Y Darian

Yr Undeb Cenedlaetbol yng I Nghasnewydd. Yn ei araith yn yr Undeb Invn dydd Sadwrn, dywedai Mr. E. T. John, A.S., llywydd yr Undeb: Dynnmaf yn gyntaf- peth gydnabod brwdfrydedd a sel Cymry Cymreig Casnewydd, ac hefyd callineb gyfran go helaeth o Saeson y dref ynglyn a chwestiwn y Gymraeg-yn pleidicisio rhyw saith mlynedd yn ol mor gryf o blaid dysgu y (iymraeg yn yr ysgolion dyddiol. Yr oedd o Saeson, 4,903 o blaid; 2,439 y't erbyn. Dymunwn hefyd gydnabod gyda'r gwresogrwydd rnwyaf lafurus gariad eich cyd-drefwr, -i J. E. Southall, gwr yn ddios sydd vn caru ein cenedl ni. Y mae yn per- thvn i gwmni tra anrhydeddus, megys Geo. Borrow, Matthew Arnold, YVatts-Dunton, Mr. Darlington, a'r Proffeswr Fynes Clinton, o Fangor- gwyr llawn o edmygedd o'n hen iaith odidog, a'n llenyddiaeth hynafol a chvfoethog. Yr ydych yn amlwg yn cadw baner delfrydau Cymrn yn cvhwfan yma yng nghanol rhwystrau ac anawsterau fyrdd, yn ymladd ym mlaen ffosydd y frwydr. Ond yng nghanoI rhyferthw\ Ar- magedon, y mae i ni dir lawer dros ymwroli, canys o dan yr orud'V/yl- iaeth newydd sydd i ddyfod gvdag heddwch, bwriedir sefydlu y cyfan ar gydnabyddiaeth lwvr a diamwys o cgwydcior cenedl. Rhaid i iaith gael ei dyl^lus Ie, ac y mae y Gymraeg v dyddiau hyn yn profi nid yn nnig ei hynafiaetli a'i" harddunedd, ei grym a'i gallu, ond hefyd ei defnyddioldeb fel offeryn diwylliant a chadwraeth yspryd cenedl. Bu i Sir Fynwy ran bwysig yn ban- es maith a chynhyrfus y Cymry o'r dyddiau pell pan oedd y Rhufeiniaid vma hyd ddiweddareiddiwch dwys Siartiaeth, Islwyn, a W. H. Davies. Gwnaeth gwrthsafiad dewr y Silur- iaid yn erbyn ymosodiad Rhufain yn angenrheidiol sefydlu Venta Silurum, Isca Silurum, Gobannium, Blestium, a Burrium, sy'n adnabyddus hedyw fel Caerwent, Caerlleon, y Fenni, Mynwy ac Wysg. Am fwy na thair ctn,-if, bu i Went feUy safle o amlyg- rwydd nid bychan yn hanes y Rhu- feiniaid ym Mlirydain, gan gael vn ddiweddarach yng Nghaerlleori ganol- fan traddodiadol y Matter of Britam; y corfforiad dihafal hwnnw o athrylith greadigol y Cymro. Safodd, gryrfiu-,ter i, Saeson dan Offa, pennaeth Mercia, cyn cyrraedd vr Wv, a ch-firfu'r Diniaid a'r Nor- maniaid a chrvn siom yn eu rhuthr- gyrchoedd i'r diriogaeth derfysglyd hon. Danghosid yn eglur iawn gymeriad anhyblig y bobl pan ymosodid arnynt gan y Normaniaid gan nifer a nerth aruthr y cestyll a godwyd gan y dyfod- iaid-dywedir godi pump-ar-hugain yn nherfynau'r sir, a'r adeiladau eg- lwysig o swyn a diddordeb Tintern a Llanthony yn unig yn cystadlu a hwy mewn pwysigrwydd. Yr oedd cyfraniad Gwent i fawredd Cymru, er hynny, yn llawn cymaint ym myd meddwl ag oedd ar faes y gad. Yn gywir y disgrifirr Sieffie o Fynwy fel i;gwir ffynhonnell y bri sydd i gylch Rhamant Arthur-torrodd ei hanes Brenhinoedd Prydain dir newydd holl- ol mewn