Y Brython

CREFVDD CYMRU, Ddoe, Heddyw, ac Yfory. Wrth glywed darlith y Proff. Miall Edwards. YR oedd y ddarlith ar y testyn uchod gan y Proff. D. Miall Edwards, M.A., Aberhonddu, yn anrhydedd i'r darlithydd ac i'r Gymdeith- as GenecUaethol Gymreig. Anrhydeddodd y Proffeswr y Gymdeithas wrth draddodi iddi'r fath ddarlith benigamp, ac anrhyd- edd >dd hithau'r Proffeswr wrth roi iddo'r fath wrandawiad astud a deallgar. Ni chlywais ddim ond canmol ar y ddarlith ac nid pobl yw aelodau'rGymdeithas Genedl- aethol Gymreig i ganmol darlith neb, er iddo fod vn wr o safle ac enw, oni bo'n haeddu clod. Dywedai cyfaill wrthyf, a fwynhaodd y ddarlith yn fawr, ond oedd yn gwegian dan y baich a rowd arno, Onid oedd ganddo gowlaid?" Syaiad tebyg hefyd dedd yn ffugr y Parch. D. Adams, B.A., a ddywedodd i'r darlithydd ddwyn ei wrandawyr dros gyfandiroedd. Gwir iawn. A chipiodd hwynt i gribau'r mynyddoedd a'r bryniau modd y gwelent yn glir y rhandiroedd o amgylch, ac nid eu llusgo'u boenus drwy'r coedwigoedd, y dryslwyni a'r siglennvdd. a hwythau'n gofyn yn brudd o'r clechreu. Pryd y daw y diwedd ? Cyfunid ya hapus yn y darlithydd y diwinydd a'r athronydd, yr hanesydd a'r proSwyd a dywedai'n achlysurol ymadrodd arabus oedd yn vsgafnhau'r baicli o fedclwl, ac yn seibiant i'r gwrandawyr. Yr oedd ei ddeifoiiad neu ei eglurhad o grefydd ar y cychwyn yn rhagorol a dangosodd, mewn dull olir, ei bod yn un o hanfodion cenedl, ac na ellir cenedl a Fateroliaeth, a wna ddynion yn fath ar ronynnau anymlynol, ac nid yn organiaeth fyw, ysbrydol. Pwys- leisiai na olygai unrhyw ffurf arbennig ar grefydd, eithr crefydd yn eihanfodion arhosol a digyfnewid. Teimlwn, fodd bynnag, i'r darlithydd, ymhellach ymlaen, newid ychydig ar ei dir, a'i fod yn cymryd crefydd yn ei ffurfiau u wch ac uchaf, ac yn cau allan ohoni yr hyn a berth yn i'w ffurfiau isaf,— dyweder, er enghraifft, Dotemiaeth. Teim- wn hyn pan ymdriniai a'r haeriad fod y Cymry'n genedl grefyddol. t Onid yw crefydd yn egwyddor yn y natur ddynol ? Os ydyw, y mae pob cenedl yn gfefyddol. Y cwestiwn yn awr ydyw, nid a yw Cymry yn genedl grefydd>1, ondaydyw'n fwy crefy'ddol na rhyw genedl arall, a beth yw nodweddion ei chrefydd ? Hwyrach imi gansyniad y darlithydd yn y peth hwn ond dyna a redai drwy fy meddwl ar y pryd. Un peth yw definiad y Cristion, fel Cristion, o grefydd, peth arall yw derfiniad y gwydd- Emydd. fel gwyddmydd, o honi. A chvmryd y safonau uwch o grefydd yr oedd meddwl y darlithydd yn gwbl glir a'i sylwadau'n bwrpasol. Didd >rol ac addysgiadol oedd y gipdrem o'r gwahanol gyfn. >da,u yn hanes crefydd Cymru, ac yr oedd ei ddarlith ef mewn dilyniae+.h hapus i ddarlith ddysgedig Dr. Mary Williams ar Hen Baradwys y Celt. Yr oedd ganddo ef ryw saith o lam-gerrig dr,)s ryd hanes. Llamodd yn hocw o'r cyin"d.1u T..te!naidd a Dsrwyddd i gyfnod yr E :lwys Geltaidd, oddiyno i gyfnod yr Eglwys Babyddol yng Nghymru, ocldiyno i gyfnod y Diwygiad Protestanaidd, oddiyno i gyfnod y Piwritaniaid a chyfodiad Anghyd- ffurfiaeth, ac oddiyno i gyfnod y Diwygiad Methodistaidd. Daeth yn awr