Y Darian

0 Faes y Gad. i PETHAU A GOFIAF. I v GAN D.D.J. I G A i\? D. 1). J. XILL. — ■ Y tro diweddaf dywedais i bennod newydd yn hanes y rhyfel agor ar ol y gaeaf cyntaf. Dyma, feallai, y ey- fleustra i minnau dorri ar fy stori; ac yn He" ceisio adrodd math ar hanes cysylltiedig, ysgrifennu fy atgofion ar ddull liivry rhydd. Pan wibia'r cof yn ol i Ffrainc. mae'n ffaith ryfedd nad y peryglon a'r caledi personol a ddaw i'r wyneb aml- af. Ni wn ai hyn yw profiad eraill; ond i mi rnae yn rhwyddach cofio am y dynion a gyfarfum yno; am hanes y teuluoedd y bum yn byw gyd a hwynt; ac am y gwahaniaeth dirfawr rhwng Ffrainc oedd a rhyfel yn ei bro, a'r, wlad hon cedd yn rhyfela o bell. Os anghofiwn y ffosydd am ychydig amser, cawn olwg ar wedd arall o fywyd y milwr yn Ffrainc. Daeth yn bosibl tua diwedd 1914, 'ac o hynny allan, roddi seibiant cyson i'r bech- .gyn, Ar ol tri neu bedwar niwrnod yn y ffosydd, cawsent dreulio yr nn c-yfnod y tu ol iddynt. Weit-hiau bydd- ent ar alwad yn agos at v ffosydd; brydiau eraill byddent ym mhellach yn ol, ac yn mwynhan graddau helaeth o ddiogelwch. ,Ar ol mis neu ddau o ddyledswyddau fel hyn caem bvthefnos neu ragor ymhell o'r llineli dan. Rhoddodd hyn gyfieustra- i mi adnabod llawer o drigolion y wlad. Symudem hefyd. yn ami o un rhan o'r llineli dan i i-an arall. Am hynny galhvn sefyli arholiad go fanwl yn naearyddiaeth Gogledd Ffrainc. Cefais. yr un model, gyfleustra i adnabod pobl o bob dos- barth yn y wlad. Am bythefnos,. un- waith, anrhydeddwyd fi ag ystafell oreu maer y dref; bum ddwsinnau o weithiau'n falch cael byw mewn ys- gubor; gan waith nid' oedd to a'm cys- godai, ond yr oedd croesaw bob amser i iirwedd ar' ddaear Duw. Y teuluoedd a gofiaf oreu yw y rhai anafwyd fwyaf gan ddifrod rhyfel- Dyna'r teulu yn Bethime, yn nechreu 1915, pobl selog iawn yn y ffydd Hab- aidd. Dyna'r fain a'r ddau fachgen bychan ar eu gliniau .bob Jnos. Gweddiau hir iawn oedd ganddynt. Parablai y plant eu gweddi mor gyflym ag oedd bosibl, ond parhai y wefidi tua deg mynud. Yr oedd eu tad gar- tref pan oeddwn i yno gyntaf. Cyn hir galwyd ef i'r frwydr. Wedi hynny daeth y rhyfel yn agosach at y cartref clyd, a chwalwyd y lie gan fagnelau y gelyn. • Yn 1917 dechreuodd y gelyn gaiiia-i tau i deuluoedd o'r rhan honno o Ffrainc oedd yn eu dwylaw i symud at ei perthnasau yn y wlad rydd. Ond cymerai hynny amser maith i deithio drwy Germani a'r Swisdir, rai can- noedd o filltiroedd, er nad oedd, feall- ai ond pymtheg milldir rhyngddynt cyn cychwyn. Y rheswm oedd bod y ffos- ydd ar y ffordd, ac nid oedd bosibl eu croesi. Coiiaf, pan oeddwn mewn pen- tref gerllaw St. Omer, ym mis Hydref, 1917, i wraig dlawd gyrraedd yno o'r tu arall i'r ffosydd, drwy