Y Darian

PETHAU I'W CEISIO. Llith Casnodyn 2 Cohebiaetnau 2 Beirniadaetn 2 "Ardduli gan Fera 3 Oddiar y Clawdd 1. 3 Senedd a Seneddwyr 4 Brawd Cwiii yn Ffrainc 4 Wrth Fynd Heibio. 5 cCymOdi Llafuf a Chyfalaf 6 Yma ac Acw 6 Y Ferch o Cefn Ydfa ym Medlinog 6 Ysgol Sam yr Halier I. 1 Aelwyd y Beirdd 7 Y Rhyfel 8

Mydylau Bach. Da y gwnaeth y Western Mail hawlio fod -V Cyrnry a ymunant a'r fyddin dan y Mesnr Gorfod newydd yn caol y parch •^ylachvy i'w cenedl aetholdeb a'u hiaith, ac y dyid en huno ag adraullau Cymreig o'r tyddin a'i disgyblu yng Nghymru. Hys- hysa Swyddfa Rhyfel y caniateir y cais can belled a byddo'n bosibl. Roedd yn dda gennym wcled yr Aelodau Cymreig mor gyffredinol yn eefnogi'r symudiad hwn. Addewidion i'w torri or hynny yw eiddo Swyddfa .Rhyfel, fel rheol. Dywedai Major David Davies pan sy- Wudwyd gyntaf yn y mater: Nid ydym yn focldloll aVosgo Swyddfa Ryfel ynglyn a'r Plater hWll. Yn hytrach na bod rhwystrau y • ffordd o safbwynt milwriaeth credaf y byddai yn yr hyn a geisir "fanteision lawer sicrh-eid offeithiolrwydd mwy, byddai IJîwy o ysbryd undeh ymhiith y milwyr. Pan gesglais i fataliwn, mynnais roddi thai a, siaradent Gymraeg yn finteioedd Syda'u gilydd, a'u disgyblu gan swyddogion Ql-gomii-iiwn a wvddent Gymraeg, a phan 'oeddwn vu Ffrainc gwnaem ein gwaith ar y 1 t h rin, teliffon yn Gymraeg, a thrwy hynny ni }Ulai-neb gymervd mantais ar yr hyn a ^iaradem. pi Ni wvddis pau ydym yn ysgrifennu ai yn ?i wvdd ai allan o hani V mae Arghvydd 'Miondda. Oherwydd gorweithio nid yw ei yn dda er's tro, a hynny, mae, n Ùeblg, yw'i- ac-hos iddo anion at y Prif Weiniclog i gynnyg ymddiswyddo. Anion- odd Mr. Lloyd George ato i greiu ganddo ddal ati. Hyderwn mai hynny a wna. Nid oes neb a iinaetli well gwasanaeth yn y cyfwng yr ydym ynddo nag Arglwydd Hhondda. Y mao pob tenlu yn y wlad clyled iddo yn arbennig y teuluoedd ttotaf. Sicrhaodd ef ei gyhan i bawb c'r .jjiigenrheidiau hvwyd oedd yn y "lad. Trwy ddiogelu i bob un ei gy I ran, ni ddioddefodd neb lawer o anghyfleustra. ywasai bwrdd llawer tlawd heb ddim He ar tyrddan eraill fwy un. digon onibai am ei <'gIll a'i benderfyniad ef. Yr oedd Arglwydd .llhondda'n boblog- idd iawn gynt yn y cylchoedd a wasan- aethodd; bellach mae ei enw'n "enw teuln- "Aidd" ar bob aelwyd yn y Deyrnas, a Senior bryd o fwyd yn rnynd heibio na chry- bwjdlir ef. Gwnaeth ei waedd am gOSbl n U'm fudrelw.yr a chypyrddwyr bwyd ef yn "'n' boblogaidd gyda'r rhai yr oedd yn an- •}wdd iddynt ianteisio ar yr hyn oedd yn y fa tehnnd. qycla Haw gwelwn mai "maelotwyr" yw igair Cemlyn yn y Weekly Mail" am "pro- fiteers." Tybed