Y Brython

Gerddi Gwiadgarwch. I C YMRODORION Y BARRl Hyd. 17 Mae'r hen Gymraeg yn marw a'r Beibl yn ei Haw, Miss E. Evans, B.A., y Coleg cad., y Llywydd-y Parch. H. Davies, B.Sc. 31- Un 0 Hen Emynwyr Cymru, y Parch. Evan Isaac, Treharris cad., Mi's. Williams Gwynlys. Tach. 10-F Gymraeg yn yr Ysgol a'r Capel, Mr. O. Jones Owen, Ysgol Ueh- elfennol y Porth cad., Mr. W. Bryn Davies. 28-Y Gadair Wichlyd, Mr. J. H. Jones, Gol. Y BRYTHON cad., y Parch. D. H. Williams, M.A. Rhag. 14--Polk Songs and Melodies, Mr. E. D. Davies, F.R.C.O., Merthyr cad., Mr. David Farr. Ion. 16—Owain Glyndwr, Pedr Hie; cad., y Parch. Ben Evans. Chwef. 6-Ysbytai y Canol Oesoedd, y Parch. J. S. Longdon, M.A. cad., Mr. T. W. Lewis. Gwyl Ddewi. Chwef. 3, 10 a 17 Arholiadau y Plant. Mawrt-h 21 Cyfarfod y Plant- Cenir Alawon Cymreig, etc., a gwobrwyir y plant am siarad Cymraeg, etc. Swyddogion Llywydd, y Parch. Howell Davies, B.Sc. is lywydd, Mr. T. W. Lewis cyn lywydd, Mr. W. Bryn Davies, F.E.I.S. trys., Mr. Williams, Gwynlys pencerdd, Mr. D. J. Martin ysgrif., Mr. G. R. Jones, Deiniolen. LLEN Y DDI ON PORT TALBOT.— Amser dyn yw ei gynhyscaeth, a gwae a'i gwario'nofer,"o Dri Aderyn Morgan Llwyd- dyna gvswynair Cymdeithas Lenyddol Grove Place, Port Talbot ac wele'u rhaglen :—Hyd. 12-- Yrngornw8st 19— Anerchiad y Llywydd 26-Ta,ithi Canada, Mr. Watkin Jarrett. Tach. 2—Ymweliad Cymdeithas Lenyddol y Dyffryn; 9-Tant newydd yn Nhelyn Bywyd, Mr. T. J. Davies 16-Noson Adloniadol 23-O'r Gadair Wichlyd, Go]. Y BRY- THON' :30-Arthur SulUvan,Mr. John Griffiths. Rhag. 7-Y Chwyldroad a achlysurir gan y Rhyfel Mawr, Mr. Geo. Stanford 14-Ein dyled i'r milwyr, Mr. Metli. Jones 21-Y Gwamnaeth Crefyddol Cyhoeddits Awgrym- iadau, Mr. G. T. Llewellyn. Eisteddfod Fiynyddol y Nadolig. 1917—1011. 13—Ceiriog, Mr. Thos. Williams 20-Cristionogaeth a Chymdeithasiaeth, Mr. Thos. Griffiths; 27- Ymweliad a Chymdeithas Lenyddol y Dyffryn Giwef. 3--Pennod yn hanes y milwr, Mr. E: J. Lloyd. Noson Adloniadol. 17-Beethoven, Dr. D. Vaughan Thomas, M.A. 24- Living- stone, Miss D. Lewis. Gwyl Ddewi. Swydd- ogion Llywydd, y Parch. J. E. Rees (Ap Nathan); trys., Mr. John Evans (GlanWyre); ysg., Mr. W. P. Williams (Bottwnog), Erw Wen, BORD GRON Y CAPEL MAWR, RHOS.-Hyd. 13-Noson Gymdeithasol 21- Anerchiad, y Llywydd 27-Dadl, -F'od Mas- nach y Ddiod i'w lly wodraethu (control) gan y cy hoedd, yn hytrach nc¿"i phrynnu (pitrehase) Ll., Mr. E. Richards P., Mr. J.T.Pritchard. Tach. 3-Dadl (yr un testyn a Hyd. 27) y FordjGron v. Seion, Gwrecsam Ll., Miss O. Hughes P., Miss Mamie Hughes, Seion. 10-Anerchiad, y Parch. W. W. Lloyd. 17-Dadl, Pod grym arfau yn aneffeithiol er morhmi cyflaivnder terfynol Cad., Mr. Richard Jarvis Nac., Sergt. Major Morris. 