Y Darian

Undeb y Cymdeithasau J Cymraeg. AT Y CYMDEITHASAU. Ymweliad Goiygydd y Brython, etc. Y mae amryw o honoch, fe wn yn dda, yn brysur gyda'r paratoadau ar gyfer y tymor nesaf. Dymunaf i chwi lwydd- iant mawr, canys ni fu mwy o angen er- ioed nag y sydd eleni am gyfres odidog o ddarlithiau grymus gan "hoelion wyth y byd Cymreig. Er hynny na ymfoddloner ar ddarlithiau yn unig, gweithier ymysg y plant a'r bobl ieuainc fel y codom genedlaeth a adnebydd y lies a ddeillia iddi oddiwrth dreftad- aeth y Cymro. Ceisiodd rhai Cymdeithasau gan yr Undeb drefnu cylchdaith i siaradwr o fri yn ystod y tymor nesaf. Nid rhwydd ydyw cytuno ar wr a ystyrir yn siarad- wr felly, ac nid hawdd trefnu nosweith- iau cyfleus i amryw o Gymdeithasau pan sicrheir ymweliad darlithiwr poblog- aidd. Eleni llongyfarchaf Gymdeithasau'r De, canys deallaf yr ymwelir ag amryw o honynt gan Mr. J. H. Jones, Golyg- ydd y Brython," 356 Stanley Road, Lerpwl. Nid oes dadl nad yw Mr Jones yn 'hoelen wyth,' ac y mae'n ddilys I ddiameu gennyf na siomir neb a sicrhao ddarlith ganddo. Fy amcan wrth ddyweyd gair fel hyn J ydyw hysbysu Gymdeithasau'r De y bydd Mr. Jones ar ymweliad a'r Deheu- dir yn ystod yr wythnos olaf ym mis Tachwedd. Gwn ddarfod iddo eisoes addaw annerch Cymreigyddion Mer- thyr, Tach. 29. Bwriada deithio oddi- yno tua Aberhonddu, a thebyg iawn yr ymwel a'r Barri a Chasnewydd hefyd. Os chwennych eraill ei wasanaeth an- foner ato yn uniongyrchol a thrner noson gyfleus. Tebyg yr erys yn y cylch am fwy nag wythnos. Gwn y bydd pob Cymdeithas yn barod i gyfrannu'n weddol deg a rhesymol tuag at dreuliau teithio Mr. Jones, canys mi a wn na all neb dalip am ei wasanaeth. Llosg efe'n oddaith gan genedlgarwch Cymreig, a gwn yn dda fel y mwynha efe ei hun ymysg y De- heuwyr y sydd mor wahanol mewn rhai cyfeiriadau i'w brodyr, y Gogleddwyr. Swynir y Golygydd hynaws, oni cham- gymeraf, gan iaith yr Hwntw; a da gennym am gyfle iddo adnewyddu'r hen gymdeithas a fu rhyngddo a llawer o wyr y De. Y cyntaf yn y felin bia'r mai, a'r cyn- taf i anfon at Mr. Jones a sicrha ei was- anaeth. Nid edifar gan neb a fydd ym- welad Mr. Jones. E. T. John, Ysw., A.S.-Cyiarfod Adran Dyfed yn Aberystwyth. Y mae'n Llywydd newydd, E. T. John, Ysw., A.S., yn llawn gwaith eisoes. Bwriedir, ar ei awgrym ef, gyn- nal cwrdd yn ystod Eisteddfod Aber- ystwyth o dan nawdd yr Undeb, a hynny er mwyn Adran Dyfed yn arbennig. Gwyr pawb ddarfod i Gynhadledd I Merthyr benderfynu peidio a chynnal cyfarfod yn Aberystwyth; ond gan i Mr. John awgrymu'r cyfryw, y mae'n debyg iawn y rhoddir cyfle i Adran Dyfed ddangos ei nerth a'i brwdfrydedd o blaid gwaith yr Undeb. Bydd croeso i bob 'Undebwr.' Ceir manylion pell- ach yn ddiweddarach; gwylier colof- nau'r "Darian." Y mae'r llyfryn anerchiadau hwnnw, y clywyd am dano, yn y Wasg. Cyn- hwysa anerchiadau Mr. John a Dyfnallt yng Nghynhadledd Abertawe. Gwas- gerir ymysg aelodau'r Undeb. Cylchlythyr Rhif 2.