Gwaredu Hen Wraig o Oy oedd ar Dan Ltwyddodd hedugoidwad i waredu Mrs Ellis, Bala, yr hon sy'n 85 mlwyJd oed, ac yn fodryb i'r diweddar Mr Tom Ellis, A.S., o dy cedd ar dan, yr wyth- nos ddiweddaf. Dyvv edwyd wrth yr beddwas fod swn gruddfan i'w glyu ed inewn ty oedd ar Ian y Ifyn, ac aeth yno. Clywai yntau y swn a lhorodd i mewn i'r ty, a chanfu y lie ar du i ac yn llawn o fwg. Yn y llofft cafodd yr hen wraig, yr hon oedd ei hun yn y ty, yn gorwedd ar y UofTt ac yn ymladd am ei lianadl. Gydag anhaw sder mawr car- iodd hi i dJioelwch. Canfod Corff GeneLh Golledig. Iau di weddaf canfuuvd clIrlT Miss Rose Price, Sunny Side, Rhv!, yn Llyn Cern y Pandy, yn abos i waith priddleini Cefn y Pandy. Yr oedd Miss Price ar goH er's pum' wythnos. Y dydd y collwyd hi o'i chartref cododd yn fore iawn gan gw-yno with ei mam tod cur yn ei phen, a dywedai j ei bod am wneud cwpanaid o de. Pan ddaeth ei mam i lawr yn ddiwtddarach methai a gweled ei merch yn unman, ac nid oedd argoel ei bod wedi g-wneyd te lei y dywedasai y Buwyd yn chuilio am dani yrr.hobman, ond j yn ofer, hyd nes y ca-.d i ch.tff ddydd I lau. Anafu Mr. Balfour. I Cafodd Mr Balfour ei anatu'a dost pan yn modurio rhwng Antibes a Cannes yr wythnos ddiweddaf. Tafl- odd bachgen bychan garreg pan oedd y modur yn pasio a tharawyd Mr. Balfour yn ei wyneb gan y garreg. Cafodd archoll ddofn ar ei drwyn ac yn agos i'w lygad chwith. Gwe.thu Ystad Gymreig Yn Nghorwen yr wythnos ddiweddaf bu y Mri Knight, Frank, a Rutley, yr aiwerthwyr adnabvddus, yn thoi nr- werthian^ ar Ystad llendre Arddwy- faen, yr hon sydd oJJe itu wyth milltir o Gjrwen, mc yn cvnwy s saith o fletmydd. Gwerthwyd yr oil gyda'u gilydd am 11.700P. Erchyllderau Mexico. Dywedir fod tua cant a haner o filwyr wedi eu dienyddio yn jojulta, Mortlos. Yr oedd y dynion wedi gwrthod ufuddhau, A gosodwyd hwy yn rhesi, fesul dwsi'i, yn erbyn y mur a saethwyd hwy. Dienyddiwyd yr ol mewn llai na haner awr. Pan oedd y rhai olaf yn mynd i gael eu saethu syrthient ar draw s cyiif meirw eu cymrodyr. Wedi hyny taflwyd yr holl gyrff yn bentwr i ffos ddofn. •if Llong yn Suddo. Yr wjthnos ddivveJdaf suddodd y l'ong Balder, berthynol i Mri. \V. Thomas a'i Feibion, pan yn cael ei thynu o Cushaven. Codwyd y criw i fynu gan y Vulcan. Yr oedd y Balder ar ei mordaith o Hambu gi Poole, yn ngofal Capten Hughes, Amlwch, a chafodd ei churo'n enbyd gan y storom nos Lun. Dechreuodd ollwng dwr a nuthid a g"-eith-lo'i- pynipiau, nes y bu raid i'r criw ei gadael. Suddodd ym- hen yr a" r a haner ar ol i'r criw tynd ohoni. 