Y Darian

Yr Ifsgol Gymraeg. I EDYN, &c. Yn fy ateb i Bifan yr wythnos ddiweddaf soniais am y gair "edyn" fel ffurf luosog anghywir o "aden," a charwn was,-u'r pwynt hwn i dre ym meddwl beirdd yn arbennig, gan mai hwynthwy yw'r pechaduriaid mawr yngltn a'r ffurf yma. Gwelaf y gair byth a hefyd mewn barddon- iaeth, a gallwn roi ugeiniau o enghreifftiau ohono o waith beirdd pur adnabyddus pe dewiswn, ond i ba ddiben y gwastreffir eich gofod prin at hynny? Cofied y beirdd nad cywir y ffurf "edyn. Y mae yna air "edn" yn golygu "aderyn," a'r lluosog yw "ednod," "ednaint." e.e. Dau un llais ag edn y IIwyn, Dau gydwedd mewn dwy gadwyn. —Gutyn Owain. Edn a'i draed ydyw'n y drain, Ar glud ar gil ei adain. ) -Tudur Aled. Gwneir cam dybryd a'r gair "ychen," y lluosog o "yeh," drwy sgrifennu "ychain," ond y gwir yw nid oes y fath ffurf, ac anghofir hyn yn aml gan y rhai hynny a gar son am "Rhydychen," a dywedant a sgrifennant "Rhydychain." Weie enghreifitiau o'r beirdd i ddangos sut y dylid eu sillafu Dig wyf am dewi gofeg Ein pen yn Rhydychen deg. -Hywel Dafydd. Ac ebr William Lln: Da'r ardd ychen mewn pen pant. A Lewis Glyn Cothi: Ni'm tyn men nag ychen gwaith. Ar y Haw arall, cofier mai Llundain, Rhufain, Prydain sy'n gywir. Perigl rhai ysgrifenwyr yw mynd o un eithaf bwynt i'r llall, a gwneuthur camgymeriadau Ilawn cyn waethed a sgrifennu ychain am ychen wrth sgrifennu Llunden, Rhufen, Pryden, am Llundain, Rhufain, Prydain, e.e. Ac ar ystryd o gyrs drain Siap landeg fel Si6p Lundain. D. ap G., Gwedi i mi fod yno, rhaid i mi weled Rhufain hefyd-Aetau 19. 2 I. At bawb sydd yn Rhufain, yn annwyl gan Dduw—Rhuf. 1. 7. Mae iaith gain Prydain heb bris, Mae'n ddi-obrwy, mae'n ddibris. —Edward Morus. A dyna'r gair "glaw" yntau'n troi'n "gwlaw" o hyd mewn sgrifen, ond ni wna hynny byth ar lafar gwlad, a byddai'n werth i bawb ohonom gofio mai "bwrw glaw" ac nid "bwrw gwlaw" y mae hyd yn oed pan fyddom yn sgrifennu hefyd. e.e. Tebyg yw mai y tybiem, I'r bwa glaw, a'r big lem. —Deio at Ieuan Du. Ceir haul ar ol glaw creulon, Cei di haul—cawod yw hon. -lorwerth Fynglwyd. Od oeres y wlad araul, A glaw sydd lie gwelais haul. -WiIliam Lln. Y mae'n drueni na byddai'r geiriau ychen a glaw a llawer o rai eraill yn gywir yn y Beibl, oblegid credwn y byddai'n haws i ni argy- hoeddi rhai ipobl o'u camweddau yngln a'n hiaith wedyn. Teimlaf fod amryw o ohebwyr y DARIAN yn ystyfnig iawn yngln a rhai o'r materion y sgrifennais i arnynt o bryd i bryd.—Yr eiddoch, SAM YR HALIER. I

AI DISTAW HEDDYW YDYWR NEFP I Trwy'r oesau gynt llefarodd Duw, Trwy gyfrwng Ei broffwvdi gwiw; A mawr oedd braint y tadau oil, Giveld Duw yn ceisio byd ar goll. Ai distaw heddyw ydyw'r nef? A raid i ni fyw hebddo Ef? A raid i ni Heb gyfarwyddyd colofn dan? 0 diolch fyth i'w Enw mad, Fe erys Duw yn dirion Dad; Heb gyfrwng presbyter na phab, Llefara heddyw yn Ei Fab. Ei dirion lais sydd heddyw'n glir, Yn galw byd at hvybrau'r gwir; Y saw! adwaeno Ei hoff lais,' Diogel ydynt rhag poh trais. Y saint a -A ddiddanwch mawr,' Tra yma'n troedio dacar lawr, Eu serch a ddenir, fawr a man, Gan swynoJ lais yr lesu glån. (, Glyn Ebwy. Lluddfab.

