Y Brython

!•" GOSTEG. Pant y Symudwyd Owen Thomas ?—Doall wn i ymchwiliad y Swyddfa Rhyfel yn Llundain-saf i'r paham, y symudwyd y Cadfridog Owen Thomas o Ginmel-gael ei orffen yr wythnos ddiweddaf, ac fod yr ad- roddiad a'r dyfamiad wedi eu cwblhau. Os felly, dylai'r Aelodau Cymreig fynnu gweld yr ad roddiad hwnnw, gael i'r wlad, yn gystal a'r Llywodraeth, wyb xl y pah am am y symud hwnnw. Plygu i'r Drefn.- -Ohcrwvdd y galw mawr ar ein gofod back, bu raid plygu i'r drefn a gadael y rhain hyd yr wythnos nesaf Y Synod. Wesleaidd. Nodion gloywon S. 0 LANNAU TAH. Portread y Parch. W. M. Jones o'r Parch. T: J. Wheldon, B.A. Rhagor o Danysgrifiadau at Dysteb Pedrog -y cyfanswm heddyw (Tach. 1) yn cyrraedd £264. Ystafell Warwick Street a Bethel (A.), Ashton-in- Makerfield. Yr Huwco Caredig.-Diolch i'r Huwco caredig—sef Huwco Penrr aen, y Rhyl-am ei gymwynas yn gyrru'r copi o Gan Cynhaeam i Wil Elis, Porthmadog yma. Fe'i cewch yn 01 gyda hyrv

DTDOIADUR I TACHWEDD. 8-Cyle.rfod Cystadteuol Mynydd Seian IP—Cyfarfod Pregethu Great Mersey Stfeet, ? RHAGFYR 13-Cyngerdd Mrs. Howard Stephens 13-Te Parti a Ohyngerdd Peel Road 2S-r, a Chyngerdd CrosshalijStreet 28—BisiedstCod Treudlyn 30—Xmas Tree York Hall CHWEFROL 24-Cyfarfod Genhadol yn Everton Village i 25 — Sul Cenhadol y Beayddwyr I

G ihoeMwyr y Cymod I Y Sabothlnesaf. I I Y METHODISTIAID|OALFIISrAIDD i & PRINCES ROAD-10 a 6. H Harris Hughes DAVID STREET—10.30 a 6, D D Williams FRRRCLARKNCK STREET—10 a 6, G R Jone" DOUGLAS ROA.D-IO a 6, E. J. Evans DHATHAH StREET-10.30 a 6, X R. Hughes OROSSHALL ST—10.30 a 6, J H Morris ATOTELD ROAD—10.30 a 6, J Owen NEWSHAM PARK-lO a 6, 0 Lloyd Jones BOOTLE-IO a 6. R. Aethwv Jones PARKSTELD—10.30 a 6, W M Tone.4, Lknsantffraid SEACOHBH—10.45 a 6.30, L. Lewis C4 ARSTON—10.30 a 6, J. Daniel Evans ROCK FERRY—10.30 a 6, O. J. Owen 'WALTON-lO.SO a 0. G. W. Griffiths W ATnLoo-lO.30 a 6, W Henry PEEL ROAD-10,.30 a 6, R. W Roberts EDGE LAXB—10.30 a 6, T. J. Rowlands WEBSTER ROAD -10.30 a 6. H H Rober s, Capel Ourig LAIRD STREET-10.30 a 6, E Arfon Jones, Groe-lon WOOIKHCRCH ROAD—10.30 a 6, W 0 Jones NICW BRIGHTON-fo.30 a 6. John Hughes WEST KIltBV-ll a 8.30. D E Roberts, Oonnah's Quav SOUTHPORT—10.30 a 6, R Davies HtfYTON QUARRY—10.30 a 6, John Williams WHISTOS—10.30 a 6. Jonn Williams, Maaceinion ST. HELENS-R G Hughes, Didsburv ST. HELENS JUSCTIOX—J Peron Jones SKELMERSDAIIE—10.30 a 6, WIGAN—2-30 a 6, Owen Jones ELTESKERIM POItT-IO.ilO a 6, ASHTC,lf-IN-MAKEItFIET,D-10..30 a G. Chwaer Evan* UPPER WARWICK STREET-6.15, WmHughes BANK ffALL-6.15,- "SMITH STREET-6, Griffith Jone MIDDLESBROFTGH—10.30 a 6.30. H. P. Jones SFSDSULAND—10.30 a 6, J Joneis SPENNYMOOR—10.30 a 5.30, T. J. Owen EASINGTON—10.80 a 5.30.Ab<sl William, EIDON—10.30 a 5.30, Cyfarfod Gwoddi Striroy OAK (Undebol)-10.30 a 5.30, H Williams YR ACHOSION PSHISNIG. OAKFIELD RO U—-10.30 ft 6.30, J L"w!s JenkiM KVKRTOV BROW—10.45 a 6.30, Oliver William* CATHARINE ST.