at nod y rhan gyntaf o'i ddarlith, sef crefydd Cymru yn y gorffenjaol, ac at ei chalon hefyd. Yn wyneb golud y ddarlith, efallai mai da fuasai iddo aros yn y fan yma. a gwneuthur darlith arall o'r gweddill toreithiog. Yr oedd ymdriniaeth y darlithydd a chrefydd fel egwydd>r fewnol a mynegiad I allanol, fel profiad a sefydliad, fel ysbryd a I chorff. yn glir a meistrolgar. Cariai argy- hoeddiad i bob calon pan brofai nad yw crefydd yn gyfyngedig i'r deall, na'r teimlad. na'r ewyllys yn unig, end y meddianna'r holl ddyn ac mai crefydd berffaith yw cyd- bwysedd perffaith rhwng y deall, y teimlad a'r ewyllys. Neutral yw y rheswm pur, yn barnu pethau'n oer ac amhleidiol, heb ddwyn dyn i gyfathrach a Duw na neb arall, yr hyn yw hanfod crefydd A dall a direol yw teimlad heb ddeall. Rhaid ieuo'r ddau'n gymharus mewn gwir grefydd; a dylai'r ewyllys gael ei llywodraethu ganddynt hwy, a mynegi ei hun mewn bywyd uniawn. Ffurf ymarferol ar grefydd uchel yw moesau uchel. Ceisiaf roi sylwedd y ddarlith o gof bregus, nid ei hymadroddion yn llyth- rennol. Dangosai'r darlithydd mai un o beryglon y Cymry oedd ymollwng i deimladau afreolus yn eu crefydd, fel y gwelir yn am- seroedd o ddiwygiad crefyddol. Yr oedd y darlithydd yn hynod deg yn ei ymdriniaeth drwy ei ddarlith. Yr oedd agos mor amhleidiol a rheswm ei hun. Cynesur. ai'n ami a ddywedai drwy ychwanegu ei fod yn darlunio gogwydd pethau, ac nid ffurf a chwrs penodol a digamsyniol eu rhediad. A phan yn nodi beiau a cham- syniadau, megis dull rabinaidd y tadau o gadw'r Saboth, gofalai ytmgadw rhag eu condemnio'n ddiarbed. Gwelai enaid daioni hyd yn oed yn y drwg. Er nad hyn yw'r ffordd i ddarlithydd gael hwyl, dyma'r ffordd idd) ennill meddwl, calon ac ewyllys y doeth. Dug ei ymdriniaeth a'i feiraiadaeth argy- hoeddiad. Yr oedd sylwadau'r darlithydd ar gyflwr presennol crefydd yng Nghymru a'i rhagolygon yn y dyfodol yn gymedrol a chyrhaeddgar. Optimist iach ydyw, yn gweld yn glir y drygau, a'r diffyaion, a'1'1 peryglon, eto y mae'n hyderus am cidyfodo crefydd ein gwlad. Ni allaf, heb drethu gofod Y Brython yn afresymol, sylwi ar amryw bwyntia^u y earwn aros gyda hwynt. Ond carwn alw sylw'r darlith'ydd at rai pethau, a gwn y bydd ef yn ddiolchgar imi am hynny, er, o bosibl, na chydwgl a mi. Onid oedd Vav. assor Powell, er enghraifft, yn un o'r pregeth- wyr mwyaf dylanwadol a fagodd Cymru erioed ? Os nad oedd, y mae ei hanes yn gamarweiniol. I mi efe yw un o brif arwyr Cymru. Credaf fod dylanwad Vavasor Powell a'i gyfoedion yn fwy ar Gymru nag yr awgrymai'r darlithydd. Credaf hefyd na wneir perffaith chwareu teg a gwaith a dylanwad Anghydffurfiaeth yng Nghymru eyn cyfodiad Methodistiaeth. Er gwaethaf yr erlidigaethau a wnai'n anodd i Anghyd- ffurfiaeth fyw, a dylanwad niweidiol yr ymraniadau Ariaidd acUndodaidd a, phethau eraill, yr oedd hi'n allu mawr, yn Neheudir Cymru'n arbennig. Beth sy'n c'yfrif mai'r Annibynwyr a'r Bedyddwyr oedd y ddau enwad Anghydffurfiol cryfaf o ddigon yn Neheudir Cymru (ac ydynt eto o ran hynny) er gwaethaf dylifiad y Methodistiaid o'r