Germani a'r Swisdir. Digwyddai ei gwr fod yn û J I aros yn y pentref. Milwr oedd e1. ac yn aros gyda'i ffrmaiau am ychydig ddyddiau. Tra yr oedd ef ar y maes, er 1914, yr oedd ei wraig, druan, wedi dioddef caledi a' newyn dan law y gelyn am daiii blynedd. Torrwyd calon y wraig, bron, am "w gwr i'ethu a'i hadnabod pan welodd hi gyntaf. Yr oedd y caledi a ddioddefasai hon mewn taix blynedd wedi cyfnewid cymaint ar ei gwedd fel na ailal ei pherthynas agosaf wybod pwy oedd. Yr oeddwn, ar y pryd, yn lletya yn y ty nesaf atynt, a siaredais droeon a'r gwr a'r wraig hyii. Ni anghofiaf ond y gwr pan ddeallodd mai ei wraig oedd yr ysgerbwd druenus 0'1 flaen. Rhoddaf un enghraifft arall o'r hyn a fu y rhyfel i deuluoedd GogJedd Ffrainc- Yn gynnar yn Ebrill,; 1917, i-liodiwli drwy adfeilion Combles, pan welwn filwr Ffreilgig yn dyfod allan o dwll gerllaw yr heol. Digwyddai deithio i'r un eyfeiriad a mi, a chaw- som ymgom ar y ffordd. Dywedodd wrthyf bod y twll thwnnw yn arwain i seler ed dy ef. Dim ond y seler oedd ar ol, oblegyd nid oedd yr un' mur yn sefyll yn Combles. Yr oedd y ddinas ynghanol maes brwydrau y Somme, ac wedi ei gwneud yn anialwch cyn i ni ei chymeryd oddiar y gelyn. Dyma oedd i r ymweliad cyntaf y Ffrancwr hwn a'i< gartre f er pan alwyd ef i'r gad yn Awst, 1914. Yr oedd y pry.d hwnnw yn fasna-chwr llwyddiannus. Gaclaw- odd ei wraig a'i blentyn mewn cartref cysurus. Daeth rhyferthwy y gelyn a chucldiodd y tir am ddwy flynnedd a hanner. Wedi i'r gelyn gael ei wthio yn pi am ychydig filldiroedd, dyma'r Ffrancwr yn cael caniatad i ymwelecl a'i gartref. Ni wyddai ble yr oedd ei wraig a'i blentyn,rhywle y tu arall i'r ffosydd, os yn fyw. Yr oedd ei dy a'i dclodrefn a'i holl dda wedi diiiannu fel ei deulu- Dywedodd fod hyd yn oed carreg fedd ei dadau, yn y fyn- went, wedi ei gwasgaru yn ddarnau | man. Cafodd drafferth i benderiynnu y fan lie; yr arferai ei dy sefyll. ina I gwelodd y twll yn arwain i'r >seler, lie y trigai swyddog Seisnig. Ar fur y I seler yr oedd yn aros yr unig b.eth a i oroesodd shells Prydain a Germani, sef I [ darlun o eneth fechan y Ffrangwr prudd. Dygodd y darlun gydag ef, wedi ei rhwymo yn ofalus mewn new- vddiadur Saesneg. Cerddem heibio i High Wood, Cuinchy, Trones Wood, a I ileoedd eraill y tywalltwyd yno lifeir- iant o waed. Synnai fy nghydyrnaith wrth weled ei hen fro yn anial. Dan- { gosai i mi dwmpath yma ac acw a dy- wedai—dynia balasdy fy hen ffrynd hwn a hwn; dyna adfeilion y gweithdy siwgr dyna eglwys Montaban. Ger- Haw y fan He bu yr eglwys honno y trigval mewn- hut bychan. Rhoddais gwpanaid o de i'r Ffrangwr a phryd o I fwyd- Yna ymadawodd, i gyfeiriad Mametz a Fricourt, a'r cwbl a feddai yn y byd yn y papyr o dan ei gesail.

