Y Drafod

Dyffryn y Camwy. Hanes y Wladfa-Gymreig, ei dechreu, ei datblygiad a'i dyfodol, a thraethiad ami ymgyrch a thaith i baith Patagonia. Gan LLWYD AP IWAN. fPARHAD.] Mai 26, 1887.—Nid oedd agwedd y wlad mor hardd i'n golwg yn awr ar ol cynefino a gororau rhamantus yr Andes. Yr oedd y bryniau i'r gorllewin yn gydmarol isel, tra y rhai i'r dwyrain yn uwch a mwy torredig. Yr oedd tosca yn rhy agos i'r wyneb i ffafrio Hysieueth. Yr oedd y bryniau creigiog i'r gogledd i'r Camwy yn uwch fyth, ond yn foel ac o liw coch-ddu. Yr oedd y rhyd ddewiswyd i groesi y Tecka yn rhyddyfn i'r mulod pwn groesi heb wlychu eu llwythi. Felly dewiswyd v ceffyl talaf a llwythwyd ef amryw weithiau, a chan groesi ol a blaen rhowd yr holl "gargero"yr ochr hwnt i'r Tecka. Y ddwy lech ganlynol teithiwyd i'r gog- ledd-ddwyreiriiol, a chyrhaeddwyd glan y Camwy unwaith eta. Nid oedd ei dyffryn y fan hon ond ceunant cul, creigiog a swndiog, ac oddigerth rhibyn o wyrddlesni oddeutu'r afon yr oedd y gweddill o'r fro yn Hwydaidd neu goch-ddu ei lliw. Yr oedd y cwdihw (dylluan daear) i'w gweled yma ym mhob cyfeiriad, a gwelir hi oddiyma hyd lan y mor (werydd). Er fod llawer mwy o wyrddlesni yng ngororau yr Andes, y mae bwyd anifeiliaid i'w ganfod yn atnlach vma nac yno. Buasem yn disgwyl gweled llawer o hel- wriaeth yng nghoedwigoedd yr Andes, a'r bywyd asgellog ar bob coeden. Ond nid felly yr oedd pethau, gwelid atnbell robin goch, ambell i dd'riw, colomen wyllt neu gnocellycoed, ac weithiau haid o parrots. Y mae y rhai hyn o'r tu arall yn hynod gyffredin ar y gwastadeddau. Gwelsom hefyd rai hwyaid ar yr afonydd, a condors amryw uwch gribau bl'aen gadwen y Cordi- lleras. Ni wetsom un neidr yn y mynyddoedd, ond ar y gwastadedd gwelid amryw fathau. Credaf mail y carw coch (huemul) ydyw yr unig aftifail sydd yn mynychu o'i fodd y tir coediog. Nid oedd ychwanegiad yr afon Tecka at y Camwy yn yrhwanegu ei maint, i'r golwg o leiaf. Ac oddiyma i lawr yr Afon Fach (y Jamacan) ydyw yr unig gangen o'r Camwy, ac y mae yr Afon Fach yn ami yn sych. Yr oedd Juan, yr Indiad ddaliwyd, yn wael ei iechyd heddyw, ac yr oedd ei frawd Niamoo- coo wedi ei warthruddo. Curwyd ef yn ol gorchymyn y swyddog o herwydd anufudd- dod. Dyn ieuanc oedd Niamoocoo oddeutu deunaw oed, ac yn gampwr ar daflu y pel- eni. Nid oedd yn ymffrostio yn ei allu o gwbl, ond yn hytrach yn rhoddi yr holl gredid i'r gualicho am ei ddeheurwydd, yr hwn oedd yn dylanwadu yn dda ar ei fraich tra yn taflu, trwy gyfrwng tair carreg fechan oedd o dan croen ei arddwn. Er ei ddygn anwybodaeth yr oedd yn ymddwyn yn well, a chanddo fwy o hunan barch a pharch i eraill, yn onestach a hawddach ei drin nag y byddai ym mhen puml mlynedd o dan driniaeth ei athrawon newydd. Aeth y Br. Bell at y swyddog i hawlio y gwartheg ddaliwyd gan y milwyr wrth geg y Tecka fel ei eiddo ef. Yr oedd un anifail eisoes wedi ei ladd heb i ni gael dim o'r cig. Yr oedd marc un o sefvdlwyr y Wladfa ar yr anifeiliaid, ond gan iddynt grwydro mor bell o'u tir cynefin, edrychir arnynt fel gwartheg gvvylltion yr Andes. Mai 27.