Llythyrau Agored. GAN Y GNVYLIEDYDD. I AT JOHN ROWLAND, Ysw., M.V.O., O.B.E., Y.H., ¡ (Dirprwywr Yswiriant, Caerdydd.) Syr,—Un John Rowland sydd gen- nym, ac efallai fod hynny'n ddigon. Dywed rhai fod an yn ormod. Yr ydych yn ddiameu wedi gwneud llawer mewn llawer modd dros Gymru yn y blynyddoedd diweddaf. Nid llawer ond odid sydd wedi gwneud rhagor. Ond yn ddiweddar cawsoch gymaint o swyddi nes y mae llawer yn dechreu meddwl mai allan am helfa ydych yn bennaf, ac oher- wydd hynny yn drwgdybio popeth a ddaw o Gaerdydd. Yn ddiweddar buoch yn ymladd am gael Ysgrifen- nydd Seneddol dros Gymru, a chynnyg digon synhwyrol oedd mewn llawer ffordd, ondaeth llawer yn erbyn y syn-I iad ar unwaith pan glywsont taw chwi oedd wrth ei wraidd, yr oedd rhyw syniad yn eu meddyliau eich bod chwi allan unwaith eto drosoch eich hun. Y peth mawr sydd gennych chwi i'w benderfynu yw p'run yw'r pwysicaf ai Cymru ai John Rowland. Mae'r wlad wedi gwneud ei meddwl i fyny ar y mater ers llawer dydd, ac os ydych chwi o'r un farn a hi mae croesaw i chwi aros i weithio drosti. Ond os John Rowland sy'n cymryd y lie blaenaf yn eich meddwl, rhwydd hynt i chwi i gael swydd uwch eto, a honno yn rhyw ran bellennig o'r ymerod- raeth. Y dwyf, Y GWYLIEDYDD. AT Y PRIFATHRAW TROW, Co-leg y Brifysgol, Caerdydd. Syr,—Cawsoch un o'r swyddi pwys- icaf, os nad y pwysicaf i gyd ym myd addysg Cymru. Mae ynnoch yn ddiameu lawer o rinweddau. Yr yd- ych yn proffesu crefydd, peth na wnaeth eich blaenorydd. Ac nid yn unig yr ydych yn proffesu, ond yn ol pob peth a glywir yn byw hefyd yn deilwng o'ch proffes. Dywedodd rhywun yn ddiweddar nad oeddych cystal ysgolor a'r Prifathraw blaen- orol, ond 101 yw hynny, yr ydych yn ddigon o ysgolor i fod yn Brifathraw. A thra'n son am yr un a fu yn y swydd o'ch blaen teg yw dweyd nad ydym yn credu y gellwch fod yn llai o Iwyddiant yn y swydd na hwnnw. Yr ydych hefyd yn proffesu eich bod yn Gymro, a gwnaethoch yn eich cais am y swydd lawer o'r ffaith eich bod \veií derbyn eich addysg bron yn llwyr yng Nghymru. A synnwn i ddim yn wir nad ydych yn credu eich bod cystal Cyrnro a neb. Hyn- yw ein cwyn yn eich erbyn. Nid ydym yn credu eich bod yn deall beth yw Cvmro. Gan- wyd chwi yn y Drenewydd, ac y mae hyn efallai yn ddigon i egluro pethau. Nid oes gennych mor bell ag y gwyddom ddim gwybodaeth o'r iaith, nac unrhyw ddyhead am ei meistroii hi. Ni chlywsom ychwaith eich bod wedi gwneud dim eriocd dros iaith a delfrydau Cymru. Ond efallai mai em hanwybodaeth ni sy'n cyfrif am hyn, ac nid diffyg yn eich gweithredoedd chwi. Byddai'n dda dros ben gen- nym gael digon o