—Pa le mae'r ateb- ion? Blin gennyf nad atebwyd y goiyniad- au hynny ar Gylchlythyr Rhif 2, ond gan un Gymdeithas ar ddeg allan o rhyw 70. Y mae'r atebion mor bwysig fel na allaf ganiatau iddynt fod yn ddisylw gan y Cymdeithasau. Bydd llyfryn yr Anerchiadau i'r Cymdeithasau hynny a rydd hysbysiad llawn i mi haelod- aeth, etc. Llunier i gall hanner gair. Pe bae gennyf ferlyn fel ag sydd gan Olygydd y "Brython," fe ymwelwn a phob Cymdeithas, a dichon y torrwn wialen ar gefn mwy nag un am esgeuluso o honi ateb y Cylchlythyr pwysig a an- fonwyd iddi. Gwelir cyfeixiad at yr un pwnc yn Rhaglen Merthyr, sef yn ein Hadroddiad Blynyddol. Nid wyf am ddyweyd y golyga afler- wch ynglyn a'r Cylchlythyr aflerwch ynglyn a gwaith arall y Cymdeithasau, o herwydd gwn nad yw pethau cyn- ddrwg a hynny. Tipyn o hepian a phethu dwylaw ydyw, dyna i gyd. Wel, deffroed y sawl sy'n hepian ac anfoned ar unwaith y peth a geisiaf, oblegid y bydd efe yn sail gadarn i waith dyfodol yr Undeb. 1916-1917. I Dymunaf dymor llwyddiannus i bob Cymdeithas yn ystod 1916-1917. Boed yn dymor o hedd rhwng y gwledydd yn ogystal. Gofyniad Pwysig. I I ba sawl lie, y mae Cymdeithasau J Gymraeg ynddo, yr A y Darian Diolch I am ateb, Mr. Gol. Cyhoedder rhestr. J 1,

Llith y Tramp. Mishtir Golycydd,— Mi ddarllenais i lythyr Mab y Wawr yn y Darian ddiwetha, a ma fa'n ddyn rhyfadd ofnadw. Ma Mishtir Hywal Nedd yn gwed y bysa fa'n leico gwpod pwy yw a. Odd y bachan, ta pwy yw a, yn treio towlu amheuath ddi- frifol iawn ar gywirdeb yr hanas w i'n sgrifennu, a ma fa'n wir a dim ond y gwir. Dw i ddim yn gwed, fel ma nhw'n gneud yn y llysoedd, u bod nhw'n gwed y gwir i gyd o'r ddwy ochor pan mae un ochor yn bownd o fod yn gwed celwydd. Ma llawar gwir yn dda'i gelu ys gwetws Solomon, a dyna un o mhrinsipls i pan yn sgrifennu'n hanas er adeilatath dar- llenwyr y Darian. Nawr, ma'r bachan yna, Mab y Wawr, yn gwed i fod e a Mishtir Hywel Nedd yn gwpod na fuws trad Ap Pedr Hir ddim ar y Golf Lines ys dwy flynedd a hannar to beth, a ma fa am awgrymu ta byrddwyto w i, ne fod y'n stori i'n hen iawn. Nawr, wi'n siwr nag w i ddim yn byrddwyto, a byswn i wedi dechra tram- pan mwn breuddwyd, mi fyswn wedi dihuno'r llawar dydd, wath rw i wedi ewmpo i'r dwr ddicon o weitha. Rodd hynny'n dicwdd yn ddicon amal cyn i fi ddechra yfad lemwned Brynia Cymru, a phop coch Tomos and Ifans y Porth. Dyna fi wedi setlo'r pishin yna yn lythyr Mab y Wawr. Y peth nesa' sy gen i i neud yw profi fod trad y "gwr hir" wedi bod ar y Golf Lines yr amsar y gwetas i mod i wedi i weld a yno. A ma fa'n sefyll i reswm na fysa fa ddim yno heb i drad. A ma gen i lot o resyma i brofi mhwnc, dros ucan o honyn nhw tysa gofod yn caniata. Rw i'n cofio clywad am gyfrithwr clyfar iawn yn pledo ces unwaith, a dodd i gleiant a ddim wedi troi lan. A dymai r bachan heb ddim wiscars odd yn y gadar a gwallt