—11 a 6.30, J. Talog Davies SPBLLOW LANE-ll a 6.30, IIISCARB—10.45 a 6.30, Enilyn James BREEZE IIILL-ll a 6.30, II. Ridehalgh Jones" ORRELL, BOOTLEl1 a 6.30, J. Howell Evans I WLLLJTER RD.—10.45"a"6.30, G H Evans YR ANNIBYNWYR TABKRSACL—10-45, James Jonen, 6.30, 0 t Roberts PARK RD-IO.30, Aibert Jones, 6, J Vernon Lewis GROVE STREET—10.30, J J Robert". 6 D Adams CLIFTON ROAD-10,30, D Adams, 6. J J Roberts GT MERSEY ST- 10-30, 0 L Roberts. 6, James Jones, •. Bethegda MARSH L. ASE—10.30, J Vernon Lewis, 6, Albert Jones KENSIKOTOS—10.30, W Roberts. 6, TRINITY ROAD-10.30, 6, W Roberts LISCARD-IO.45 a 6.15, T Price Davies VRZTORIA ST10.30 a 6. T C Jones HEATHFIELD RD.—10.30 Ysgol, 2.30, D Adams BALMORAL ROAD—10.30, Cyf. Ysrol, 6, R G Thomas -EARLESTOW\—10.30 a 5.30, T Evans, Oalcheth PRESCOT—10.30 a 5.45. E H Roberta, Liscard THATTO HEATH—5.45, Isaac Owen SOTTTHPORT—11 a 6.30, ASHTON-IN-MAKERFIELD— 10.30 a 5.30, D Jones, Crewe GOLBORNB—10.30 a 5.30, WlGAif—2.30 a 6, W Jones Y WESLEAID OAXFIEM)—10.30, Rhys Jonea, 2.30, D. Tecwyn Evans, 6, R Lloyd Jones „ SPELLOW LANB-10.30, R. W. Davies, 2.30, Bhys Jones 6. E Davies „ BOOTLE—10.80, E Davies,2.30, R W Davies .6 R Jones RooK HIM—10.80, D Tecwyn Evans,2.30. R LI Jones, 6. R W Davies K__ NOWBMY BOAD—10.30, B LI Jones, 2.30, E Davies, 6, D Tecwvn Evans MVNYDD SBION—10.30. T. Isfryn Hughes, 2.30, R Vaughan Owen, 6. D Gwynfryn Jone." BIRKENHEAD—10.30, D G Jones. 2.30, J Roger Jones, 6, R Vaughaa Owen WIDNBS—1030 a a, R W Jones 6, i; Vaughaik Owen GABSTON—10.86. R V Owen, 2.30, T Isfryn Hughes, 6, J Roger Jones EGRIEXONT-10.45, J R Jones, 2.30, D Gwynfryn Jones, 6, T, Igfryn Hughes A3HTON-IN-MAKERFIELD—10.30 a 6, EARLESTOWN—2 a 5.30. GOiBORNE—2 a 5.30, SPRING VIEW-10.30 a 6 LEIGH—10.30 a 5,45, ST. HELENS— Y BEDYDDWYR. EWSRTON- VIL-10.30, T Michael, 6, D Powell EARLSPIELD ROAT>—10.30 D Powell 6, T. Michael BOUSFIELD STREET-10.30 a 6. M. Griflath EDGB LANE—10.30 a 6, H R Roberts BALLIOL ROAD-10.30 a 6, P. Williams WOODLANDS—10.30 a 6.15 J. Davies SBACOMBE—10.45 a 6,15, J C Davies, Dolywern PALMERSTON DKIVE—10.30, L W. Lewis, 6, E. W. Wynne EGLWYS RYDD Y CYMRY CANNING STREET—10.30.W. O. Jones. 6, D Davies HIGH PARK ST-10.30 a 6, John Edw trds BOOTLE-lO.30, R T Roberts, 6, W 0 Jones BIRKENHEAD—10.30, ,6, DONAIDSON STRPET-10.30, D Davies, 6. R D Williams YR EGLWYS SEFYDLEDIG DEWI SANT—11 a 6.30, D niel E Hughes ASAPH SANT—10.45 a 6.30, S. Jones-Parry ÐEITJOL SANT—11 a 6.30, Gwel Hysbyaiad WINIFRED SA-NT-11 a 6.30, J. Hughes

XXTANTED —Compositors, Monotype Op- T ▼ erator, and Caster Attendant for Liverpool. State experience, wages required. Ineligible Apply by letter in first instance to BRYTHOX- Office, 358 Stanley Road, Liverpool. YN EISIAU.—Bachgen newyddadael yr ysgol, yn medru darllen a deall Cym- raeg yn dda, fel Egwyddorwas yn Swyddfa'r BRYTHON. Cyflog 7/- yn yr wythnos i ddechreu.

