Y Darian

Lly, thyran at y Gol. I GAIP-, O'R PWLL. Mr. Gol.,—A gaf fi longyfarch y brawd J. Jarred Davies ar livyddiant ei eisteddfod ddiweddar yn Pwll? Mae ei gynilun newydd wedi tyrinu .< cryn sylw eisoes, a, Ilaii-ei, o yrru ato am rag- lenni. Emvyd ei gynllun gan rai o'r bechgyn yn Gynilun Jarred. Os car rhywun weld y rhaglen, danfouer am darii ac amgaeer pris y cludiad. Clywsom ei fod wedi der- byn gwahoddiadau i feii-niadu iiiewn eis- teddfodau. Mae yn lienor ac yn gerddor gwych. Dymunaf ei Uvyddiant ym mhob ystyr.—T.J. CYWIRO'R RHINGYLL. Annwyl Olygydd,-A gaf fi yciiydig ofod i aIw syIw at rai camgymeriadau yn yagrif "loan y Rhingyll yn y DARIAN am y 27 o DachweddP Dywedir "i Ceiriog fynd i orsaf London Row (London Road P) y flwyddyn dailyi! ol i'w brentisiaeth yng Nghroesoswallt." Y ffaith yw bu Ceiriog yn grocer ym Manceinion am, o leiaf, bum mlynedd cyn mynd i wasanaetb Cwmni'r Rheilifordd. Dywedir ym mliellaoh—"Bu Ceiriog yn blentyn yn NyfFryn Ceiriog; bu'n ddyn ym Man- ceinion, a b Li'li hen wr yn Nyffryn Hafren." Nid oedd Ceiriog ond 33 mlwydd oed pan syraudodd o Fanceinion. i Lanidloes! Unwaitheto, mewn Cyfeiriad at y gan anfarwol, "Ti wvddost beth ddywed fy nghalon," dywedir "Yr oedd yn cofio yn dda am y prynbaAvn liwnnw yr aeth yn Haw ei fam i'r orsaf i ddal y tren am Groesoswallt, fel yr oedd ei chalon yn rhy lawn o ddagrau i'w thafod lefaru. Yr nnig beth a allai wneud oedd sibrwd yn isel wrtho, 'Ti w yd dost beth ddywed fy nghalon.' On id liebrwng ei fam i orsaf Victoria, Manceinion, a. wnai? Yn y geiriau hyn y cyfarchai Llew Llwyfo gvfarfod y beirdd yn Eisteddfod Caer- narfon (1886): "Ers tua d?ugain mlynedd yn 01 yr oedd bachgen yn hebrwng ei fam i orsaf Victoria, Manchester. Yr oedd hi yn clychwelyd i Gymru ar ol bod ar ym- weliad a'i mab, ac, yr oedd ei theimladau ym mron a'i rhwygo yn ddarnau man. Daethant i olwg yr orsaf; dechreuodd y dagrau ddefnynu, a chan rym yr hiraeth a bloesgni y dagrau, yr oedd dywedyd geiriau yn nesaf peth i amhosibl. Ond yng iigliaiiol ystorm o deimlad pan ddymunai y fam ddywedyd llawer .o gjrnghorion wrth ei mab, ac heb fedru dywedyd dim, disgynnodd y geiriaii hyn yn floesg ar glustiau y llanc, "Ti wyddost beth ddywed fy nghalon." Aeth y bach- gen i'w ystafell; cwympodd ar ei hyd mewn llewyg, a gofid, a. liiraeh, a c f i n soddodd y gan anfarwol, "Ti wyddost beth ddywed fy nghalon." Cyfeiriaf at y camgymeriadan yn unig, er budd y plant. Dolgellau. R. JONES. CARU'R SAIS. Annwyl Syr,—Gwelaf oddi;wrth y DARIAN fod Mr. Gwilym Hughes'yn ein hannog i garu'r Sais fel brawd an- nwyl. Ni welais ei ysgnf yn y 'Welsh Outlook' am na fyddaf byth yn edrych ar y misolyn hwnnw, o