Gogledd a Sir Aberteifi i'r ardaloedd gweith- faol, a dylifiad y Saeson o Loegr ? Nï ddylid ceisio bychanu dylanwad Methodistiaet h yng Nghymru. Ond a wneir cyfiawnder a dylanwad Anghydffu rfiaeth yng Nghymru cyn cyfodiad Methodistiaeth ? Nid hanes- ydd mohonof, ond ceisiaf dynrra casgliadau oddiwrth ffeithiau diymwad. Cyfeiriodd y darlithydd at sylw a wnaeth y gwr rhsgorol William Williams, gweinidog i'r Bedyddwyr yn Aberteifi ac Ustus Heddwch yn Sir Aberteifi a Phenfro, sef fod dirywiad ym mhregethu Cymru wedi cyfodiad Methodist- iaeth. Anodd credu y gwnai gwr fel efe'r fath sylw heb sail ddigonol. Yr oedd ef yn uwch na'r cyffredin mewn diwylliant, a darlunir ef fel pregethwr ymarferol a I phrnfiadol, yn hytrach nag athrawiaethol. Onid yw'n hawdd credu i ddynion anwybodus a chyffredin eu galluoedd fynd yn bregeth- wyr yng ngwrea Diwygiad a phrinder pregethwyr cymhwysacli i'r gwaith ? Ni ddylid barnu pregethwyr yDiwygiad Method- istaidd yng ngoleuni ei ragorolion. Soniai Christmas Evans am "yr hoelion wyth," sy'n awgrymu tin tacks. Onid oes duedd naturiol i farnu'r gorffennol wrth ei oren a'i ddelfrydu'n anghymesur ? Pan gyfeiriai'r darli+hydd at y lie mawr a roddid i'r bregeth yn addoliad yr Anghydffurfwyr, a'r esgeul. ustod gormodol o'r hyn a elwir yn rhannau defosiynol, cyfeiriai at ddiffyg adeimlir. yn gyffiredinol, ond anodd ei gywiro. Ond ar gyfer hyn fe ddylid gosod eu cyrddau gweddi, a phe gwneid hynny, fe welid nad esgeulus- ant amcan defosiynol addoliad cyhoeddus. Yr oeddwn o galon yn cydfynd a chondernn- iad y d-arlithydcl o ffieidd-tira sectyddiaeth yn y bywyd cyhoeddus, a'i ddymuniad am fwy o undeb ysbryd rhwng yr Enwadau. Ar yr un pryd, yr wyf yn gredwr dwfn mewn sel enwadol, ac yn gwbl argyhoeddedig fod dyled Cymru'n anhraethol i'r sel hon. Gwn am ei beiau a'i phechodau, ond gwell gennyf hi, er ei holl ddiffygion, na'r rhywbeth cytnysgryw anneffiniol y ceisir ei wthio ar ein gwlad heddyw. Glyned y Cymry wrth eu sel enwadol hyd oni ddelont i gy d yn porthyn i'r un enwad a mi. Onid oes berygl, wrth bwysleisio hoffter y Cymry o deimladau yn yr addoliad, i anwybyddu eu hoffter o'r hyn sy'n apelio at y deall ? Gwelais sylw'n ddiweddsfe, croes i'r syniad cyffredin am- danynt, intellectual yw prif nodwedd y Gwyddelod. Y mae'r deallol yn un o nodweddion arbennig y Gymry. Y maent fel cenedl ymhell ar y blaen i'r Saeson fel meddylwyr ac athronwyr. Gresyn na baent, yn ol dymuniad y Prog. Miall Edwards, yn ffurfio ysgol feddyliol iddynt eu hunain. Ond rbaid terfynu cyn gorffen. Mr. Golygydd, y chwi sy'n gyfrifol am y truth hwn. Os daw imi berygl rhedaf y tu- cefn i'r Gadair Wichlyd. Diolch a diolch i'r Proff. Miall Edwards am ei ddarlith alluog, iach, a bendithiol. I D.P. I