11 Damwain Angeuo' gydag Awyr- long Cafodd swyddog arall o'r f' ddln ei ladd yr wythnos ddiweddaf drwy ddamwain ddigwyddodd i ehedlong. Enw'r dyn ieuanc antfodus oedd Lieut. Hugh Frederick Treeby, yr hwn oedd dan ywrs o addysg yn Ysgol Ehedeg Upavon. Aethai i fynu yn ei ehedlong ei hun, 3 phan tua'r uLhùr o tua cant a haner o droedfeddi digwyddodd rhywbeth i'r peirianau a disgvnodd y llong i lawr ar ei phen. Cafodd Mr. Treeby ei ladd yn y fan. Tan mewn Fferm yn Lleyn Yngynarfore Iau diweddaf torodd tan allan yn Penhyddgan, ger Nefyn, fferm a berthyn i Gyngor Sir Caernar- fon, ac s y 'n cael ci d d gan Mr. R W. Pritchard, fel tenaut Canfuvvyd y tin, gyntaf gan fachgen ieuanc a ddig- wyddai basio ar ei feisicl, ac oherwydd ei hysbysrwydd an^serol liwyddwyd i waredu deuddeg o wartheg r hag cael eu llosgi Liosgwyd peddir o deisi, y rhai oedd yn werth tua thri chant o bunau. Bernir mai mellten gyneuodd y tan. Damwain Erch. Cyfarfu Thomas Davies, dyn ieuanc pedair ar bymtheg oed, a damwain ddifrifol iawn yn chwarel Bankfield, y dydd o'r blaen. Yr oedd yn ceisio neidio ar y gyntaf o res o wageni pan y llithrodd ei droed a syrthiodd ar dtaws y rheiiiau, ac aeth olvvyn flaen y wagen trosto. Aetli yn rhwym rhwng yr olwyn ol a'r echel Cyn y gallwyd stopio'r cdf) I a'i tynai aeth yr holl wageni oddiar y rheiiiau gan lusgo Davies gyda hwy. Bu raid tynu un olwyn ymaith, yr hon a bwysai tua pymtheg cant, cyn y liwyddwyd i gael Davies yn rhydd. Yr oedd wedi ei archolli'n erchyll, ond yr oedd bywyd ynddo er hyny. Beth wneir a Ll\fr Fienan ? V n Nghyngo r feslnrog )-r xi-I ti-n,)s ddiweddaf cynygiodd Mr Cad«-aladr Roberts fod llyfr Renan ar Fvwyd Crist" yn cael ei dynu o'r Ilyir-eil yhoeddus a'i losgi. a dywedai y c..i y llyfr ddvlanwad dr, ar feddyliau'r ieuenctyd a'i da lienai Sylvvyd gan eraill o'r aelodau fod Cyn^or Eglwysi Rhyddion yn y dref. a Cliyngor Gweinid<^gion, ac os oedd y llyfr mor ddnq; a hyr.y y buasai y C\nghorau a enwyd yn protcstio yn ei e:byn Yn y diwedd pasiwyd trwy fwyafrif i ofyn i B»A\'llgor y Uyfrell wneud adroddiad ar y mater, gan fod ihai gweinidogion a diaconiaid ar y pw)llgor hwnw. < Y Cymro Hyn if yn y Byd. Vn ol pdb ty, y Cymro hynaf yn y yd yw Mr Tho nas Morris, yr hwn sy'n byw yn \Ve>ternville, Nebraska, Er ei tod yn awr yn ddinesydd Americanaidd, ganed ef yn ystod U\rnasiad Sior y Trydydd, yn mhen- t cf Berriw, Tre'aldwyn, ar Ionawr j5, 1 1. V mae felln, N-ii gant ac ugain nil Aydd oed Amaeihur oedd ei dad, a hi farw p m oedd Thomas Morris yn dei, blwydd oed. Prentisiwyd y.bach- gen yn grydd a dilvnodd yr alwedig- aeth hono hyd 1S71, pryd yr ymfudodd i'r Amerig. Y m le'r hen wr yn ym- Infrydu yn y H .?'h- y bu fyw mewn tair canrif. Collei uni<tJ Plydain Fawl I a'r I?erddon, Hotruddiaeth yr ?'r'?ydd Lincoln, a'r tro cyr taf y rhoed i !a?r y r tUP-f 014'? t dra?s y werydd.

