Y Drafod

Dyttryn y Camwy. I Hanes y Wladfa Gymreig, ei dechreu, ei datblygiad,ali dyfodol, a thraethiad ami ymgyrch a thaith i baith Patagonia. Gan LLWYD AP IWAN. f PAR HAD.] Medi 26,1888.—Cychwynwyd am y Pozos, a chyn nos yr oeddym yn gwersyllu inewn hafn oedd yn arwain i lawr i'r Afon Fach. Pan yn myned i lawr yr hafn, torrodd y wagen ychain i lawr, a phenderfynwyd tvnu un pår o'r olwynion oddi tani a'i gwneud yn drol ychain. Yn y cyfamser gwnaed darpariaethau i groesi yr Afon Fach, yr hon oedd yn awr yn annghroesadwy i'r meni. Rhagwelwyd y posibilrwydd hvn cyn cychwyn ein taith. Yr oedd corph dwy o'r meni wedi eu gwneud yn y fath fodd ties yr oeddynt ochr yn ochr fel cwch. Cvplwyd y ddwv wrth eu gilydd gyda ffyn haiarn i'r pwrpas, a dyna i ni gwch hylaw at ein gwasanaeth rhag blaen. Cariwyd y pynau a'r wageni yn groes i'r afon mewn ychydig oriau, a chroeswyd yr anifeiliaic1 drwy ryd oedd heb fod bell o geg yr Afon Bach. Hydref 1. Yr oedd teithio yn waith caled iawn, ond gorchfygwyd pob anhawsterau. Gellid dyfalu garwder y ffordd o'r hafn hyd i Celcein, rhyw hanner cant o filldir- oedd, pan y dywedir fod dwy wagen a throl wedi torri i lawr yn y darn yma yn unig. Yr oedd got a saer coed gyda'r fintai, a chyda hwy bob erfyn o ebill saer hyd megin g6f, ac yr oedd galw am eu gwasanaeth o hyd. U11 tro pan dorrodd gwagen i lawr, aeth ei phercheuog rai inilldiroedd hyd lan yr afon Camwy er cael coed pwrpasol i adgyweirio y difrod. Rhywfodd collodd y gwr ei gyfeiriad, a methodd gyrhaedd y gwersyll y noson hon- no, a pharodd hv n lawer o bryder i ni. Y boreu canlvnol aeth parti i edrych am dano, a daethant o hyd i'r goeden dorrwyd i lawr ganddo, ac yr oedd rhan o honi wedi ei gario i ffwrdd. Olrheiniwyd ef ar hvd glan yr afon nes colli y traciau. Yn nes ymlaen gwelwyd ol troed mulod a cheffvlau yn myned i gyfeir- iad neillduol, arwvdd fod rhyw rai yn eu gyru. Dilynwvd yr olion hyn nes eu colli mewn man creigiog. Cafwyd digon o brawf- ion i gredu fod yno Itidiaid, neu yn fwy tebyg, drwg ddynion crwydrol o gylch y fan. Wedi rlychwelvci i'r gwersyll, yno yr oedd y cydymaith colledig yn eu disgwyl. Yr oedd yntau hefyd wedi gweled traciau v mulod ac wedi eu dilyn i'r lie creigiog. Ar ol hyn cadwvd gwyliadwriaeth fanwl bob DOS. Hydref 13.-Wele ni ar gyfer y beddau yn Celcein. Ychydig cyn cyrhaedd y fan, aeth y Br. J. M Thomas a minnau ar y blaen i ddewis man i wersyllu, a phan yn codi o'r hafn gwelsom geffyl gwyllt neu grwydrol. Troisoin yn ein holau at y fintai, ac anfon- Wvd droop o geffvlau i'r fan lie yr oedd y ceffvi, nvni wrth gwrs yn cadw o'r golwg. Pan welodd y ceffvlau y crwydryn, gwe- hvrodd un neu ddau o honynt arno, fel pe baent yn ei wahodd i'r cwmni, o'r diwedd daliwyd ef. Dydd Sabboth oedd y canlynol, ac o'r herwvdd bu gorphwys cyfifredinol. Ym^yuullodd rhai i ddarllen rhanau o'r Bibl ac i esbonio rhanau o hono. Hvdref 15.