I Ffetan y Gol. I Cofled pawb fo'n anjon i'r FJttot mai dyma'r gair sydd ar ei genau:- NITHIO'I\ GAU A NYTHU'R GWIR., I Gwib i Lerpwl Ddeugain ;Mlynedd I yn ol. I At Olygydd Y BKYTHON. I ANNWYL SYR.Nid am y rheswm y teimla darllenwyr Y BRYTHON unrhyw ddiddordeb yn ein 1-i.ai-ies-eiddilyn bach-y dodwngereu fron ychydig ohono, ar ein ffordd i adrodd hanes rhai mwy a theilyngach. Ni waeth i ni addef ar y dechreu fod yr hen ddyn sydd ynom—er ei fod, ni a hyderwn, ar y groes ers blynYddoecl.d-heb ei groeshoelio eto. Mae'r hen greadur mor wydn ac anodd ei ladd. A rhaid i ni addef hefyd mai anwesu tipyn arno heddyw, a rhoihoelen ynddo yfory, ydyw ein hanes. Ond gan nad beth ydyw ein hamcan yn ei gymysgu a ffeithiau gwerth eu cronic-lo, gall y darllenydd ieuanc, end odid, sydd yn yr un amgylchiadau heddyw ag yr oeddym ni ynddynt ddeugain mlynedd yn ol, bigo gwers fach oddiwrtho yn awr ac eilwaith. Fel y dywedwyd, y tro cyntaf i ni fod yn Lerpwl oedd y' Sulgwyn cyntaf wedi marw'r Parch. Herny Rees. Er maint ein hawydd i weld y Museum a'r Waxworks, masnachtai B Id Street a Lord Street, prysurdeb y dref a'r dooiau, etc., gallwn ddweyd yn onest mai ein prif atyniad oedd y Sasiwn. Euthom i'r oedfa nos Sadwm, ar waethaf pob hudoliaeth, a chawsom ford wedi ei harlwyo ar ein cyfer. Codasom yn fore drannoeth, ga.n ddisgwyl arlwy gyffelj b yn yroedia, chwech ar y gloch end pan welsom mai D.M. oedd yr arlwy wr, gostyngodd ein gwep ar unwaith. Hwyrach ein bod yn pechu. Prun bynnag am hynny. cafodd rhaioeddg-, frifol am drefnypregethu gystwyaeth ddagennym—yn eu cefnau, wrth gwrs. Nid yw pob pregeth chwech ar y gloch unrhyw bregeth arall yw gogoniant y naill, ac arall yw gogoniant y llall. Ond yn sicr, fe ddylai y rhai sy'n trefnu gofio fod disgwyl- iadau'r gwrandawyr ar lefel uwch yn y Gy- manfa nag ydjnt o dan amgylchiadau m wy cyffredin. Ac os oes rhywun yn haeddu pregeth dda, y dyn a gyfyd bmnp ar gloch y bore i ddisgwyl amdani ydyw hwnnw' Prysurwyd adref, gan fod ein dyn oddiallan, erbyn hyn, yn gwaeddi am ei arlwy yntau. Cafwyd ef, ondnid brywes na bara llefrith. Aeth tyaid ohonoin i'r oedfa ddeg, a chafwyd swledd o'r fath oreu. Wedi cinio—nid Tmawnyd fel a fyddwn ni yn ei gael yng Nghymru yma—hwyliwyd am yr oedfa ddau. Yn y ty lie y lletyem arhosai ffrynd i ni, oedd yc hollol gyfarwydd a'r dref a'ihamgylchoedd gan iddidreulio bly nyddoedd'ynddi cyn hynny. Geneth fuchcddol ddigon yng nghloriannau dinasoedd mawrion Lloegr, ond a gawsid yn brin yng nghloriannau hen ffasiwn Cymru J grefyddol y dyddiau hynny. Gwyddai fod y gorchymyn '1 Cofia gadw'n sanctaidd y dydd Saboth wedi ei ysgrifennu a bys Duw ar lech v, Duw ar lech oddiallan ickli, ond ni feddai'r ymdeimlad—ar y pryd-fod yr un bys wedi ei ysgrifennu ar ei chalon hi ei hun. Ceisiai ein denu dros y dwr, chwedl hitbau, i Birkenhead Park. Na meddai ein holl ddyn oddimewn. A chwarae teg i'r "hen ddyn," ymddug yntau fel boneddwr am unwaith. Fe allai ei fod yn eypgu I'r capel yr euthom, a chafwyd saig amheuthun i ni. Wedi cwpaned o de, dyma'r hudoles yn ail ymosod arnom, gan ein sicrhau nabyddai i'n rhienibyth ddyfod ynhysbys o'r ffaith na buom yn Lerpwl erioed o'r blaen, ac na chaem gyfle i fynd i Birkenhead Park y dyddiau dilynol, gan nad oedd ar raglen y dyddiau hynny, etc. Yn awr, arhoswch am funuc, er cael cyfie i weled y gwr oedd yn beimiadu'r pregethwr chwech ar gloch ar ei, hyd gyhyd ar