Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
5 articles on this Page
Anerchiad y ESiaglaw.-
Anerchiad y ESiaglaw. (Credaf mai nid anyddoroi gan ddarllen- wyr y DRAFOD fydd cael golwg ar y cryn- hodeb isod o'r anerchiaci hyawdl a gafwyd gan Dr. Lamarque yn Nhrelew. Hwn oedd y tro cyntaf i'r boueddwr anrhydeddus gyf- arfod y gwladfawyrar ddydd eu huchel wyl, a chafodd dderbyniad caredig a gwraudaw- iad astud; ond, gan fod yno ga'nnoedd yu y neuadd nas gallent-fel fy huriauo-- lawn werthfawrogi yr araeth benigamp yn yr His- paeneg, wele rediad ei phrif bwyntiau yn iaith aelwydydd, capelau ac eisteddfod Cym- ry'r Cainwy.—W. H. H.) Foliwr Cadeirydd, Foneddigeau a Bon- eddigioii,- Dymunaf ddiolch i chwi oil am y gwa- hoddiad caredig i'r eisteddfod heddyw, er y synaf weled fy enw ar y rhaglen fel un i gymeryd rhan yn y gweithrediadau yma, gan y gwrthodais yn bendant addaw gwneud hyuny, am y rheswm mai cyfyngedig y\v fy ngwybodaeth i yng llghyfrinion a defodau yr eisteddfod, ac hefyd am nas gallaf eich anerch yn eicli priod iaith—y Gymraeg-fel y caraswn yn fawr fod yn abl i allu gwneud hynny, ond yn wyneb taerineb y pvvyllgo: ad inaxvi- a p a'r cynhulliad tnawr a pharchus hwn, mi a ufuddhaf gyda phleser i ddweyd ychydig eiriau, gan y dyry gyfleustra arèderchog i mi eich liongyfarch oil. Dyddorol i bob dyn darIlengar yw dilyn hanes datblygiad y mathau dyrchafol liyii-o wyIiau a sefydliadau drwy ystod hir dreigl y canrifoedd pell yn ol-yr eisteddfod yng 4\Tghymr-u, a'r ymdrechion llavvryfol (juegos florales)-ym tnhlith y ceuhedloedd o dardd- iad lladinaidd. Mi a wn beth o hanes yr hen dderwydd- on celtaidd, ac nis anghofiaf enw Clethencia Isaura, y foneddiges lengar honno o'r His- paen a gynullodd ynghyd lenoriou a beirdd ei gwlad'i ddinas Tolosa, i gynulliad tebyg i eisteddfod, ar derfyn y cyfnod tywyll hwn- nw gwedi goresgyniad y wlad gan yr an- waraidd yn y bymthegfed ganrif. "Cofir hefyd am ymdrechion clodwiw yr enwog benadur Ffrengig Ltis XIV. o blaid ciiwylliant llenyddcl alr celfau" cain yn y "wlad honno hefyd. Gymry y Camwy, gwr- andewch yr vvyf am siarad a chwiynhollol rydd a dihoced, dywedaf wrthvch beth yw gwir dcimlad fy nghalon, siaradaf a chwi yn onest a digwmpas pan y dywedaf wrthych j mai yn ddiweddar y dechreuais ddyfod i'eh adnabod^ac fod eich adnabod yn enyu ynof edmygedd ohonoch :~Ydyvv! ohervvydd y mae'r bobl a welaf yma heddyw, ydyntwedi rhoddi heibio eu caledwaith ar eu tiroedd, a nodau celvd yr aradr ar eu dwylaw, yn ddangoseg eglur eu bod a'u bryd ar ry wbeth uwch-rhywbeth a foddlona ddyhead di- derfyn y meddwl ac edmygaf hynny ynoch. "Y mac pobl a weithiant yp galed, nes gwneud i'r ddaear wenu o dan gnydau o ddefnydd bara, ac a ymgynullant yn dyrfa- oedd dedwydd ar ddydd penodedig i geisio Daw i geisio adgyfnerthiad meddvvl ym myd awen a chàO. yn rhwynl o fod yn fawra chryf, ac yn peri i mi eu hed- mygu. Mi a foesymgrymaf i chwi gyda pharch a lIongyfarchaf chwi. Boed i 4 Ileddwch' wenu arnoch, a phar- hewch i goleddu a chadw ym mlen eich gwyliau arbenig dros byth. Achleswch eich traddodiadau, gan gadw lliewn cof cnwau a gwalth eich cyndadau, canys dyna un o'r sylfaeni cadarnaf ar ba un y gorphwys y parchsydd ddyledus i chwi, y to presennol o Gymry y Cannvy. Hawddamor i'r buddugwyr yn yr Eis- teddfod I
I Dyffryn y Camwy. - -