24 Trafodaeth, Yr Awdur nexCr Llyfr a roddes ar- graff arnaf Mrs. Wynn Davies, Miss Cissie Pritchard, Mri. John Davies a Wm. Hughes (P). Rhag. 1—Anerchiad, Dr. Glyn Rob- erts. 8-Dadl, Fod yr adeg wedi dod i wneud ad-drefniant ynglyn 0,'1' Weinidogaeth Sabothol: Cad., Mr. John Williams Nac., Mr. Wm. Hughes (0.). 15-Noson gyda'r Delyn y Parch. T. Miles Jones a Thelynores Maldwyn. Ion. 19-Anerchiad, Mr. Joseph Garner 26-Dadl, Fod cynlltt-it Uno'r Enwadau i'w J'abWysi,ad,?- Cad., Mr. Thomas Savage Nac., Mr. John Griffiths. Chwef. 2-Dadl, Fody rKyfeddodau pennaf YN y ddaear ac nid AE y ddaear Yn, Mr. Samuel Parry .4r, Mr. Thos. Hughes. 9-Anerchiad, y Parch. C. Lloyd Williams, B.A. 16-Noson gyda'rEniynwyr Cymreig yr arweinyddion i drefnu. 23-Dadl, Fod yr addysg g gyfrennir yn Ysgolion Cymru yn ddiffygiol fel paratoad ar Iwfer bywyd ? Gad., Mr. Eddie Wright Nac., Mr. Llew Phillips. C Y MREIG YDDI ON MERTHYR TYD- FIL.-Ilyd. 18-Atgoflon Eisteddfodol, Bryn- fab. Tach. 10-Adar Cynnar yn Canu, y Parch. Seymour Rees, Cefn Coed 29-Y Gadair Wichlyd, J. H. Jones, Ysw., (Gol Y BRYTHON). Rhag. 13-i). Emlyn Evans, Tom Price, Ysw., Merthyr. Ion. 17-Pm. ddodiadau ac Ofergoelion Cymru Fit, Llew Tegid. Chwef. 2—Thomas Stephens (Y Lienor) Tom Griffiths, Ysw. (Brydao) Merthyr 14- (Jerddoriaeth Gymreig y Gorffennol, Dr. D. Vaughan Thomas, M.A.,Mue.Doc. Mawrth 1 —OwylDdewi. Drama: AelwydAngharad. !t).Yr Men Olygydd, D L. JonØíi. Ysw, (Y Tysi).

Rhyngoch chwi a finhau. Cwlwm Caerdydd- I- I Da clywed am y cytanu a .tu ar y rllwyg Ymneilltuol, ac fod Undebau'r Eglwysi Rhyddion—yr Hen a'r Newydd—wedi ymdoddi'n un yng Nghaerdydd bythefnos yn ol. Dyma'r swyddogion llywydd, Mr. W. Beddoe Rees; is-lywyddion, y Parchn. T. Hughes, Felinheli, a H. M. Hughes, B.A., Caerdydd trysoryddion, Mr. P. Wilson Jones, y Drenewvdd, a Mr. W. B. Rees; ysgrif enyddion, y Parchn. F. B. Meyer, Llunclain, a J, Roberts, M.A., Caerdydd. Mor gryf yw'r ias i ddweyd rhywbeth yn deilwng am yr Undeb a'i waith, ond nid oes lie—dim ond i obeithio na feglir mo'r Undeb olaf hwn a'r un rhwyd ag y maglwyd y Hall o'i flaen, sef a Llinynnau Llundain. Caffed Ab Iolo a'i gyd-swvdclogion lonydd i lywio'r Uncleb wrth eu hanian a'u gwybodaeth fewnol hwy am Gymru, yn lie goddef i'r Undeb Newydd fod yn ddim amgen na rhyw gwch bach wedi ei raffu wrth stern Hong fainriltoegr. fel y bu y tro o'r blaen.