egwyddor- papur ydyw a'i nod ar broselytio pob Cymro'n Sais. Gwir ei fod yn cymryd arno gefnogi diwylliant Cymreig, ond nid ar linellau'r Sais y mae diwylliant y Cymro i redeg. Os caiff y "W.O." ei wyn fe dderfydd am ein hiaith yn fuan Ünrn, Yr wyf yn deall mai am- bell gan a geir ynddo yn Gymraeg; ac yr wyf yn dywedyd yn eglur, fel yr un gynt, rhai Hadd ein hiaith yw ei brif amcan. Ond son am Mr. Gwilym Hughes yr oeddwn. Cefais gyfle rai blynyddoedd yn ol i ymddiddan ag ef; yr oedd ef ar y pryd yn cynrychioli un i-O bapurau Saesneg Caerdydd, a min- nau yn cynrychioli papur Cymraeg. Rhoes gohebydd un o bapurau inawr Lloegr—Cymro fel minnau—eirda i ryw' | ysgrifau o'm heiddo i ynghlyw Mr. Gwilym Hughes, a throes yntau a-taf gan ddywedyd, "Don't stick to Welsh journalism—there is no money in it." Yr ydych yn gweled yr egwydor-arian yn bwysicach na gwladgarwch. Dyma, fv nnnwyl gydwladwyr, sydd wrth wr- aidd yr holl broselytio a ddaw allan o Gaerdydd. Yr wyf yn dywedyd hyn er' mwyn l'r Gymry fod ar eu gwyliadwr- iaeth. Mae gwasg Cymru, er ei holl ddi- ffygion, yn annhraethol lanach ac on- estach na gwasg y Sais. Pirtwedi, ei werthu i ryw arglwydd neu'i gilydd sy gan bob "journalist," ac y mae oglau sebon neu goco neu rywbeth o'r fath ar bapurau'r Sais i gyd. A dyma gyngor bendigedig i ninnau eu hefyl- ychu. Gwarcded y nefoedd ni rhag y fath ysgelerder moesol, neu yn hyt- rach anfoesol. Am garu'r Sais, ni gefnogwn inriau, i' arogaeth, 11, un amod, sef ar amod cadwedigaeth pechadur. Gadawer i'r Sais yn gyntaf oil edifarhau inewn a lludw am ei gamwri dybryd â'n oenuidl ni ar hyd yr oesOedd maith, ac yiut fe ellir dechreu siarad am gladdu beiau, a phethau felly. Yn y cyfamser, yr wyf yn annog pob Cymro a Chyul- raes i beidio a chymryd sylw o gwbl o gyngor gwasaidd Mr. Gwilym Hughes. Dyletswydd pob gwladgar- wr Cymreig yw edrych ar y Sais' fel gelyn sy'n dal ein cenedl mewn daros- tyngiad anghyAawn. Ni eholeddwn unrhyw elyniaeth anghristionogol tuag ato, ond yr ydym am gadw mewn cof ei holl bechodau onis edifarhao, a gwnawn hynny am fod RHY DDI D yn egwyddor gwerth ymladd drosti.—Yr eiddoch, H.J.R., I

I Newyddion. I L Iwynbrwydrau.-Cynhaliwyd cyrddau pregethu Egl^-ys Ebenezer (T.C.) y Sul a'r?Llun, Tachwedd 23 a'r 24, pryd y gwasanaethwyd gan y gweinidog, Parch. T. C. Lewis, a'r Parch. D. Tecwyn Evans, B.A., Gwrecsam. Peth newydd yn hanes yr wyl ydoedd cael y genadwri gan un o wyr mawr en wad arall, a Vbendith ddi- amiieuol ydoedd. Teimlwyd awelon Nef ymhob oedfa, a cbaein efengyl iach a phwrpasol iawn.J .T.. Clannau Plena.