llenyddiaeth, a bu iddo ddylanwad anfesurol ar gwrs sym- udiadau llenvddol yng Ngorllewin Iwrop. Bu i Ddafydd ap Gwilym hefyd- gysylltiad hapus a Gwent yn ei gyfeillgarwch ag Ifor y can mor hir- aethus am dano- "Mae Ifor a'm Cynghorawdd? Mae Nest fu imi'n nawdd? Mae Morfydd fy myd? Gorwedd ynt oil mewn gweryd. Pan dueddir rhai i gyfrif Gwynedd yn gyfystyr a Chymru a Gwent a Mor- gannwg fel cynteddau allanol y Saes- on, nid allan o le, efallai, fydd cofio y rhan fawr a fu i'r Deheubarth yn nhreftadaeth gyffredin Cymru o ddydd- iau Dewi Sant, Catwg Ddoeth, Hyw- el Dda, Dafydd ap Gwilym, Gerallt Gymro hyd Henry Vaughan, James Howell, Williams Pantycelyn, How- ell Harris, John Penry, Henry Rich- ard ac Islwyn. Nid oedd undeb hantodol Cymru, er hynny, wedi cael mynegiad mwy effeithiol gan neb na chan y diweddar- af o feibion Gwent i wneud enw iddo'i hun ar faes anawdd llenyddiaeth Seis- nig. W. H. Davies a dywedodd:— "For Wales is Wales—one patriotic name From North to South, from East to West the same. There is no difference in our Cymric Breed, Of Highlander and Lowlander, no creed Can enter there to make their hearts divide, Nay, Wales is Wales throughout, and of one pride." Gyda rhagwelediad hynod, wrth ys- grifennu yn 1908 am lowyr Cymoedd v Gorllew-in, hawliai "Theirs are hearts of oak, in truth they are, So soft in peace, yet knotted hard in war Gvda Mynwy felly mewn cysylitiad mor anrhydeddus a thraddodiadau parchusaf y wlad, nid anamserol yw galw i gof mor fawr yw cyfran Cymru a'i phobl ym mawredd Prydain. Mae'i cymvsgedd mawr o waed Celtairid sydd ym mhoblogaeth Lloegr ei IUÍJ, dylanwad diwylliant Rhufeinaidd- Geltaidd Prydain ar y goresgynnydd anwar, cyfeillgarweh a chyd-weithred- iad Asser o Fynwy, ac Alfred, Llew- elyn a Simon de Monfort, esgyniad y Tuduriaid gwrol a galluog i'i- orsedd, personoliaeth nertbol Oliver Crom- well, rhan William Penn a Roger Wil- liams o Ynys Rhode yn natblygiad y irefedigaethau Americanaidd, ynghyd a dvlanwad anfesuradwy traddodiad llenvddol Cymru, yn gwneud mawredd Cvmru yn gyfryw na ellir ar unwaith mo'i sylweddoli ddigon. Tra mae balchter y Cymry yn eu hanes, eu llen- yddiaeth a'u hiaith felly wedi ei lawn gvfiawnhau, ni fu tymer y genedl erioed yn tueddu at gulm, eithr yn Iwtrach yr oedd ei hosgo arferol at orwel eangach, a'r eangaf; yr oedd ei chydvmdeimlad yn hynod fyd-lydan a dynob Ni roddwyd erioed fynegiad mwv deallus a chywir o osgo'r genedl nag vn llinellau William Watson An ancient race, speaking an ancient tongue, And cherishing in their bosoms all their past, Yet in whose fiery love of their own land No hatred of another' s finds a place." Odid, ymhlith yr boll genhedloedd a rvfelant a'i gilydd heddvw, na chan- fu'r un mor eglur a'r Cymro na ellid sicrhau cyfundrefn barhaol o gys- vlltiadau cydwladol ar sylfaen o gas rlnvng cenhedloedd a'i gilydd. Yng I nghylch addysg mae cymeradwyaeth- gwerthfawr wedi eu rhoddi i Gymru ac i angerdd ei hymwyddyddiaeth gen- edlaethol. ■