—Gan ein bod yn dynesu at gadwen o frvniau creigiog, a'r dyffryn yn awr ond gwddf cul, yr oedd yn rhaid chwilio am v ffordd oreu i'r meni. Y diwrnod canlvnol cychwynwyd am wvth o'r gloch y boreu, aethpwyd trwy hafn yn y bryniau creigiog a gwersyllwyd yng ngwaelod Dyflfryn Coediog, ar ol teithio tair llech yn hwvlus. Hvdref 1.7.- Teithiwyd i fyny y dyffryn am oddeutu pum' llech, yna croeswyd bryn- iau gyda chreigiau coch a gwyn. Aethpwyd i lawr y bryniau i'r dyffryn eilwaith, ac i'r perwvl vr oedd vn angenrheidiol darparu rhibvn hir o ffordd, gwaith rhai oriau. Y dydd canlynol arhosodd y rhan fwyaf o w honom yn y gwei-sn 11, yti golchi a thrwsio dillacl, a mil o faii ddyledswyddau ddaw i ran dyn pan a y wraig o dref. Hydref 20.—Yr oeddym yn awr yn agos i bwynt Peo," yr hwn saif yug ngwaelod Dvflfryn yr Allorau. Y llwybr cyftredin y ffordc1 hon ydyw ar hyd y lie cul sydd rhwng y bryniau a'r afon. Gan y buasai gwiieud ffordd ar hyd hwn yn hir waith, peuderfynwyd codi i'r bryniau ac i lawr hafn. Tra yr oedd pobl y wageni yn prysur baratoi y ffordd i'w meni, gwelwyd fod gyrr- wyr y ceffylau mewn penbleth gyda gyrr o wanacod oedd wedi cymysgu a'u ceffylau yn eu helynt i ddianc. Yr oedd yno ferw gwyllt, a Ilwyddwyd i ddal tair o wanacod tewion gyda'r peleni. Y dydd caulynol teithiwyd i gyfeiriad Rhyd yr Indiaid, a chyrhaeddwyd o fewn dwy lech iddo. Y diwrnod canlynol ar ol saith awr o weithio caled cyrhaeddwyd y Rhyd. Newydd i ni gyrhaedd daeth rhyw un ar ein hoi i ddweyd fod v drol ychain wedi torri lawr. Gwersyll difyr oedd un Rhyd yr Indiaid. Yr oedd perchenogion ceffylau chwim wedi bod yn edrych ym mlaeu at y He hwn i redeg y goreuon yn erbyn eu gilydd. Daeth pump ar hugain vn mlaen i gystad- lu, a chatwyd rhedeg cynhyrfus ryfeddol. Hydref 25.—Aeth nifer o honom i wneud ffordd, a parti arall i lusgo y wagen ychain i'r gwersyll i'w thrwsio, ac aeth dau neu dri yn groes i'r afon i ymofyn coed pwrpasol at y gwaith. Y diwrnod canlynol profwyd achos o flaen y rheithwyr. Cyhuddwvd un o'r fintai. o ymddwyn yn amharchus ac anufudd i'r petiaeth. Galwyd cyfarfod cyfifredinol, yno cvdna- bvddwyd y cyhuddwr, y cvhuddedig a'r tyst- ion. Dewiswyd tri-ar ddeg i roi clust i'r achos, v rhai hyn yn eu tro ddcwisasant naw vn rheithwyr, ac o'r riaw dewiswyd un yn farnwr. Yna dechreuwyd yr achos, yr oedd V cvhuddwr a'r cyhuddedig yn twrneio eu hachos eu hunain, a danghoswyd medr mawr o'r deutu. Yna anerchwyd y rheithwyr gan y barn- wr, ac ar ol i'r rheithwvr ymneillduo am amser i vmgynghori, daethant yn eu holau gan ddvfarnu fod v cyhuddedig yn euog. Ond gweithredwyd vn drugarog tuag at yr euog, vn ol a ddeallwyd fod yno amgylch- iadau os nad yn ei gvfiawnhau yn gwneud y drwg yn fwy maddeuol. Hvdref 27.