( Mountain Ash. I I I I (,'A-\ GELT PENNAK, I I b Er cael y doniau goreu i wlpudau y dref, yn Gymraeg a Saesneg, syndod. cyn Heiedo ddynion ieuainc a welir yn y cyfarfodydd, ac i'r rhai a garai les uchaf eu cenedl, mae hyn yn achos poen a phryder. Pa biyd y daw tro, tybed Nid anghofir bregeth Mr. Prytherch nos I Fawrth ar y geiriau, "Ffordd y bywyd sydd fry i'r synhwyrol, i ochel nffern obry." ■ I Y Sinema yn bregethu. Un o eilunod poblogaidd yr oes yw y I Sinema, ac aberthir amser ac arian an- ferth iddo gan filiynau bob nos yn ei demlau-er drwg neu er da. Am y waith gyntaf euthum i Neuadd y Gweithwyr i weld drama odidog Jerome K. Jerome, "The Passing of the Third Floor Back." Rooddvrn wedi ei darllen gyda bias a budd flynyddoedd yn ol, ac awyddus oeddwn am ei gweld ar y cyijfas symudliw. Syr Forbes Robertson, yr actiwr athrylithgar, a ddygodd y d drama yma i fri. Yn syml ei neges ydyw dangos goiruchafiaeth, y da a'r pur ar y drwg a'ramhur, a chwarae teg i'r Sinema traethodd ei bregeth yn eftel-tlll-ol dros ben. Yn fvr dyma gnewullyn y ddrama: Teithiwr dieithr yn galw am lety mewn gwesty lie lletyai am- 1 jyw gymeiiadau amheus—y twyllwr, y gamblwr, yr anllad a'r,cynllwynwr. Syr Robertson a gynrychiolai y teithiwr a theyrnasai 'ei irvlitb dros a thrwy yr hell ddrama. Buan y.toinlio-'d y trythyll fod cymeriad anghyNredin wedi dcxl i'w mysg ym mliersou • y lletywr newydd. Gwelent ei fod }Tn byw yn wahanol iddynt hwy, a decbrcuodd ei bresenoldeb pur, tirion, 1 a dyrchafol y d ei hudo oddi- weddnewid y llety. Cei.iv.yd ei hudo oddi- ar ei Iwybr gan ei gyd-letywyr, ond nid oedd dim yn tycio. Apeliai yn ddibaid mewn gair a gweitlded at ei natur oreu Ó Tiie,,?-ii (,,air a (,i gorchfygodd. Cyn hir dechreuodd y cldelw ddwyfol ysgwyd yng ngwaelodion natur y cwmni cymysg. Dysgodd y teithiwr 4 f Ti?eid d iii idctynt ffordd qgoraeh o fyw. Treiddiai tiriondeb ei air a, gloywder ei gymeriad drwy drwch y llygredd oedd o'i amgylch. Daeth iachawdwriaeth i'r llety drwy rym ei esiampi bur. Deffrodd awydd yn y twyllwr i fod yn gyfiawn, a'r oferddyn i fod yn dda, a'r anllad i fod yn bur. Drwy ei brescnoldeb tawel a glan llwytid- odd i newid arferion pawb yn y ty o'i westywraig dwvllodrus i'r forwynig 'ofer. Daeth geiriau llyfr Job i'm cof, "Y fglan ei ddwylaw a chwanega gryfder "-ynddo ef ei luin ac yn eraill. Fel arddangosiad o oruchafiaeth daioni ar ddrygiolll, yr -oedd yn orchestwaith, a llos.gai fy nghalon gan eerch newydd at y pur a'r da wrth weld eu harddweh n'u nerth yn tvwynmi mor hyfryd drwy gymeriad y teithiwr dihoced nobl a plmr. Ymhen amser ymadawodd y teithiwr, ond nid cyn dangos a dysgu i bawb yn y llety ffordd well o fyw. Dysgais lawer gwers o'r newydd yn y ddrama: (1) os am i'r apel at ddynion i fyw yn well fod yn llwydd- iannus, rhaid caef grym cymeriad per-' sonol pur tu ol i'r apel; (2) y difrod a'r trueni achosir gan bechod (3) hudoliaetb I a nerth peehod i ddal dynion yn ei I grafangau; (4) goruehafiaetii y goleuni ar y tywyilwch. i y t ?V Tra /yn canrnol y ddrama, wfft i'r ys- II p.wrial .disynnwyr a ddaiigo^wyd ar y j eynfas o flaen y ddrama, ac ofnaf mai y { math yma ar bictwre sydd ryn mynd a bryd y mwyafnf mawr. Nis gwn pa mor I gyffredinol ydoedd dylanwad da y ddxama