,DAU TU"R AfON.1 WCwympodd v7Private J. E. Jones, mab hynaf Mr. a Mrs. R. E. Jones, 48 Kingsley Road, ar y 12fed o Hydref, yn Ffrainc, ac yntau ond 21 oed. Cyn ymuno, perthynai i staff y London City & Midland Bank, ac yr oedd wedi bod dan addyeg dda yn y Liverpool Institute. Teimla eglwys Princes Road chwithtod mawr o golli un mor selog. Yr oedd yn llawn brwdfrydedd gyda'r Gymdeith- as Lenyddol, yn un o ysgrifenyddion yr Ysgol Sabothal, ac yn un o ysgrifenyddion y Cyfarfod Cystadleuol diweddaf. Dengys y llu llythyrau a dderbvniwyd oddiwrth gyfeill- ion, y caplan, goruchwyliwr y bane, etc., ei fod yn fachgen addawol, ac yn gymeriad glan ac a fawr hoffid gan bawb. Gresyn ei golli mor ieuanc. O'r rhengoeddliwnt i'r angau—esgynnodd, 0 fysg anwar frwydrau A Nef yn awr ga' fwynhau Uwch oerion fyIlt carcharaAi. —J. E. Morris. PEEL ROAD.— Y Sul diweddaf a'r nos Sadwrn cynt, cynhelid yr Wyl Bregethu flyn- vddol. Y Parch. G. R. Jones, B.A.,B.D., Fitzclarence Street, yno'r tro cyntaf ol; le newydd, a'r Parch. J. E. Davies, Treflynnon, yn wr dieithr. Y mae Mr. Jones yn ddigon hysbys i ni oil, a'i ddawn a'i ddifrifwch yn ei waith. Nid oedd Mr. Davies mor hysbys yn bersonol i bobl Peel Road, ond yn sicr fe fydd yntau bellach. Fe ddichon y ca rywun hamdden i'w cloriannu fel arfer, ond rhaid i'r cyfryw fyned ati'n bur fuan onite fe a i ddyryswch, canys y fath oedd undeb amcan y ddau gennad nes bad y naill yn gefn i'r llall wrtb ddilyn ei gilydd. Pregethai Mr. Davies nos Sødwrn am y "lief" a dybiai rhai yn daran, eraill yn sibrydiad angel, pob un yn ol tuedd ei gydwybod, ond a ydoedd mewn g wir- ionedd yn lleferydd Duw. Mr. Jone- fore Sul, a eodurai gyfrinion dyryis addurniadau'r d?rni, eu h, yat,yr5n" a'rnnddycyneai'rceriwb. iaid. y palmwydd. a'r blodau adored, eu nod ar addoliad dyn. Mr, Davies, bryn lawn Sul, a gadwodd bawb yn holl)] effro i wrando ei I. bregeth oddiar y testun, "Ac a yr eglwys sydd yn dy dv di yr eglwys yn gartref, a'r cartref yn eglwys. Mr. Jones, nos Sul, o weledigaethau loan a ddug i'r amlwg wersi byw i'r eglwys sydd a thri phorth iddi o'r pedwar cyfeiriad. A Mr. Davies a derfynodd yr wylgyda Llyfr Cenhedliad lesu Grist," ac a ddug yn ddeheig a thyner eiriau Alun Mabon lie y cyinododd Arthur bach ei dad Vi fam, i ddangos fel y cyinododd Un mwy nag Arthur ei Dad a ninnau yn nhrefn laohawdwriaeth. CVMI>EITHAS LENYDDOL DOUGLAS ROAD. Nos Wener ddiweddaf, cafwyd dadl frwd ar Pa un ai y Pregethwr, y Bardd, ynteu y Cerddor yw qjmwynaswr goreu ei wlad ? Y Pregethwr, Mr. D. T. Jones y Bardd, Mr. Wm. Roberts ac yn absenoldeb Mr. Morriq Ellis, dadleiiodd Mr. Evan Jones o blaid y Cerddor. Siarad- wyd yryliellach gan Mri. David Jones, Joseph Bellis, Hugh Roberts, R. W. Roberts, J. J. Parry, W. H. Williams, a'r Parch. G. Wynne Griffith, B.A.,B.D. Oherwydd i'r amser redeg yn hwyr, gorfu gadael y cwestiwn heb bleid. leisio. Llywydd, Mr. Henry Hughes.— R.J.J. >' TFIITL GWALIA, EDGE I..ANE.