Y Drafod

Dyffryny Camwy. Hanes y Wladfa Gymreig, ei dechreu, ei datblygiad a'i dyfodol, a thraethiad am! ymgyrch a thaith i baith Patagonia. i Gan LLWYD AP I WAN. ["PARI I AD.] Mai 20, 1887.—Bwriadem deithio heddyw ond daeth i wlawio yn drwin. Y diwrnod canlyuol trafeiliwyd pum1 llech nes cyrhaedd Llyn Tarw, lie y gwersyllwyd. Dychwelasom lawer gwell ffordd na'r un ddewisodd Pablo, ac yr oedd glan y liVn yn fan rhadlon iawn i gampio. Dywedai Leon fod yna fah o bysgodyn bychan i'w gael yn y llya hwn. Tua'r prydnawn cliriodc1 y gwlaw agwelid dillad yn sychu ar bob twm- path nes gwneud y lie fel golchdy. Mai 22.—Cyrhaeddasom lanau y Camwy fyth yn y fan yr arllwysa y Leleche iddi. Yr oedd Hi yn y Camwy, ac o'r hervvydd nis gellid ei chroesi. Gwelais puma yn ymiusgo drwy'r crowc- weJlt, a charlamais o un tu iddo tra yr aeth Pablo yr ochr arall, ac yn y fan neidiodd y puma i d win path. Deuthym oddiar gefn fy ngheffyl am dryll yn fy lIaw, cripiais yn nes ato er anelu yu sicrach. Tra yn dynesu chwythodd y gwynt laped y poncho dros fy mhen, nid oedd ei dynu i lawr ond gwaith moment, ond yr oedd hyn yn ddigon o am- ser i'r puma fanteisio arno, a llechwraidd ddianc drwy y crowcwellt. Daeth rhai o'r Indiaid i fyny i chwilio am y gwalch, ond yr oedd yn rhy gyfrwys i ni oil a dihangodd. Dywedodd rhai o honynt welodd yr am- gylchiad fod y puma y funud y chwythwyd cornel y poncho dros fy mhen wedi fy mhasio o fewn dwy lath a dianc. Em bwriad gwreiddiol oedd archwilio'r wlad i'r gogledd. Yr oedd yn bosibilrwydd i ni anfon ein pynau yn groes i'r afoti ym- chwyddol, ond buasai anfon yr anifeiliaid i'r fath genlli yn farwolaeth sicr i'w hanner. Dywedai Pablo mai yr unig rhyd ellid groesi oedd dwy daith i lawr yr afon, a chy- tunwyd deithio i'r cyfeiriad hwnnw. Mai 23.—Yr oedd ein taith yn ein cymeryd ni i'r dwyrain, croeswyd y Leleche, a maes o law daethom ar draws prif hvybr yr Ind- iaid o'r Manzanas a Nahuelwapi i Santa Crwz ac i'r de. Chubut Cush nodir gan y Cadben Musters ddylai fod yn yr ardal hon. Croesasom yspardyn bryuiog a daethom i olwg dyffryn yr afon Chubut, aethpwyd i lawr i'r dyffryn, a theithiwyd godrau y bryniau yr ochr ddeheuol. Braicld yn swndiog oedd y gwaddod y ffordd hon, er fod porfa yn tyfu i bob cyf- eiriad. Yr oedd yn amIwg fod dyfrhau yn angen- rheidi91 i godi cnydau, a chredwn i y gellid cael y dwfr yn hawdd o'r Leleche. Ar ben pedair llech yr oedd y dvftryn yn culhau, am fod y bryniau yr ochr ogieddol yn ymwthio tua'r afon. Ar gyfer y fan hon y gwersyllwyd. Enw y fan yn ol yr Indiaid oedd Catranel Cawalue neu Fo-fo Ciwel. Ystyr y gair ydyw fod y He yn debyg o glaf- ychu ceffylau, ond nis gellid cael y rheswm paham. Mai 24.