nad ydyw gor-faelwyr yn ivell, a budrelwyr yn well na hynny. Onid budr yw pob elw a fyddo dros ben yr hyn I a fyddo gyfiawn. Budrelwyr yw gair yr ?sgrythyr Lan yn Gymraeg am rai a wnant fwy o elw nag ?ydd deg. Hen iaith onest yw'r Gymraeg. Try profiteering y. Sais yn fudrclwa yndcli hi, a thra sonia'r Sais am "the trade," dywed y Gymraeg j gyda mwy o gywirdeb a gonesti-w\'dd, "í Fasnach Feddwol." llhaid cydnabod nad oes bobl yn y wlad yn cymi-yd eu blingo mor rasol a'r yfwyr. Talant fwy o bris deirgwaith am ddiod sy'n wannach o'i hanner na chynt, ac eto ar y dwfr a ychwanegir cynhydda elw'r brag- wyr. Pa ryfedd fod y Fasnach Feddwol yn "wlatgar," ac yn boddloni i unrhy w gyfyngiad o'ciddo' LIywodraeth ar ei gweithrediadau ? Daeth tri chyfnodolvn i law, sef "Y (Jorlan," "Y Dysgedydd," a "Seren Gomer." Cyhoeddiad bychan ceiniog y mis, yw'r "Gorlan," a gvhoeddir (laii nawdd Eglwy, Charing Cross Road, Llnn- dain, ac a olygir gan y Parch. Peter Hughes Griffiths. Blin oedd deall oddi- wrth lythyr at ei eghvys a'i gynnlleidfa fod y gwr da hwn yn wael ei iechyd. Pro- ffwycl yw de sydd a'i ffydd yn yr arfau nid ydynt gnawdol. Mae'r nodiadau sydd ynddo'n iachiis, a'r gohebiaethau'n ddiddorol iawn. Yn y "Seren Gomer," ceir ysgrif fyiV iawn ar yr hen batriarch, y Parch. Wm. Reynolds, Felinganol, gan y Parch. Thomas Davies, St. Clears. Mae hon, ei hun, yn fwy na gworth y chwecheiniog a ofynnir am y rhifyn heb son am y pethau (b enull a geil- yma. Nid yw tneddiadan'r oes wedi pylu dim ar argvhoeddiad y Parch. E. Uugoed Tliornas yn ei "Drem ar Fyd ac Mgiwys." Dwy ysgrif a ddarllenasom yn v "Dysg?dydd, y nai)' ar "Addysg Feibl- aidd yn yr Ysgolion DvddioJ," gan yr -ii *(id 3-11 -r Y,,?goO''oii Dyd(liol," I-an yr a'r UaU ar "Yr MgiwyM a Christ gan y Parch. T. Griffith, Stockport (gynt Ffestiniog). Mae'r gwr o'r Barri'n ar- weinydd diogel ar faterion addysg, ac y mae ei brofiad wedi ei argyhoeddi v gall Iiellach gefnogi addysg Feiblaidd yn yr ysgolion eyhooddus heb dreisio'i egwyddor fel Ymneilltuwr. Yr ydym o'r un farn ag ef. Fe gai'r Beibi ei hun gyfle i Jefaru wrth lawer yn yr ysgolion. Ysgrif a ba ir ystyriaeth ddwys yw eiddo'r Parch. T. Griffith fel yr awgryma'r dyfyniad a gan- lyn "Ond y ffaith ddifrifol y mae'n rhaid ei phwysleisio yw mai gwareiddiad Oristionogol yw gwareiddiad rhyfelgar Kwrop. Dylamvad y Gristionogaeth a bre- gerhwyd ac a bregethir yw un o'r factors cryfai yn ffurfiad bywyd fnoesol, cym- deithasol a niasnachol Kwrop. Máe gwir- ionedd yn y gosodiad fod Ewrop i raddau pell yn greadigaeth yr Eglwys 'mwriaeth- us 'yn n'rwytb dyianwad Cristionogaetli