I Dyffryn y Camwy. \11 f G. Hanes y Wladfa Gymreig, ei dechrcu, ei datblygiad a'i dyfodol, a thraethiad ami ymgyrch a thaith i baith Patagoiiia. Bras-gyfieithiad gan MIHANGEL All I WAN, Meddyg. I [PARHAD.] I CAMLAS Y DYFFRYN UCHAF,-YR OCHR I OGLEDDOL I'R AFON. Er egluro fy mhwnc, gweii i'm ddweyd nad ydyw Dyifryn y Gamwy o'r mor i'r creigiau ond un dyffryn ond gan fod yr afon Gamwy yn croesi y dyffryn yn lle'ri- groes (diagonally), yr oedd y preswylwyr wedi arfer galw y rhanau o ddeutu y croes- rediad yn Ddyffryn Uchaf a Dyffryn Isaf. Y mae y nodiadau canlynol yn gyfaddas at y rhan hwnnw o'r Dyffryn Uehar. sydd ogleddol i'r afon. Yr osdd rhai teuluoedd wedi adeiladu eu cartrefoedd yng iigwaelod- ydd y Dyffryn Uchaf yn 1875-76. Yr oedfl y tir yn fras, ond am flynyddoedd yn ddi- werth i ni o ddiffyg dwfr. Gwnaed amryw bas ffosydd, ond i ddim pwrpas, am fod y tir yn uwch na'r afon yn y llifogydd iseL Yn 1881-82 meddianwyd bron yr oil o'r ffermydd ar y rhan yma o'r dyffryn, ond yr oedd yn well gan lawer o'r meddian Nyr newydd gyd fyw a'r hen wladfawyr na bvvv ar eu tiroedd. Rhai fywient 35 milltiroddi- wrth eu tir,ac amcanent gael diwrnod o waith yma a thraw at eu cynhaliaeth. Telid fe! rheol mewn da corniog a cheffvlau. Yn y flwyddyn 1882, bu methiant hollol ar y cvn- haeaf, ac yr oedd yn un o oriau duaf y sefydHad. Ychydig cyu yr amser yma, yr oedd yr ysgrifennydci a dau gyfaill wedi myned i fyny'r dyffryti yti dilyn yr afon mewn rhai mahau, a thrwy hen welyau afon mewn manau eraill. Yr oedd yr afon yn bur isel, a gwelwyd fod y dwfr yn ei gwely yn rhychu yn faes- donau mewn !!awer ne, a daethom i'r casgl- iad fod rhediad yr afon yn y Dynryn Dehaf yn chwyrnach a serthach nag yn y Dyffryn Isaf. Nodid hefyd fod tor!anau yr afon yn llawer is wrth fyned ar i fyny. Felly rhaid fod rhediad y dwfr yn gyflymaeh yma, onide mewn llifogydd buasai yn gorlifo. Y casgl- iad naturiol o'r oil oedd y gellid tynnu dwfr drwy gam las o dop y dyffryu wnai ddyfrhau yr ltoll le. Siaradwyd ac amryw o'r sefydlwyr ar y mater, a chytunwyd i alw cyfarfod o'r cym- Idogion,i dritt y mater. Yn y cyfarfod cvtunwyd i anfon nifer o ddynion hyd y creigiau i weled a ellid gwneud argae yno, er cadw i fyny level y dwfr yn ddigonol i ddyfrhau y ddwy ochr i'r afon, ond buan gwelwyd nad oedd y cynllun hwn yn ytnarferol ar y pryd. Y flwyddyn o'r blaen, daeth teulu cymer- adwy iawn o Mostyn, Gogledd Cymru, i setlo yn y sefvdliad. Yr oedd mab Br. E. J. Williams wrth ei alwedigaeth yn dir fesur- ydd a pheirianvdd. Y mae yn-awr yn arol- vgydd y rheilftordd yn y Wladfa, ac yn wir Iwvddiannus, gweled nad oedd syniad yr argae yn vmarferol, cydunwyd i ofyn i'r Br. E, J. Williams i fesur a levelu camlas. Yn ol cytundeb, yr oedd hyrwyddwyr i syniad y gamlas i dalu hanner y costau hyd yn od pe bae vn fethiant, ond os troai allan yn llwyddiant, yr oedd iddynt dalu y costau yn llawn, Y mae enwau y sefydlwyr gymerasant ran yn wneuthuriad y gamlas hon yn deil- wng o fod ar gof a chadw. A'r llwyddiant ddilynoddgwneuthuriady gamlas hon fu yn foddion i symbylu datbIygiad y gyfundrefn camlesi drwy y lie. Yr hyrwyddwyr oeddyht Benjamin Brunt, W. T. Griffiths, D. D. Roberts, Daniel R. Evans, David S. Jones, William R. Jones, David Bowen, Thos. Morgan, Hugh Hughes (Saer), David Williams (Cwmogwr) Evari Edwards a Thos. M. Jones, yr oil yn ddeu- ddeng ngwr. Pan gafwyd sicrwydd fod y gamlas new- ydd yn llwyddialtt, galwodd yr hyrwyddwyr gylarfod cyffredino] o'r