^Boed yr Undeb Newydd yn gam ymlaen, hefyd, at Un Eglwys i Gymixi, canys y mae'n Hen Wlad annwyl yn fferra rhy fach i'w hollti'n bump o small holdings enwadol, Y Bobl Adnabyddus I Y mae ambell lyfr-wert,hydd CymracS yn medru by w er gwaethaf y rhyfel a llyfrfau cyf\indeb->l ac nn o r rhein] ydyw Miss Mailt Williams, Pen y groes, sy'n cymell a dosbarthu llenyddiaetlx iach- peth o'r melys a pheth o'r cryf-drwy Ddyff- ryn Nantlle a Bro'r Clogwyni, Eisiau rhagor o'i chyffelyb sydd, ac nid. syndicateo pob peth mewn cwpwrdd cyfundebol. Y mae hi'n ddigon adnabyddus i gael ei llythyrau o'r post wedi eu elawmodi fel y canlyn Mae'r Hydref-ddail yng nghoed yr allt. Ond nid yw hynny'n poeni Mailt Ac iii chaiff lienor byth run loes Yrn Maelja Meddwl Pen y Qroes. Dyma address byrrach fyth Pan fyddai am" bell waleh cyfrwys eisiau paratoi'r ffordd at gael flafr yng ngolwg y diweddar Syr Pryce Jones v Drenewydd, gofalai ddodi'r bluen hon i'w b /blogrwycld wrth gyfeirio llythyr ato —" Mr. Jones, Itrales." Dim ond hynyna ac er fod tua hanner miliwn ohonom yn Jonesiaid yng Nghymru, i bias Gwlanennydd mawr y Drenewydd yr elai'r llythyr heb bet- ruster yn y bycl pwy oedd piau fo. Ond dyma enghraifft oreu o address byr a glywsom ni, sef gany diweddar Ddr. Saunders wrth bregethu ar y symud mawr sycld ar ddyn yn yr Ail Eneclfgaeth Os mynnwch wybod pa beth ydyw address y gwir gredadun o hyn ymlaen, dyma ydyw.—YNG NGHRIST, gan awgrvmu mai YN Y BYD y byddai arfer abyw cynt, ond fod hwnnw'n dy gwag bellach ac yn mynd a'i ben iddo am byth o ran yr hen den- ant a fu'n ymdreiglo ynddo'n rhy hir cyn clywed yr Hyfrydlais." Yr oedd rhyw bertr&ydd lberaidd ym meddyliau'r Efengyl- ydd pereiddfin hwnnw, a bydd DAVID SAUN- DERS yn dcligon o address iddo yntau arn, byth bellach yn hanes Pregethwvr Cymru. I Sancteiddio Rhag-Gyfeillach. Y mae rhywbeth mor wledig a chartrefo1 yn null yr Hen Was o draethu ei feddwl, ae y mae cymaint o arogl hyfryd ffarm a, ffustion ar ei frawddegau, nes fod miloedd ar filoedd yn tyrru at ei Lofft Stabal bob bore dydd Ian yr ymddang so'i fithoedd Dyma'r Ugeinfed i law erbyn yr wythnos nesaf, ac ynddi draethn doethineb gwir angenrlieidiol am rag-gyfeill- ach canvi-iq,etbol gweision a moiyruon ffermydd, ac ergyd a rhybudd i bawb arall yn eu sgil hwy. Y mae doniolwch yr Hen Was yn dygyfor yma ac acw drwy'r Ilythyr ond y mae'n ei drin a'i gloi a'r difrifwch a weddai i bwnc mor bwysig. Ond fe fethodd yn glir a'i gloi heb ddweyd hanes rhyw dro trwstan a ddigwyddodd rhyngddo fo a'i I'arir Forwyn. Wedi tipin o brofiad, ae o deii-ii,lc, pulse y wlad ar hyd y blynydcloedd, yr ydym yn eithaf sicr bellach* mai bara cartref fel a geir gan yr Hen lvag a'i debyg yw'r iachaf a hoffaf gan Gymru, ac nid dim o'ch meddyliau cyfiaith a benthyg o bell. Sut bynnag, mi wn y bydd- weh yn gofyn am ail a thrydydd platiad o'r hyn a fydd ar ei fwrdd ddydd Iau nesaf, wrth son mor dda ac mor ddiddan am sancteiddio pob rhag-gyfeillach. Diolch i'r Hutyn hefyd am ei bwt yntau ar hyn bythefnos yn o l. Amcan pawb ohonom ydyw cael yr Hen Wlad mor lan a difryeheulydna feclro Plant Alis, barod eu sen, ddim codi bys atom.