yr EgLwy nid dylanwad Crist." Kgl wys o bosibl i gredu y hu "cwymp" yn ei hanes hithau yn ogystal ag un bancs dynoliaeth. Da gennym fod yr awgrym a roddwyd yn y DARJAN parthed gwneud cydna- byddiaeth gyboeddus o wasanaeth Brynfab i genedl wedi ei gymcrydi fnHI- frydig ym Mhontypridd a'r cylch. Caw- som gyile i fod mewn pwyllgor yno ryw bythefnos yn ol, a gwnaed amryw aw- grymiadau gyda golwg ar y ffurf a roddid i'r gydnabycldiaeth. Nid doeth, efallai, hyd oni phenderfvno'r pwyllgor yn der- fynol fyddai gwneud yn hysbys y pethau a awgrymwyd. Beth bynnag, y mae'n amlwg y hydd y gydnabyddiaeth yn deilwng. Yn y pwyllgor hwnnw, penderfynwyd coisio gan Gvmrodorion y Bout ddewis cynrych- iolwyr l' gydweithredu. Pan gyfarfu'r Cymrodorion, dewiswyd chwech a bydd jnvyllgor nos Fereher nesaf, Mai'r iat, yn Festri'r Tabernacl, Pontypridd, l ddewis swyddogiou a gwmnid trefniadau terfynol. Ond pahaiu, tybed, yr anwybydd- ir y DAJUAN a'i Golygydd ynglyn a'r mater hwn gan y sawl sydd wedi gweith- J'cdu fel ysgriiennydd y mudiad. Nid trwyddo ef y daethom i wybod am y pwyllgor ylilloill. ynddo. ac ;h ran ef ni. i'uasai gair yn-y DAHiAN am ddim a wnaed, Ni clnnvsom air am v pwyllgor nos Fercbci', pe eawsem dichon y gallasem drdnu bod yno, ond trwy a rail y clywsom. A meddylier am ein teimlad pan aethom i lawr y tro o'r blaen pan glywem yr ys- griferinydd yn adrodd am ei. vmdrecbion i gael i iiifur o bapnrau Sacsneg, ond Imb gynnyg gair o gwbl i bapur y bu Brynfab ynglyn ag of mor hit-! Ihrvs yw yr helynt yn yr iwerddon yngiyn a'r Mesur C^orfod ncwydd. Mae oiu cydymdeimlad ni gyda'r Gwyddelod. Mae riiai'n hoff o fygwth "dedfryd hanes" amynt. Nid yw y rhai bynny'n colio y nwclr y Gwyddelod ysgrifennu en hanes on bunain a hanes rhywralermll hefyd. Nid oos neb a fedr ysgrifennu hanes da iawn am ymddvgiad Llywodraeth Lloegr tuag at yr Ynys Werdd or cof gennym. Hanes cenedl gref ydyw yn ceisio cystwyo i was- eiddiwcli iddi gystal cenedl a hithau. Sonnir am y manteision mawr iawn a gwertlifawr a gafodtl y Gwyddelod oddiar Fwrdd ell harglwyddi a disgwvlir iddynt fod yn foddlon ac yn ddioichgar. Ai cwn yw'r j Gwyddelod ? Pobl a hoffir yn iawr yw'r Gwyddelod gan rai.aeth yn agos atynt gartref ac oddicar- tref. Buom ein liunain yn gweithio yn eu plith am flwyddyn a bydd gennym atgofion melys am y/ flwyddyn honno tra fyddom byw. Gresyn yw ein bod fel Cymry wedi caniatavi i'r Sais greu ynnom gymaint rhagfarn tuag at y Gwyddelod. Yr oedd llawer o honom wedi mynd i gredu fod gan hoh Gwyddel gyllell yn ei lawes. Ni fuom ymhlith pobl erioed y gallem vmddiried mwy ynddynt, ac