lawr Ildiodd i'r demtasiwn, a thros y dwr ag ef. Testyn D.M. yn y bore oedd Yr hwn sydd yn tybied ei fod yn sefyll, edrychedna?yrthio I'n rhieni yr oeddym yn ddyled-s na ddarfu inni dorri'r Saboth mor agored erioed. o'r blaen. Gallasai ein goben- nydd ddwyn tystiolaeth cldarfo4 ini edifarhau am fisoedd. Ond, oni ddarfu inni esgeuluso moddion gras lawer gwaith ar ol hynny, yn ddiarwybodi'rgobennyddnacarall ? Ddar- llenydd ieuanc, dyma'r wers gocheler y cyntaf,—y glasiad cyntaf, yr esgeulustod cyntaf, a phob rhyw lithr cyntaf. Hwyrach y dylem ddweyd gair o berthynas 1 r fonedd- iges a'n denodd. Cafodd y fraint yn ddi- weddarach o fagu bachgen sy'n addurn i bulpud Cymru ac i'wgenedl. (Mor anolrhein- iadwy ydynt I). Fore dydd Llun, aed yn daclus i'r seiat. Rhaid bodloni heddyw ar nodi'r ffaith, on it 6 yn y seiat y byddwn hyd ddiwedd ein llith. Yn y prynhawn, cawsom ein insultio am y waith gyntaf, yn Lerpwl felly. "Mae'n wir i ni gael ein sarhau yng Nghymru ddegau o weith- iau cyn hynnv. Ond yr 6edd mynd yr holl | fiordd i Lerpwl i gael ein ctfrmygu yn braw tanllyd. a rha?d oedd wrth ras lawer i'w ddal. Yr oedd ar ein rhaglen ein bod i alw gyda chyfeillion lawer. Ac yr oedd ein cym- dogion,rhag na byddom na segur na diffrwyth, yn garedig iawn wedi ychwanegu ati, trwy ofyn i ni, neu'n hytrach ein gorchymyn yn gaeth, i alw gyda'r eiddynt hwythau. Galwch i weld John a Jane," ebai un ohon- yHt. Beth ydyw'r drecsiwn ? gofynnem, 'Wn i ddim yn wirionedd i; rydach chi'n siwr o gael hyd icldyn nhw, holwch chi am dy John a Jane." I Yn ffodus iawn, ni fu raid holi, hwy oedd y rhai cyntaf a gyfarfuom. Daethai'r ddau i'r orsaf,—nid i'n disgwyl ni, ond i lygadu am rywun o'r P-a allasai fod wedi fdyfod i'r Gymanfa. Arho&em'f; yn Toxteth Park ac ar ein ffordd i alw, er ein syndod gwelem gooseberries mewn ffenestr siop fechan yn Everton Vralley, rhai wedi eu hystorio, debygem, o'r flwyddyn fiaenorol, canys nid oedd yn amser gwsbera eto yn y rhandir a adawsem y Sadwm cynt. Ac heb ymgynghori a'n cydfforddolion, euthom i mewn yn ddiymdroi am geiniogwerth Yr oedd yr archeb yn Saesneg, wrth gwrs. Halo, Cymro, 'ddyliwn," ebai hen foneddig- es radlon o'r tu ol i'r counter. Wei, haws yw i'r darllenydd ddyfalu hag i ni geisio disgrifio ein sef; llfa. Y fath insult A sut aflwydd y gwyddai mai Cymro oedd y cwsmer, ac yntau wedi dweyd ei neges yn Saesneg ? Ac nid oedd dim yn ein gwisg a allasai ein cy- huddo o fod o'r un genedl a hi. Yr oeddym wedi pwrcasu topper hat o bwrpas i fynd i Lerpwl. Dichon ein bod yn sefyH ar well gwadnau nag oedd ganddi hi, ond nid oedd yn gyfleus iawn iddi weled ein understandings. 