^ I Rhennwch 0, banner bob un. I I Gwelais ddyn yn pendwrnpian dan bregeth y bore o' r blaen, ac fe neidi" dd pill Ieuan G1 an Geirionydd i iy nghof yn y fan Pe cai pregeth ddofn ei hargraff Ei thraefchu gyda doniau seraff. Yr un fath i ti a fyddai A phrolog ftwl mewn interliwdiau. Gwr mwyn oedd Ieuan at ei gilydd, a chref. yddol i'r craidd ond a fedrai yntau wanu drwy'r burned ais weithiau, wrth edliw ei gyntun fel hyn i'r cysgwr yn Xhy Dduw :— Pwy a wyr na chawn, 'mhen 'chydig. Weld Ilyfr mawr yn argraffedig., Yn cynnwys dwfn weledigaethau A gefaist ti o clan bregethau. Ond chwarae teg i'r cysgwr; fe addefodd un traethwr poblogaidd, os gwelai ddyn yn cysgu yn un o'i odfeuon ef, mai teg ydoedd rhann- u'r bai ha,nner pob un rhwng y pregethwr a'r cysgwr. Cystudd Gwr y Drych I Dal yn gystuclcliol y mae Gwr y Drych sef y Prifardcl Pedrop, eithr wedi cael digon 0 nerth i sgrifennu'i golofn nodweddiaclol am ei gaethiwed y bydd mor dda gan ein darllenwyr ei gweled yn ei hen Ie ar y tudal laf. Yn yr ysbyty yn yr Alban y deil y mab a glwyf. wycl yn Pfrainc y mae "bach ynyth," Llewelyn, wedi dod i'r: oed milwrol, ac yn un o wersylloedd sir Annwtliig Mr. Harry Williams, y mab sydd 2ar- tref, yn wael ddigon ei iechyd a Mr. Wm. Williams (brawd Pedrog) yn gorwedd yn wael yn ei gartref, 27 St. John's Road, Bootle. Dyna gawod drom i (3disgyn ar wr sy newydd gladdu ei annwyI briod ac wedi bod mor gystuddiol ei hun ar hyd y ddeitfis diweddaf. Trosol a Thrywel. u f Bu'r Parch. Thos. Shankland, Hyirgeliydd j Cymraeg Co]eg Bangor, yn agor Cymdeithas I ?euyddol Tref Ll&ogollen nos 84dwrn a- i? ddarlith ar Thomas Charles y l'nJ'Y. ffA.1. dvnnu rhai camsyniadau oedd wedi mwsogli o gwm- pas gwaith y cymwynasydd mawr nwnnw, eithr gan dalu'r deyrnged uchaf a ellid i'w orchestion anfarwol gyda'r Ysgol Sul a Chym- deithas y Beiblau ac yn y blaen, canys er fod y Llyfrgellydd yn chwiliwr treiddlym ar bob hanes a chofnod, aid iconoclast brwnt a di- deimlad ei drosol m,ohono, yn cael mel ar ei fyr edd wrth falurio delwau gau a dadsylfaenu traddodiadau crinion, eithr a, thrywel a'i ehymrwd poeth yn ei law arall i adeiladu Teml y Gwir am Charles y Bala a Goronwy Owen a phawb gwerth turio o'n cwmpas. Mor annliebyg i ambell feirniad arall sydd a'i ddwy law ar ei drosol beunycld, na'r un llaw'n weddill wedyn i drywela a cementio'r hyn a chwalwyd. Nid oes gan neb hawl i drosolio oni fedro drywela hefyd. Y mae'r Nef yn rhy berffaith. i wneuthur un o'r ddau heb wneuthur y llall, a dyma i chwi adnod i brofi Trugaredd (dyna'r drywel) a gwirionedd (dyna'r drosol) a ymgyfarfufint." Ii .?..  ——