ymddiriedent hwythau ynnom ninnau. Ymddirieder mewn Gwyddel ac fe'j ceir yn deilwng o ymddir- iedaoth. Y drwg gyda llawer yw eu bod yn iiii-thu torri dros ell rbagfarnau disail ac ynfyd en hunain a barnu pobl eraill yn ddiduedd. Credwn i Mr. Devlin yn Nhy'r Cyffredin yn ddiweddar yn ystod trafodaeth ar y Mesur Gorfod ac Ymrcolaeth, roi dat- guddiad da o natur y Gwyddel. Rhowch i ni Ymrcolaeth a ini af fy hun i ymladd ac i farw fel milwr cyffredin yn Ffrainc, a gwnaf fy ngoren i gael bechgyn yr lwer- I ngoreli i g ddon gyd a mi. Y mae bnvydr hirfaith y Cenediaetholwyr dan arweiniad Parnell, a Redmond wedi hynny, yn profi nad o'i bodd y rhydd Lloegr i'r Iwerddon ei chais. Ni all yr Iwerddon drystio Lloegr, ac ni ddaw heddweh j'h^'ng y ddwy genedl hyd nes y newidia y naill neu'r Hall o honynt ei hy-sbryd a'i hosgo. Ni newidia'r Iwerddon hyth a byddai'n ffolineb ynddi i newid. Bydd raid i Loegr ymostwng hwyr neu hwyrach, a goren po gyntaf iddi. Pe bu- asai gan ein Uywodraethwyr rywfaint o weledigaeth ac o adnabyddiaeth o iv,,ir ys- bryd y Gwyddel, hwy a welsent ddrws o ymwared iddynt yn natganiad Mr. Devlin, a hyderwn nad yd3 nt i gyd yn ddall i werth y da tg aniad hw«^iiw^ datganiad oedd yn glod i hen a chalon y sawl a'i gwnaeth. Ni chafwyd erioed well awgrym o barodrwydd i wneuci y ffordd i lywodraeth Lloegr ddringo i lawr mor esmwyth ag oedd bosibl. Wrth gwrs y mae hen hanes wrth wraidd y drwg heddyw, ac Ulster fel rliyw blentyn mawr anhydrin yn cicio ar gam gan nad beth y ceisir ei wneud. Clywir o hyd am dejrrngarwch Ulster i'r Ymerodraeth. Anghofia. llawer, er hynny, mai offeryn trais a darostyngiad yw Ulster o'r cychwyn a rhwystr o hyd i wneud cyfiawnder a chenedl. Pan gofiom lianes yr Ynys Werdd mae'n flin gennym glywed canmol teyrngarwch XTlster a Carson y dyddiau hyn, ac yn arbennig glywed Carson yn canmol ei deyrngarwch ei hun. Wrth feddwl am symudiadau Carson eyn y rliyfel a'i honiadau yn awr, ni allwn lai na chofio am stori a glywsom am deiliwr meddw y ceisiwyd ei sohri trwy fynd ag- ef yn ei feddwdod i lawr dan y ddaear i'r gwaith glo a'i adael yno. Pan ddeffrodd teimlai'n sicr ei fod yn uffern. Y bore aeth y tanwr o gwmpas fel arfer, ac efe'n gwybod am y teiliwr aeth ato, daliodd ei lamp yn ei wynel), a dywedodd: "Helo! heth wvt ti'n nend yma "0 Mistar Cvthraf annwyl," rneddai yntau, "teilwr own i yn y byd lle'r own i o'r blaen, ond mi 'na i heth bynnag fyddwch chi weld fod yn dda yma, «yr." Ni fedrwn ninnan yn ein byw lai na chofio am deyrngarwch^ y teiliwr i Mr. Cythraul pan glywn Syr Ed- ward Carson yn brolio'i deyrngarwch 1'1' Ymerodraeth.