0 ffwl nyni, nid yr hen wraig. Deuthom i'r casgliad mai o Sir Fon y daethai y siopwraig, gan i ni fod yn yr Hen Sir am drip ychydig flynyddoedd cyn hynny, a gweled rhai tebyg iddi yno. Wedi dyfod ohonom i aros yrt Lerpwl, o'r braidd nad euthem ar ein llw fod ein"dyfaliad yn gywir, oblegid Sir Fon bach y galwai'r hogiau Everton. Yn yr hwyr. euthom i wrando'r Parch. David Davies. I Abermaw, Penmachno cyn hynny. Pregeth- ai ar Gwrteithiaist hi wedi ei blino. Lliniarodd ein dolur yn swn y bregeth i Yr oedd Mr. Davies yn un o'n favourites. Cyn- heuai dan He bynnag yr elai yn Niwygiad "59, ac am tlyny ddoedd wedi hynny. Cyrchid i'w wrando yn twy na nemor bregethwr yng Ngogledd Cymru'r dyddiau hynny. Efe a drodd lawer at yr Arglwydd. Os byth y cyrhaeddwn y drigfan deg, dawel, a dedwydd," a methu ohonom weled rhai o ddychweledigion '59, ni roddwn i fyny'r ymchwil amdanynt nes gweled coron Dafydd Dafis, oblegid bydd llu ohonyat yn berlau ynddi. Ni e^gynnai'r fflam oddiar ei allor y noswaith honno fel yn y Diwygiad. Er hynny, llosgi'r tan yn loew-oleu ami. Magnel fawr oedd Dafydd Dafis, a gwnaed defnydd da ohono gan yr Ysbryd Glan,— nid i ladd dyn ion, ond i beri i'r ysbrydion aflan ollwng eu gafael ohonynt, er rhoddi cyfle iddynt ffoi rhag y "llid a fydd." Ychydig o s6n a glywir yn awr am y digofaint hwnnw. Oni phwysleisir mwy ar ddigofaint y Caiser y dyddiau hyn, ar draul anghofio'r "'digofaint sydd ar ddyfod ? Rhagddangosaf i chwi pwy a ofnwch. Ofnwch yr hwn, wedi y darffo iddo ladd, sydd ag awdurdod ganddo i fwrw yn uffem. Ie, meddaf i chwi, Hwnnw a ofnwch." Credwn mai y rhai sydd yn byw agosaf i'r Gwr a lefarodd y geiriau uchod yw'r rhai sydd yn gallu meddiannu eu heneidiau oreu yn y rhyfertlhwy ofnadwy presennol. Bore drannoeth, rhaid oedd teg edrych tuag adre' Yr oedd Un yn ein disgwyI ac fel yr Atheniaid hynny gynt, yn barod i wrando pob peth newydd. Cyn pen yr wythnos yr oeddym wedi Jam ar ddweyd yr un stori drosodd a throsodd drachefn. 'Does dim onil un Stori yn dal i'w dweyd o hyd, ac yn mynd yn fwy newydd bob tro. Galwyd arnom i ddweyd peth o'r stori honno yn y seiat nos Iau. Ond braidd yn fongleraidd oedd hi, wedi pacio'r progethaii a sylwadai-i or Seiat Fawr ar draws ei gilydd, ac heb gael hamdden i wneud trefn na dosbarth amynt. Ond i wneii.(l trefn na do-, 'welsoch chwi erioed fel yr oedd yr hen saint annwyl vil gallu eu mwynhau blith drafflith fel yr oeddynt. HIRAETHLYN Rhowch eich c-alon yn eich llaw. 1 At Olygydd Y BRYTHON I ANWYL SYR,-Pan ar yxnweliad a Liver- pool rhyw wythnos yn ol, dywedai'r Caplan W. Llewelyn Lloyd fod arno ofn yn ei galo i'r arferiad o ysgwyd Haw ddarfod yng Nghymru, gan fel y dysgidmewn rhyw gy1ch- oec'd megis yr young ladies' school, etc., ryw ddull o estyn blaen&u'r bysedd o hirbell megis, ac mor oer nes d'gon a rhewi dyn. Wrth wrando arno, methwn beidio a meddwl am un o feirdd Lerpwl oedd wedi teimlo'r un peth, ac y taniwyd ei awen i gondemnio'r dull newydd mewn llinellau tebyg i hyn :— Y ddeufys na oddefweh ;-ond mewn Haw Dwymn, yn lion gafaelwch. Llaw cyfaill yw hi, cofiwch,- Ysgwyd llaw nes codi llwch. Yn sicr," ebai cyfaill arall wrthyf, "lie mae'r teimlad priodol, nid seremoni ddiystyr yw ysgwyd llaw, ac fod ambeJl un yn g-w-neiid hynny nes peri i chwi deimlo fod ei galon yn ei law." 37 Fell Street. J. JONES Athroniaeth Mari Alltmaen. I At Olygydd Y BRYTHON I ANNWYL SYR.