—Ar ol teithio ychydig gwelsom fod y dyffryn yn Hedu unwaith eto, ac wedi trafeilio dwy lech codwyd i'r bryniau ar yr ochr ddeheuol, a theithiasom i'r de-ddwyr- einiol i gyfeiriad arllwysiad yr afon Tecka i'r Camwy. 0 ben y bryniau gwelid bryn uchel i'r dwyrain, a dywedai Pablo yr ar- weinydd mai wrth droed y bryn hwn yr ymarllwysai cangen o'r gogledd i'r afon Camwy, ac o'r herwydd gelwid y lie yn Trawnlenfu. Ceid wyau estrys yn ami yn y dyffryn, ac er eu bod wedi eu dodwy y gwanwyn blaen- orol, bwyteid hwy gan bawb gyda bias oddi- gerth un neu ddau oedd yn orofalus o bilen eu ffroenau. Digwyddodd anhap Iled ddifrifoI i un o'r fintai wedi darganfod wy estrys, dododd ef rhwug ei grys a'i ochr, gan ei fod yn di- gwydd cario ei lawddryll yn ei wregys yr ochr honno, ac wrth garlamu tarawai yr wy ef beunydd, yn hollol ddirybudd welfe ergyd, a phan oedd pawb yn brysio i achub y truan clwyfedig ddeallwyd o'r pellder mai nid y llawddryll oedd wedi tanio, ond yr wy wedi bostio. Rhyfedd y parch delid i'r truan hwn am ddyddiau ar ol y ddamwain. Ar gyfer y fall y codasom i'r bryniau, rhedodd un o'r cwn estrysen i'r afon. Neid- iodd yr esfrys i'r dwfr a nofiodd i'r ochr draw, aeth y ci ar ei hoi a daliodd hi ar fyr- der. Tynodd un o'r rnilwyr ei ddillad, neidiodd ar gefn ei geffyl a chroesodd mewn man yr oedd rhyd, ond o'r braidd y gallodd gyrhaedd o herwydd dyfnder v dv.r. Gwel- wyd ar unwaith nas galiai y fintai groesi y fan hon, ac yr oedd yn rhaid i ni arcs fr lli ostwng neu fyned i lawr yr afon i well rhyd, oedd ddwy neu dair taith o'r fan. Dewiswyd myned ym i-nlaeii, a chroeswyd dros y bryn- iau er cyrraedd y dyffryn rai milldiroedd i'r de i Trawnlenfu, ac yno y gwersyllwyd. Mai 25.—Yr oedd y "dad i'r gogledd i'r afon yn dorredig a bryniog, a'r dyffryn yn gul ar hyd ein taith heddyw boreu. Tua chanol dydd cyrhaeddwyd uniad y Tecka a'r Camwy. Y peth cyntaf i dynu ein sylw oedd nifer o dda corniog oeddyrit yn pori yn dawel ar Ian yr afon. Cynnygiais i'r Br. Bell, Guy a minnau eu dal cyn i'r milwyr ddod ar ein gwarthaf a'u hawlio, and yr oedd y Br. Bell eisieu i mi gyrneryd y lledred yn y fan hon, a phan yn aros gyda'rn sextant" yn fy flaw i'r cymvlau glirio o'r haul, daeth y mil- wyr i'r golwg. Yn y fan gwelsant y gwar- theg, a phan neidio ar eu ceffylau goreu, yr oeddynt wedi dal nifer o wartheg tewion mewn byr amser. Ar ol cyrhaedd gian y Tecka, gwelwyd na allai y rnulod groesi heb wlychu y pynau, felly dadlwythwyd ac arhoswyd yr ochr or- llewinol. Ychydig Iechau i fyny yr afon Tecka y mae y Zepa yn ymuno a hi, a gelwir y wlad gylchynol Gualjaina. (lw barhau.)