—Gadawyd dyffryn y Camwy, a thorrwyd i'r gorllewin. Yr oedd yr afon yn vmestvn i'r gogledd-orllewin. Gwersyll- wvd wrth yr ail fifvnonau, set Trapalau, ac arhoswyd dros y Sabboth yno. Y boreu Llun cvchwynwyd yn foreu. Gan fod y gaeaf wedi bod vn, dyi-nor gwlvbach nag arferol, ceid gwell porfa nag a wehis y ffordd hon o'r blaen Cyfeiriem ein camrau i'r gorllewin tua bwlch Cenpoongeu, lie y cvrhaeddasom ar ol teithio chwe' llech. Gn fod helwriaeth ddigonedd yn y gym- ,dogaeth hon, penderfynwvd rhoi diwrnod i wneud cylch helwrol vn ol rlull yr hen Ind- iaid, gan fod vr Hen Wladfawvr yn gamp- wyrvn v gwaith hwn, vr oedd vn rhaid idd- vnt ddangos vn "green horns," gyfrinach celf nimrodaeth Patagonia, a'u derbvn yn aelodau i urdd fawreddog vr Helwvr Cadarn. Rhoddwvd desgrifiad eisoes o'r dull Incl- iaidd i gvlchu helwriaeth, ac yr oedd yr helfa hon o'r un rhvw. Cafwvd diwrnod cvnhvrfus a mwvniant mawr yn dorriad ar y ddvlpdswydd ddyddiol ac unffurfiaeth y teithio. Ar ddiwedd y dvncl cafwvd gloddest o gig gwvllt, ac ar ol y wledd tvngwvd i mewn i urdd Nimrod y newvdd wyr unasant a'r lid am y tro cvntaf. Galwyd hwvnt o flaen v Pen Heliwr a Meistr v seremoni i dyngu ufudd-dod, a glewder glan, i fod yn deilwng o'n bmdyr, pen crefftwvr paith, ac wedi eu taenellu a gwaed gwvllt a bloedd, cvhoedd- wvn hwv ar lafar gwlad yn aelodau o'r urdd. Y dvdd canlvnol croeswvd y gwastadedd oedd i'r gogledd i Lvn Ania. Ar y gwas- tane(d hwn vr oeddvm vn hela ddoe. Ychydig lechau ddaeth a ni i hafn Kiche, ac ar ol pum' llech ychwanegol gwersyll- wyd. (l'w barhau.)

Deigryn ar fedd y Cyfaill Hoff Ben Dar. Daeth deigryn dros fy ngrudd Pan ddaeth y newydd prudd Dy farw Ben Mi sefais yno'n syn, Gofynais, Beth yw hyn ? Aeth Ben drwy niwl y glyn Tu hwnt i'r lieu. Wrth son amdanat ti,. Prudd adgof ddaw i mi, O'th siriol wedd; Y bachgen gwrol gwar, Fy nghyfaill hoff a'm car, Pa fodd y rhowd Ben Dar Mewn cyfyng fedd ? Fe roddwn lawer iawn Pe dim ond deuparth gawn O'th ysbryd gwyn Gwroldeb fel y dur, Fu neb erioed mor bur, Ffieiddiai rodres sur Y dyddiau hyn. Cyfiawn, heb unrhyw fai Nid oeddyt, yr oedd trai A llanw i ti. Ond clywais ragrith htn, A malais dan ei gwen, Yn poeri a budur C-ii, Er llwydo'th fri. Os byth caf roddi tro, I weled tawel fro, Dy olaf hun Eiddunaf rti hedd, Rhof ddeigryn ar dy fedd, Os rhydodd min dy gledd, 'R wyt ti yr un. Yn awr rhaid canu'n iach, Ffarwel am enyd fach, Down oil cyn hir I'th ddilyn tua'r mor, Lie tyrr ei donau'n g6r Ar draethau pell yr lor, Dragwyddol dir. Y Neuadd Wen. J. P. JONES.