BYGWTH GWRTHRYFEL YN ULSTER. ARGYFWNG PWYSIG. Yn ol fel yr hysbysir yn thai o'r newyddiaduron Seisnig, y mae'r sefyllfa wedi gwaethygu'n ddirfawr yn Ulster yn ystod y dyddiau diweddaf. Ddiw- edd yr wythnos bu Syr Edward Carson yn cynal cynhadledd a'i ddilynviyr yn Craigavon, a chyhoeddodd maniffesto. Y mae ilawer o wirfoddohvyr "-edi cvraedd i Uister, ac y mae cyffro a phryder mawr yno o barthed i'r argyf- N", ri Y mae rhai o swyddogion y Hytldin wedi rhoddi i fynu eu comisiun yn lutrach nac ufuddhau i'r gorchymyn i fyn'd i Ogledd yr Iwerddon. Ddydd Sadwrn gwysiwyd yr Ysgrif en) dd Rhyfel i Baias Buckingham gan y Urenin, a buont mewn ymgynghoriad am yn agos i awr. Cyn cael ei dder- byn gan y Brenin bu Cyrnol Seely mewn ymgynahoriad a Mr. Churchill yn y S., yJdfa Rytel. Wedi hyny bu gyda Asquith, a chynhaliwyd y Cyngor Rhyfel. Bu Arglwydd Roberts a Syr John French hefyd yn Bucking- II ham Palace, a bu Mr. Asquith mewn ymgynghoriad a'r Drenin drachefn. LLOSGI EGLWYS BROTESTAN- AIDD. H) sbyir foJ Eglwys Brotestanaidd yn Belfast wedi ei llosgi bron yn llwyr, ac fod y Beibl a'r arwisgiadau wedi eu cicio i r heoiydd a'u lluchio o gwmpas. --0--

I Cyrff Babanod mewn Bocs. DARGANFYDDIAD ERCHYLL. Gwnaed darganfyddiad arswydus iawn mewn ty yn Edinburgh, y dydd orbiaen. Yr oedd dynes wedi bod yn lletya yn y ty ac wedi ymadael heb dalu I am ei llety gan adael ei bocs ar o! yn y stesion, yr hwn a ddygwyd i'r ty ychydig ddyddiau'n ol. Pan agorwyd ef canfuvvyd ynddo gyrff tri o fabanod. Yr oedd un wedi gwisgo at yr esgyrn. un arall yn galed fel carreg, a'r trydydd wedi hen ddadgyfansoddi. Yr oedd y bocs yn y stesion er y 4ydd o Ionawr, a rbaid tod un corff wedi ei gario ynddo er's blynyddau, meddir. Bu'r ddynes yn lletya mewn llawer o dai, ond nid oedd wedi symud ei bocs o'r stesion. Y diwrnod v dygwyd ef i dy y llety- illorwyn oddiyno ar un- waith ac an-heuodd y wraig fod rhyw- beth allan o ie ac agorodd y bocs, a gwelodd ei gynwys arswydus. Yrnddangos i y babanod yn rhai ieuanc iawn. Yr oedd un wedi ei rwymo rncwn papur, a'r ddau arall mewn ben garpiau. Yr oedd y ddynes oddeutu deugain oed, ac y mae'r heddlu yn ceisio dod ar ei gwarthaf.

-0- Yn Mhwllheli. I'EFN'OGIR 170B HOMAD CAN DYSTIOLALTH LEOI.. Os oes ar y darllenydd eisieu cryfach pra wf na'r mynegiad canlynol o brofiad un o Bwliheli, beth all hwnvv fod Dywed Miss F. Jones, Arley House," West End Parùde, Pwllheli — "Trwblid fi yn ddirfawr beth amser yn ol gan boen iu ar draws yr elwlod. Cefiis y lumbago hefyd, a phrin y gallvvn sefyil yn syth ar ol gwyro. "Teimlwn yn wael am an:ry\v ddyd-ii iu, ond y pryd hwnw cynghor- wyd fi an ffrynd i gymeryd Doan's Backache Kidney Pills, a da genyf ddvveyd iddynt fy nguella Gallaf eu cymeradwyo'n ddibetrus ar g-yfer ar- wyddion o ddrwg ar yr elwlod. Buont yn effeithiol iawn yn fy achos i. (Ar- wyddl.\yJ., F. Jones." Mae Doan's B tckache Kidney Pills yn rhydJbau cas^Jiad ac enyniad yr elwlod. ac yn hyrwyddo llifiant rhydd o'r ysvvigen, fel ag y mae gwenwyn uric acid, a,- sy'tl achosi cri-dcyniaiau, poen yn y celn, grafel, diffyg ar y dwr, a chymaint o anhvvylderau eraill, yn cael ci sym H.1 o'r corff. Pris 2s. 9c. bocs, chwe' bocs -im 13s. 9c gan bob siop\\r, neu oddiwrth v FoMcr McCieilan, Co., 8, Wells St ec, Oxford Street, London, W. Peidiwch g"fyn .in kidney pills, gofyn- wch yn am Backache Kid- ney pins, yr un math ag a gafodd Miss Jones, j