Tarian Fach y Plant. I I GAN IOAN Y RHINGYLL. 11" annwyl Ffrindiau,— Yr wyf am geisio ysgrifennu ychydig o hanes Ceriog i chwi yr wythnos hon. Gofynnais i blentyn bach yn yr ysgol dro yn 61 a wyddai rywbeth am y bardcl. a synmvyd fi gan can lleied a wyddai am dano. Ond rhag ofn fod rhai ohonoch chwit-liau yr un fath, pen- derfynais ysgrifennu ychydig am dano. Mab" oedd John Ceiriog Hughes i Richard Hughe's, Pen y Bryn, Dyffryn Ceiriog. Gamvyd ef yn 1832, dwy flyn- edd a phedwar ugain yn 61. Pan oedd yn 16 oed, aeth yn brentis i swyddfa j argraffu (printing office) yng Nghroes- oswallt, a'r .flwyddyn ddilynol aeth yn glerc i orsaf London Row ym Alancelil- ion. Dyna chi fachgen dewr, ynte ? Rhaid i chwi gofio bod Lloegr ymhell iawn yr adeg honno, ac yr oedd pawb j yn edrych ar ddyn wedi bod yn Lloegr j fel pe buasai wedi bod yn y North Pole neu'r lleuad. Ond dyma chwi Geiriog wedi mynd oddicartref yn 16 oed, wedi | mynd o ganol grug y mynydd i niwl a mwg y dref. Bu yno hyd nes y cyr- haeddodd ei 33 oed, pryd y daeth yn ôl i Gymru fel gorsaf-feistr i Lanidloes, yn nyffryn Hafren- Bu farw yn 1887, yh 55 .oed. Felly; bu Ceiriog yn blen- tyn ynNyffryn Ceiriog, bu'n ddyn ym Maneeinion, a bu'n hen wr yn Nylfryn Hafren. Yr oedd dau ddylanwad pwysig ym more ei oes y teimlodd yn ddwfn oddi- wrthynt. Y cyntaf oedd 1. Dylanwad ei rieni. Dyn gonest ac uniawn oedd ei dad, a dynes gall a gwybodus oedd ei fam, a bu'l' ddau. yn ddyianwadau pwysig yn ffurfiad cymeriad y bradd. I'w fam y canodd y gan fwyaf angherddol o ran teimlad; ac ni ddisgrifiodd neb gariad mam yn well nag y gwnaeth ef. Yr oedd yn cofio yn dda am y prynhawn hwnnw yr aeth yn llaw ei fam i'r orsaf i ddal y tren am Groesoswallt, fel yr oedd ei chalon yn rhy lawn o ddagrau i'w thafod lefaru. Yr unig beth a aHai wneud oedd sibrwd yn isel wrtho, "Ti wyddost beth ddywed fy nghalon." Dyma bennill olaf y gan: Pe gwelwn yn llosgi a'r ddalen y tief. Y tanllyd lythrennau "N a phecha 1" Pe rhuai taranau pob oes yn un ilef 'Cyfreithiau dy Dduw na throsedda.' Pe mellten arafai nes aros yn fran-i I'm hatal ar ffordd annuwio).ion,- Annhraethol rymusach yw awgrym fy ll1am,- Ti wyddost beth ddywed fy nghalon." Faint chonoeii chwi sydd yn rhoddi cymaint o bwys ar eiriau eich mam, tybed" .Darllenwch y pennill unwaith eto, dysgweh ef allan, ewch i ysbryd y darn, a cheisiwch barchu cynghorion eich mam'•-fel y perchid hwy gan Geir- iog. Mi wyddoch chwithau beth ddy- wed calqn eich. mam. Yr ail ddylanwad oedd 2. Dylanwad y lie yr oedd yn byw ynddo. Y mae Dyffryn Ceiriog yn llawn o j olygfeydd prydferth a rhamantus, a digon hawdd gweled wrth ddarllen banddoiiiaeth Ceiriog ei fod wedi teim- lo pddiwrth eu prydferthwch a'u rham- ant. Dyna ei gan i'r "Gareg Wen," fel enghraifft, a clarnau godidog o -r.r. "r.