Y Drafod

Dytiryii y Camwy. Hanes y Wladfa Gymreig, ei dechreu, ei datblygiad a'i riyfodol, a thraethiad ami ymgyrch a thaith i baith Patagonia. Gan LLWYD AP IWAN. fPARHAD. ] Rhagfyr 26, 1893.-Nid oeddym hir yn teithio cyn dod i oJwg yr afon Ayones, ac i'n dychryn, yr oedd yr Holl wlad i'r ochr ddeheuol i'r afon wedi ei llosgi, ac mor bell ac v caufyddai llygaid. Sylwasom fod v gwlaw trwm wedi diffodd y tan, ond yr oeddyrn yn bryderus iawn o herwydd ein cymdeithion, a gyrwyd ar gar- lam i edrych eu hynt. P,tn gyrhaeddasom y Campamento ge- neral," yr oedd pawb yn ddiogel, a chyda Ilwyth oddiar ein calonau, eisteddwyd i lawr i gael eu stori. A ganlyn ydyw yr hanes gan John Davies Y dydd ar ol i Tom Davies a minnau ym- adael i'r gogledd, aeth John Davies a Brunt i'r bryniau yr "ochr ddeheuol i'r gwersyll i olchi am aur mewn amryw o'r nentydd, ond cerryg swnd gafwyd ym mhob man, Gor- fodwyd hwy vversylla allan a chyrhaeddwyd y Campamento general v dydd canlynol, pryd yr aeth J. Davies a Gregorio gydag f.f i gyfeiriad gogleddol, a gwelodd fod natur ddaearegol y wlad yn lilollol wahanol. Syl- wodd ar granite werdd, a daeth a sam piau o lo (idarganfyddodd yn y gym'dogaeth. Dvdd Gwener cymerodd Brunt gydag ef yn groes i brif ganghen yr Ayones, er cario yn ol sam- plau o quartz ac aur ynddo welodd y dydd o'r blaen. Dydd Sabboth darganfyddwyd fod y gym'dogaeth ar dan, ac anesthmwyth- wyd am ddiogelwch y ceffylau. Gwnaed pob peth yn ddiogel yn y gwersvll ac aeth- pwyd i'r gwely. Codwyd oddeutu Un o'r gloch y boreu i weled a oedd y ceffylau yn peidio dianc i ffwrdd. Gweithiwyd yn galed trwy y dydd hyd nos i gadw y tan o'r gwer- syll, a chan i'r gwlaw ddod, diffoddodd y tan o'r diwedd. Y drwg yn awr oedd nad oedd porta i'r ceffylau, a phenderfynwyd newid man ein gwersyll cyffredinol pan gyrhaeddai Wen- selao. Rhagfvr 27.-Tra vr oedd fv nghvmdeith- ion yn paratoi i symud y gwersvll, yr oedd- wn i yn gwneud nodiadau a pharatoi y map. Rhagfyr 28. Vr oedd yno ychvdig eira ar y ddaear heddyw boreu. Cariodd puma un o'r ebolion i ffwrdd yn y nos, o'r herwydd yr oedd v ceftylau yn ofnus iawn. Oddentu canol dydd dechreuodd wlawio. Rhagfyr 29. -Mthom i edrych am aur, a chafwvd weithien o quartz addawol iawn, aethpwyd hefvd i o!chi, ond siomedig fu y canlyniad. Daethom hefyd ar draws Wen- celao a Marcelo yu teithio gyda'u gwragedd a'u plant a'u mamynghvfraith, etc., a chvn- ffon hir o anifeiliaid yn dirwyn eu llwybr yn mlaen yn araf tua'r gwersvll. Dywedais wrth Wencelao fod vn rhaid i ni newid man ein, gwersyll, ac wedi cvtuno ar vversyllfan newydd, addawyd ymuno a hwy yno y dydd canlynol. Rhagfyr 30.—Symudasom i'r fan v gwer- syllwyd y i 5fed a'r 16eg, lie yr oedd cvm- 'dogaeth eang i'r anifeiliaid i bori a chael cysgod. Yn fuan ar ol i ni wersylla, cvr- haeddodd Wencelao gyda'i gymysg o geffvl- au, gwartheg, cwn, etc., a gwersyllodd i lawr yr afon grvn bellder o'n gwersvll ni. Ionawr 1, 1894, -Ga-,i i ni benderfynu peidio myned a'r drol gyda ni i'r tie, yr oeddym yn brysur baratoi y pwn-gyfrwyau i'r daith. Ionawr 2.—-Cychwynwy.d yn y prydnawn gan adael Brunt yn y gwersyll i ofalu am y dral a'i chynnwys a'r ceffylau, etc. Yn ein habsenoldeb yr oedd eiddo Wencelao o dan ofal Marcelo. Cyfeiriad ein taith oedd i'r de-ddwyrain dros fynydd oedd oddeutu pedair mil o droedfeddi uwchlaw v mor. Yn ol ein tyb ni yr oedd y fro yn lie da am sefydliad, yn unig ei fod dipyn yn oer. Ar ol teithio deuddeng milldir daethom i gyduniad dwv aber rettent E.N.E. a N.E., lie y daethom oddiar gefn ein ceffylau, a phen- derfynwyd gwersyHu am y nos. Coedwigoedd doient ochrau gogleddol y dyffrynoedd, a natur ddaearegol y fan oedd carreg swnd. Ionawr ;Teitliiasorn oddeutu pum' llech i gyfeiriad deheuol drwy wlad debyg i'r un deithiwyd ddoe, nes cyrhaedd yr ochr og- leddol i ddyffryn Chalia, ac wedi cyrhaedd hafn dilynwyd hi i lawr am bellder, a gwer- syllwyd yn ymyl nant