Y Brython

authors, in like happy circumstances, to stalk forth with an air of assured pride and dignity. In the case of Mr. Gomer Will- iams these small, foolish, amusing, but pardonable graces of men were remarkable only for their complete absence. I never knew any man to whom the irrmaterial rewards, the so-called embroideries of authorship, were of less concern. The last important task to which he devoted his industry was a work held up by the war. It is tentatively called The Masqueraders," and consists of an enormous body of material—enough to set up twenty novelists with plots for the period of their lives. Mr. Gomer Williams was a true Celt, as that term is understood in connection with the Brythonic branch of the race, in height, colour, shape of head, character of mind. Twenty-five years ago he was a frequent contributor to the Liverpool Mercury," instructing us on questions affecting his compatriots, from politics and religion to beautiful and fragrant aspects of an ineom Iparable folklore, thereby helping the mere Saxon to understand that of which birth had denied him a knowledge. And, curiously enough, J the last words he ever penned were written to me, a week or so ago, bearing oil the | Celt's dream of Heaven, that mysterious land of everlasting youth lying across a stretch of water in the West, where the j isun reposes at fall of day and there is no night. Do, fe sgrifennodd lawer i oleuo'r paganiaid Seisnig am y Cymry a'u lien, a gwnaeth ei ran ladd y rhagfarn a gyfyd o anwybodaeth a inympwy. Ysgrifennoddnofel Gymraeg Llyw- elyn ab Iorwerth, ac yr oedd ei adolygiad ar Enoc Huws yn Y Gymrú yn feistrolgar iawn, a g welais yn llaw'r Llyfrbryf y llythyr diolch a gawsai oddiwrth Daniel Owen wedi iddo'i ddarllen.- Drem an DremhidjtM (sef gweled- ydd y Mabinogion, y dywedir ei fod mor foinglust a hyn "Gwelai wibed. n yn y bore yn codi o'i lwth yn Blathaon, Gogledd Pry- aind, ac yntaw yn y Gelliwig, yng Nghernyw, sef Cornwall. Dyna i chwi batrwm o briodox- edd i fod yn eiddo newyddiadurwr, onite 9) y galwai ei hun yn Y Cymro, a dyma i chwi -damaid o'i lith yn rhifyn Chwefrol 22, 1894 Wrth ysgrifennu, rhed y ccf yn ol flynydd" ocdd at noson hyfryd pan eisteddem mewn tv yn Toxteth Park, wrth yr un bwrdd a Mr. Isaac Roberts, Mr. Hall Caine, a Mr. Wm. Tirebuck—seryddwr a dau nofelydd a'r t-ri yn aelodau o'r hen Notes and Querie, Society, ac wedi gwneud eu marc yn y byd Y mae Mr. Tirebuck wedi cyffwrdd a Chymreigyddiaeth yn ei Sweetheart Gwen, ac hwyrach y ceir gweled cyn bo hir destyn Cymreig yn cael ei drin gyda grym, tan- beidrwydd, a chydymdeimlad Celtaidd gan Mr. Hall Caine. Dyna bedwar oddeutu' r bwrdd (1) Dr. Isaac Roberts, yr astronomydd enwog, o Ddinbych i ddechreu, o Lerpwl wedyn, yna o Ddeheu- barth Ltoegr, efe'n gorwedd ym mynwent Flaybrick Hill, Birkenhead, a rhywbeth dwyieithog tebyg