I Gyhuddiad o Dwyllo gyda Chyfrifon. n Nghaerdydd yr wythnos ddi- weddaf, dygwyd tri swyddog Bwrdd Cano! Cymru, sefVV Crynant Griffiths, William Seymour a David Williams, i sefyil eu prawf drachefn ar y cy huddiad o dwylio gyda chyfrifon y Bwrdd ac o gadw arian berthynai i'r Bwrdd. Yr oedd chwaneg o gyhuddi-'dau yn eu herbyn cr y pr)d y dechreuwyd y prawf. Cyhuddid Griffiths o ddwyn 4i8p., a hefyd dri swm o p., I a 4P., yr oil yn 1913. Yn achos ;ymour yr oedd tri swm yn 1911 a 1912, ac un yn 1913, yn cyraedd i 7P a chvhuddid ef ym- hellach o dwyllo gyda'r cyfrifon drwy beidio thoi i lawr y swm 45P., sef arian y BwrdJ, Ar Mawrth 31, 1913, pan wnaed yr archwiliad diweddaf ar y cyfriton, dyledswydd Griffiths oedd trosgivvyddo drosodd unrhyvv weddill ddangosid ar y llyfrau. Dangosai y llyfrau fod symiau mavvr- ion yn ddyledus oddiat Griffiths i'r liwrdd, ond nid oedd yr arian yno. Dywedai Griffiths a Seymour na vvydd- ent beth oedd wedi dod o'r arian. Gohiriwyd y prawf hyd heddyw (ddydd Mawrth). I

Evan Jones Y Plas. Ei athraw bd ddonol oedd Sion Wyn o Eifion, y bardd gorvveddiog y cvfeir- iwyd ato, yr hwn a fu feily am tuag ugain mlynedd. Mynych yr arferai ein gwrthrych adrodd fel yr al ferai yn llanc ieuanc fyned at ei hen athraw, gan sefyil yn ymyl erchwyn ei wely a rhwng Sion Robert a Sion Wyn y treuliai ei oriau h;¡J¡¡JdenoJ.g'}'da'r hlaeriat i ddysgu Duwinyddiaeth, a l chyda'r olaf Farddoniaeth. Trwy igynoithwyei hen athraw gorweddiog (a byddai ganddo ami i stori ddigrif i adrodd am dano) y meistrolodd y cynghaneddion, a hynny pan yn bur ieuanc. Wedi iddo ddechreu eniil ei adenydd ce:d ef yn cvstadlu ar destynau barddonol a rhyddiaethol yng nghyfarfodydd cystadleuol y cylch. Liawer gwaith y bu yn fuddugwr ar englynion o dan feirniad- aeth Eben Fardd ond, yn anffodus, y mae rhai o honynt wedi myned ar goll. Yr oedd ei gof mor hynod o dda fel y cymharai un ef i dragwyddoldeb ac ymddiriedai yntau gymaint yn ei got fel ag i esgeuluso ysgrifennu ei gynyrchion, a bu hyn yn golled ddy- bryd mewn amryw gyfeiriadau. Cyhoeddid, yn y blynyddoedd hynny, Yr Eifion," ym Mhwllheb, a gyf- j newidiwyd wedyn i'r "Arweinydd"; a chawn ei fod ef yn ysgrifenydd i'r naill a'r Hall o'r newyddiaduron yna. Dengys ei lythyrau i'r Arweinydd," am y flwyddyn 1856, ar "Y madroddion Amhriodol mewn gweddiau a phreg- i ethau, pan nad oedd ar y pryd ond prin ugain oed, feddwl craff a divvyll- iedig ynghyd a barn onest ac anni- bynol. Dyfynwn engraifft o hyn, a sieryd drosti ei hun am ei graffder a'i feddylgarwch :— "ln pelh yr ydMyf wedi dal s) lw aruo y.iyvv liyn —ti-d Jliiwer with t-ou am gorff dyn o bridll y ddaear, yn sial ad am dano fel pe bai bridd yn awr. Pridd yw dy gorff" iricddyut pridd yu liiodio, pridd yn gwe!ed, pridd yn clywed 1 ddangos ffolineb y dywediad