fechan ymgollai yn is i lawr mewn cors. O'r man yr oeddym caem olygfa dda o'r dyffryndir islaw. Ymddanghosai yn weddol wastad ac yn borfaog iawn, ond yn glir o goed a manwydd. I'r dwyrain wele llyn Chalia oddeutu saith milldir o hyd wrth un o led. Yr oedd yr olygfa yn rhy foe! i fod vn darawiadol, ond ymddangosai y wlad yn addas i'w hamaethu ali ffermio; a dyma y nodweddion pwysicaf ym marn pobl y rhan yma o'r byd. Gan i ni wersyllu yn gynar, a gweled hel- wriaeth ddigonedd yn y bryniau islaw ein gwersyll, cymerais fy nghyflegr ddryll (rifle) er saethu guanaco daeth Wencelao gyda mi ar gefn ei geffyl. Darganfyddwyd gyrr fechan mewn man ffafriol i gael ergyd, ond dvnesu atynt, ac yn hyn arweiniai y Brodor y ffordd a rhoddodd ddigon o brawfion o'i allu dihafal i fanteisio ar y tir a llechwraidd ddynesu at y fan, gan ddisgyn i lawr hafn a myned ol a blaen rhwng bonciau a'u cysgodai o olwg y guanacod, disgynodd oddiar ei geffyl a sib- rydodd o dan ei lais eu bod ychvdig o'i Haw chwith i ni. Yr oeddwn i o'r tu arall gyda'r svniad mai i'r de yr oeddynt, ond yr oedd Wencelao mor sicr o'i bwnc, fel yr ymgripiais i dop un o'r bonciau, a dyna lie yr oedd y guanacod oddeutu dau cant o latheni o'm blaen yn arafgerdded ac yn pori vma a thraw. Gan fod bob un o honynt yn wrthrych symudol, nid oedd gyfleu i gael aneliad sicr atvnt, ond taniais at fyn gan ei tharo yn ei ehwarter of. Y foment v gwelodd Wencelao fi yn tanio neidiodd ar gefn ei geffyl, ac ar ol y clwyfed- ig yr aeth. Medrodd ei throi i gvfeiriad y gwastadedd o danodd, ac mewn moment vr oeddynt o'm golwg. Aethum yn frysiog ar eu holau, ac yn hollol ddirybudd, wele o flaen fy llygaid vr vmlid mwvaf cynhyrfus ddaeth i'm rhan 1 weled erioed. Yr oedd y wanaco oddeutu hanner cant llath o flaen v Brodor yn car- lamu i lawr v llethr serth i gvfeiriad y gwas- tadedd, a'r ceffvl riruan yn teimlo na chafodd fileinach ddvn ewvllt ar ei gefn o'r blaen, yn cael ei vspardvnu i ruthro v dibvn. Cyr- haeddasant droed v llethr yn ddiogel, ac vn awr o'n blaen vmestvnai wastadedd am fill- diroedd, y fan hon yr oedd Indiad yn enill ar v wanaco, er vr oil yr oeddynt yn awr wedi rhedeg am filldir o'r bron, pan yn ddi- svmwyth trowyd y wanaco yn ol a daethant i'm cvfeiriad vn awr. Yr oedd y cvffogwr vn dvnesu at v pryf, a gwelwn Wencelao yn paratoi y peleni, pn tro, dau dro, tri tro, ac wele v tair pelen vn troelli o gvlch ei heje drwv'r awvr, ac vn svrthio dros wddf y wanaco ac vn maglu ei choesau blaen. I fvnv ac i lawr neidiai y druan, yu am- canu vmrvddhau oli rhwymau, ond i'r ddaear a hi, a phan v cvrhaeddais yr oedd vr Indiad wedi eollwng ei gwaed. Ionawr 4.-Dilvnasom yr hafn ar i lawr, ac vr oeddym vn fuan ar y dvfifryn lie y gwahenir rhediad v dwfr, ar ein llaw dde- heu rhed i'r Tawelfor, tra ar ein llaw aswy rhed v dvfroedd i'r Werydd. Yr oedd vr holl le vn ryfeddol glir o gorsvdd a sigleni. Wedi croesi gwastattir, gwersvllwvd wrth vr ail ffrwd oedd yn rhedeg i'r dyffrvn o'r deheu. Tonawr 5.—Teithiwyd i gvfeiriad de-or- llewinol, lie vr oedd ddigonedd o helwriaeth, vn enwedie estrvsod. Wedi chwilena am- rvw o'r aberoedd, a chvrraedd hyd droed cadwen greigiog o'r Andes, dychwehvyd i'r gwersvil. heb weled dim o bwvs ond y borfa rone oedd vn pvdru, a'r borfa las vn blaguro drwv v pwdr. Y rheswm yn lied debyg vdvw, nad ydyw v gwastadeddau hyn wedi eu tanio am flvnyddoedd gan y Brodorion, a'r tvfiant o'r herwvdd vn llawn brasach a rhonc. Buasai coedwigoedd vr Andes hefyd gredaf fi yn vmestvn fwy i'r dwyrain onibae am y tanau cyffredin hyn. Yr wyf wedi gweled tan yn ffaglu am dair wythnos, yn y cyfamser mae yn difa gwyneb gwiad am bum' cant o filldiroedd ysgwar, ac yu gwneud galanastr ym mysg y coedydd brafiaf nas gellir ei ddirnad. Cynheuwyd4 y tan hwn o herwydd difaterwch un o'r fintai yr oeddwn i gyda hwynt, a'r un diffyg gofal fu achos cychwyn y tan wrth ein gwersyll yn yr Ayones. (Piv barhau.) "4