i hyn (dyfynnaf o'm cof) ar garreg ei fedd :— Heaven within us iE,, and we have the power to dwell in it all the days of our life unless we wander to cibau gweigion ffol, yn lie dewis y rhan dda yr hon ni ddygir oddiarnom. (2) Hall Caine, un o brif nofelwyr ei oes, y dyn mwyaf a godotjd Ynys Manaw, ac a wyr maint am Gvmru drwy gyfarfod a Gomer jaulams. (3) Wm. Edwards Tirebuck, yn- tau'n Gyn, ro o du un o'i ddau riant, ac yn prysur ddringo i reng flaehaf nofelwyr ei ,ddydd pan gwympodd i'r bedd pan ar ymagor i'w ogoniant uchaf. (4) Gomer Williams ei hun, sylwedydd ar y tri arall, a'u cyfarwydd- wr ar bethau Cymreig a Cheltaidd, ac yn fodlon bod yn Ddrem ab Dremhidydd mor anamlwg ei hun er mwyn iddynt hwy fod yn y golwg Brodor o Abergele ydoedd Gomer Williams I ond un anodd cael gafael arno i wybod dim manylion am ei deulu na'i yría-rhyw Drem ab Dremhidydd cyfriniol a diflannol ydoedd yn hynny fel ymhopcth arall. Yr oedd yn wr o ymddangosiad hardd: cnu o wallt crychddu rhyw loewder yn ei lygad, fel y sydd yn llygad pawb ag awen a gwreidd- ioldeb ynddo yn hyddysg A hufen llenydd- iaeth nofelaidd a beirniadol Lloegr; ac yn xrtalio mwy lawer am lwyredd a chywirdeb ei waith nag am ddim clod nac elw a ddygai iddo. Dyna'r rheswm iddo fod gymaint o'r golwg—o oltwg y ddaear felly. Gresyn fod ei gydwladwyr mor ddieithr iddo a gresyn fod y lienor mor ddidal am ei waith rhagor eraill mewn byd mor anwastad ei glod a'i gydnabyddiaeth a hwn. Wedi ysgrifennu'r uchod, cefais air oddi- wrth el ferch, Mrs. Gwendoline Morrison, yn l:tlw'm sylw mai ym Mhensarn, Abergele, y ganed ei thad ac iddo ysgrifennu'r rhain heblaw a enwyd uchod Blodwen Rees, a story of the Cursing Well, Old Goodison's Crime, Dairy OirPs Revenge, a lliaws o straeon byrion eraili. Cafodd lythyrau o bob parth o'r wlad gan bobl oedd wedi darllen ei Privateer*. Golygodd Dicky Sam-papur beirniadol a Ilym ei gnk) a'i bwyth i bopeth a ystyrrid yn jEamwri a gwe-i 'hredoedd y tywyllwch ond codwycl cyfraith athrod arno, a chan nad oeld cyfalaf wrth gefn, aeth y cyhoeddiad i'r wal ymhen rhyw bum neir chwe rhifyn. Rhedodd ei stori Blodwen Rees am rifynnau lawer o'r Cardiff Time*, a lluniau hcnno'n or ycwhanegu llawer at ei swyn a'i doniolwch. A dyna'i Story of the Cursing Well, Old Goodison"s Crime, Dairy Girl's Revenge. a llawbr o straeon byrion eraill yn dangos mor d,ireithiog oedd ei bin. Ond y gyfrol a geidw'i enw rhag angof fydd The. Liverpool Privateeg-s bydd darllen ar honno cyd ag y bo hanes Lerpwl a'r Gaethfasnach ar gael. Diau fod ei hawdur bellach wedi cael hyd i'w hen gyfoedion y Notes and Queries Society mewn amgenach man, ac yn cael gwell goleuni a chroywach atebion i'w cwestiynau dyrys. Goreu Cymro, yr an Oddieartre FARNWORTH, OER BOLTON.