I' MEDDYGINIAETH OREU YR OES. INFFLIWENSA. QUININE BITTERS CWILYM EVANS. Y TONIC LLYSIEUOL. Fel Atalydd ni wyddom am ddim hafal i QUININE BITTERS GWILYM EVANS. Prof odd ychydig ddognau cryfion a gy- merwyd mewn pryd yn effeithiol lawer gwaith i atal ymosodiadau o'r clefyd hwn, a llwyddodd bob tro i ddofi eu llymdra pan fyddai'r claf dan eu heffeithiau. QUININE BITTERS GWILYM EVANS. YW'R FEDDYGINIAETH OREU AT INFFLIWENSA. Berkeley Road, Bristol, Mehefin 18fed. Foneddigion,—Bum yn wael iawn dan Inffliwensa, yn cael ei ddilyn gan Enyn. iad yr Ysgyfaint. Dair wythnos yn ol yr oedd fy nghyflwr yn beryglus, ac wedi i'i perigl fynd heibio, teimlwn yn isel ac yn wan ia wn. Bythefnos yn ol dywed- odd y doctor fod yn rhaid i mi gymeryd Tonic. Awgrymais Quinine Bitters Gwilym Evans. Y peth," ebe ef, "cymrwcii ef dair gwaith y dydd." Oddiar hynny cymeraf ef yn rheolaidd, a theimlaf fy mod yn derbyn lies rhyfedd ol. Daeth a chryfder yn ol i'm haelod- au, a gwellhaodd fy holl gyfansoddiad. Yr eiddoch yn wir, B. P. CHICK. AR OL INFFLIWENSA. Addefa cleiiiou yn gylfredinol eu bod yn fwy isel eu hysbryd ar ol cael Intfliwensa na phan oeddent dan ei ddylanwad, ac yn fwy nag ar ol ymosodiad o unrhyw glefyd arall. 'DOES DIM MYND. 'DOES DIM SiMIOLDEB. Y MAE ISELDER YSBRYD. Y MAE'R TEIMLAD 0 BRUDD-DER A DIGALONDID bron yn annioddefol. Y MAE'R GWAITH LLEIAF YN FLIN- DER. Y MAE'R PETH OEDD YN BLESER WEDI TROI YN LLUDDED. Y MAE'R ARCHWAETH I GYD WEDI MYND. I SYMIO I FYNY-" MAE BYWYD YN FAICH i ddynion na theimlasent o'r blaen am un diwrnod y fath Brudd-der Llethol. BETH Y\V'!t FEDDYGINIAETH F Y ffordd oreu i alltudio'r teimladau prudd hyn yw eymryd Bwyd Maethlon, ac Ymarferiad Cymedrol, Osgoi Unigrwydd, ac ymgymysgu at Chwmni Siriol, a chym- ryd QUININE BITTERS GWILYM EVANS. Nid gwin meddygol yw, ond y Tonic goreu i rai ar lawr ar ol lnffliwensa. Rhydd y dognaa cyntaf wared o'r teimlad eich bod yn wan a diamddifiyn a geir ar ol pwl drwg. Os cymerir tri neu bedwar dogn tuewn pryd gyrr hyn ymaith ymosodiad, a lleddfa bob amser ei lymdra. Mae QUININE BITTERS GWILYM EVANS. yn donic gwerthfawr ac yn arbunnig at lnffliwensa, ac y mae yn amhrisiadwy at Wendid, Iselder Ysbryd, Doluriau'r Frest, Methu Cysgu, Diffyg Traul, Gwendid Gieuol. QUININE BITTERS CWILYM EVANS. Gwyiiwch eich twyllo. Gwelwch enw "Gwilym Evans" ar y label a'r botel, heb y rhai hyn, nid yw'r Feddyginiaeth yr un iawn. GWERTHIR YM MHOBMAN. Mewn poteli 3s. a 5s. yr un, neu danfonir hwy wedi talu'r cludiad ar dderbyniad ilythyrnodau yn uniongyrchol oddiwrth yr unig berchnogioll- THE QUININE BITTERS MANUFAC- TURING COMPANY, LIMITED, Llanelly, South Wales.

