Y Darian

"ë' "< t Yjr 1L Gymraeg. l "DOSBARTHYTRF." I (Parhad.) Y trydydd gofyniad yw Ai troeon ynteu troion" sy'n gywir? Y mae'n rhaid cyfaddef mai anodd iawn yw torri tros ben hen arferion ynglyn a phopeth, ac y mae hyn yn wir am lawer o ffurfiau ar eiriau. Arferwyd j cymaint a'r ffurfiau troion, rhoisom, I troisom, etc., fel y mae'n anodd iawn dygymod a'r ffurfiau cywir troeon, rhoesom, troesom, etc. Dylid newid y ddeusain (diphthong 'oi' i 'oe' yn y sillaf olaf ond un, oblegid nid erys 'oe' yn esmwyth yn y safle yma. Felly dylem sgrifennu troeon, rhoesom, troesom, paratoesom, cloesom, etc., rhoeswn, troeswn, paratoeswn, cloes- wn, etc. Nid oes arnheuàeth nad 'santaidd' ac.nid 'sanctaidd" a ddylid sgrifennu, oblegid daw'r gair 'sant' o 'sanctus,' a thry'r Lladin 'net' yn 'nt' yn y Gym- raeg, a chyll y gciriau a droswyd i'r Gymraeg yn gynnar yr 'n' yn ogystal, e.e., punctum (pwyth), a hen ffurf 'sant' mewn Hen Gymraeg yw 'seith,' oherwydd fe geir "Seith Pedr" yn Llyfr Llandaf, felly, fe welir mai ffurf a droswyd yn gymharol ddiweddar yw 'sant.' Mi \vn i yh eithaf da mai sanct, sanctaidd, etc., a geir yn y Beibl bob amsw, ond nid yw hynny ddim yn un rlieswm dros i ni sgrifennu sanct, sanctus, sanctaidd, sancteidd- rwydd, etc., yn lle'r ffurfiau cywir sant, santes, santaidd, santeiddrwydd- wydd etc., ncu os yw, credaf y dylem sgrifennu sainct am saint a seinctiau am seintiau hefyd. Nid oes le i ddadl mewn gwirionedd, ynglyn a'r llinell:—Mae'n dywyll iawn. A minnau'n mhell o dref," oblegid dylid newid yr arddodiad 'yn' i 'ym' bob amser o flaen m, mh, ac i 'yng' oi flaen 'ng, ngh,' ond os daw'r 'vn'. ar ol llafariad o Haen y' rhain y mae'n rhaid ei adael allan fel hyn "A minnau 'mhell o dref." Ond y gvvir amdani yw, pe dilynid rheol yr 'yn' sydd o flaen 'pell' yn hollol gyson, ni ddylid gosod 'mhell' ar ei ol o gwbl gan mai'r sain feddal a gyrner yn nat- uriol, oblegid nid yr arddodiad 'yn' yn golygu 'in' yn y Saesneg yw, eithr yr 'yn' a eilw'r Athro I for Williams, M A., yn ei dermau gramadegol i'r Bwrdd Canol yn 'rhagair adferf' \ad- verbial particle), a gelwir ef gan eraill yn 'predicative yn, "c fe'i ceir o flaen ansoddeiriau (adjectives) ac adferfau. (adverbs), megis, yn well, yn ddrwg, yn gynnar, yn dda, etc., ac fe geir y ffurfiau 'yn bell,' 'yn bellach,' lf lafar gwlad yn ein hardal ni o hyd, ac y mae'n bosibl mai felly y, mae yn y "Font" hefyd. Ar y Haw arall, fe gelr amryw eiriau a newidir fel 'yn bell i I- ,,rp.hell,' megi$" ynghudd\ (yn gudd), ynghVnt (yn gvnt), ynghairi (yn gam), etc. Pwy bynnag o'r tri oedd yn dadleu dros adael yr 'n/ allan a sgnt* ennu'r llinell fel hyn: "A minnau 'mhell o dref, hwn yw'r gwr bia^u'r mhell C)? dref, Z> goron y .tro hwn. Y mae'n bleser mawr i mi ddeall gymaint o ddiddor- deb a gymerir yn y Gymraeg yn y cvlchoedd yna, a bod "Yr Ysgol Gym- raeg" mewn bri gan lawer. A chlyw- ais yn ddiweddar gan un o'm tylwyth fod amryw weithwyr yn ardat y' Bont' yn hyddysg iawn yn y Gymraeg, a'u bod yn mynd gyda Sam yn y dram am dro i'r gwahanol dalcennon yr ymwel a hwy, ac y myfyriant y "Gramadeg Mawr" hefyd. Rhagorol, fechgyn. Gallaf eich sicrhau y rhoddaf yn galon- nog bob cymorth a allaf i chwi, ac i I d. 'h eraill hwythau, yn eich astudiaeth o n hannwyl iaith. Digwyddodd gwall neu ddau'r wyth- nos ddiwethaf. Wele'r cywiriadau Ond dychmygion dynioh dig A cham pedd pob dychymig. Eraill a rydd, deunydd dig, Am y tal im het helig., D. Ap G. I