-No&Fawrth yr wythnos ddiweddaf, cafwyd can There's a land, gany Chwaer Eluned Jones gair gan y Br. J. M. Evans, ar Les yr Urdd can gan y Chwaer Madge Roberts. Cystadleuaeth atob cwestiynau beirniad, Br. Glyn Roberts goreu, Br. Willie Williams. Cyfeiliwyd gan Mr. R. C. Williams. Llywyddwyd gan y Prif Demlydd, Br. John Willi ams.-Cymraeg. CYMRU FYDD UPPER PARLIAMENT ST.— Nos Sadwrn ddiweddaf, cynhaliwyd cyfarfod biynyddol y Gymdeithas. Gwahoddwyd yr aelodau i gyd-yfed te a Dr. T. J. Williams, y llywydd am y flwyddyn, a aeth heibio' Teimla'r pwyllgor yn foddhaol iawn ar sefyllfa ariannol y Gymdeithas yn wyneb yr argyfwng presennol. Y mae cynifer a 51 o'r aelodau wedi ymuno a'r Fyddin. Dyma'r swyddog- ion am yflwyddyn nesaf Llywydd, J. Smeath Thomas, B,Sc. is-lywydd, J. E. Owens trysorydd, Ellis P. Evans; ysgrif- enyddion, Miss Maggie Davies a Mri. Jas. Nicholas a Cledwyn Hughes. Y mae'r chwiorydd wedi ymgymeryd a pharatoi cyfres o gyfarfodydd ar gyfer tymor y gaeaf. Daeth y newydd trist ddydd Mercher Hydref 25ain, i Mr. a Mrs. David Jones, 128 Herschell Street, Everton, fod eu mab hynaf, Griff, wedi ei ladd yn Ffrainc, ar y 12fed cyf. Mae'r teulu hwn wedi cael amryw brofedig- aethau yn ddiweddar, a mawr yw'n cydym. deimlad a hwy. Ymunodd Griff a'r King's Liverpool Regiment tua blwyddyn yn ol, ac aeth trosodd i Ffrainc tua thri mis yn ol. Dyma'r ail o eglwys Douglas Road i syrthio ar faes y gwaed. Bachgen glandeg a hoffus oedd Griff, a chwith meddwl na chawn edrych ar ei wyneb siriol mwy. Teimlwn Ie gwag ar 01 y bechgyn annwyl hyn sy'n aberthu eu bywydau er ein cadw rhag y gelyn.

I MARW LLOYD—Hydref 26ain, yn 73 oed, bu farw Jane, annwyl briod Mr. W. C. Lloyd, Bethel, Bodorgan. Gadawodd briod, dwy ferch, a mab (sef y Caplan Llewelyn Lloyd, Kinmel Park) i hiraethu ar ei hoi. Cladd- wyd ym Mynwent Bethel, Hydref 30ain.

lEInGenedl ym Manceinion. I Cechadon y Sut Neaat. Y METHODISTIAID OALFINAIDD Moss SIDE-10.30 a 6.30, D E Thomas, Morriston PENDLETON—10.30 6, R Williams HEYWOOD ST.-10.30, R Williams, 6, VICTORIA PARK—10.30 6. FARNWORTH—10.80,T E Jones, Cwmyglo. 8,W G Tcit es LEIGH—10.30 a 6, WARRINGTON—10.30 a 6, R P Jones KARLESTOWN—10.45 a 5.30, ABHTON..UNDER-LYNE-10A5 a 6.30, EGLWYS UNDEÈOL ECCLJiJS-ll a 6.30, YR ANNIBYNWYR CHORLTON ROAD—10.30 M Llewelyn, 6.15 J H Thomas. Port Talbot BOOTH STREET—10.30, J H Thomas, 6.15, M. Llewelyn OPEEN'S ROAD-10.30 a 6.15, LD. DUNCAN STREET—10.30 a 6.15, HOLLINWOOD—10.30 a 6.15, T C Jones, Lerpwl Y WESLEAID. DEWI SANT-10.30, G Evans, 6, J E Williams HOREB—10 30. J P, Williams, 6, H H Chambers SEION-10.30, H H Chambers, 2, J E Williams, 6, J. Felix BEULAH-2.30, J Felix, 6.30, J 8 Williams CALPARIA—10.30 W. G. Jones, 6, WEASTE-10.30, John Felix, 2.30,H H Chambers, 6.30, G. Evans Y PBEDYDDWYR- UP. MEDLOCK ST.-1,0.30, J. H. Hughes, 6 LONOSIBHT—10.30 6.30, J H Hughes ROBIN'S LANE, SUTTON-10.30 a 5.30, CANMLWYDD YR ANNIBYNWYR.