ffeithiau ger ein bron i brofi eich bod yn Gymro i'r carn. Gellwch fentro y byddwn yn barnu pob gweithred a wnewch o'r safbwynt hwn. Disgwylia'r wlad yn deg ar i bob un a ga swydd am ei fod yn Gymro i ymddwyn fel gwir Gymro o dan bob amgylchiad. Mae gennych o danoch fel athrawon dri neu bedwar o Gymry twymgalon. Os ydych mewn amheuaeth rywbryd beth yw safbwynt y Cymro ar bethau mynnwch air ganddynt a gwnewch ddefnydd o'u cyfarwyddyd. Os gwnewch hynny ni cha'r wlad achos i edifarhau o'ch dew- isiad. Os na wnewch, peidiwch synnu os bydd Cymru yn datgan ei siomedig- aeth mewn termau digamsyniol. Ydwyf, Y GWYLIEDYDD. I

Y WREICHIONEN. I Temig Ilesg o'r fflam ddigllon,^—wine ein tan Mewn cllwd tew o blygion Arialus ar hin greulon ( Yw gweled rhawd gloeii-cler hon. Ffair Rhos. Evan Jenkins

I Undeb y Cymdeithasau Cymraeg. I I ADRAN GWENT A MOR= GANNWG. Cynhaliwyd cyfarfod blynyddol Adran Gwent a Morgannwg yn y Park Hotel, Caerdydd, prynhawn Sadwrn, Mehefin 21, a llawenydd o'r mwyaf oedd gweled cynifer o gynrychiolwyr Cymdeithasau yr Adran yn bresennol. Llywyddwyd y cwrdd gan y llywydd, Mr. Towy Thomas, Ystrad Rhondda. Etholwyd y rhai a ganlyn i wahanol swyddi yr adran am y flwyddyn ddyfodol, 1919-20 :-Y Parch. Tudwal Evans, Trethomas, yn gadeirydd, a Mr. O. Jones Owen, Ton Pentre, yn is-gadeirydd. Ail etholwyd Mr. Bromley Edmunds yn drysorydd, ac fel olynydd i Mr. Abram Jenkins, B.A., dewiswyd Mr. T. Idris Davies yn ysgrifennydd. Cafodd Mr. Jenkins ddiolchgarwch gwresocaf y cyfarfod am yr ymdrech a'r gwaith da a wnaed ganddo ar ran yr adran, ac etholwyd ef yn aelod o Bwyllgor yr Adran. Dewisiwyd Miss E. Evans, B.A., Barri, a Mr. Henry Lewis, M.A., Caerdydd, i gynrychioli yr adran ar Gyngor yr Undeb. Yna cawd araith ddiddorol dros ben gan yr Athro Ernest Hughes, M.A., ar "Ymreolaeth i Gymru." Dywedai yr Athro nad oedd yr ochr boliticaidd yn poeni rhyw lawer arno, ond y cwestiwn mawr iddo ef oedd parod- rwydd Cymru i dderbyn Ymreolaeth pan dderbyniai hi. Cynhygiwyd diolch i'r Athro gan Miss Evans, Barri, ac eiliwyd gan Mr. John Rowland, O.B.E., M. V. O., Caerdydd. Yn bresennol yn y cyfarfod yr oedd Cynghorwr John Daniel, Caerdydd, ac estynodd groeso i'r cynrychiolwyr i'r, brif ddinas, a rhoddodd gwpanaid o de iddynt yn y Park Hotel. Yn gynnar yn y prynhawn ar- weiniwyd y cynrychiolwyr drwy Swyddfa'r Western Mail gan Cemlyn, Caerdydd. ADRAN GORLLEWIN MOR= I GANNWG. Bu cyfarfod o'r Adran uchod pryn- hawn Sadwrn, Meh. 5, yn Neuadd y Trinity, Abertawe. Daeth cynrychiol- aeth go gref o'r gwahanol gym- deithasau ynghyd, ond blin gennym nad oedd Cymdeithas Glennydd