POS. I Ar ryw dro pan o'wu yn sytlu 1 Gwelais liir greadur heini, Mynd yn ckwim er CAgg,iu,n ddyfal, Idd ei wal cyn aiff i gysgti. Un bach lion yn 11awen deithio, Rhwngy coed yn dyfai cliwitio Yw y glaxi greaduryma; Erbyn gaea pan yr huna. Rhowch yr enw 'nawr heb oed,i, Enw y creadur heini, Sydd yn cysgu saith mis, tawel Rliag i'r awel ddrwg ei rewi. GWILYM G. WILLIAMS. I i

I I Tarian Fach y Plant. GAN IOAN, Y RHINGYLL. F' annwyl Ffrindiau,— Faint ohonoch chwi, ysgwxi i, sydd wedi gweled catrawd o filwyr yn cerred, neu'n hytrach, yn martsio heibio? 'Rwy'n cofio yn iawn y tro cyntaf y gwelais i rai, a'r hyn a ddaeth i'm meddwl gyntaf pan welais hwynt oedd hyn-fel yr oedd pob un ohonynt yn cadw mewn step, rhyw bwt bach tew o ddyn yn gallu cerdded wrth ochr dyn tal, teneu, heb frasgamu'n ormod- ol, a gwas fferm afrosgo yn cadw mewn step a dandi bach o glerc ysgafn. Dyna'r wers gyntaf a ddysgir yn y fyddin—cadw mewn step, a dyna hefyd y wers gyntaf, a raid i ninriau, mawr a bach, ddysgu mewn bywyd. Peth diddorol iawn ydyw astudio y rnaes rhamantus hwnnw, meddwl plen- tyn. Mwy diddorol ydyw cofio yr hyn a feddyliem ni pan oeddem yn blant ein hunain. Ond mwy diddorol fyth ydyw ceisio dychmygu pa, beth a fedd-' yliem am dano pan oeddem yn faban- od. Yn 61 fy mam, oddeutu tri o'r gloch y bore, ar y igeg o Ebrill, 1901, ym ganwyd. (Nid rhyw .'hint' fechan i Robert Roberts, Oaergybi, ydyw hon.) Ysgwn i a oeddwn yn gwybod y diwrnod hwnnw fy mod yn fyw? Os nad oeddwn, pa bryd y deuais 1 am- gyffred y ffaith? Ac wedi i mi ben- derfynu fy mod yn fyw, pa beth a feddyliais 'gyntaf am dano, tybed? Gwelwn fod rhywun yn gofalu am danaf, ond ni wyddwn pwy, nac hyd yn oed'pa beth. Yr oedd y creadur hwn yn rhywbeth mawr, cryf, tal, a minnau yn faban, egwan, gwael. Felly, 'roedd yn naturiol ddigon i mi gredu mai rhyw greadur gwahanol i mi oedd yr hwn a edrychai ar fy oil Felly, gan fod un mor fawr a hwn wedi ei roddi imi dim ond er mwyn i mi fod yn hapus a diddig, a chan mai dim ond y fi ag ef oedd ar y ddaear, rhaid mai fi oedd yr un pwysicaf yn fyw. Yna sylwais fod wyneb y creadur yn newid, ac yn y man de6llais ei fod & miloedd o draed, miloedd o ddwylo, miloedd o wynebau. Ac mewn ych- ydig flynyddoedd, deuais i ddeall yn gyflawn, nad oeddwn I i druan ond "megis diferyn o ddwl< ynghanol cefn- for yr Atlantic." Ac wedi dysgu gy- I' .J1aJU l'9IfIJI maint a hyn, buan iawn y gwelais fod I yn rhaid i mi, cyn gallu byw yn hapus a dedwydd, astudio y creadur ac aberthu ychydig iddo. Yn yr ysgol- i y dysgais hyn gyntaf. Cyn mynd