-Bore dydd Mercher, Tach. 19, wedi hir a 14tin gystudd, bu farw ein cyfaill ieuanc, Tommy Davies, mab Mr. a Mrs. Richard Davies, Efail- fach, ac efe yn 18 mlwydd oed. Clad dwy d ef y Sadwrn canlynol ym Mynwent Macpelah. Cafodd angladd anrhydeddus, a ddygai dystiolaeth bod un o ddynion ieuainc goreu y pentref wedi ein gadael. Daeth ieuenctyd yr ardal allan fel un gwr, yn fechgyn ac yn ferched, i dalu y gym- wynns olaf iddo, a'r dagrau yn ilefara F* r. iaith y galon. Ei eiriancyr raarw yd- oedd ei bod yn goleuo ymlaen o hyd. Gadawodd dad a mam, brodyr a, chwior- ydd, a "JIu o berthynasau yn eu galar. Gwasanaethwyd ar yr atdilysur gan y Parphn. B. Davies, ei weinidog, a W. Richards (B.), Pontrhydyfen. Nos Fercher, Tach. 27, bu'r Parch. Daniel Hughes yn daiiithio ym Methel (B.), 'ar y "Christmas Carol," darlith Saesneg, ond atolwg, pam Saesneg gan Gymro i Gymry, a ydyw y Gymraeg ar worth yn y Bont P .Trehaf'odL—Dr'. W. S. Carrol, M.B.— Hoedd y meddyg a'r boneddwr, Dr. W. S. Carrol, wrth ei waith fel arfer dydd Jau, ond bu farw dydd Gwe-ner, ac efe'n hanner cant oed. Tafiwyd Treliafod a'r cym- dogaethau i alar dii,ys-,v tlawd a'r cyfoethog. Aed a'i gorff i'r Twei'ddon i' w gladdu ym rnedd y teulu, ac ni welwyd y fath gyfnl^ulliad yn Nhrehafod erjoe(.t o'r blaen ag a ddagth i hebrwng ei Vveddillion i orsaf Trehafod i a.yfa.rfod a'r tren nos Lun, Tachwedd 3. Daeth Cor Meibion Trehafod i ganu yn yr orsaf ddarnau Saesneg a. Chymraeg dan irweiniad Mr. Tom Morgan, Cymer. Nos Sul diweddaf, Tachwedd 23, bu cyfarfod cofTa i r diweddar feddyg ym Methel, Trehafod, dan nawdd y tair eglwys Gymraeg tair eglwys Saesneg sydd yn y lie. Yn bresennol yn y set fawr yr oedd y Parchn. John "Williams CA.), fohn Frimstone (B.), Walter Daniel (M.C.), Benjamin Jones (M.C. Seisnig), a Mri. Morgan Williams, L. M. Colly, John B. -\V-illiaiii, C,-)Ili.e.i,-v Alderman Fleming, Cyngh. Moses Jones, Mri. Evan Evans, grocer; William Thomas, James Morris, Thomas Thomas, J. Morgan, post- feistr, a Dr. Williams, olynydd Dr. Carroll. Siaradodd y rhai a enwvd yn fyr bob un, a hawdd.oedd gweled pob un dan' deimladau dwys. Yr oedd Dr. Carroll yn enwog am ei haelioni. Ni allai alw mewn tv, os byddai yno hlant, heb rockli ceiniog- au i bob un, a hynny bob dydd. Nid oes dadl na chyfrannodd gannoedd o bunnoedd at wahanol achosion tra bu yn Nhrehafod. Gwvddom iddo a mewn mannau i gyfranu heb i neb ofyn iddo; wn i ddirn a ellir dweyd ei fod yn rhy barod i roddi, ond gwyddom i rai gymeryd mantais annlieilwng ai" ei haelioni. Owyddom hefyd iddo gynnal cleifion mewn bivyd n Hetty, a gwyddom nddo roddi notes i dlodion i fynd at y grocer i gaol bwyd. Priodol y cyfeiria rhai or siaradwy* r ato fe,l "Luc y Physigwr annwyl." Un o feibion goreu yr Ynys Werdd ydoedd ef. Yr oedd ei serchogrwydd yn rhan o'i physig. Cerddodd -addiamgylch gan wneviiliin- daioni, ac ni ddywedai air wrth neb am ei weithredoedd da. Gallaswn fynd ym mJaen i ysgrifennu llond y DARIAN am ei ragoriaethau. Deallwn fod mudiad wedi ei gychwyn yn Nhre- hafod a'r cylch i gadw'i goffa'n fyw i'r oosoedd a ddel, ac i ddangos ein parch i'r aunwyl Dr. Carroll.