y Garw wedi anion cynrychiolwyr. Mae'r gymdeithas hon yn arfer a bod ar y blaen yn hyn. Hyderwn mai nid prinder "sel a chariad at y gwaith a gyfrifai am eu habsenoldeb y tro hwn. Y n ahsenoldeb cadeirydd yr adran, llywyddwyd gan Mr. Lewis Davies, Cymer, yr is-gadeirydd. Ar ol darllen y cofnodion gan vr ys- grifennydd a'u cymeradwyo, pender- lynwyd bod Pwyllgor yr Adran i gwrdd er trefnu cyfres o gyfarfodydd cystadleuol i blant o fewn cylch yr adran. Penderfynwyd hefyd bod y Pwyllgor hwn i drefnu'r cynllun goreu er cynorthwyo sicrhau Ymreolaeth i Gymru. Hefyd fod cais i'w anfon at bob cymdeithas i roi gwahoddiad i'r Parch. J. Shankland a Mr. Ifor Wil- liams i ddarlithio iddynt rywbryd rhwng Ragfyr y 15 a Ionawr 6 nesaf. Gobeithir y gwna'r Cymdeithasau fanteisio ynnveliad y gwyr hyn, a gyrru atynt gynted bo modd er sier- hau eu gwasanaeth. Eglurwyd hefyd mai dymunol fyddai pe bae pob Cymdeithas yn anfon enw a chyieiriad ei hysgrifennydd i ys- grifennydd yr adran, am y teimlir cryn anhawster o ddiffyg gwybod hyn. Anogir hefyd y Cymdeithasau i yrru eu tanysgrifadau am y flwyddyn gynted a fo'n bosibl er cael y cyfrifon ariannol yn .barod crbvn v cyfarfod blynyddol. Enwyd y rhai canlynol i gynrych- ioli'r adran yn Eisteddfod Corwen a'r Ysgol Wyliau yn Llanwrtyd :—Mri. Philip Thomas, Castellnedd; Henadur Jordan, J. H., Llansamlet; D. Rhys Phillips, F.L.A., Abertawe; Dewi Samlet, Gowerton; Seth P. Jones, Penclawdd; J. Dyfrig Owen, Cwm- twrch; Mrs. E. Harris, Treforus; Crymlyn, Y.H., Llansamlet, a Mor- lais Samuel, ysgrifennydd yr Adran, heblaw y Parch. D. Eurof Walters, M.A., B.D., Abertawe, a'r Mri. Lewis Davies, Cymer; T. S. Thomas, Cwmtwrch, sydd yn gwasanaethu fel athrawon yn ystod y Ysgol Wyliau. Penderfynwyd gadael dewis cyn- rychiolwyr i'r Gymanfa Ban Geltaidd i Gyngor Gweithiol yr Undeb. Llongyfarcbodd v Cadeirydd' v cyfeillion canlynol:—Mr. J. R. Jones, y Cymer, efe wedi dychwelyd o'r fyddin; Mr. Hughes, Cadeirydd Cym- deithas Gymraeg y Mumbles, ac eraill ar eu hymweliad am y tro cyn- taf a chyfarfod yr Adran. Cafwyd anerchiad rhagorol gan y Parch. R. S. Rogers, B.A., Aber- tawe, ar "Gadwraeth yr Iaith Gym- raeg," a diolchwyd i Mr. Rogers gan Crwys a'r Parch. Beynon, Blaen- gwynfi. Siaradwvd hefýd gan yi Henaadur Jordan ac eraill. Wedi gorffen v gwaith canwyd gan y rhai canlynol :—Mri Griffith Thomas, Isaac Edwards, Madam Lot Lewis a Miss Arianwen Harries, ynghyd a detholion o alawon Cymru ar y crwth gan y Cymro ieuanc gobeithiol, Mr. Morgan Lloyd, y buddugol yn Eis- teddfod Genedlaethol Castell Nedd. Cvfeiliwyd gan Mr. Ifor Owen, A.R.C.O., etc.