—Wedi cyrraedd yn ol i'r Camp yma, yn ddigon lluddedig, nos Sadwrn, cefais Y BRYTHON yn fy nisgwyl ac wrth daflu golwg drosto syrthioddfy llygaid arsylw eich gohebydd o Lannau Taf, am y sylw hwnnw o waith Mari Alltmaen "Trosamser ywpobpeth, 'machgeni." Ynrhyfeddiawn, yr oeddwn wedi bod mewn cyngerdd byrchan y noson honno, ac wedi ceisio adrodd llinellau o waith Ella Wheeler Wilcox, sydd yn cyfleu'r un syniadau. Dywedai cyfaill i mi mewn llythyr o Ffrainc iod y geiriau'n swnio.'J;l fynych yn ei glustiau, a phan yn oael ymosod- iad o'r felan, byddai cofio'r dard, yma yn ei godi'n fuan iawn i deriynau gobaith. Efallai y buasai'r dyfyniadau a ganlyn allan o'r dernyn o ddiddordeb i'ch gohebydd ac yn gysur i rywrai o fy nghymrodyr :-— A Has some misfortune fallen to your lot ? This, too, will pass away—absorb the thought, And wait your waiting will not be in Vain, jfc; Time gilds with gold the iron links of pain- The dark to-day leads into light to-morow, There is no endless joy, no endless sorrow. « f He who desponds, his Maker's judgment mocks* The gloomy Christian is a paradox. Only the sunny soul respects its God. Since life is short, we need to make it broad; Since life is brief, we need to make it bright. Then keep the old king's motto well in sight, £ And let its meaning permeate each day, Whatever comes—this, too, shall pass away. Go dda, onite ? Ond y mae eithriad i bob rheol," medda, nhw, ac y mae eithriad odidcg iawn i hwn, a diolch am yr eithriad honno- Wele yr wyf Fi gyda chwi bob amser, hyd ddiwedd y byd." Ac ar faes y frwydr, neu yn y camp, y dysgodd am] i filwr o Gymro ystyr a gwerth yr adnod a'r addewid.Cofloil cu, yn wladgar. RHYS JONES (Y Bontnewydd). Clipstone Camp, Notts. ——-o—-

Clep y Clawdd sef Clawdd Offa. [GAN YR HUTYN.] U Powel a'r Tatws.—Soniodd. rhyw anwybod- us y dydd o'r blaen mewn newyddiadur am ryw offeryn rhagorol at godi pytatws o ryw wlad bell. Ond, dyma Pywel, Gwrecsam, ar ei draws mewn clee, gan ddweyd fod ganddo ef beiriant cystal a'r un mewn unihyw wlad. at y gorchwyl, ac nad oes angen mynd mor bell am dano. Diolch i Pywel am ago r llygaid po' I i bethau cia cartref. Mae rhai pobl na welant fawr gwerth mewn dilpa os na fydd o wlad bell. Ceir gan Pywel Bros. gystal pethau ag a geir yn unlle, ar unihyw gyfandir. Bydded i ni werthfawrogi pethau Cymreig, ni cheir fawr o'u gwell. Eisteddfod y Brython. Bechgyn yw'r Brythoniaid (Broughtonians) am Eisteddfod. Cynhelir ami Eisteddfod yn y Brake Hall,-yr olaf nos Fercher ddiweddaf, gan y Wesleaid. Yr oeddpopeth yn dda odiaeth, a gyrru mawr a hwyl ar bob rhan. Cadwyd y dyrfa fawr mewn hwryl gan y llywydd doniol ac ni flinwyd neb a dyfarniadau meithion gan y beirniaid call. Yr oedd y canu a'r adrodd wedi cyr- raedd tir uchel iawn. Y Qenethod.—Hwy yw'r Boys yn awr. Maent ar y blaen ym mhob peth. Yn yr Eisteddfod yn y Brake,Moss, hwy, mi welais, oedd ar y blaen, ac yn neilltuol feHy gyda'r adrodd. Aeth yr holl wobrau i'r l. erched. Yr oedd y ddwy a gafodd y gyd-wobr yn yr adroddiad agored yn wir deilwng or Eistedd- fod Genecllaetliol,-y naill yn Gymraeg a'r Hall yn Saesneg. Ni chlywyd dim gwell erioed, medd y beimiaid, a hawdd oedd gennym ei gredu. Cyffyiddwyd teimlad y dorf yn ddwfn ganddynt, a gwelwyd ami i rudd wleb. Mae dyfodol eglur iawn i'r ddwy chwaer hyn. Un o'r Bala oedd un, ac o Lundain y llall. Trens y Qenethod.