i'r j ysgol, yr oedd pawb yn fy nifetha h'u, earedigrwydd, a digon naturiol oedd i mi gredu, pan euthum yno gyntaf, fy I mod yng ngeiriau'r Sais, yn "monarch of all I survey." Methwn a deall pa hawi oedd gan yr athrawes i'm dwrdio a'm, cosbi am siarad, neu pam y gwnai'r plant-fy nghuro a ffraeo a mi am. wneud yr hyn a ddymunwn ei i wneuthur. Dyna y wers gyntaf a dderbyniais ar "gadw mewn step," a byth er hynny, yr wyf bob dydd o'r flwyddyn yn ychwanegu ati. A dyna hefyd eich dyletswydd chwithau. dysgu cadw mewn step a'r creadur • I sydd a miloedd "0 draed a miloedd o ddwylo. 'I' Ond, ebe un ohonoch, pam yr ydych yn galw pawb arall yn un "creadur" Pam na wnewch chwi eu galw yn "ddyniou" neu yn "bob!" ? Wei, pan oeddwn yn bymtheg oed, mi brofais nad oedd neb ond y fi yn fyw. Mi wyddwn fy mod i fy hun yn fyw, am na allwn i brofi nad oeddwn. Ond am bawb arall, 'doedd dim sicrwydd i'w gael eu bod yn fyw. Yr oeddwn yn eu gweled yn cerdded ac yn gweithio, II ond pa brawf oedd gennyf fed fy llygaid yn dweyd y gwir ? Gallwn eu clywed yn siarad, ond ffydd yn fy nghlust oedd hynny. Mewn rhyw I ffordd wirion felly y ceislais brofi nad oedd neb ond y fi yn fyw, ac maii I rhyw "greadur" mawr, eang, oedd pawb ereill. Erbyn heddyw, y mae'r creadur hwn sydd yn meddu ar filoedd o ffurÜau wedi dod yn agosach lawer j i'm calon. Mae rhai o'i wynebau yn J annwyi iawn gennyf, ac mae rhai o I honynt na welais erioed. Ond ma?'r ffaith y 111,1 yn aros ddoe, heddywae yn dragywydd, set fod y "creadur" hwii J :mor addfwyn ag oen pan gedwir mewn j step ag ef, ond y gall fod mor greulon | a Hew pan dynnir yn groes iddo. r Felly, er mwyn fy hunan yn unig, gwell oedd imi ddysgu cadw mewn step ag ef. Hwyrach y tybiai hynny elfen o hunan-aberth, hwyrach y dio- f CMANEMMMMZM- ddefwn wrth wneud, ond, er hynny, yr oeddwn yn sler,ofod yn llawer hapus- ach yn ei gwmni wrth gadw mewi-i step ag ef, nag wrth ei groesi. Dysg- weh chwithau y wers bwysig ymaas- tudiweh ereill, aberthwch er mwyn ereill os bydd rhaid, pe dim ond er mwyn eich hapusrwydd eich hun ac hapusrwydfl ereill. Ond cofiwch hyn hefyd, nad oes gen-. nyf eisiau i chwi dyfu i fyny fel "postage-stamps," chwedl Tomos- Bartley. Wnewch chi ddim colli' eich hunan, eich cymeriad, eich "ego" wrtlit gadw mewn step ag ereill. Y mae'r gwas ffarm sydd yn cerdded i'r fyddin gyda chamau bras bier, yn dod ohoni a chamau llai a byrrach. f mae'r clerc sydd yn cerdded i'r fy'ddin gyda chamau bychaih, byr, yn dod ohoni a. chamau mwy a brasach. Mae'n debyg y q,u'n anodd i'r ddau ddysgu cadw mewn step. Mae'n debyg y dioddef- odd y ddau wrth ddysgu, ac y tybia hunan-aberth iddynt wedi dysgu, ond er hynny, gwella'r ddau wnaeth y wers, nid eu difetha, a gwas ffarm a chlerc yw y ddau eto. Felly, mantais fawr ydyw cadw mewn step, a phette cas iawn ydyw gweled rhywun yn njethu. c Y mae yn achosi anhapus- rwydd i bawb yn ogystal ag iddo ef ei hun. Yr oedd mam Johnny a'i chwaer wedi mynd i weled y bataliwn y pertfe- ynai Johnny iddi yn cerdded heibio- Erbyn i'r mil milwyr gyrraedd y lie y safent, gwelsant Johnny bach tua'r canol, ac yn sydyn dyma'r fam ym gwaeddi: "'Drycha, Jane, 'does neb mewn step ond Johnny ni." Ond y drwg yw mai ychydig iawn o- rai fel main Johnny sydd yn fyw, ac i bawb ond y hi, allan o step oedd Johnny bach. Ac-fel y mae un milwr mewn bataliwn yn difetha'r oil ohoni, felly hefyd y mae un dyn croes mews cymdeithas yn gwneud pawb yn anni- ddan.