- "Owain Wyn." Ac nid yn unig gwelir dylanwadau ei rieni a'i fro yh ei ben- illion, ond ceir tystiolaeth mewn amryw ohonynt i'r bardd hefyd fanteisio ar yr hen hanesion a'r he'n draddodiadau a adroddwyd gan, ei gyindogion. Dyffryn a hanes iddo yw Dyffryn Ceiriog. Yno yr ymladdwyd brwydr Crogen yn 1165, rhwng Owain Gwynedd a Harri yr Ail, a'r Cymry a orfu. Amaethdy a. hanes iddo hefyd yw Pen-y-Bryn, cartref Ceir- iog. Y mae olion hen wersyll ger y ty, a hawdd iawn oedd i hyn ddylanwadu ar feddwl y plentyn bychan o fardd a drigai yn ymyl. Yr oedd pobl y dyffryn yn gwybod llawer iawn am hen hanes- ion Cymru Fu, ac nid yw'n rhyfedd i'r bardd felly deimlo diddordeb mawr yn ei genedl, a'i hanes, a'i -thraddodiadau, a chanu cymaint i wroniaid a brwydrau y dyddiau gynt. Canodd i Garadoc, Llywelyn eii-L, Llyiv Olaf, Owain Gwyn- edd, Rhys ap Tomos, ac am frwydrau. Maes Crogen a Morfa llhuddlan. Dyma ddarn o "Faes Crogen" :— Gan frodyr, a. chwiorydd, a mamau, Fe gasglwyd y meirwon ynghyd; Agorwyd y ffos, ac fe'i caewyd, Ond canai'r fwyalchen o hyd; Bu brwydr Maes Croegen yn ehwerw, Gwyn fyd yr aderyn ni wyr Am alar y byw am y marw, Y bore ddilynodd yr pwyr." Cawn ycliwaneg am dano yr wythnos nesaf.—Yr eiddoch yn bur, J. ELLIS WILLIAMS. Neuadd Fenai, Normal College, Bangor. ,W't"'1"I1:i'\?..I.m:2l'œ'J

Beirniadael.h. EISTEDDFOD CALFARIA, TREFORUS. Beirniadaeth Tonau i alant. Daeth 1.6 o donau i law. Wellfield.Alaw naturiol, ond fod y ddw?' brif ddiweddeb ar y tonydd, ac y mae amryw o 5au ac 8fedau dilynol. Nid ydyw v.h iawn dyblu y nod arweiniol. ivi yr awdur y ffordd i drin cordiau yn dda, cyn dechreu cystadlu. Eled yn ei flaen i ymberffedthio. BryrtMae ton fach dlos gan Bryn, ond y gynghanedd yn gyffredin, ac y mae rfau yn y frawddeg olaf. Ymdreched am fii-v o amrywiaeth yn ei gynghanedd y tro nesaf, a dewisecl eiriau newydd, fel y byddo, yn eael He i feddwl mwy-, gwell llwybrau cewyddion na hen. Y Dryw Bach,—Mae'r Dryw wedi canu tÔn 'Swynol, ac wedi ei threfnu yn dde- h^uig; ond nid oes yma ddigon, o amryw- iaeth mydryddol. Wrth ei chanu a'i chwarae y mae yn awgrymu i ni doinait ereill yn yr un amseriad; felly, gwell ydyw i'r awdur feddwl mwy pan fo'n cyfansodd.i. ytro nesaf, er mwyn iddo gael ei le yn ei fyd. Mae ei gynghanedd yn lan iawn drwvddi, ac y mae hynny yn llawer o fantais i gyfrin bethau ym myd y dôn. luther.-Alaw swynol ac amrywiol, ac •«red i ei threfnu yn feistrolgar. Mae yn y don yma ddigon o amrywiaeth ym mhopeth. Y diweddebau yn amrywiol, a'r brawddegau yn cyrraedd y pwyntiau yn rhagorol. Mae y gynghanedd yn gryf ac amrywiol. Rhaid dweyd fod ton dda gan Luther, ond un cyngor—ym- geisied am fwy p newydd-deb. ( ldris.-G,iii yr un awdur. Mae hon yn don swynol, wedi ei gwisgo lyn ddestlus gyda chyughanedd gryf ac amrywiol. Credaf fod y cytgan o ran arddull yn henaidd, ond y mae wedi ei thrin yn dda ac yn naturiol. Beginner,—Alaw naturiol ar yr emyn, "Wele cawrsom y Messiah." Gwyr yr aiwdur y ffordd i ddefnyddio cordiau i fantais dda, ond nid wyf yn hoffi yr am- seriad ysgafn yma ar yr emyn; gwell fvddai eael emyn llewydd ond eled Thomas.