ceffyl ar i ben a'n gofyn pam na fysa fa yno 1 Ma gen i dri-ar- hucan o resyma, mynta'r cyfreithwr, a ma nhw gyta'i gilydd yn anwrthwyneb- adwy. Yn gynta, mynta fa, ma'r clei- ant wedi marw, yn ail ma fa wedi i gladdu, yn drytydd Howld on, howld on, dyna ddieon," mynta'r bachan a'r gwallt ceffyl, dis dim isia mynd a amsar y llys i roi tri ar hucan o resyma pan ma'r ddou gynta'n llawn ddicon. Y necst'ces iff yw plus." Ar yr un prinsibl fe fydd yn ddicon i fi wed mod i wedi gweld Ap Pedr Hir a'i fod a wedi rhoi dechra arwrgerdd ar Dyfotiad y Tramp i'r Mount" i fi, a wedi addo petwar pennill ar bymtheg arall i gorffan hi a wedi dangos y ffordd i fi i dy Mishtir Hywal Nedd. Mi allwn i fynd ymlan hyd bora fory i roi profion diddiwadd a diymwad o'r pethach w i'n sgrifennu. Yr hunig beth allsa shiglo'r cês w i wedi neud mas fysa i Ap Pedr Hir i hunan wed na fuws a ddim ar y Golf Lines, ag wedi'n mi fysa raid iddo ynta brofi i bwnc, ag wrth gwrs ma hynny'n amhosib ar ol y pethach w i wedi weyd, a dyna Mab y Wawr wedi mynd, a chlywiff neb ddim rhacor yn i gyleh a. Ma fa'p gofyn hefyd beth yw'n negas i yn y Mownt; wel, tysa fa wedi cymryd ticyn o amynadd a pheido rhoi cyment o drafferth i fi idd i ddemolisho fa mi fys- wn i wedi gweyd beth odd 'y negas i'r tro hyn, ond nawr ma raid iddo fa aros hyd y tro nesa, ag yna mi- geiff glywed beth ddath o'r botel hefyd. TRAMP.

i Brynaman. Yr Undeb (Parhad.) Bore dydd Iau, yng Nghapel Gibea, traddododd y Parch. James Davies, Dinbych, ei anerchiad o gadair yr Un- deb. Ei destyn oedd, Natur y ddyn- oliaeth." Yn y prynhawn a'r un lle, cynhaliwyd cwrdd cenhadol dan lyw- yddiaeth Mr. D. Harris, Llanelli. Siar- adwyd gan y Parchn. Robert Griffiths a W. Evans, Madagascar. Yng nghapel Ebenezer cawd cwrdd diwinyddol dan arweiniad y Proff. D. Miall Edwards, M.A., Aberhonddu; a'r siaradwr oedd yr Athro J. Morgan Jones, M.A., Ban- gor. Nos Iau, yng Nghapel Gibea, cyn- haliwyd cyfarfod cyhoeddus, pryd y cadeiriwyd gan Mr. W. R. Owen, Llun- dain. Cawd anerchiadau ar y "Y Rhyfel Presennol a'r Wersi," gan y Parch. J. L. Williams, M.A., B.Sc., Aberystwyth; Crist a Chyfaddawd," gan y Parch. H. Jones Trefriw; "Price, Cwmllynfell, a'i Amserau," gan y Parcn R. Williams, Brychgoed. Tua'r un am- ser cynhaliwyd cyfarfod cyhoeddus yng Ngharmel, Gwaun-cae-Gurwen. Llywyddwyd gan Mr. Ben Davies, Glas- fryn, Abertawe. Anerchwyd y cyfa.r- fod ar "Y pwys o adfer nos Sadwrn i Grefydd," gan y Parch. T. B. Mathews, Penydarren; "Dyledswydd yr eglwysi i feithrin ysbryd heddweh, gan y Parch. Gwilym Higgs, B.A., Whitland; "Yr Eglwys a'r Argyfwng Presennol," gan y Parch. J. Vernon Lewis, M.A., B.D., Lerpwl. Dydd Gwener, traddodwyd pregethau yn y gwahanol gapeli gyda'r rhai canlynol: Yn Gibea, bore dydd Gwener, gan Dr Owen Evans, Lerpwl; prynhawn gan y Parch. Talwyn Phillips, B.A., Bala; hwyr nos Wener gan y Parchn. Evan Jones, Nant