— Yr oedd gwely yr afon yn ddol- enog ryfeddol, ac anhawdd gwybod ein cyf- eiriad cywir, ond mwy neu lai i'r dwyrain yr elem. Yr oedd y ceunant yn gul ar gwaddod yn wael a graianog, yn llawti drain, yn ddiborfa a thorredig. Yr oedd y creigiau o'r deutu yn gerth, a'r tosca yn brigo ym mhob man. Pan o ddeutu tair llech ar ein taith gwel- wyd colofn o graig dal a hardd ryfeddol yng nghanol y dyffryn ac ar lan yr afon, cyfodai dri chant troedfedd i'r entrych. Yr oedd pen y graig yn debyg i glopa ffon, yn dewach ei blaen na'r garddwn oedd ar y ddaear. Wrth droed y graig cafwyd penglog Indiad, a'r dannedd wedi eu gwisgo hyd eu gwreiddiau, ond nid oedd dant pydredig yn eu mvsg. Arhoswyd hir arnser yng nshysgod rhadlon y graig hon, elwid gan yr Indiaid Peraff," neu craig uchel. Mai 28.— Yn nhalcen y creigiau ar ochr ddeheuol y dyffryn yr oedd haenau o garreg swndiog goch, a thalpiau mawr o honynt rolient i droed y graig ac ymylon y dyffryn. Yn eu mysg yr oedd cannoedd o chwis coch- ddu dirient y tir swndiog. Ar binaclau v creigiau uwchben yr oedd amryw o eryrod duon yn gwylio ac yn gwledda ar y man gwningod. Saethais ddau neu dri o'r eiyr- od, yr oedd pob un o honynt yn chwe'troed- fedd rhwng blaen eu hadenydd. Er eu bod yn adar mawrion nid ydynt mor fawr a'r condor. Saethais rhai o'r olaf oeddvnt naw troedfedd ac wyth modfedd rhwng blaen eu hadenydd. Ar ol teithio pedair llech, cyr- haeddasom yr unig ddwr gwyllt (rapids) 'wn am dano yn yr afon Camwy. Llech yn nes i lawr gwersyllwyd yn ymyl rhyd fwriadem groesi. Mai 29.—Buont yr holl foreu o'r bron yn croesi y pynau i ochr ogleddol yr afon drwy'r rhyd, gwaith anhawdd am fod yr afon eto yn uchel. Gan fanteisio ar hyn aeth y Br. Bell, Pablo a minnau i hen bryn uchel ger Haw ar yr ochr ogleddol, o ben hwn gwelem yr Andes yn wyn gan eira oedd newydd ddisgyn. Mai 30.—Arweiniodd.Pablo ni i gyfeiriad gogleod-ddwyreiniol. Yr oedd y ffordd yn arw, ac nid oedd yr arweinydd yn sicr iawn o'i Iwybr. Ar ol teithio wyth llech gwer- syllwyd yn ymyl ffvnonau etwid Tagutr, ar ochr ddwyreiniol llyn oedd mewn llinell syth rhyw chwe' llech o'r rhyd adawsom heddyw boreu. Yroedd y A lad dramwywyd heddyw yn llwm iawn, yr unig beth dyfai oedd twin path bychan o liw llwyd oleu. Yr oedd gwaelod yr hafnau yn y bryniau yn weddol borfaog. O'r rnanau uchaf groeswyd gwelem was- tadedd mawr, ac i hwn y disgynwyd yn raddol gan gyfeirio at y Hyn oedd yn awr yn sych oddigerth mewn, rnanau mwdlyd, lie y suddai yr anifeiliaid at eu tprau. Yr oedd porfa dda yn agos i'r ffviionau, yr oedd tanwydd yn brin iawn. Ond yr oedd yno lawer o esgyrn anifeiliaid laddwyd o gylch y lie, a gwasanaethent yn iawn i wneud tan. (Pw barhau.) GAIMAN, Sept. 1, 1918. To the Editor Y DRAFOD. We have received the following letter from a friend now serving in Palestina. It may be interesting to readers of Y DRAFOD as it is to us. It was also published in the Troed- yrhiw district newspaper. W. & D. MORGAN DAY. -0- April 16th, 1918. Yesterday was the most memorable day in my life. A party of us accompanied by the Padre paid a visit to the Holy City, with the permission of Colonel White. We started at 1.30 p. m. the first place we saw was the Pool of Gideon, where Nebuchod- nezzar shouted some words to the people on the walls of Jerusalem. Then we went on to the Jeffa Gate, which is at the west entrance to the city, when the Kaiser visited it in 1898, he had part