hwn, gosodwn ddynes yn lie dyn. Gwnaed corff dynes o aell Adda ac am hyny aFgNvru yw ei ehortf hi "lae yti yr Vsg'ytbyr a:r fel hyn-Pi-i(iii m-yt ti, ac i'r pridd y dychvveli": ond gwy r pawb na fwriadwyd ini gredu mai nid cig a g.vaed yw ein cyrtf gair ffugyrol yw, yn gosod allan ddefnydd y peth yn lie ei syhvtdd. a'i fod i'w ddeall felly gui bawb Nid yw yn addas galw corff yo bridd mwy na galw y ddaear yn ddim ncu gorff dynes yn I itseii' gwir." Bernid ar ei syniadau gan rai ysgrif- ennwyr ac yn ei amddiffyniad dengys feddwl wedi ei drwytho a'r Ysgrythyr gyda'r ysbryd boneddigaidd a'i nodweddai trwy ei oes. Yr oedd yn gadarn yn ei bwnc, a'i amddiffyniad yn anwrthwynebol. Annibynwr ydoedd, a bu ei gysylltiad yn agos ac anivyl ag achos crefydd yn Chwilog bron o'i gychwyn cyntaf. Codwyd ef yn ddiacon g*! yr eglwys p"n yn bur ieuar:c. Llafuriodd dros yr achos yn egniol pan oedd yr hen g^pel yn Nglan-y-wern. gyferbyn a thy n phrewyJtod Sion \Vyn,-ufI o'r ddau dy a breswylir yn awr gan Myrddm Fardd. Bu yn offeryn blaen- liatv i adeiladu y capel newydd yn uwch i fyny, ac wedyn i adgyweirio hwnnw mor hardd ag ydyw. Y mae hanes yr achos Annihynol yn Chwilog yn anwahanol g-ysylltiedig ag hanes Evan Jones a dywedai un gweinidopf, ddydd ei gynhebrwng, y byddis yn vsgrifennu hanes Evan Jones pan yn ysgt ifennu hanes yr achos Annibynol yn y lie. Bu yn flaenor ffyddlon yno am dros banner can' mlynedd ac ar ei ysguvddau pared ef y bu cynhaliaeth yr achos i fesur mawr. — (Isfrvn yn y G'euiiiea Gwyl Dewi). --0-- I

Helynt Mawr yn Paris. Y mae cyffro mawr yn Paris mewn canlyniad i lofruddiaeth M. Calmette, golygydd nevvyddiadur, gan wraig M. Carllaux, Gweinidog Arianol y Llyw- odi aeth Ffrengig. Aeth y foneddiges i swyddfa'r golygydd a saethodd ef yn farw, oherwydd, meddai hi, ei fod wedi cyhoeddi ensyuiada;: am ei g wr yn ei nevvyddiadur. Prydnavvn Gwener claddwyd gwedd- illion M. Calmette, a g)-i-ted ag yr oedd y seremoni drosodd bu cryn heiynt yn heolydd y ddinas. Y mgasglai tyrfa- oedd at eu gilydd, ac yr oedd yn am- lwg fod y naill haner o honynt o blaid Carllaux a'r lleill yn ei erbyn. Gwnaed yr helynt yn waeth drwy i arolygydd yr heddlu dybio e: fod mewn perygl am ei tywyd a thaniodd lawddryll. Ni anafwyd neb gan yr ergyd, ond wrth ei swn cyffrodd y dorf a bu yno derfysg mawr. Bu raid cael mcirch- filwyr i wasgar y tyrfaoedd, a chymer- wyd amryw o'r terfysgwyr i'r ddalfa. I --0--

Cynygion Newydd y Llyw- odraeth. A FYDD ETHOLIAD YN FUAN ? Yn ol un newyddiadur Seisnig pwysig credir y bydd i'r Prif Wt nidog ar ran y Cyfrin Gyngor, roi cynygiad ffurfiol i'r Wrthhlaid yn fuan, sef pan ddaw Mesur Ymreolaeth yn ddeddf, yn ogys- tal a Mesur Dadgysylltiad a Mesur yr Ami Bleidleisiau, y bydd y Llywod- raeth yn barod i gynghori ei Fawrhydi i ddadgorffori'r Senedd, a rhoi'r cwest- iynau o flaen y wlad. Pe bae i'r Withblaid fod yn foddlon i dderbyn y cynygiad, y tebygolrwydd yw y cymerai etholiad cyffredinol le tua diwedd Mehefin neu ddechreu Gorffcnaf.

u Gwnaed colled o fiioedd o hunau yn Bradford y dydd o'r blaen drwy i ys- tordy mawr fynd ar dan yno.