BYWYD 0 DRtL 00. PAHAM P 'Does braidd dim ao sydd yn acnosi lit. o Drallod, Pryder a Phoen na Chlevy0ao y Croen, y Cnawd, yr Asgwrn a'r Cymalnw, Fe deimllr esmwythad buan drwy ddefnyddio Gomer's Balm "Wedi cael fy mhoeni am fisoedd gan Eczema a Llygriadau yng ngwahanol rannhu o'r corff, yll. peri poen a thrallod lawer. Methu oael lleshad er po- peth. Wedi arfer II Comer's Balm" mi gefais wellhad buan." 7 Mae Gomer's Balm yn awr yn cae] ett gydnabod drwy yr holl wlad fel y moddygtt-o mwyaf effeithiol a llwyddiannus. DEFNYDDIER COMER'S BALM At bob math o Groen Darddianv Clwyfau, Briwiau, Llosgiadau, Ysgaldan- au, Llid y Croen, Coesau Clwyfus, Vari- cose Veins. COMER'S BALM At Eczema, Cracb a Bryntni ym mhennau Plant, Llygriadau, Ysfa Phoethni y Cnawd. Benywod a Plant. COMER'S BALM At y Piles, Scurvy, Cyrn Llid us, Gouty Joints, Cymalau Poenus, Rheumatism yr Aelodau, Lumbago. Fe ddylai y Feddyginiaeth hon gael t- < chbdw a'i hymarfer ym mhob teuiu. Fe a rodda derfyn ar bob trallod." Gofynner am Gomer's Balm, a mynnwejh weled yr enw yn Hawn ar y box, ac en- "Jaoob Hughes." Heb hyn twyll ydyw. Ar werth gan bob Chemist a Stores am 1/9. 3/ 5/- (gan gynnwys y War Tax). Nea danfoner 1/4, 3/2, neu 5/3 mewn Stampt nen P.O. at Jacob Hughes, M.P.S., L.D.S.. Manufacturing Chemist, Pen&rth, Cardiff

Glyn Nedd.- Nos Iau diweddaf per- il ormwyd "King of Sherwood" gan gor y lie o dan arweiniad N,lr. Samuel Weaver. Gwnaeth y cor eu gwaith yn ganmoladwy. ("ymerwyd y prif garictor gan Air. Watkin Phillips, mab y diweddar (iochyn Bach, a gwnaeth ei waith yn rhagorol fel arfer. Cyfeiliwvd yn fedrus gan Miss M. A. Williams, Lamb and Flag. 'Roedd yr elw tuagat gynorth- wyo y brawd ieuanc, Daniel Conniff, sydd wedi bod yn analluog i ddilyn ei alwedigaeth crs blynyddoedd o her- wydd dam wain a gafodd yn y gwaith. Da gennym ddeall fod eglwysi y lie yn symud yn anrhydeddus i gvdnabod hawliau eu gweinidogion am gyflog bvw. Canmoladwy i.twn y gwnaetii Eglwys Capel >- Glyn (eglwys gym- harol fechan) yn codi tal ei gweinidog parchus (Parch. J. T. Evans) 1 ;C200 y flwyddyn. Gwnaeth yr Addoldy hefyd yn syhveddol iawn trwv godi y gyd- nabyddiaeth i'w gweinidog hynaws, v Parch. Aneurin Davies, B.A., B.D., i £ 20 y mis ( £ 260 y flw\ddyn), a'r Sul diweddaf penderfynodd eglwys Bethel galonogi tipyn ar ei gweinidog serchog ac ymroddgar, Parch. T. C. Harries, drwy godi ei dal i £ 20 y mis (j £ 260 y flwyddyn). Teimlwn ei bod yn hen bryd i Eglwysi Cymru symud yn y mater hwn. Gresyn meddwl fod eglwysi, sydd yn cael eu cyfansoddj yn bennaf gan weithwyr sydd a'u cyflogau wedi mwy na dyblu, vn cyd- nabod eu gweinidogion mor druenus o isel.