—Mae'r G.C.R. yn rhedee trens i gludo'r genethod i waith y Cyfaipar yn y Queen's Ferry, a mawr yw'r hwyl, Gwelir y genothod yn llu mawr a'u bagiau by chain yn eu dwylo, yn heidio at bob gorsaf ar y ffordd. Edrychant yn llawen, ac ymddiddanant yn ffri iawn a'i gilydd, ac ag eraill. Gellid tyhied eu bod yn cael amser g )""Li eu bywycl. Trist, er hynny, yw gweled rhai ohonynt mewn bandages, y pell weithiau mewn ihwymau, glust a llygad. Hefyd, gorchfygir llawer ohohynt gan y nwy andwyol ond er y cyfan, nid oes ball ar eu difyrion a'u hwyl. Bendith amynt 'qtedd fockhii, mewn hivyl o-Ityd.Cyiihaliwyd y bymthegfed eisteddfod flynyddol yn y Groes yr wythnos ddiwcddaf. Yr oedd bri mawr ami, fel y bu mewn llawer lie arall yn ddiweddar ar y Clawdd yma. Peth rhagorol yma oedd gweld offeiriad a phregethwr \n ymrwbio yn hapus yn ei gilydd heb yr un yn tynnu'n groes. Nid yn ami y gwelir offeiriad yn Eisteddfodau'r Clawdd,Jell'heoJ, nid ynt yn frodyr Eisteddfodo] na Uenyddol iawn. Da felly gweld eithriad yn y Groes. Y Fflanelet Eto. Fflamiodd fflanelet geneth fach hmn mlwydd yin Mrymbo fore dydd Sadwrn, a Uosgwyd hi mor (leifrifol fel y bu farw cyn y r hwyr yr un dydd. Nid oedd "gwarchen rhag tan yma eto, ac nid oedd fodd gan y fam gael un. Milwr yw'r tad, ac yn Litherland ar hyn o bryd. Cydymdeirr lwyd yn y trengholiad a'r rhieni galarus a chasglwyd at gael fireguard iddynt. Mochyn a Chyw.-Mae pobl y Cefn ar y blaen mewn Ilawer peth ar weddill y Clawdd. Yn awr, ant i mewn am foeh a ehywion ar gyfer anghenion y rhyfel. Da iawn. Cymer y Cyngor Plwyf y peth i fyny, a chwilir am leoedd eyfleus yn yr ardal i hyrwyddo y per- wyl da hwn. Presant Rhyfedd i Giwrad.-Dywed y Glep fod y ciwrad James o'r Rhos, ar ei ymadawiad o'r lie, wedi cael llun rhyfedd iawn fel dangos- iad o'u hedmygedd o'i wasanaeth yn eu plith, sef oedd hwnnw, llun y football team yr oedd ef yn perthyn iddo. Wel, dyma beth newydd dan haul Bechgyngwreiddiolywbechg-yny Rhos, Pa wr mewn Holy Orders erioed o'r blaen a gafodd y fath bresant ar y fath ach Jywr? Bei h a ddywedai'r hen grefyddwyr am hyn ? Dywedir fod Mr. James wedi gwneud gwasanaeth mawr ynglyn a'r team hwn. Bydd yn dda ganddo, yr wyf yn sicr, edrych arnynt o dro i dro ar bared ei ystafell. Mae'r byd yn mynd yn gyflym yn ei flaen. Cennad Madagascar.—Bu'r Parch. R. Griffiths ym Madagascar am ddeunaw mlyn- edd erys yng Nghymru'n awr fel organizer y Genhadaeth Dramor. Caed anerchiad rhag- orol ganddo pa nos yng Ngwrecsam ar Grist- iortfogaeth a Chrefyddau eraill. Bu hefyd ar y Clawdd yma yn ami i le yn pregethu heblaw annerch yng nghapelau'r Annibynwyr. Cyn- haliwyd cyfres o gyfarfodydd cenhadol yn y dref hon yr wythnos ddiweddaf, gan y Parchn E. T. Rice, Bangalore, a Dr. Cochrane.

Pence Envelopes FOP CHURCH COLLECTION Good Quality. Correctly Numbered by Special Machine. Hugh Evans 6 Sons, ? Brython1 Office. Liverpool*