—Ton wedi'i threfnu yn dda, oncl v mae gormod o'r un mydr yma. Ym- geisiod yr awdur am fwy o amrywiaeth y tro iiesif. Ma:e'i- alqw vu lied gyffredin. libowch fwy o feddwl i'r alaw, fel v bydd°'c¡h syniadau yn rhoi goleu newydd. Emlyn.Tôll ganmoladwv sydd gan Emlyn, wedi ei gwisgo yn brydferth, ond nid cystal y cytgan. Mae'r aceniad yn amheus mewn mail lleu dclau; ac nid wyf ¡r;i'f.œ.v-ûi.'iQi¡¡a¡ 'r_- 1 yn hoffi ail ddweyd y gair "dilyn" bum waith yn olynol. Po gallasai hwn gym- eryd tftw-y o amser wrth ben ei don (yn neilltUol y cytgan), fe fyddai wedi rhoddi gwell itl I Ton dda er hynny. Euros.—Ton i ddau o leisiau, sop. ac alto, a chytgan o bedwar o leisiau. Mae y ddwy rah yn swynol, ond heb ryw laiver o newydd-deb, ac y mae y cytgan yn heTi ffasiynnol, ond er hynny y mae wedi ei thrin yn ganmoladwy. D.E.D. Y mae gan yr awdur yma, ddau drefniad b'r un alaw, sef un i bed- war o leisiau, a Hall i dri o leisiau. Nid yw yr alaw yn newydcl iawn, ond y mae yn bur ganadwy y gynghanedd yn lied lan, ond heb ddigon o amrywiaeth.' Mae y ddau drefniad yma yn dda, ac ol gwaith arnynt ond 'ymestyned 'eto am fwy o newydd-deb y tro iiesaf. E.D. Dyma don dda gyda chynghan- edd loew, ond fel y ddwy flaenorol yn rhy j fesurol. Fe ddylai y cyfansoddwr hwn doiri ar draws yr unffurfiaeth amserol a mydryddol. Nid da bod pob brawddeg yr un fath. Credaf y deuai hWIJ yn gyfansoddAvr derbyniol gyd ag ychydig o ofal. Rhaid rhoi ff'rwyn i'n syniadau os am ennill y nod ym myd y eyfansoddwr. Una Gerdia.—Ton s\synol ar eiriau Wil Hopkin, "Gweddi Plentyn." Mae y geii-ia-Lt yn rliagorol i blant. Mae yr awdur yn cychwyn gyd ag un llais, sd sop., ar y pennill cyntaf, ac yna y don i gyd. Nid yw yn newydd; y mae lliw henaint mewn dwy o'r brawcklegau. Yna daw y cytgan i mewn ar yr un geiriau eto, ac una yr ail bennill yii y cytgan- paliam rlioddi dau beiinill i'r cytgan? Gallasai y cyfansoddwr yma fod yn fwy i newydd ped arosasai ychydig uwch ben ei don i feddwl, ond yn ddiameu y cana yn dda gan fod y geiriau mor naturiol. Nid cla ydyw myned yr un ffordd y wahanol I nodau i'r un nodyn mewn cord arall, gan fod y llygad beirniadol yn eael ei rwystro gan 5au ac 8au cudd. Ton gahfrtoladwy er hynny. A Young, Stuctant.—'Ion wir gerddorol yw hon, er fod rhai brychau wedi llithro i mewn. Y gwencfid mwyaf yma ydyw ei fod yn defnyddio gormod o goidiau yn, rhai o'i farau. Credaf fod dau gord yn llawn digon mewn un bar, a hynny gyd a gwrthbwynt teilwng. Nid ydyw yr awdur wedi bod yn ddigon gofalus parthed trefnu y ddwy frawddeg olaf. Gailasai wneud yn well. Ond o? taw ieuanc ydyw hwn y mae iddo ddyfodol disglair; bydded yn fwy gofalus y tro nesaf. Eled ?yn ei flaen yn Uawen i fyd newydd cerddoriaet h. Dafydd y Carre,g W en.- Y mdeithgân sydd gan y cyfansoddwr yma, ac y mae yn feistr ar ei waith, ond ton i blant mae¡ y pwyllgor vn eisieu, ac y mae yn gosod ei Runan ah a n o' r gystadleuaeth. Fe ddylai hwn fod wedi anfon ton i blant i mewn. Credaf y byddai honno ar safon uchel. Wedi bod dros y tonau amryw weitli- ian, yr wyf a7r air a chydwybod yn gwobrwyo Luther. Y mae fy nghyd feirniad, sef Mr. Henry Thomas, L.T.S.C., Treforus, yr un fam parthed y-goreu. Ystalyfera. W. GEORGE, L.T.S.C. I