- Cynhaliwyd cyfarfod eyhoedds i ddathlu'r uchod yng nghapel Chorlton Road. Dechreu- wyd y gwasanaeth gan y Parch. O. JCvans, D.D., Lerpwl, a therfynwyd gan y Parch. J. Morris, Salford. Cyfeiriodd y Cadeirydd. -y Parch. M. Llewelyn—at ddechreuad yr achos mewn ystafell yn Portland Street, lie mae warehouse Watts & Co. yn nwr. a myneg- odd fod mwy o Annibynwyr Cymreig yn yr eglwysi Saesneg nag oedd o'r rhai a ddechreu- ent yr achos Cymraeg. Cynhaliwyd cyn- hadleddgyntaf yr Undeb rhwnglManceinion a Lerpwl yn Hydref, 1878, a'r Parchn. Herber Evans, D. Jolm, D. Jenkins, W. Nicholson, a Dr. John Thomas, a W. Roberts. Anerch- odd J. Thomas ar amcanion yr Undeb, Jenkins ar Y Gwrandawr, Nicholson ar yr Aelod Crefyddol, a Roberts ar y Gwrthgiliwr. Croesawodd y cadeirydd Dr. Owen Evans, un o'r ffycldloniaid m wyaf gweithgar i'r aehosyrll Manceinion, ac hefyd y Parch. 0. L. Roberts, Lerpwl, a'r Parch. H. M. Hughes, B.A., Caer- dydd.—Cyfeiriodd y Parch. O. L. Roberts at yr achos ar hyd y can mlynedd diweddaf, a ehaiurolodd y Parch. M. Llewelyn am y diddordeb mawr a gymer i chwilota popeth am hanes yr enwad ym Manceinion. Mae O. L. Roberts yn weinidog y Tabem,acl, Lerpwl, mam-eglwys eglwysi Manceinion. Yr oedd Dr. Owen Evans yn adnabod pob gweinidog fu yn y dref yma ac O. L. Roberts yn gyffelyb ag eithrio dau. Adnabu John Griffith, Bwcle Richard Jones, Llanidloes; Dr. David Roberts, Gwrecsam Trogwy, Rd. Roberts a Dd. John. Daeth y Parch. 0. L. Roberts, pan yma yn yr ysgol, i gysyllt- iad a'r achos, ac yr oedd yn bresennol y Sul olaf yn Gartside Street, ynwrando Alun Roberts a Jenkins. Pentre Estyll, yn pre- gethu. Hefyd y Sul dilynol, yng nghapel newydd Chorlton Road, yn gwrando y Proff. W/n. tMorgan, Caerfyrddin, ac Ap Fychan. Mae lianes yr a-.Ios Mae hanes yr achos ym Manceinion, meddai, yn hanes aberth a thraul fawr. Pobl pyffredin fu'r aelodau, yn ywladd a thra- fferthion a pofvnion. Yn Gartside Street, ceir eu bod wedi adeiladu capel mawr, ond ni feddai neb o'r aelodau arian i roddi dim ar lo?. Rhai o weinidogion Cymru a aeth yn feichiafon am yr arian, a bu gwarant Yllnhy'l' Parch. D. Griffith, Bethel, i werthu ei ddod- refu neu werthu'r capel, hyd onid aeth ledled Cymru i gasglu. Cadwyd yr achos trwy ymdrech fawr, ac wele rai o'r anawsterau 1, Cwestiwn yr iaith. Daeth ef i'r casgliad na ddysgirbyti Gymraeg i'r plant oni siaredir yr iaith gartref. Gwrthuni yw meddwl dysgu Cymraeg i'r plant y Sul, a Saesneg bob dydd arall. Y peth diweddaf y dylech ei wneud yw gadael achos Cymraeg, a'r olaf o bopeth i'w ddweyd ydyw mai gwell i'r plant fynd i gapel Saesneg. 2, Prinder dyfodiaid o Gymru. Ma'r dyfodiaid Cymreig uniaith yn mynd yn llai. Gorchfygwyd anawsterau eraill trwy ffyddlondeb anarferol gan rhywrai. Mae'n bleser edrych yn ol ar abert-h ffyddloniaid nad yw hyd yn oed eu henwau yn aros. Y bobl oedd yn cadw'r drws yn y nos.