—Nos Lun, sef nos Calan, cynhaliwyd cyfarfod adloniadol rhagorol. Cymerwyd y gadair gan J. H. Da vies, Ysw., Pendleton, a gwnaeth ei waith yn ddeheig iawu. Cymerwyd rhan gan y rhai a ganlyn Canodd parti o'r lie dair gwaith, dan arweiniad Mr. Thomas Parry. Canodd dosbarth Mr. J. W. Parry don Yr Hyfryd lVlad, a chan ystum, We Red Cross Nurses. Adroddiadau gan Miss M. T. Williams, Yr XJwd Poeth Miss G. Williams, A Mortifying Mistake, a Miss M. L. Williams. Cyfarchiad Calan. Unawd gan Miss B. Parry, Home cafodd encor a chanodd Until. Caed dwy gystadleuaeth i rai dan 12 oed, canu Bugail Israel ar y don St. Oswald 1, G. William- 2, Florence Wolfendale a M. L. Williams ac E. L. Parry yn gyfartal ac am adrodd y naw adnod cyntaf o'r Diarhebion iv 1, G. Will- iams, M. L. William?, ac E. L. Parry yn gyfartal. Beirniaid Mri. J,. Roberts a LI. Williams, Bolton. Humourist,MY. H. Eging. ton. Cyfeiliwyd gan Miss M. Jones, Bolton. Caed ychydig seibiant ar ganol y cyfarfod, pryd y mwynhawyd cwpaned o de a lluniaeth r ac ymgom felys, dan ofal Mri. J. W. Parry ac E. A. Williams, a Misses A. Jones a M. B. Hughes. Cyfarfod gwir dda, a phawb wedi ei fwynhau. Diolchwyd i bawb gan Mri. R. Humphreys a T. Parry. Diben iwvd trw.N ganu Hen Wlad Jy Nhadau. SILOH, WniSTON.- CynhaUwyd y te parti a'r cyfarfod amrywiaethol blynyddol ddydd Calan. Llywyddvvvd yn fedrus gan Mr. David Roberts, Ken- sington, Lerpwl, a rhoef anerchiad buddiol, ac estyn- nodd rodd dywysogaidd at y achos. Yn ol ei arfer, daeth y veteran R. O. Williams atom, a chydag e, Misses Jenny Jones, Blodwen Owen, a Mr. leuan Jones, a chyleiliwyd gan Miss Eluned Roberts-y cwbl o Edge Lane. Aed drwy'i rhaglen a ganlyn ?4T&n at Ieszi Cvstadleuaeth adrodd i rai dan 10 oed. Awn at lesu I; Eluned Hughes; 2, R. T. Williams; 3, Elsie Jones William Street, a gwobrwywyd y gweddill- Edgar Williams, Robbie Jones, Edie Jones, Mostyn a Joseph Roberts. Carol gan Miss Blodwen Owen. Cystadleuaeth cyfieithu dwy frawddeg, i bob oed 1 fcyfartall, Pte. W.'S. Jones a Joseph Jones, Rainhill. Can gan Mr. leuaii Jone-, Pzvy fel ty inam P Can gan Miss Jenny Jones, Neges y Blodeuyn. Cystadleu- aeth canu, i rai dan 14, Cenhadon bach ym ni 1, Elsie Jones, Kemble Stieet; 2, Gladys Jones cydradd 3, Mary Jones a Miiiam Jones. Ymgom rhwng Mri. Moses Roberts, Walter Fairhurst, ac E. Hywel Jones, Tmtveliad Evan Hughes a Manceinion. Cystadleuaeth adrodd, j-rai dan 14, yr emyn 0 nefol addfwyn Oen 1, Miriam Jones; 2, Edna Jones. cydradd 3, Mary Jones ac Elsie Jones, Kemble Street. Can gan Miss Blodwen Owen, Angels ever bright and fair, a Breuddwyd y Frenhines yn encor. Ymgom gan Mr. R. O. Williams, Tomos Bardey, ac yn encor, Helbnlon Mr. Coddle a'i briod. Can gan Mr. Ieuan Jones, O'r njzd 1V mi. Cystadleuaeth cyfieithu gciriau, i rai dan 14: gwobrwywyd y cwbi, Edna Jones, Bronwen Jones, Gladys Jones, Miriam Jones, R. J. Fairhurst ac E. Hayes Jones. Can gan Miss Jenny Jones, T Plentyn a'r Gzvlith. Cystadleu- aeth