Llytby rat y Gol. Y DDRAMA YN ABERTAWE. Annvryl Olygydd,—Y mae'n amlwg oddiwrth lythyr "Un o'r Cystadleuwyr mai un o'r cystadleuwyr a eniTlodd yw. Onid oes sawr buddugoliaeth ar ei ym- adrodd, ac urddas /a gras yn ei eiriau? Ac os aflerw Gymraeg, onid yn fyrbwyli felly y sieryd llawer "yn hawliau chwarae teg" ? Dl'olchal- i'l- di-enii,, am ei longyfarcbiad. Os gwir a ddywed, bu ferthygiau wythnos y ddrama yn fwy eu dylanwad nag erioed a fi-euddwydials. Ni chredaismai peth mor hawdd oedd lladd ysbryd cystadlu yng Ngliymru. Ond wele gyst-adleuwr yn addaw'n bendant nas gwelir nlwyach ar lwyfan cystadleu- aeth, a rhyw fygwth lia. cheir neb, i'w le. J Ni'm dawr hvnny, canys dyma ddechreu rhagorol i'r ddrama Gymreig, ei gwaredu o ddwylaw'r cystadleuwyr. Bellach, cewc-h chwithau a gar y ddrama, "nid am y wobr cliwaith" ei mynwesu a'i chynnal yn burion oblegid ei phrydferthwch a'i chelfyddyd. Eithr, er a ddywed eich' gohebydd, nis. credaf yn gwbl. Ychydig iawn, a dim jiaiByn diolch, a cldyweclais yn fy ertliyglau i'r "'Cambria Leadee am y chwarae ar lwyfan. Abertawe. I" e' n'l hysbyswyd ar y pryd mai dyna'n unig a fyddai mater y feirniadaeth, a rhoddais' innau fy syhy'n llwyr i'r di-amodati. Yn awr y mae'n rhydd imi draethu fy marn am y chwarae, a vdyma fo'n fvr. Cefais. gymaint mwynhad o ddechreu'r wythnos i'w diwedd o weled a chlywed y chwarae diymhongar a, naturiol a, Chym- reig, onid allllodd gennyf gredu nad, i,r d gre d ii nacl. anghofiodd y cwmniau bob dim am wobr a beimiad, ac ymroi i'r ^gelfyddycl oblegid ei hawddgared a'u chwaeth hwythaaii am dani. Ond pabeth a atebaf i'r hawl hon: "Mewn Eisteddfod yng N ghymru, a feiddiech clrwi godi ar eich traed i ddat- gan eich barn ar ol pob cor a fai'n canu?" F'ateb yw, na feiddiwn fyth; dyn swil wyf fi, a bychan o gorff. A minnau a ofynnaf i'm tro: Pe gorfodid mewn Eisteddfod i un cor ganu emyn o waith yr Americanwr, Sankey, ac i arall ganu un o ganeupn. gwerin Gymru, ac i drydydd un o Iga -Llilati'i- "music-hall" Seisnig, ac i bedwerydd ddarn aruchel o. gerddoriaeth glasurol, a phe dyfernid y wobri i'r pedwerydd—ai tawel a fyddeeh ? Dyna hagen yn gwbl fel y bu gyda'r ddrama. yn Abertawe, ac fe. enillodd. y cwmni, a gafodd gyfleustra illewn drama dda i'w chwarae'n dda,. Nid hawdd chwamedrama wael a'i throi'n gamp.— Ydwyf, Olygydd ymarhous, yn ddi- edifar, J. S. LFWIS.

LLYFRAU CYMRAEC Ceir stoo dda o Lyfrau Cymraeg yn y Brilliant House, Tonypandy, at wasanaeth Ysgol Siil, Dosbartbiadao Gymraeg. GELWCH I FEWN. L HOWELLS..

:I!IØ'tW'Œ ar gynulleidfa. Gwelais amryw yn mynd allan cyn y diwedd fel pe wedi "laru" ar y peth. Gwelais ddau wr ienanc yn sefyll ar ben y grisiau a'u hosgo am fynd allan, ac eto yn cael eu dal yn ol gan gyfaredd, y lluniau. Ofntif hefyd, mai ychydig o'r dyrfa fawr a ddeallai wir genadwri y ddrama. Boed hyn fel y bo, hyn sydd eglur—mae y Sinema yn gyfrwng anferth i allu er drwg' neu er da..