—Anegaeth at y dyfodol yng ngoleu hanes y gorffennol a roddodd y Parch. H. M. Hughes. Yr ydym fel enwad yn sefyll ar jstwythter a chyfaddas- iad. Nid democratiaeth wedi mynd yn wyllt yw Annibyniaeth, ond rhywbeth i gyfadd- asu, at y problemau niawr Isydd, 5'n blaen. Dytid trwytho'r ieuenctid a'u hegwyddori i feddwl yn uchel o'r capel ac o'r achos. Os yw'r plant yn tyfu gyda'r syniad mai Jim Driscoll a Freddie Welsh yw'r arwyr pennaf, gwae Brydain, a gwae pob achos crefydd. A ydym yn rhoi digon o bwys ar aelodaeth eglwysig ? Nid oedd aelodaeth eglwysig yr hyn y dylai fod. Rhvw matter of course yw derbyn y plant ('r 12 i'r 15 oed. Rhaid sylweddoli fod aelodaeth eglwysig yn golygu rhywbeth. Mae'r lesu am rai another chance i'r eglwys ar ol y rhyfel. Cyfeiriwyd at ysgrif ragorol Dr. O. Eyans ar ganmlwyddiant yr enwad ym Manceinion, yn rhifyn Hydref y Dysgedydd. Rhoddaf ymar, symudiadau, allan o'r ysgrif honno a lleoedd eraill Y Parch. J. Breese, Lerpwl, bregethodd gyntaf yma yn Gymraeg yn 1816. Tua 1818 ffurf- iodd Williams o'r Wern eglwys, yn Old Carter Lane (Portland Street yn awr) 6 oedd o aelodau. Yn 1824 galwyd J. Griffith (mab y Parch. J. Griffith, Caernarfon) yn fugail. Yn 1826 gosodwyd carreg sylfaen capel Gartside Street. Aeth J. Griffith i Fwcle yn 1831, a bu'r eglwys heb weinidog hyd Tachwedd, 1836. -Yna daeth y Parch. D. Morgan, Mach- ynlleth, hyd Tachwedd 1839. Am amserbyr yn 1842, daeth Dr. David Roberts, Gwrecsam. Y Parch. R. Jones, Sirhowy, o 1846 hyd 1855. Yna y Parch. D. Lloyd Jones yn 1867, hyd 1869. 0 1870 hyd 1909 caed gwasanaoth y Parch. Rd. Roberts, ac yma y bu farw yn fawr ei barch. Agorwyd capel Chorlton Road, Hydref, 1877 a gadawyd capel Gartside Street, ond y mae'n eiddo'r enwad hyd y dydd hwn. Sylwodd eyfaill wrthyf ei fod wodi cael ysbrydiaeth lawer tro wrth edrych ar y ddau faen sydd uwchben prif borth yrhen addoldy yn Gartside Street, ac wedi ei naddu'n ddwfn ar un mewn llythyrennau breision, Taber- nacle, built 1826." Ac ar y llall yr adnodau o Genesis xxviii. 17, a Salm ix. 3, 5. Y mae'r capel a fu'n weithfa, yn wag ar hyn o bryd. Dechreuwyd yr achos sy'n awr yn Booth Street yn 1842 mewn ystafell yn Bethel Place, ar iin "Stretford Road. Wedi hynny aed i Jackson Street yr un flwyddyn, ac oddiyno yn 1862 i Booth Street. Gweinidogion yr eglwys hon oedd y Parch. D. Hughes, Llanelwy, yn 1842, a'r Parch. H. Hughes (Tegai) o 1848 hyd 1852; yna R. EVans (Trogwy) o 1853 hyd 1859 y Parch. T. E. Evans, Rhos llannereh rugog, yn 1862, am fyr amser oher. wydd pall i lechyd. Daeth y Parch. D. John yma yn 1868, ac arhosodd 36 mlynedd. Daeth y Parch. M. Llewelyn, y gweinidog presennol, yma yn 1904. Mae tair eglwys arall-Lord Duticaii Street, Salford, Queen's Road, a Hollinwood. Y ddwy gyntaf yn awr dan of at y Parch. J. Morris. O'i flaen ef gwasanaethwyd gan y Parchn. W. Washing- ton Jones a Llewelyn Williams. Wele enwau y rhai agodwydi bregethu o eglwysi Annibyn- wyrMançeinion -W. Daniel James Hughes Morgan (mab y Parch. D. Morgan, Llan- fyllin) W. W. Thoma-, (Gwilym Qwenffrwd), a'i frawd J. Thomas R. Roberts, cenhadwr W. E. Jenkins, Barnet J. Evans-Owen, Llanberis Ignatius Jones, Bryste Keinion Thomas R G. John, M.A., Lut.r.n Rees Griffiths, M.A.,B.D., Llanelli E. Jones- Roberts, B.A., Rhyl; George James; ac Erorys Williajns, Coleg Lancashire.