Ffrancon; Dd. A. Grif- fiths, Garth. Yn Bethania, Parch. J. Stanley Jones, Caernarfon; O. H. Roberts, Lerpwl. Yn Ebenezer, Parch. Hywel O. Jones, Toivyn (ei chyn wein- idog) J. L. Williams, M.A., B.Sc., Aberystwyth. Yn Bryn Seion, Parchn, Peter Price, D.D., Rhos; D. Adams, Lerpwl Yn Bethel Newydd, Garnant, Parch. Sam Roberts, Llan-bryn-bery. Cawd undeb rhagorol ymhob ystyr, a'r goreu o ddigon yn ol tystiolaeth yr ysgrifennydd, er's ugaia. mlynedd. Dydd Sul, Mehefin 18, cynhaliodd Eglwys Hermon ei chyfarfod blynyddol, pryd y gwasanaethwyd gan y Parch, Enoch Hughes, Abercanaid. Dydd Sadwrn, Meh. 17, claddwyd yr hyn oedd farwol o Mrs. Robert Thomas, Cwmteg, ym Mynwent St. Catherine. Gwraig dawel a chymwynasgar oedd hL, ac wedi dioddef cystudd caled am hir amser. Bu farw ym nilodau ei dyddiau, sef 52 mlwydd oed. Gwasanaethwyd gan y Parch. E. Davies, Ficer St. Catherine. Dydd Llun, Meh. 19, claddwyd Mrs. Henry T. Jones, annwyl briod Mr. Hy. T. Jones, Cannon Street. Byr iawn fu ei chystudd. Sadwrn cyn y Llungwyn aeth am dro i Bencader, cartref ei gwr, i newid awyr a golygfa. Cyn pen yr wythpos daeth y newydd trist am ei marw. Claddwyd hi ym Mynwent Siloam, yn 23 oed. Gwasanaethwyd (yn absenoldeb ei gweinidog, sef Parch. J. Lee Davies), gan y Parch. J. E. Thomas, Seion, Cwmgors. Gedy briod a dau o blant bychain i alaru ar ei ol. Llongyfarchwn y brawd Arthur Moses, A.L.C.M., ar ei fuddugoliaeth yn Eisteddfod fawr Pontardawe gyda chor plant Betws. Dyma'r pedwarydd waith i cor hwn ennill, a dim ond y tfoion hyn y maent wedi cystadlu hefyd. Brodor ydyw'r arweinydd o'r ardal hon, ond yn gwasanaethu fel ysgolfeistr yn Betws. Enillodd Miss Mary Davies, Llandilo Road, gwpan arian gwerthfawr yn Eis- teddfod Taliaris, ger Llangadog, yr wythnos ddiweddaf.

Llythyr Agored at Dafydd y y Crydd & Co. Crispin,—Yr oeddwn i'n meddwl llawer o honoch chwi hyd yr wythnos ddiweddaf, ond gwelaf erbyn hyn nas gellir ymddiried hyd yn oed i'n cyfeill- ion agosaf. Pa fodd y gallwch chwi gysoni eich ymddygiad yn tanbeleni mor ddychrynllyd ar fy mhen i a'm han- nwyl Ddafydd yn y Darian ddiweddaf 1 Yr oeddwn yn disgwyl cysondeb oddi- wrth ddynion sydd yn arfer pregethu cysondeb fel Dafydd y Crydd a Morgan Tilwr. Ond maent mor ansefydlog a'r gwynt pan chwythai drwy ffenestri bwthyn Twm Nansen, neu benderfyniad y Tramp i beidio gwneud dim a gwidwod. Gwir a ddywedodd Dafydd ni dro yn ol nad oedd fawr o weud yn y Crydd, ond dim ond iddo gael mynd y tu ol i'w ysgrifbin ei fod yn champion. Pam na fuasech chwi yn dweyd eich barn yn y bad pan oedd y darlun o'ch blaen, a'r cwmni'n bwrw barn arno A pheth arall, yr oeddech chwi yn yni- ddangos fel pe yn edmygu y darlun y pryd hwnnw, ond yn awr wedi cael cefn y cwmni, dyma'r machine guns yn cael ei troi at y diniwed, ac yn lie cyrraedd Pom Pom yn disgyn ar ben Dafydd a minnau. Fel y dywedodd Dafydd ni, ni chafodd ef wybod am y gystadleu- aeth, neu