—Un o'r lie. Rhondda Fach. Gwneir v rhrfn uchaf y cwm poblog hwn ymdrech neilltuol i feithrm y Gymraeg, a'i dwyn i fwy o ym- arferiad yn gyfrinachol ac yn gyhoeddus. Un ffurf ar yr ymdrech yw sefydlu cym- deithasau Cymrodorion yn Maerdy, Fern- dale; Tylorstown, a Phontygwaith, ac y mae y lleoedd hyn wedi cynnal rhai cyfar- fodydd Uewyrchus. o ran ansawdd a nifer. Paratoir am gyrddau arbennig Gwyl Ddewi. Agorwyd Cymdeithas Ferndale Tach. 7, pryd y cafwyd darlith gynhwysfawr ym Mhenuel (M.C.) gan y Parch. Llew- ellyn Morgan, Capel Wesley, Ferndale, ar "Ficer Pritchai'd a'i Anvseroedd." Bu all gvfarfod yn v Taberna'cT (A.) Tach. 21. (t.(Idl mantais neu an- fantais yw cadw'r Gymraeg yn fyw P—yr ochr gadarnhaol gan Mr. E. J. Joncs^ | M.A., Ferndale, a'r nacaol gan Mr. J. R. Jojies, Biaeidlechan. Cymerwyd rhan gan amryw. Ceir yma lief yd ddosbarth Cymraeg dall nawdd Pwyllgor Addysg Rhondda, a'r Parch. Gwilym Owen, B.A., Salem Newydd, yn athro. Mac't'ddi'ama hpfyd mown h]i yma. Ceu' yn Neuadd y Gweithwyr, Fprndalc, Hlwg d, berfformiad o'r ddrama, "Fel ti dy hun." Mr. E. J. Jones, M.A., ath1'O yn Ysgol Ganol-radd Ferndale, vi%"r awdur, a chwmn.i Drama Tylorstown, daii arweiniad Mr. David Ilnghes, fydd yn ei chwarae. Bdrychir ymlaen yma ar yr Eisteddfod Drama, a gynlielir yn Neuadd Bethany, Ty lorstown. Wcle'r cystadleuwyr rthag, 8, "er('h Hudo1" (Ada.Ed\\ards? Cwmni INT Bc(]II 'iiogll'i "Trem yn ol," 'Cwmni* Drafna Ynvshir; 'Rhag. 10, "Change (J. 0. Francis), Cwmni I'enrhys, Tylorstown Hhag. n, "Die; Sion Dafydd" (J. Tywi Jones), j Cwmni Bethlehem, Pmth; Hhag. 12, "Gru/fydd-o'r Glyn" (James Clemeiit), Cwmni » C^adwgan, Hermon; Treorci Rhag 13, "Ar y Groesffordd" (R. (i. Berry), Cwmni Soar, Pontygwaith. Hyd- j erwn yca'r anturiaeth y gefnogaeth n haedda .loan. I Seinghenydd—Cynbaliodd y Tabernacl eM. C.) g.vfarfocl,ydd pregetlm Sui a Llun, Tachwedd 9 a'r 10. Gwasanaethwyd gan y Parch. W. Jones, Llansantft'raid. Yr oedd y pregetlnvr yn ei hwyliau goreu. Diau gyanym y gwrii yr eglwys ddal ar v pethau a glvbuwyd. Mae yr eglwys yn Uewyrchus dan weinidogaeth y Parch. E. Tliomas. Os j daw'r casgliadau tuag at y ddyled mor ewyllysgar yn y ddwy flynedd nesaf ag y 1 maent wedi dyfod i mewn, yn ystod v ddwy flynedd Vldiweddaf, gallwn fentro proffwydo jiAvbili vm mbpn dwv flyne(lil. Gol).