I Y Parch n. W. Jones, M.A., Llan- beris, fydd gweinidog newydd Hyfryd- le, Caergybi—Eglwys Fethodus fwyaf Sir 'F&n.

peryghi diogelwch y eyhoedd. Tystiai fod dan beth yn hollol amlwg, sef yw hynriy, fody eyd-fradwyr wedi trefnu i'r Iwerddon godi mewn gwrthryfel unol un- waith eto, ac, yn ail, fod hyn i ddigwydd pan fyddai yr awr gyfyngaf arnom yn Ffrainc. Hynny -yiv, pan fyddai Ger- mani gyda'i holl nerth yn taro i ddinistrio em byddin ni, dyna'r adeg y byddai yr Iwerddon yn codi mewn cyngrair a'n gelynion! Rhaid felly oedd ir Llyw-! odraeth gymeryd y mesurau a gymerodd a hynny yn ddioedi. Dywedodd Mr. Lloyd George bethau pwysig a diddorol am SUDDO SUDDLONGAU GERMANI. Addefai ein bod wedi mynd trwy gyfnod I prvderus, ac fod y "submarines" wedi ) peryghi ein bodolaetlr. Oiid ei-bvil hyn trodd y fantol, ac yr ydym yn suddo sucldlon gau Germani yn gyflymach nag y ( niedr hi droi rhai newyddion allan. Heb- j law hyn yr ydym ni a'r America yn adeil- adu liongau masnachol yn gyflymach nag v medr v gelyn eu suddo. Dywed hynny felly fod Germani wedi ei choncro ar y nior unwaith eto. Cyfeiriodd y siaradwr hefyd at y ffaith fod y wlad hen yn eyn- liyrch vi eymaint mwy o fwyd nag erioed o'r blaen. Cyfarfu Mr. Lloyd George a'r dadleuon y BEIRNIAID A SON I A.XT AM I HEDDWCH. Ymdrech y Llywodraeth, meddai, yw rhodio canol y ffordd. Ar un Haw ceil, y I fvnnent beddii-cli ar unrhyw bras, He ar y Hall :v dosbaI'th a.'i cyfrif vn ffol- inob i son am hedwch o J2;bl ar hyn o t-yd. Fel y canlyn y gwna ei gyffes yn y rhagolwg ar yr hyn sydd vn yr ymyl: 'Fel yr ydym vn dynesu at yr hyn ann tod yr ymdrech fydd yn penderfynu tynged y rhyfel, y mae yn galonogol gwybod ein bod yn mynd i town iddi gydrt chalon gref a chydwybod lan. Pe hawn yn meddwl y gallaswn, trwy lin" rhyw gyfrwng diogel ac anrhydeddus yr ymdrech hon o'r eychwyn nen ynte ei dwyn i derfyniad cynharacli, buas- wn yn teimlo y foment hon, nid yn unig dan faich o bryder, ond yn cael fy lletlui i lawr gan euogrwydd." Cafodd ein cydwladwr. Y DERBYNIAD MWYAF TYWYSOG- AIDD gan yr Ysgotiaid. Awd Uster Hall, lie yr areitluodd gyntaf, i ystafell Cyngoi y Ddinas ac yna y bu ciniawa, yfed iechyd da l ac areitliio drachefn. Yn nesaf. üyn- haliwyd cyfarfod vn y McEwen Hall, dan nawdd y Brif Y sgol, lie yr anrhydeddwyd vr vmwelydd a'r gradc1 o Ddoethawr Jnevn Cyfreithiau gan y Dirpwv Ganghell- ydd, Syr Alfred Ewing Dilynwyd hyn