PYTIAU CYMREIG. Un galed yw'r gneuen.- Y mae Mr. HaydU Jones, yr aelod dros Feirion, yn gryf dros Genedlaetholi'r Fasnach Feddwol ond y Parch. H. CemywWilliams, D.D., Corwen, cvn gryfed yn erbyn. A phwnc dyrys a dreiniog ydyw a dynion da a chydnilb-idol mewn penbleth pa ochr sy'n iawn. Gweddi'r Addfed.-Dyma dri a gymerai ran yng nghyrddau diolch am y cynhaeaf Dol. gellau Edward Griffith, Y.H., dros ei bedwar ugain oed; Rd. Mills, yn 86; a Rowland Williams (tad Llew Meirion) yn llencyn 96. Beth hyfrytach gan y Nof ei gwrando na gweddi'r gwir brofiadol ? Forty-five years in Chirm ydyw teitl cyfrol newydd, o wasg Fisher Unwin, Llundain, gan Dr. Timothy Richards, Cymro ac un o gen- hadon tramor mwya'r byd, a aned yn Ffald y Brenin, De Cymru, yn 1845. Marw'Mhell.- Y mae Philip Ernest Davies brawd i Dr. Mary Davies, y gantores enwog, wedi marw yn Neheudir America, yn 46ain oed. Bu'n godwr y gan, fel ei dad o'i flaen, yn hen gapel M.C. Nassau, Llundain ond i'r Christian Scientists y perthynai ors rhai blyn- yddoedd bellach. Un o'r Prifon yn Gaplari.-Y mae'r Proff. David Williams, M.A., Aberystwyth, wedi mynd yn gaplan atfllwyr Cymreig Bedford. Natur Dysgu.-Exiillodd Mr. Emrys Evans, B.A., LLB. (Caergrammt Y__Yr hynaf o ddau fab Mr. E. W. Evans, y Cymro, Dolgellau- wedi ennill Ll.B. Prifysgol Llundain gydag anrhydedd yn y 3ydd dosbarth. At y Presbyteriaid. Y mae'r Parch. J. Garnon Owen, brodor o Gaernarfon a gweinid(t M.C. Llanarmon-yn-Ial cyn ym- fudo i Awstralia, wedi ymddiswyddo o'r ofalaeth Gymraeg a'i dderbyn yn weinidog gyda Phresbyteriaid y wlad honno. Achubir Pawb rhyw dro.-Bu'r Pareli. Eynon Davies yn pregethu yn y City Temple y Sul cyn y diweddaf ac a ddywed mai Universal,ist-dyn yn credu yr achubir pawh rhyw dro !—yw'r Dr. Fort Newton, Cedar Rapids, America, sydd wedi cael gwahoddiad i fugeilio hen gorlan y Parch. R. J. Campbell. Ymae'r Eynon ffraeth yn cael hwyl mawr yn Y Tyst wrth gribo Newton a'r dyrnaid dylan- wadol a roes alwad iddo. Ichabod t ehe fo wrth son am ddyfodol y He. Llygedyn i FJestinioq.- Y mae gwaith m wn zinc Moelwyn, Ffestiniog, wedi cael ei agor gan gwmni newydd, ar ol bod yng nghau am flynyddoedd. Da clywed fod rhywbeth yn dod a thamaid i'r trigolion, ac y ceir gweled rhai o'r cannoedd tai gweipiona di.ffenestr yn cael on hail wydro, a swn hyfryd plant yn chwarae yn diaspedain eilwaith drwy Dan y Grisiau. Gyrru'r Caled yn Galetach.Wrtil gael ei ddedfrydu i ddwy flynedd o garchar yn Llys Chwarter Caernarfon am ddwyn dwy lif ym Metws y Coed, crefai Arthur Fitzgeoi^e— milwr a fuasai yng ngharchar ddwsino dmeon o'r blaen—am gael penyd-wasanaeth. Mor galed yr a dyn o'i fynych garcharu Bugeilydd Mr. Lloyd George.—Sefydlid y Parch. James Nicholas, Ton y Pandy, yn fugail Eglwys Castle Street (B.), Llundain, yr wythnos ddiweddaf. Yr oedd Mr. Lloyd George yn b resennol, ac yn yreglwys Gymraeg honno y mae'n aelod. Nid yw ef ddim yn ddigon uchel yn y byd eto i ymuno a'r Inglis Cos. 1 Y n galon i gyd.-Cleddid priod y diweddar Ddr. Robert Owen ym Mhen y Groes, Sir Gaernarfon, ddydd Iau diweddaf: angladd mawr iawn, canys gwraig garedig tuhwnt wrth bob tlawd a rheidus oedd hi, a'i chlust yn clywed pob cwyn. Gorchest y Gofeb.