buasai ef wedi tynnu gwell darlun, hynny yw, pn a mwy o liwiau ynddo, er efallai na fyddai mor true to nature. Gwelaf fod gwyr y North yn hoffi'r darlun yn fawr, ac wedi ei ddwyn oddiar wal y Darian a'i hongian ar wal y Clor- ianydd ym Mangor, fel esiampl i foys Coleg Bangor ac eraill o feirdd y North i ganu yn true to nature a pheidio a defnyddio cymaint o liwiau yn eu cyf- ansoddiadau wrth farwnadu a chanu clodydd y lloer a'r mynyddoedd, etc. A chi-edaf wrth weled gwaith Morgan Tilwr ac Eryr Pen Pych yn y Darian eu bod hwythau'n ceisio efelychu boys y North drwy ddefnyddio lliw, er mai lliw y gigfran ydyw hyd yma. Treiwch eto, gyfeillion, a byddwch yn fwy pwyll- og wrth ddewis y lliw. Mae pawb bron yn gallu defnyddio coal tar; gallwn feddwl wrth eich gwaith eich bod wedi bod yng nghwmni y Tramp Ar y gas- gen brag a'r whisci cyn y buasech mor barod i ddweyd mai Trwmpyn iawn yw ein Tramp ni." Pe buaswn yn gwybod eich bod mor barod i fradychu eich cyfeillion, drwy wenu mor fwyn yn eu wyneb, a chyda 'u bod yn troi eu cefnau yn defnyddio y "dart" mewn lie mor dyner, 'rwy'n siwr y buaswn wedi trefnu rhyw fodd i'ch rhwystro i gyr- raedd y landing stage yn yr Ystrad. Son am Syr Roger Casement, dyw ef ddim ynddi o gwbl. Yr oedd eisieu i Gwen ddod a lemwned i chwi! Mi fu- asai yn ffitiach iddo ddod a bwcedaid o ddwr, a pltwys o sebon a scrwbin brwsh, er yr ofnaf mai labor in vain fuasai ceis- io cael eich crwyn yn wyn. NANSEN.

Glannau Afan. Yn Neuadd y Ddarllenfa Sadwrn cyn y diweddaf, dan nawdd Undeb y "Steel Smelters," cynhaliwyd cyfarfod i an- rhegu tri o'r aelodau oedd adref am seibiant o faes y gad, sef Pte. Tom Davies a Stokers D. W. Davies a, Trefor Jones. Anrhegwyd y tri a'r swin o 30s. yr un. Aed trwy raglen dda a chafwyd cyfarfod hapus diaeth. Y llywydd oedd y Bonwr W. Williams. Ym Maes yr Haf (A.), Castell Nedd, dydd Mercher, 14eg cyf., unwyd mewn glan briodas y brawd D. Morgan Davies, Mervyn Terrace, Cwmclais, a Miss Rachel Williams, Abergorlech. Rhoddwyd y briodasferch ymaith gan ei brawd, Pte. Dan Williams. Gweinydd- wyd ar yr achlysur gan y Parch. D. Marlais Davies, B.A. Hir hoedl a llwyddiant i'r deuddyn yma. Lion gennym weled Pte. James Wil- liams, Woodland Row, yn edrych mor hoew ar ei ymweliad a phreswyl ei fam. Ymunodd a'r fyddin bron gyda chyeh- wyniad y rhyfel, a. chyn belled wedi dianc yn ddianaf. Dychweled' yr un modd pan ddysgo'r gwledydd mai "segurdod yw clod y cledd a rhwd yw ei anrhydedd. GOHEBYDD.

—— r?*?———?'YTm-trxmwmMmMMuoxMtttmiM? ? The Welshman's Favourite. I ? MABON Sauce ? ? ?sro?<Efa<x? A???. J § DON'T FAIL TO GET IT. f "a- 2tu T., JB St. P«ter St., Cardiff- !j iVfanufacturers-BL"cH's, St. Poter St., Ca'diff- .11 Printed and Published for the Pro- prietors, The Tarian Publishing Co., Ltd., by W. Pugh and J. L. Rowlands, at their, Printing Works, 19 Cardiff St., Aberdare, in the County of Glamorgan