Pencader. Nos Wener ddiweddaf bu yma gyngerdd mawreddog dan nawdd yr Ysgol Nos ac ni dlafwyd erioed v fath amheuthun yn y rhan hon o'r wlad. Llywyddwyd gan y Cyngorwr T. R. Jones, Ysw., Pantglas, ac arweiniwyd gan yr Henadur Ben Evans, Ysw., Gwasstad Abbot. Y beii-niaid oedd: Cerdd, Mr. J. Clement, Fforestfach; Adrodd, y Parch. James Davies, B.A., Myny" dd-bach, Abertawe. Daeth goreuon V cle ym myd eanu ac adrodd, i gystadlu am y gwobrwvon sylwoddol a gynhygid gan y pwvllgor. Knillwyd y wobr flaenaf am yr her-unawd (agored), allan o un-ar-ddeg o gystadlenwyr, gan Madaine Bessie Mor- risf Amraaui'ord a'r ail gan Mr. John Thomas, Dunvant. Hhannwyd y wobr liaenaf am adrodd rhwng y Tom Harry, Garnant, ac Eben Hogers, Caer- dydd, ac actli yr ail wobr i IJywel Myrddin, Aberystwyth. Er gwaetba storm fygyth- iol o fellt a tharanan'n gynnar yn y prYll- hawn, daeth torf ynghydlliaws ohonynt o Korgannwg a dwyrain Sir Gaer. Deallwn i'r cwbl droi allan yn Uwyddiant digyffelyl), ac fod swm sylwoddol yn weddill yn nwylo'i' pwyllgor. Ni fu pan ar egni a gweithgarweh yrygrifenllydd (Mr. James Davies yr ysgolfeister nowvdd a ddaeth yma o' r' Efyunon Wen, ger Whitland, yr haf diweddaf).

COLOFN Y PLANT. DAN 0I.YGIAETI1 Mt'ELONA, I Pantybugail, Glais. I Darn Oyd-fuddtigol yn Eisteddfod Pont. I yprkid. VI HANKS CAN DDARN 0 WLANEN GYMREIG. Yn gynnar yn y flwyddyn 1914 cefais fy hun yn wlan yn Nyffryn Teifi yn cadw oen bach yn glyd oddiwrtli effeithiau difaol gwynt y dwyrain. Yn haf yr un flwyddyn cefais fy hunan ar lechweddau mynyddoedd Brycheiniog yn gwneuthur yr un gwasanaeth i'r oen bach. Wedi bhvyddyn arall neu ychydig yn rhagor, gwelais yr oen bach wedi tyfu yn ddafad a'r cneifiwr g,.N,da'i welleif yii fy nghneifio i ffwrdd oddiar gefn v ddafad. Wedi hyntiv hum ym March na d Aber- honddu, a gwert-hwyd ii gan fy mherch- ennog i un o si\d(lo(, ii y Llywodraeth, a chludwyd fi o Aberhonddu i brefach, yn Sir Aberteifi, ac yno o dan ddwylaw inerdi-lis y gwehvddion y gwnaed fi yn ddarn o, ii, lanen Gymi'eig. Y lie nesaf y cefais fy hun oedd yn nwylaw merch ieuanc o Gil- fynydd oedd yn gwneuthur, crysau i filwyr Cymreig oedd ar faes y gad, a chan ddwylaw modrus hon y gwnaed fi yn grys, a wisgwyd gan filwr ieuanc o Gaer- -fyrddin, a, bum yn cadw hwn yn glyd ar wastadeddau Flanders, a gwelais ef yn caol ei glwyfo yn ddrwg iawn. Cefais fy hunan yn nesaf mewn ysbyty yng Nghaerdydd, a diosgwyd fi oddi am y milwr dewr 1'u'n herio y gelyn gan y nyrs yno. I, Yn awr gallaf eich sicrhau fy mod yn teimlo yn siomedig wedi fy ngwasanaeth 1 gyd yn cael fy hun yn Haw gwraig i lowi- yng Nghwm Rhondda yn golchi llawr e thy. Etc nid yw fy ngyrfa wedi gorffen, ond gwelaf fy hun yn cael fy nghludo mewn cerbyd ag asyn bach yn ei lusgo i'r gwaith pa-pur yn Ely, a chyn dod oddi yno gwelaf fy hun yn bapur wedi ei baro- t-oi i ysgrifennu -amo. TElF1 0N.