—Yr eiddoch yn bur" J. ELLIS WILLIAMS., Normal College, Bangor. 1IIImI8[ U&1 JJI .d1!L

Egam- Ar Grwydr ym Mhenfro. Eglurwyd mai y bardd-fasnachwr Atr. David Evans yw'r perchennog, a gwel- som ei fasnach ar ol hyn, a buns blasus yr olwg arnynt newydd neidio o'r ffwrn i'r ff eiiestr. Tra yn siarad am Mr. David Evans mewn ty gerllaw, daeth "Y Caniedydd Cynulleidfaol" i'r bwrdd, er profi fod D.E. yn fardd ac yn emynydd. (Nid pob bardd sydd yn emynydd, ac mor wir a hynny, nid pob un it gyfenwa ,ei hun yn emynydd sydd yn fardd.) Yn y Chaniedydd ceir emyn rhif lih yn dwyn enw David Evans (Ty Ddewi): Yr wyf yn dod, 0, Iesu mawr! Mae'th alwad ar fy ol— Gan adael holl bleseran llawr, A'u holi deganau ffol. Gwelwy" d fod emyn 577 yn eiddo D. Evans, Felinwynt: Iesu! Anwylyd yl Tad, Hyfrydwch y nefoedd i gyd," etc. Wele emyn 556 a'r enw D. Evans ar ei ol:— w Mi godaf fy ngolwg i fyny 0 ddyInder fy nhlodi a'm gwae!" etc. Ai- ol troi am ddatguddiad i "Enwau Awdwy"r, etc. gwelsom enw Mr. David Evans, Felin Wynt, Ty Ddewi, a dyna yr unig David Evans, neu D. Evans yn y rhestr. Os yr un yw awdwr yy emynau a nodwyd, paham y mae yn David Evans (Ty Ddewi) wrth 133; yn D. Evans wrth 556'1 ac yn 577 yn D. Evans, Felinwynt ? Pwy sydd yn gyfrifol am y fath fongler- eiddiweh mcwn llyfr eroynau r Caewyd y (Caniedydd ac i lawr a ni i'r Eglwys Gadeiriol. Ie, yn/y pant y mae hi, a'r Capelau Ymneilldubl fel "dinas ar fryn." Dyma adeilad rhyfedd! Rhyf- eddol o ddidrefn hefyd, gallem i'eddwl. Ond gall yr Esgob ymffrostio bod yr Eglwys hynod, hon (os cywir galw adeilad yn eglwys) yn debyg i'r, nefoedd mewn un Pf;t h-sef, bod yno "lawer o drigfan- nau!" Yn sicr, byddai yn hawdd ddigon myned ar goll yno, heb law yn yr dadfeil- ion o amgylch. Gwelsom gprf-ddelwati lawer. Gwelsom ddelw o ben annwy i Ddeon Howell, a brawddeg o'i eiddo o dan y teyfryw. Gwelsom fedd-fynor parod er derbyn corff rhyw foneddiges gyfoethog, pryd bynnag y geilw angau am dam (Saesnes hefyd, mae'n debyg, I a 1 gorweddfan wedi ei sicrhau yn Eglwys Gadeiriol Ty Ddewi!) Gwelsom dvrfa o Saeson yn pasio drwy'r adeilad, ac yn cerdded oddi amgylch gyda'u llyfrau yn eu dwylaw er cael pob manylion. Dq, gwelsom un o'i- Canoniaid yn pasio i fewn er "cynnal gwasanaeth prynhawnol" heb fawr o neb yn gwmni iddo! Ar ol dringo o'r pant Eglwysig i ben y bryn iach, cawsom yr anrhydedd o j's- gwyd Haw gyda gweinidog parchus vr Annibynwyr. A chyda llaw, onid "yr apostol llwyddiannus hwn ddaeth ar ei fotor beic i wrthdarawiad gyda modur yr Esgob fisoedd yn ol? Gall ddiolch am ei fod yn "Abel gyfiawn" yn