MR. LLOYD GEORGE YN HUDDERSFIELD. Y LLYWODRAETH A'R AR- I GYFWNG. f)1I TROI YN OL Bu Mr Lloyd George yn anerch dau gyfarfod mawr yn neuadd drefol Hud- det-sfield 'dydd Sad wrn diweddaf. Yn y prydnavvn y traddododd ei araith bvvysicaf, gan y gwnaeth yn ystod yr araith hono fynegiad pwysig gyda goiwg ar y bygwth yn Ulster. Yr wyf yma," meddai, ar ran y Llyvvod- raeth Brydeinig i ddweyd hvn, eu bod yn myn'd i vvynebu'r bygythion hyn gyda'r penderfyniad rnvvyaf di-ildio heth by nag all yr antur fod." Derbyn- iwyd y mynegiad gyda bonllef fawr o gymeradwvaeth, yr hyn a ddangosai yn ddibetrus f-od y cynhulliad yn cymer- adwyo polisi y Cyfrin Gyngor yn yr argyfwng pwysig presenol. Dywedodd Mr Lloyd George fod yr argyfwng presenol y pwysicaf fu yn y wlad erioed er adeg y Stiwardiaid. Hawliau Brenhinoedd oedd achos y eweryl y pryd hwnvv, ond yn awr hawi- iau aristocratiaid oedd,—bawl i wrthod ymcstwng i ddeddfau oedd yn anfodd- haol ganddynt. Nid oedd Ymreolaeth ac Ulster ond enwau ddefnyddid yn y frwydr, ond am ryddid i'r werin a lIyw- odraeth gynrychioliadol yr oedd yr ymdrechfa mewn gvvirionedd. Yr oedd y Toriaid am fynu rhoi athrawiaeth newydd yn ein cyfansoddiad anysgrifen- edig, ac yr oedd swm a sylvvedd yr athrawiaeth hono fel a ganlyn, Rhaid i bawb ufuddhau i'r gyfraith, p'run a hoffent hyny ai peidio, oddigerth eu bod yn aristocratiaid neu )n gyfeillion neu ddiiynvvyr iddynt." Ond yr oedd ffasiynau yn newid, j medd y Canghellor. Yr hyn weddai i'r due heddyw allai weddu i'r herwhel- iw r yfory, ac yr oedd y syniad foddhai y barwn mor debyg o gael ei dderbyn gan yr ysbeiliwr yn tuan. Yr oedd y duciaid i ddiolch am yr oil a feddent i amddiffyniad y gyfraith. Hwy a gollai twyaf pe anwybyddid y gyfraith, a thrwy chware a rhyw fympwyon newydd fel hyn yr oeddynt yn gosod eu traed ar lethr lithtig. Yr oedd Syr Edward Carson yn galw'r Llywodraeth yn llwfriaid, ond beth oedd yr enw oedd ganddo am ei blaid ei hun—y Protest- aniaid oedd wedi setlo i lawr yn Ulster i IdeirioJr wlad a syniadau Protestan- iaid, eithr oedd yn awr yn bygwth gor- ymdeithio o'r lie gan adael eu cyd- grefyddwyr ar wasgar i otalu am dan- ynt eu hunain. Y gwir am dani oedd, plentyn wedi ei adyfetha oedd Ulster. Cafodd ei ddal i fyny fel esiampl dda i'w trawd drwg yn y De, ac yr oedd hyny wedi troi ei ben, a gwneud iddo feddwl ,ei fod yn rhywbeth ofnadwy. Yr oedd wedi chwyddo gan hunan, ac yr oedd y Llywodraeth, meddai, yn mynd i roi amser iddo i'r chwydd fyn'd i lawr. Yr oedd yn chwerthinllyd, meddai'r Canghellor, darllen desgrif- iadau thai o'r newyddiaduron o wir- foddolvvyr Ulster. Nid oedd ond des- grifiad Milton o'r llu nefol yn debyg iddynt, ac nid oedd raid ond darllen desgrifiad yr un paputau o'r Tiriogaeth- wyr Prydeinig i weled gwegni a hym- bygyddiaeth eu honiadau. Ond beth oedd gwir amcan yr heiynt hwn ? Mor hir ag y byddo cwestiwn Ymreolaeth i'r Iwerddon heb ei basio byddai pob mesur diwygiadol arall yn cael ei ddal. Yr oedd y Toriaid yn disgwyl i wyr Ulster ollwng eu gwaed er cadw llafurwyr amaethyddol Sir Rhydychen i weithio ain ddeuddeg svvllt yr wythnos. Yr oedd Ymreol- aeth wedi cario'r Toriaid i nofio am ddeng mlynedd ar hugain, ac yr oedd- ynt yn glynu wrtho