Beirniadaethan. EISTEDDFOD SETON, WAUNAR- LWYDD. SADWRN Y PASG. ,1. TEA ETHAWD—"RHYDDID." Ni dderbyniwyd ond un traethawd, sef eiddo Elwyn o Daiiy ltryn. Y niat, Cymraeg y traethawd yn bur ddrwg, ac ni ehlybii Elwyn erioed am .reolair'r "h." Gellir can- mol tipyn ar gynnwys y traetliawd ac ar ei iiio l tipl?ii ir ?, ysbryd, a hyn (n'r ffaith mai gwobr ar ffurf rhodd gan Mr. Gauz sydd yma) sy'n fy ngliymell i gymysgu dogn o ras a'r cyfiawnder, a. dyfarnu ElwYll yn deilwng o,r wobr. 2. DARN ADRODD—Y GWRAGEDD WRTH Y GROES." j Gwan yw'r gjrstadleuaeth o ran rhif yr ymgeiswyr-dan-a gallasai fod yn well o ran ei hansawdd. Nid oes yma ddigon o arbenigrwydd y darn adrodd yn y darnau hyn. Y maent yn rhy debyg i bryddestau bychain. Caf, er hynny, fod Ai ) Llys yn curo'i gydymgeisydd, Glas- welltyn, mewn glendid iaith, graen awen- yddiaeth a phwynt priodol, ac iddo ef y mae'r wobr. ENGLYN—"T TELYNOR." Y mao yma sa-ith yn ey-stadlu, a'r gys- tadleuaeth yn un weddol dda. Y mae llinell olaf englyn Crythor— Gwalia AYen a'i hawen glan yn anghywir, ac y mae ijhywbeth rhy i ddybryd sain yn llinell gyntaf Dafydd— "Gwr c:yfrin ar ei linyn," heb son am gyffredinedd yr esgyll. Englynion diddrwg ar y cyfan vw eiddo Taut Unig, Gwyliwr y Ser, ac Oslydd. Ni cheir ynddynt l'awr heblaw cynghancdd, ac iiici yw honno ar ei goreu chwaith. Cainc y Delyn a Dil y Delyn yw'r ddau sydd yn dod yn agos at daro'r ergyd, and nid blaenaf yn llwyddo i adrodd ei feddwl yn gwbl eglur yn esgyll ei englyn. Gedy Dil y Delyn ryw both i'w ddymuno. ,) n ond of s.N,,ii canu'r englyn symlaf a 11awnai" a thlvsaf or saith, a dyma hwnnw Hudol weinydd adloniant,—a. pheraidd Offeiriad mejodiant Soniarus .i fedrus fant Gwea felvs gyfeiliant." Gwobrwyor ef. GWII.I.

EISTEDDFOD CADAIR SILOH, ABERDAR. Mehefin 22ains 1918. Hhoddir Cadair gan Arglwydd Rliondda am y Bryddost Goffa oreu (dim dros 150 llinell) i'r diweddar Evan S. Jones, over- man Sguborwen. Amlinelliad o'i fywyd i'w cael oddiwrtli y Parch. J. Sulgwyn Davies.-Aberdar. Ifhaglenni oddiwrth Mr Arthur Jones, 24 Belle 117-"() Aber- dar.