y drafod- s aeth, ac ar y 'safe side' yn y ddamwain. Rhoddwyd tro i "lan y mor," neu yn hytrach i goryn un o'r creigiau gwyllt- tarddonol. Edrychwyd di-oe y tonau at Solfach, ond methwyd cael golwg ar Mafonwy, mwy na thebyg ei fod yn ol ei arfer ar daith bregethwrol. Gwelwyd tyrfa o "Havens" oddi ar y Graig. Fel Moses I ar Nebo, edrychwyd ar "y wlad, dros y dwr." Weie y Nolton Haven, y Druidson Haven, y Broad Haven, 'y Little Haven, a'r Brides Ha yen ?" Trueni fod Ty Ddewi mor bell or byd onide? Ac eto, bendith yw cael ifoi* allan o'r byd i Ie mpr ogoneddus er cael llonydd yn y tangnHedcl i feddwl ac anadlu. Tra yn mwynhau dau gwpaned o de (i bob un o honom) ar aelwyd hawddgar roesawgar. gofynnwycl i'r niab bychan sydd a pob cyfle ganddo i wynebu ar freintiau addysgol ,goreu'r wla-1—"Beth garech chi fod ar ol tyfu'n fachgen mawr?" Atebwyd yn glir a. phendant, fel dyn wedi setlo'r cwestiwn unwaith; ambyth-" Gwas ffarm, er cae l gyrr,u par o geffylau, ac yfed te o fasyn." Daeth yn 11awn l -yd rhoddi 'Bess fach"' yn y 'shaft,' a chodwyd trot hwylus gan gefnu ar Dy Ddewi a thynnu'n nes at Abergwaun. Er fod cysgodion y nos wedi disgyn drosom eyn" pasio "Seleddir Park, yr oeddem wedi crwydro o Dy Ddewi-o ran' y meddwl a'r ymgom i Gaerfyrddin a'r cyffiniau, ac wedi ym- golli yng nghanol swynion yr hen amser gynt. _nm_ UR W xJDRYJN.

Mishtir Dawkins: Ma un o'ch poetau clii'ch liunen, Morgan Teilwr, weti gweid. u bod nhw isht a'r wadd. Ma nhw'n serapin ym mhridd y geiriaduron am hen eire sy weti marw yn Ue hedfan i'r nefodd .i whilo amddryeh feddylia byw. Da y gnewch i rondo ar Morgan, er taw teilwr yw a. Ma fe'n broffwyd, fel pob gwir fardd. Os da rhywun rwpath arall i ofyn i'r Spwcs ? Dr. Jones: Os wir! Ma un peth ar y meddwl i os, ticyn. Licwn i wpod yn fidur, saw l ysbryd all ddownsian ar flan corcscriw heb ddamshel ar drad i giddil? Fe fu, meddylia mowr y Canol Oesodd yn ffagach shaw gita'r broblem. A ddarllenas i ddim u bod nhw weti 'ffindo mas. Fel man of seians ma'l' matar • yn blino ticyn arno inna. Gofynnwch iddo fa.. x Mishtir Dawkins (yn dawal am funad): Ma Spwcs weti mynd, Doctor. Rych chi weti i insylto fa! Dr. Jones; Dodd d-ii-n isba iddo fa. fod mor dytchi. Ma dynon weti dod i'r Syr gar i yco a, gofyn llawar cletach cwestiyna i fi. Dewch i fi ddod at y ford fach i ofyn iddo fa. Mishtir Dawkins: W i'n siyçr na apediff- a ddim o chi, blecid ych chi ddim yn cretu, ac am nad ych chi'n cretu, allwch chi ddim hala'ch hymwybyddiath (y con- shios selff) i gysgu, a chatw yr hisym-, wybyddiath (y sub-conshios, ma Mishtir Lewis, yn i galw hi) ar ddihun. Ma Spwcs weti mynd am heno'n reit i wala. 1 Mishtir J. B. Jordan: Brain aiiod 1: Doctor, rych chi weti bratu'r tioswath i ni! Rodd da fi lot o bethach i ofyn, a rown i weti rneddwl cal snap-shot o Spwcs, cyn i fod a'n mynd. Ond ma hi'n tw let nawr. Ma fe weti mvnd! Cownsilor Richards: Rodd' a'n shabi i fynd cyn gweid gwd iieit. Ond gan i fod a weti mynd, wath i ninna fynd. TRAMP, O.B.E. I