am eu heinioes gan mai dyma'r ystyllen olaf oedd gan- ddynt. Dyna'r pam nad oeddynt mor awyddus i'w setlo. Yr oedd un dyn rnawr wedi dweyd fod y Llywodraeth yn gwario amser yn ofer, ac yr oedd gwir yn hyny. Yr oedd amser gwerth- fawr wedi ei wario yn ofer i drafod pynciau ag y dylesid fod wedi eu pasio er's llawer dydd, ac yr oedd llawer rhy ychydig o amser wedi ei roi i g-vvestiyn- au pwysicach. Yr oedd yn hen bryd pasio'r cwestiwn i gael ymwared ag ef ac i wneud ffordd i gwestiynau eraill. A oedd Prydain mor dlawd nas gallai ddilladu ei meibion a'i merched a'u llochesu a'u porthi? Ynte a oedd yn rhy grintachlyd neu yn rhy galon-galed i gymeryd unrhyw sylw o drueni ei phiant ei hun ? Dyna'r cwestiynau ag oedd ef am barhau i'w gofyn yn ngfunol pob cynwrf a brwydrau sect- yddol hyd nes na fo ar Faner Prydain gywi'ydd mwy, ac na bo'n chwifio uwch cartrefi truenus a phlant newynog. o

Codi Corff o'r Bedd. ■ AIL DRLNGHOLIAD YN CARNO. Fa e ddydd M ercher cynbelir ail ym- j chwiliad i achos marwolaeth Thomas Roberts, ffermwr, Carno, corff yr hwn a godwyd o'r bedd. Mae'n debyg y parha'r ymch"iliad am rai dyddiau. Cymry uniaith yw y rhan fwyaf o'r tystion, a bydd raid cyfieithu eu tystioiaethau. Mae'n fwy j na thebyg y bydd Dr Wilcox, yr awdurdod Lichel o'r Swyddfa Gartrefol, yn bresenol yn y trengholiad i roi ei tarn at ganlyniad yr ymchwiliad wnaeth ar y corff. o i

Fore Sul diflanodd gwrai? o'i char- I' tref yn Aberdyfi yn ei gwisg nos, a I methwyd a dod o hyd iddi yn unman.

Cyngor Dosbarth Lleyn. Dydd Mercher, Mawrth i8fed.— Mr. J. Hughes Parry yn y gadir; y Parch T. E. Owen yn yr is-gadair. Coftau'1 r Fj'ijrdd. — Hysbysvvyd fod 132P wedi eu gwario'n ystod y mis ar ffyrdd rhanbarih Sarn, a nop. ar ffyrdd Fourcrosses. IJiolch. — Pasivvyd pleidlais o ddiolch- garwch i Mr W. Wynne Finch am ei garedigrwydd yn rhoi darn o dir yn rhad i'r Cyngor i eangu'r ffordd mewn tro peryglus arni yn Nhydvveiliog. Pont Tyfklya y Felin —Ysgrifenai y Cyngor Sir i hysbysu eu bod yn barod i ddwyn haner y ciraul o wneud pont yn Tyddyn y Felin. — P asiwyd fod y Cyngor Plwyf a'r Cyngor Dosbartlt. yn mynd yn gyfrifol am yr haner ar<fp, Ponfydd Eraill.—Cynygiwyd gan IC O. Roberts fod y Cyngor yn gwneud pont yn Ynys Goch, a chynygiwyd gan Mr J. R. Jones eu bod yn mynd ymlaen i wneud pont Bryncroes yn gyntaf, gan eu bod wedi pasio i wneud hono. Sylwodd y Clerc fod y Cyngor wedi pasio i wneud pont yn Ynys Goch hefyd, ac fod Cyngor Plwyf Abererch a Llan- gybi i ddwyn op. o'r gost, sef haner yr hyn a gostiai yn ol yr amcangyfrif — Pasiwyd fod y ddwy bont i gael eu gwneud, y Cyngor Dosbarth i ddwyn haner y draul. Rhoed cyfarwyddid i Mr D. H. Parry, a Mr Henry Williams, y ddau arolygydd, i ofalu am y gwaith. Yr Amcangyfrifon. Cyflwynodd y Clerc amcangyfrit o'r treuliau am yr haner blwyddyn. Yr oedd y cyfanswn yn cyraedd 1,460p., yr hyn olygai dreth o chwe'cheiniog y bunt, mwy o dair ffyrling na'r cyfnod cyferbynioi y flwyddyn o'r blaen, -Syl wyd gan Mr J. T. Jones nad oedd wiw iddynt weld bai ar y Cyngor Sir am godi'r trethi tra yr oeddynt hwythau yn gwneud yr un peth.