———————— t < s f ————————- Tir Halen. I Nos Wener yr 16ed o'r mis hwn bu Mr. Edmunds, athraw ysgol ganolraddol y Gai- man, yn traddodi ei ddarlith ar addysg y Wladfa yn gapel Bethel. Clywsom i gyn- ulliad lied gryno gasglu yu nghyd, ond yn ddiameu genyf fod amryw yn absenol oher- wydd afiechyd yn y teuluoedd. Dywedir i Mr. Edmunds gael gwrandawiad astud, ac iddo yntan ddangos allan ei amcanion yn nglyn ag addysg y Wladfa yn eglur iawn. Er yn ddiameu fod yr amserau yn anffafriol, feallai i godi JJawer o arian, y mae carwyr addysg yn gallu codi eu golygon draw i'r dyfodol, a da yw meddwl os na ellir troedio yn gyflym y gallwn droedio yn araf a sicr, a chyrhaedd y nod yn y pendraw. Clywsom i bawb oil yn ddarlithydd a gwrandawyr gael eu boddloni yn fawr, ac i'r Bwyr. Ivor J. Pugh, a James P. Jones gael eu dewis yn aelodau o bwyllgor y mudiad addysgol. Dymunwn bob llwyddiant iddynt hwy a Mr. Edmunds yn eu hymdrechion dros addysg. —o— Da genym dcleall fod y cleifion yn yr ardal yn gwella. Dydd Gwener diweddafcymer- wyd merch fach y Br. Randal Phillips yn wael iawn gan afiechyd poenus a hithau eis- oes yn dioddef er's rhai misoedd bellach oddiwrth wendid yr elwlod. Cafodd y meddyg Jubb hi dan ei ofal mewn pryd ac erbyn hyn y mae hi dipyn yn well. -0- Chwith genyf feddwl am y diweddar Lloyd bach (fel y gelwid ef) wedi cefnu ar hyn o fyd. Er iddo fod wedi ymadael o'r ardal hon, er ys Ilawer blwyddyn bellach, melus yw yr adgofion am lawer awr a dreul- iasom yn ei gwmni. Yr oedd Lloyd yn gwmni iawn, yn hynod garedig a chymwyn- asgar fel cymydog, ac wedi ei ymadawiad o'r gymydogaeth, bu genym. hiraeth calon ar ei ol am hir amser, a theimlem yn falch o'igyf- arfod yn awr ac eilwaith hyd y diwedd. Yn angladd y diweddar Ellis Evans y cwrddas- om ddiweddaf, ac yn ol yr olwg dda oedd arno tybiaswn y gallai fyw ami i flwyddyn arall, ond wele yntau wedi myned yr un ffordd a'i gyfaill Ellis Evans. Bu yn hynod ofalus o'i fab Alun er yn faban bach, a gwyl- iodd ef yn ddyfal iawn,, a cof genyf weled y bychan lawer gwaith yn dilyn ei dad ar y maes pan gyda'i orchwyJ, ondtalodd y ffordd yn iawn iddo canys cafodd fyw i weled Alun wedi tyfu i fyny yn ddyn parchus, a llwydd- ianus, a bu Alun yn dda iawn iddo yntau, o herwydd wedi iddo ymbricdi cafodd ei dad gartref cysurus iawn a phob gofal posibl. Bu Lloyd yn selog iawn i ymweled a'r Gai- man braidd bob dydd Sadwrn, acoscaiafael ar bapyr newydd i fyned adref byddai ar i fyny. Ai tybed fod yr hen geffyl llwyd yn gallu sylweddoli foci rhywbeth wedi digwydd -iddo, canys cludodd lawer arno yn oi a blaen i'r Gaiman, ac yn wir clywsom rhywun yn crybwyll wrth ndwy y fy invent ddydd ei angladd mai yr hen Iwyd ddylasai fod wedi cael yr anrhvdedd o'i gludo i dy ei hif gar- tref. Wei, bellach, ein hen gyfaill, cwsg dy hun olaf mewn tawelwch, a bydded heddwch i'th hvch, a melns fu yr adgof am danynt tra y cawn rodio gwyneb y ddaear. ■ UN O'R FRO.

—————— Cronfa Goffadwriaethol Arglwydd Roberts. Casgitad Trelew. Evan J. Roberts $ 100.00 A. Thorn Morris 100.00 John Howell Jones 100.00 Joseph Jones 50.00 Evan Coslett Thomas 50.00 D. H. Brand 50.00 Rev. D. J. Williams 50.00 Idris Hughes 20.00 Harri E. Roberts 20.00 Rev. R. R. Jones 20.00 J. Halliday 20.00 Ed. E. Williams 20.00 Ellis Thurtell 20.00 William Pugh 20.00 E. B. Theobald 20.00 Edward Jones 20.00 Mrs. Sam Jones 20.00 R. Powell Jones 10,00 John S. Jones 10.00 H. Helliwell ro.oo Liewelyn Williams 10.00 W. M. Groom 10.00 Myfyr Berry Rhys 10.00 J. S. Berry 10.00 Owen H. Jones 6.00 Rhys Williams 5.00 Richard Evans 5.00 L. H. Lewis 5.00 Simon Whitty 5.00 Mrs. Richard H. Williams 5.00 J. J. Doherty 5.00 E. D. Jones 4.00 Albert R. Thomas 4.00 H. P. E. 2.00 Lemuel Roberts 5.00 $ 821.00 Mae amryw eraill wedi addaw cyfranu, a chyhoeddir eu henwau ar dderbyniad eu cyf- raniadau. Trelew, Awst 29, 1918. E. J. ROBERTS.