J J. JL i — r as Dylai benywod o bob oed1 fod yi-i ofilits I! ° ddolur arennau. Dibynna lechyd v I i Byd ar Üchyd benyw. N i alJwn gael iach oni d\'nion hycl hiÍiogaeth i'o'n gryf "0 icdchd ¡)o(: ¡adl 0 gorff. I'l j-, I., 1 7r, IT Merthyr i boen cefn a gwynegon oeddwn am ddeng mlvnedd neu ragor cyn Mehefin, 1915. Yn ystod yr amser invn- nw ni allni-it gymeryd dim a wnai i mi un- rhyw ies parnaol, hyd nes daeth fy meich, beth amser yn ol, a sampl o Belenni Do Witt at yr Arennau a'r Bleciren i mi "Synjiais." medd Mrs. Mellisb, o 35 Northam St., West Ham, "gnel y dogn cyntaf yn rhoi esmwyfchad Hniongyrehol. Prynais ra'gor, a chefais gymaint o les oddiwrthynt tel y penderfynais na fyddwn hyth lwbddynt yn y ty. Gallaf boh amser eu cymeradwyo'n galonnog i ra i a, ddioddefa oddiwrth lioen cefn ne II ddolur arennai! fEd y dioddefais Ï." "Gweilhgnt i aros'yn iach" sydd wir a brfmr gan y S'aittri Mrs.Mell1Ñh sgrifen- m! yng Nghorffennaf, 1919: "Yr wyf o hyd mewn iaehyd rhagorol, ac wedi bod fellv er pan ddechreuais gvmervd Pelenni De Witt." Nid profiad anarferol yw eidclo Mrs. Meliish, oblegid mae lniioedd o ddioddef- wyr ymhob rhan o'r byd wedi eu gwella gan v Pelenni bvehain rhyfeddoJ iiyn. Sgrifeiinai boneddiges arall (Mre. Pink ins, o 8 Convent Gardeus, Netting Hill) ym Medi, 1913:— "AIJI tua deuddeng mlynedd dioddef wn oddiwrth arejinau gwan a phoen cern, Byddai'r poen ar adegau'n, ofnadwy, ae er profi poh nieddyginiaeth y gwyddom neu y clywn am dani, methais' a" ehael dim a wnai i mi ddim lies parhaol. "Rhoddwyd i mi gan gyfaill flychaid o Belenni De AVitt at VI" Arennau a'r Bledren, ac ar 01 eu cymeryd teimlwn gymaint yn well fel y prynais ragor yn ddioed. Da. gennyf ddweyd' iddynt fy i chyd a'r hyder mwyaf y cymeradwyaf y pelenni t-hyfeddolhyn i rai a ddiodder oddiwrth vr un ddlur a mi. Chwe mlynedd wedyn (Awst, 1919) dywed Mrs. Pin kins: "Diolch i Belenm De Witt at y.r Arennau a'r Blpdren. rwyf o hyd yn berffaith iach. 4 Ni theim- lais oddiwrth fy nolur er pan wellhasant fi. :\lae'n dd¡yg fel pc baent wedi gosod fy arennau'n iawn unwaith ac am byth., a hynny,hyd yn oed ar ol deuddeng m'lyn edd o ddioddef." Gwyliwcli am yr arwydclion hyn:— Poen cefn, poenau gwynegon, chwydd aelodau, ehwydd dyfrol dan y llygaid, aelodau, Ifpsghaol yn y corff, pen y ?h)]? a'r Iwynau, anesmwytlider gewyn a chymal, piedreu wan ac' anghysur, Ilvvydnt neu waelodion yn y dwfr. poen pen, lles- mair, niwralgia, coll archwaeth, syfrdan- dod, jiolio