—Dywedodd y Cadeirydd mai y drwg oedd fod pob plwyf yn galw am welliantau, a gofyn- wyd i arolygwyr y ffyrdd ai nad oedd modd tynu r treuliau i lawr ar y ffyrdd, a dywedvvyd ganddynt eu bod mor gynil ag- oedd modd. Gutynodd Mr Morris N. Jones sut yr oedd cymaint costau yn caei eu rhoi ar y ffyrdd ?— Dywedodd y Clerc mai yr achos o'r cynydd oedd, fod safon cadwraeth y ffyrdd wedi codi. Yr oedd amcan- gyfrif y ddau arolygydd am yr haner blwyddyn nesaf yn llai o dros gan' punt na'r hyn oedd y flwyddyn o'r blaen.- Sylwodd Mr William Williams, Punty- gwair, mai'r pontydd oedd yn gyfrifol am y cynydd. Teimlai ef eu bod yn gwario gormod arnynt.—^Awgrymodd Mr W. Roberts fod Pwyllgor y Ffyrdd yn edrych i mewn i fater y ffyrdd yn fanwl er ceisio cael allan a oedd modd cynilo mwy.—Gofynodd Mr J. T. Jones beth oeddid well o Z!. beth oeddid well o gynal pwyllgorau pan y mynai y Cyngor drafod yr un materion drosodd drachefn. Yn y diwedd, ar gynygiad Mr J. T. Jones, yn cael ei eilio gan Mr Richd. Jones, mabwysiadwyd yr amcangyfr ifon fel ag y'u cyflwynwyd. Tai Gweithicyr. — Yn unol ag argym- helliad Pwyllgor yr Anneddau pasiwyd codi pedwar o dai gweithwyr i ddechreu, ac os y tN 1-ient fod y cynllun yn debyg o dalu, e 1 bod wedi hyny i adeiladu amryw yma ac acw drwy y dosbarth. —Pasiwyd is-bwy!lgor i ymweled a'r tir, lie a gynygid yn rhad gan Mr Lloyd Edwards, Nanhoron, i adeiladu'r tai, a'u bod i edrych allan ymhle o'r tir lie y byddai oreu i'w gwneyd.—Pas- iwyd hefyd i wahodd ysgrifenydd Cymdeithas Gymreig y Tai Annedd i ymweled a'r lleoedd gyda'r is-bwyllgor. o

Ebyrth y Pla Gwyn. Yn Nghaernarton, ddydd Sadwrn, cyflwynodd Dr Powell, swyddog y dar- fodedigaeth, ei ystadegau i Bwyllgor Yswiriant y Sir am y cyinod o Hydref, 1912, i Chwefror diweddaf. Yr oedd wedi gwneud archwiliad ar 203 o bersonau yn y Sir ag oedd wedi eu hyswirio, ar 92 o rai dibynol, ac ar 147 o rai heb eu hyswirio. Cafodd fod 169 o'r rhai yswiriedig yn dioddef oddi- wrth y darfudedigaeth, 51 o'r rhai di- bynol, a 114 o'r rhai heb eu hyswirio. Yr oedd yn awr 23 o gleifion yn y claf- dy pwrpasol ar eu cyfer, a 31 wedi eu troi allan oddiyno. Yn Mon arcbnil- iodd 158 o bersonau, o'r rhai yr oedd 109 yn dioddef o dan y darfodedigaeth. Sylwodd Mr W. George, y cadeirydd, a Dr O. W. Griffith, fod clod mawr i swyddogion y Gofeb Genedlaethol Gymreig am yr ymdrechion wnaent i ddarpar ar gyfer rhai yn dioddef o dan yr afiechyd difaol, nid oedd brk: "°r*vin yn Sir Gaernarfon a Mon dyb\. ocud yn dioddef dano nad oeddynt wedi bod o dan archwiliad meddygol.

Presethwr yn Deffiniolr Tango. Wrth bregethu yn Llanrwst fore Sul cyfeiriodd y Parch. John Williams, Caergybi, at Dafydd yn dawnsio o flaen arch Duw—nid y Tango, meddai, y ddytais hono o eiddo Satan, ond dawns yn cael ei chymell gan frwdfryd- edd crefyddol a duwiol barch. Cymet- adwyai avvyrgylch laweii a chynes yn y cartref, yn lie'r aelwyd oer ac anghysur- us. Gwell fuasai ganddo weld bwrdd billiards yn y cartrefi na gweld y gwyr yn gadael eu teulu ac yn mynd i'r clybiau. Hefyd anogai'r pregethwr ar i rieni agor llygaid eu plant gyda golwg ar y maglau osodir i ddal yr ieuanc a'r dibrofiad, gan sylwi fod dywalgwn dyn- ol yn y trefi mawrion yn byw ar fasnach ofnadwy y caethion gwynion, ac y gwerthid genethod ieuainc diniwed i tod yn ebyrth i drythyllwch.