-Cyfarfu Cyngor y Gofeb Genedlaethol yn nhre'r Mwythig ddydd Gwener diweddaf, ac adroddiad Mr. D. S. Evans yn dangos y triniwyd cynifer a phum mil o gleifiony darfodedigaeth yn ysbytai a chartrefi'r Gofeb yn ystod y ddwy flynedd ddiweddaf. Hyn hefyd yn 1912, dim ond 31 o welyau neilltuedig at ddarfodedigaeth oedd yng Nghymru a Mynwy yr oedd gan- ddynt fil o welyau i'r diben hwnnw erbyn heddyw. Dyna daw go effeithiol ar y bobl Sy'n cnoi a thraflyncu'r Welsh Memorial beu- nydd a byth. lfor Hael Caerckydd.-Y mae Capt. W. R. Smith—-un, o fawrion masnach longau Caer- dydd-wedi estyn deng mil o bunnau at yr Aingueddfa Genedlaethol sydd yn y ddinas honno. Morgan John Rhys oedd testun anerchiad y Parch. T. Shankland, Bangor, gerbron Cyniro dorion Colwyn Bay yr wythnos ddiweddaf y Parch. T. Llechid Jones, rheithor Llysfaen, yn y gadair. Hawlial'r darlithyddmai M.J.R. oedd y cyntaf i gychwyn Ysgol Sul yng Nghymru, ac nid Thomas Charles y Bala. Maldwyn dan dduw.-Parodd glaw a llifog- ydd yr wythnos ddiweddaf i'r Hafren orlifo'i glannau, a rhoddi dolydd Sir Drefaldwyn dan ddwr am filltiroedd. Dioddefodd y Dre- newydd y tuhwnt i ddim a ddigwyddodd yng nghof lyr hynaf o'i thrigolion. Y cenllif, gwaetha'r modd, yn dod fel lleidr yn y nos yn llenwi'r tai, gyrru'r dodrefn i nofio, difetha'r bwyd a'r dillad, a chadw'r plant a phawb yn y llofftydd i rynnu gan oerfel a chlemio bron gan eisiau bwyd. Rhai pobl yn gorfod mynd drwy ddwr dwfn i nol te poeth a thamaid o frechtan o'r tai mwy ffodus ac uwch i fyny. Teulu un ty wedi cipio'u pum porchell o'r cwt, a'u llusgo i fyny i lofft y ty a dyna lie gwelid y pump yn edtych mor syn drwy'r ffenestr ar yr olwg ryfedd islaw. A phob tro y bydd rhyw lif tebyg i hyn, bydd pobl Sir Brefaldwyn yn clywed yr hen ias w., ofn hwnnw'n cripio drostynt—-ofn iWaithDwr Llanwddyn roddi ffordd dan bwysan Hyn, a'u hysgubo hwy a'u tai a'u cwbl fel dall yr Hydref ar frig ei don. I Balchter y Port.-Daeth haid fawr o bobl Porthmadog ynghyd ddydd Sadwrn diweddaf i weld anrhegu'r Corp. Rhys Emrys Jones R.W.F., un o fechgyn leuamc y dref a eniUodd y Groes Filwrol am ei lewder yn Ffrainc. Yr oedd yn un o dri yr ymddiriedwyd. despatch iddynt Iladdwyd y dda-u arall; ond llwyddodd Rhys Emrys i fynd a'i neges i'w lIe ac i ddianc yn fyw o'r gawod bwledi a ch wibiannai o gwmpas ei ben, Dyma deyrnged Tryfanwy i Emrys Rhoi diddan eirda heddyw-yr ydym, I frodor diledryw A rhoi gwers rhag llwfrdra gwyw Mae Rhys Emrys i amrvw. A'i deyrnged eto i'r Private Alun Roberts un arall o blant y "Port" a fu yn y Dat danels :— Aeth Alun dros faith heli—i ganol Gwres gwynias ac oerni; Glynodd heb ddigalonni Dan wae llosg, a'i waed yn lli'. Prydcr y Towyn.—Yr oedd y Parch. J. T Williams, mab Mrs. Williams, Lion Street TowynMeirionydd, yngenhadwryn Gottnan East Africa pan dorrodd y rhyfel ah an a charcharwyd ef a'i briod a'u cynorthwywvr am fisoedd gan y gelyn a phan y'u gonyng wyd, yr oedd Williams ar go 11" Mawr cedd tristwch ei fayti ond dydd Sadwr6 di weddaf dyma air oddiwrth y Prifathro Jenkins, Coleg Hexham, fod Williams wedi ei gael yn fyw, ac yn iach gyda hynny