araith fyrfyfyr, Brasolivg ar fywyd Lloyd George il Pte. W.S Jones. Cyflwvnwyd diolch i'r cyfeillion car dig am eu gwasanaeth cymeradwy gan Mr. R. Lloyd Thomas. Teimlid ein bod yn cyfarfod dan amgylchiadau eiihriadol, nid yn unig yn hanes ein gwlad, ond yn hanes yr achos yn ein plith. wedi colli dau o'n swyddogion er y Calan diweddaf,—yr hen bercrin diddan Thomas Tw;ss yng nghyflawnder ei ddyddiau, a'r amryddawn John Ellis Jones yn anterth ei nerth a'i ddefnyddioldeb. Adroddodd Mr. R. O. Williams eiriau Ceiriog yn effeithiol, 9"1 nid wyt, fy tnrawd anvjylaf, a therfynwyd cyfarfod da trwy ganu Hen Wlad fy Nhadau, Mr. 'R. 0. Williams yn arwain.—J.W. ASHTON-IN-MAKERFIELD Cyfarfod Cys'adlevol y Calan, 1917, Carmel (M.C.).—Cynhaliwyd cyfarfod llwyddiapnus iawn eleni eto, fel arfer. CymerWyd y gadair gan George W. Edwards, Ysw. (eghvys David Street, Lerpwl), ac arweiniai y Cyng. Job Roberts. Cloriannwyd yr ymgeiswyr eleni gan y gwýr a ganlyn Lien, y Parch. Edmund Griffith, Lerpwl, a'r Parch. Enoch Rogers, Ashton awen, Mr. Wm. Parry, Bolton; areitheg, Mr. J. H Jones, Gol. Y BRYTHON; cerdd, Mr. G. W. Hughes, G. & L.T.S.C., Lerpw] arlunio, Mr. W. E. Sutton, C.M.,Stubshaw Cross celfyddyd, Mrs.R.ParryJones, Warrington, a Mr. Rowland Parry, yr asiedydd, Ashton. Cyfeihvyr, Mri. Arthur Evans ac Arthur Jones, Ashton. Wele'r buddugwyr Prif draethawd, Rhyfel a Christionogaeth Mr. W J. Williams, B!. Ffestiniog. Eto, i rai dan 21, Peryglon a Phwysig- noydd Cyfnod leuenitid Miss Florrie Williams, Caer- dydd. Ateb cwestiynau ar y Maes Llafur dos. dros 25, Mr. James Williams eto dan 25, Mr. J. H. Jones. Cyfieithu Mr. W. J. Williams, Bl. Ffestiniog. Penillion, TroediPaeth Saul Mr. Evan Williams (Glyrl Myfyr), Bl. Ffestiniog^ Englyn, Cam Cynta'r Baban Glyn Myfyr. Canu Penillinn, i rai dan 18, ar yr alaw Lhvyn Onn 1, Phoebe Jones 2,13eatlice Williams; 3, Glyn Jones. Unawd, mynd, ty mant I, Barbara Roberts 2, Gwennie Roberts. Her-unawd Mr. Peter Roberts. Cor plant, M eddy I' iatt am v Nefoedd Cor Miss Maggie E. Thomas, yn cael ei arwain gan Llew Arfon, oherwydd jfwaeledd Miss Thomas. Parti heb fod dros 12 0 rif y don Treldraeth parti Peter Roberts. Unrhyvv jddeuawd, Mrs. O. R. Jones a'i chwaer Miss Edit Davies Parti heb fod drcs 25 o rif, T Ganan shd (Ambrose Lloyd) Brythoniaid," dan arweiniad Mr. Arthur Evans. Arlunic, i fechgyn dan 10 i, John Thomas 2, J. W. Roberts 5 3, J. Thomas. Etc, i fechgyn dan 15: i, Andrew Rogers; 2, Robert Hughes 3, Andrew Rogers. Photo frame Mr. Robert Hughes, Hemin, i enethod dan 12 1, Eleanor Roberts': 2, Maggie J. Roberts 3, Lizzie Edwards. Diolcbiadau gan y Parch. Enoch Rogers ac O. If. Jones. Y mae llwyddiant y cyfeirfod yn ddvledus i'r ysgrifennydd gweithgar, Mr. Griffith Jones. [Anghofiodd ein gohebydd roddi enwati r rhai buddugol ar adrodd, a diolchem amdanynt at y rhifyn nesaf.-Y Goi..j.