tirfeddianvvyr cym- 'dogol. Daeth n'ifer fatvr o honynt i'r cyf- arfod, nc yuo penderfynwvd gwneud cwmni, tynwyd allan gyfansoddind rheolau a nod- wyd swyddogion. Yr oedd y gpill-ilis ncwydd i fod yn dair llath ar draws ei gwaelod, yn bedair Hath o jddyfnder mewn llawer man, ac yn un filltir ar hugain o* hyd. Yr oedd y gamlas yn cael ei dosranu yn dair rhan. Man ranwyd y drydedd ran uchaf yn gant o fan-rauau yn of nifer y ffenriydd dynai ddwfr o'r gamlas. Nodwyd goruchwylivvr i'r gwaith, ac aed ati i weitfiio gyda lrxvdfryekedcl, oiid vclliydig o honom a ragwelasant yr anhawsterau oedd mewn stor. Fel y dywedwyd eisoes, yr oedd amryw yn byw 30 neu 40 milltir o'r lie gweithio. Nid oedd gennytn offerynau pricdol i'r gwaith, megis march-rawiau, a gweithiwyd yn unig a chaib a rhaw. Yr oeddein bwych hefyd yu wael ei wala, a dim digon o hvvn- nw. Y bara, er ei fod yn flawd gwenith, oedd yn flawd rhy fras i'w dreulio, uid oedd gennym felinau priodol y pryd hynny. Nis gelfid cael crad ychydig ymenyn a chaws, a marwai yr anifeiliaid wrthy cannoedd, a herwydd yr hir sychder. Ac er amgyffred ein byw caled, gelwir y gamlas hyd heddyw vn Gamlas y Bara Sych." Gorphenwvd y drydedd ran (saith mil!tir} uchaf, a chafodd ffernnvyr cym'dogol y rhan hon o'r gamlas, gynhaeaf yn 1883. Erbyn pryd hau 1884, yr oedd y gweddill o'r gam- las wedi ei gorphen. Onibac am y gwaith tymhorol hwn, buasai yr holl sefydliad wedi dioddef newyn y flwyddyn honno. Ym misoedd haf 1884, yr oedd y ffermwyr t yn codi tai ar eu ffermydd ac yn symud iddynt. Cyn cychwyn y cyiihaeaf cafwyd gWyl gyffredinol i ddatlilu agoriad y gamlas, gwawr gwell dyfodol, fely dengys hanes y sefvdliad. Nid hir ar .ol agoriad" CamIas y Bara Svch y bu ffermwyr yr ochr ddeheuol cyn '{gor camlas Saiita Crwz, a daeth y rhanau hyn yn fuan yn un rhwydwaith o ffosydd dyfrhau. Fel oedd y gwaethaf modd, nidi oedd yr ochr ogleddol i'r Dyffryn Isaf yn medi yr un Uwvddiant a'r cym'dogaethau eraill, am fod ei cvfundrefn ddyfrhaol yn walius, wedi ei gwneud yn mabyndod datblygiad y Wladfa. Nis gellir ychwaithddweyd fod y flerin- wvryn manteisiofely dylasent ar ffrwyth eu llafur, vr oedd v masn^chwyr yn mau- teisio gormod arnynt, a chymerent ran y Hew. (Ilw barbau.)
UndebEglajysiythyddiony Wladfa…
UndebEglajysiythyddiony Wladfa -0- Cyhelir Cymanfa Bregethu yr Undeb uch- od yn Tair Helygen, Rhagfyr 27ain a'r 28ain,- c< 1917. Pregethir gan y Parchedigion R R Jones,- Trelew; R R Jones, Niwbwrch; a Tudur Evans. Arweinydd Parch D D Walters. Nos Iau, 27ain, pregethir gan y Parchn, R R Jones, Trelew, a Tudur Evans. Dydd Gwener, am 10 y boreu, Parch. R R' Jones, Niwbwrch ac am 6 yr hwyr, Parchn. R R Jones, Trelew, a Tudur Evans. Cynhadledd am 2 y prydnawn.—Pwnc dan sylw: Dysg i mi Dy lwybrau." Agorir y mater gan Mr John Foulkes. Dros yr Eglwys, RHYDDERCH IWAN, Ysg.
Advertising
"Stop Ganolog" Newydd dderbyn, STOC o Nwyddau o Loegr, pwrpasol at yr Haf. W. M. HUGHES.
RHESTR O'R BUDDUGWYR.I
Rhyddiaeth—Bonwyr E. F. Hunt, Caeron, a Joseph Jones. Barddoiiiaeth-Br. Arthur Hughes, B.A. Adroddiadu-Bouwyr Deiniol, Ivor J Pugh. Cerddoriaeth—Bonwyr Joseph Jones, josepli Davies, a Dalar Evans. Cyfieithiadau-Bonwyr Arthur Hughes, B.A., ac Ithel J Berwyn. Aiwrywion—Bonwyr Ivor J Pugh, E T Ed- munds, B.SC., Bouesau Antueno, R E Jones, Otro. Rhoddwyd gwobr y par hosanau, a'r hos- anau, i'r Groes Goch gan y buddugol. R. H., Ysg. )