o flaen y llygaid, anhunedd. blindra, S'gwendid gienoi neu iseldra. Golvga'r cwbl hyn ddolur ar- ennau. I wella dolur Arennau o unrhyw fath rhaid i chwi'n ddiffael gael gwared o'r achos-.y surni dyfrol gwenwynig. Cef- iwch, i wneud hyn rhaid i wir feddygin- iaeth fynd arennau a'r bledren, ac nid jtrwy' r ymysgarcedd fel y rhan fwyaf o belenni. Pan welech y dwfr yn newni i Iiw glas-Ieidiog-nn peth a \vaÎlaniaethn Belenni De Witt- oddiwrth y cwbl eraill— (T\\yùdocÍ1 VI! ddiameu eu "bod wedi rhoi eu cyffyrddiad iachaol ar y man iawn—yr arennau a!r I)Iedi,eii., I"e-I,ell ryfcd(iol- yn syth i'r arennau—dyna pam 'y rhydd eiddo De \Vitt ryddhad mor synfawr o fnan-hoh tro. Dilyna gwelihad par- haol bron ymhob aehos. ? SB S?P? 'BBB De Witt's Kidney & Bladder Pills The World's Greatest Remedy for R h eumat i sm,' Rheumatism, CystttM Backache. Lumbago. Stone. Tired fec!mg. ?atM Gravel. Most fors of Weak Back. Gout. Bladder Trouble í Gwerthir gan a blwch Blychaid ar lu-awf vn ond (Dept. 168N), 44-45 Rathbone Plm e. J.o eiriad eich el) Ni(i diiii  CyH'nt'i<m y?hchmnn am 2/9 a, -) y ???eisi()?miE.C.D?Wi.tt&Co.,i?t(i.. ndon, W. 1, ond i chwi roddi enw a eliyt- "hron eystal" ag eiddo De Witt.

Dywed Mr. vernon Hartshorn mai "gllss-ork" yn unig y\V ffigvrau Syr Auckland Geddes ar Înync y glo.

OYOOIADUR EISTEDOFODAU, etc. I Tylorstown -Perfformio Dramodau I Treharris, Tabernacl.—Rhag. 11. "Abercynoa.—Rhag. 11. Port Talbot, Riding School. -I' ha 13. 1-1 laii .1-tliag, 20. ? Pisca, Cihfriw.—Rhag. 25. Blaenau Ffestiniog.—Rhag. 25. BodringaUt, Ystrad ]{ hondda-H.h'Jg. 25 25. Treforus, Tahernacl.-I-th.a, 26 a 27. LibtnLis, Gi-iiig Berthlwyd.—Rhag :2f). Abertridwr.— Rhag. 26, 1919. Penbont-ar-Ogwy.— Rhag. 26. Ynvsddu.—Rhag. ^6, 1919. | Pentrebaeh Hall.—Ionawr 1 192f). Cilfynydd.—lonawr 1, 1920. Llwy-nypia.-—Ionawi- 3, 1920. Llansamlet.—Ion. 24, 1920. Treforus.— Oh wef. 21, 1920. Abercwmboi.— Mawrth 1, 1920* Briton FenY.-J%ril1 17: 1?20 11 1.7? 11.11 2 0. 116n.-L liin Ma?i-i-th- CcfMithin, Cross 'Hauds—Mai 22 19-4) LIyu?cho?am, ger Gorslas.—Meh. 19, BaneB.osi'eIen. —MeheRn 19, 19M Pontargothi.-Gúrff. 24, 1920. Eisteddfod Genedlaethol Ovmru Barri. -Awst 2, 3, 4, 5, 6 a 7, 1920. I Aberaeron—Awst 11, 1920 Aberystwyth, Cystadleuaeth Brama.— Awst, 1920.. Printed and Published for the Pro- prietors, The Tarian Publishing Co. Ltd., by W. Pugh and J. L. Rowlandb at their Printing Works, 19 Oardi. St., Aberdare, in the OOUlJt): of Glamorg".