ag araith arall gan Dr. D. Lloyd George. Ar ol hyn croesawyjl ef yn Nenadd Lndeb v Myfyrwyr, ac wedi cael te ac vchydig seibiant, ymwelotld a Sasiwn Eglwys Scotland wedi hynny a Sasiwn Eglwys Rydd Unedig! Scotland, a diweddodd waith v dydd mewn cimo breifat a lodtl wvd yng nghartref y Scottish liberal Club gan Syr William (laii J^'onglwyd yr hwn y liii yn Hetya yn ei ivyl tu" yug ngwlad v blawd ceu »'h a'r teis.enau. Ervs yr areithiau, yn arbeinng yr a darllen eto, Arddangpsant oil altn rlivfeddol, ynni diball a chrebwyll bywiog, cynhyrchiol a diliysbydd. Beth bymmg ywein gwahanol farnau am safle a gwaitli v PrifWeinidog, rhaid cydnabod ei 1111- plvgrwydd a'i gydwyhodolrwydcL Yn ddi- ddadi hefyd efe yw cynrychioydd cy\yir- af ac.amlycaf y dinesydd Prydeinig «ydd a'i gretl yn y rhyfel bresennol. I i Jj Ho? George yr nnig S?-dd ryddu Hawenydd mewn bywyd ar y ddaeai  trwy goncro Germani hyd )awr, ei i ny?"y gostio yn helaethach fyth inni. MESUR ADDYSG DR. FTSHEK r I Uawenvc?ai caredigion addysg trwy r gwledydd* pan etbolwyd y dysgawd?r o Sheffield yn LIywydd Bwrdd Addysg, a chyfriiid ei apwyntiad yn a???\??'o?i?e. athr?lith wreiddiol Mr. J?oyd Ond' pa Ie v saif pethau? Daeth i feun ?i?e?r mawr Hy?dd a llawenjchcm ?il?nith vn.Y prawf ? geid ynddo fod Dr. t'\i?er vn de?ng o'i safle uchel ac o r yniddiried a roddwyd ynddo. Credem fod v wlad yn fyw i'w gwir angen yn y eyfeiriad hwh. Ysywaeth codocld yr lien <?vUon, a arf?mt Undn? pc? diwy??? addy?o) eu pennau. Ch'?.d fegiec^ J: wadaeth trwy'r wlad, ac wele ?yn ?ch ? ? y.?mwst.wry cyrff masnachol hynu? ?-dd yn vmbes?u ar laIur plant • auadc&d: Rh\ng y dda? lh^"d^V ,o 'drechu Dr. Fisher am y tro b?let?li lg ail fes?r i fewn; ?wa.nach a Hal d ?.?;t?L ??- cyutaf. Da fydd cael hwn, a  > dis?wyl am dano. Yn eu cy?had edd fi.vn- yddolyn Bradford dyd?d u )au pendcrhu ? dd. I'ndeb Cenedlaethol yr athra?nn rodd poh (.efno?aeth i'r Mesur ?ydd yn o fla-e.ii Ty v CyfEredin. Wvnebir vr Ysgriiennydd n Cartretol,, SYR GEORGE CAVE A 'PHROBLKM I NEWYDD y dvddiau hyn. Digoti traftertbus yw III arno o hvd gyda'r gwrthwvnebwyr cya- wvbodol o ran hynny, a phan ystviiom gyfundrefn anynnol cm (,at y mae yn syn iddo wneud cystal. Y ixiintai o garcliarorion o'r natur ucliod yng ngharehar Walton. Lerpwl. a 1) lieii- ji derfvna.sant wrthod t-alu syh\ i ) r118011 s\-dd yn gwahardd iddynt siarad a i gil- ydd. Hvsbvsodd un o honvnt. set