of the wall pulled down to admit him, the original gate not being big enough for him, that is the only place where there is a breach in the walls. We went through the gateway, and the first thing we saw on our right was David's Tower. The streets had shops in them, and the place was full of refugees typical of the Orient. They were not very clean. We kept along the wall and out by the Zion Gate, which stands on Mount Zion. The next thing we saw was the upper room, where the last supper was held; there is a small Mahommedan Church under the room itself. There are churches on all the places that I mention. Adjoining the upper room is David's Tomb, it is a disappointing and looks cold and bare, the tomb itself is barred and is not much to look at. When we came out we were pacing Siloam and the brook Kedron, which Jesus crossed before entering the Golden Gate to the Temple. Siloam is in the valley of Jehoshophat. Down this valley is the road to Bethlehem. Just by David's Tomb the Kaiser has built a large Catholic Church. We saw Solomon,s Temple, or, as it is now called Omer's Mosque. By the gate of the temple as of old, there are beggars waiting for backsheesh," it is the cry wherever you go. The wall itself is very interesting be- cause of different types of architecture with which, from time to time, it has been re- paired. You can see the Crusaders style of architecture everywhere; farther on we came to the wailing place of the Jews when the Turks captured Jerusalem, they turned the Jews out of the temple, and every Friday they come outside this wall wailing and reading the book of Lamentations. Whenever they come there they drive a nail in the wall to show that they have been there, so you can imagine what a number of nails are there, any old parchment found anywhere is placed in the walls. There were a few wailing when we passed there. It is very pitiable to think that they come there day after day, week after week to mourn for there lost glory, for it is a glorious place. We passed into the courtyard of the temple, where the Turks massacred thou-, sands of Jews who had taken shelter there. There are two places where theMohommed- ans worship, looking at the temple outside you are held speechless by its beauty, the dome is all in beautiful mosaic work, huge steps approach it, and on the top of the steps are large columns. We had to cover our shoes with cloth before we went inside, this place is supposed to be the second holiest place in the world by the Mahommedans, we went through the door and were awed by the splendour. There are three arches approaching the centre, and circles consist of high pillars of gold, the block,of marble are so put together that they form a design, the place is covered with beautiful carpets and lit dimly by golden lamps the windows are of stained glass, in which the colours blend beautifully. In the centre is the rock on which Abraham offered up his son Isaac, it is a large rock, and is railed in; the Mahommedans say that it is the place from which Mahomtped ascended to heaven. There is a legend about it that Mahommed ascended the rock which wanted to go with him, but the angel Gabriel put his hand on the rock to stop it, and the imprint of the