Mr. A. l^cnner Brockway, Golygydd y Labour Leader," geidwad v carohar oi fwriad y11 hvn. Ysgrifennodd hefyd at Syr George Cave i'r tiii perwyl. Dadleua fod y iheo a eilw am ddistawrwydd yn greulon ac anfoesol, ar fod ei chadw yn hollol yn golygu gwallgoflAvydd i'r caroharor. Ai y Haw arall, ni cheisir ei chadw, a'r can- lt'vniad yw, yn ol Mr. Brockway, fod wyll yn caet ei feithrin yn ysbryd y carcliaror druan. Ym mlwyddyn y tair caib 1777, ceicl uu Dr. Todd, elerigwr en- wog,dan ddedfryd marwolaeth am gael arian trwy dwyll. Ceisiwyd arbed ei fywyd, ond yr ateb gafwyd oedd "rhaid crogi Dr. Todd ddianrliyddedu y gyfraith," a chrogi a orfu. Sut y try gyda, Syr George Cave, tybed? Rhaid fydd diystyrru y rheol fwystfilaidd a rujdwyd, nen dorri ysbryd neu fynd a bywyd Brockway ac ereill. Duach, duach, cliwerwach, chwerwach, I yr a pethau gyda'r IWERDDON, DRUAN. I Erbyn hyn ceir yn agos i gant o arwein- wyr Sinn Ffein yn. y ddalfa ar y cyliudd- iad o fod mewn cyngrair gyda Germani i ddrygu y wlad lion, a cheir o leiaf bedwar o Aelodau Sencddol ymhlith yr uchod, sef Edmund de Valera, Count Pluhkett, William Cosgrove, a Joseph McGuinness. Gwir nn ehvmerodd yr un o honynt erioed ei le yn Nhy y Cyffredin, oblegid perthynent oil i Blaid y Sinn Ffein. Ceir ei-eill o sifle uchél ym mywyd yr Iwerdd- on yn y cwmni, sef Darrel Figgis, yr awdur; Arthur Griffiths, golygydd "Nationality," organ Sinn Ffein; Dr. Thomas Dillon, a'r merehed adnabyddus, Countess Markievicz a Mrs. McBride. Yr oed y Countess Markievicz a.'r Count Valera wedi on dedfrydu i farwolaeth am y rhan a gymerasant yng ngii-i-tll- ryfei y Pasg, 1916, ond arbedwyd eu bywydau. Cvfeillion ymarferol pennaf Germani yn y fusnes waradwyddus ynglyn 'a'r Iwerddon yw y Toriaid Seisnig hynny a rwystrasant Ymreolaeth i'r Ynvs Werdd. Y mae MISS JOHANNA REDMOND, I mcrch y diweddar John Redliiond, wedi ysgrifennu llythyr arddercliog i'r wasg, yn apelio at Brydain Fawr a'r Iwerddon. Yr hyna wel I;i yw llwyddiant- amlwg Germani yn chwerwi hywyd Prydeinwyr, er mwyn rhoi digon o waith i Loegr yn yr Iwerddon, ac felly ei gwanhau yn Ffrainc a lleoedd ereill. Synna na.oivelsai y gwledydd yr vstryw hwn, a geilw ar y Gwyddelod ar iddynt vmddiried yn nn- rliydedd Prydain Fawr, ac ar Loegr ar iddi wrthod eredu fod yr Iwerddon yn ffafrio Germani. Tystia nad yw hynny yn wir, ac nad oes gan y Gwyddel unrhyw duedd at yr Ellmyn a'i filitariaeth.