DRWY'R MISOLION. AETH yn bur hwyr cyn cael amser i edrych drwy swp o fisolion Hydref oedd ar y bwrdd a.? oblegid clem papur a phrinder gofod, ni ellir dywedyd dim mwy nag yn fvr ac yn frysiog fel hyn Y mae E.W.O. yn ysgrif ennu mewn Mvvd o Hiraeth" yn Yr Ymolynnydd- cyl.ehgrawnUndodiaidCyiiirti-ac yn dyfynnu y pill a. ganlyn sy 'n dywedyd teimlad pesimist- aidd dyn wrth weld wybren y rhyfel yn ail dywvllu, ar ol bod dipyn goleuach yn ddi- we(idar: Fe ddywed rhai fod heulwen Yn dod ar ol y glaw Ond weithiau, ar ol cawod. Rhyw gawod arall ddaw, yn lie haul a hindda. Cydsynicwh ag ef neu beiclio, misolyn bach byw yw'r Gorton, a gyhoeddir gan eglwys Charing Cross, Llundain, ac a. olygir gan y Parch. P. H. Griffiths. Nid yw'r ysgrifau i gyd yn feithion, rhag iddynt fod yn feichus ac nid vdynt i gyd yn bytiau byrion rhag i'r cwbl fynd yn ddim ond tomen o friwsion digyswllt, na. fedrwch afael ynddynt, na'u gwneucl yn dorth. Bod yn rhy choppy yw gwendid rhai o'n papurau, wrth orofalu am fod yn ddiddorol a hudol i'r llygad, Ebe Gol. Cymru'r mis hwn Y mae y rhyfel, drwy godi pris y papur, yn gwasgu'n drwm ar gylchgronau a phapurau newyddion. Y mae'n gwasgu yn drwm arnaf fi n gyfeiriad arall. Bechgyn ieuainc ywmwyafrif clerbynwyr Cymru, ac vmae cannoedcl lawer ohonynt wedi gadael y wlad i droi i faes y frwydr. Er hynny, gobeithiaf fedru cadw'r cylch- grawn yn l'yw i'w croesawli pan ddeuant adref. Yr wyf wedi gwrthod cymorth ariannol ga,n gyfeillion ond da fuasai "gennyf gael derbynwyr newyddion, yn enwedig o fysg yr oes sy'n codi." Er cyroaint. a, laddodd y rhyfel, o fechgyn annwyl ac o gylchgronau gwerthfawr, na laddec1 Cymru, canys bwydodd y werin yn iach a maethlon ar hyd y blynyddoedd, a Chymru lorn fyddai Cymru heb ei Chylch- grawn Coch. Y mae gan y Proff. D. Miall Edwards, M.A., ysgrif fer ar Ddiwinyddiaeth a Phrifysgol Cymru yn Y Dysgedydd ac yn crynhoi pwnc mawr i le bychan yn hynod o glir a galluog. Yn ei baragraff olaf, crybwylla dri o fwganod a saif ar ffordd y cvnllun cvnygiedig, a dyma'r trydydd :— 3. Ofnir y byddai cael cadeiriau diwin- yddol yn y eclegau cenedlaethol yn gosod <! temtasiwn gref o flaen yr enwadau iym. "giprys a thynnu gwifrau er ceisio cael personau o enwad neilltuol i lenwi'r cad- eiria,ii. Y mae gwir berygl yma eto, a b arn-ti oddiwrth afael gref y nwyd enwad- ol arnom fel cenedl. Ond tybed mewn difrif nad oes argoelion pethau gwell yn ein plith bellach, wedi'r holl ladd ar enwadaeth ? Os nag oes, ffei, ffei ohon- "om fel cenedl ac fel enwadau. Os yw hwganodfelhynisefyllarfforddeynnycld Diwinyddineth yn ein tir, dwfn fclit gwarth a'n cywilydd. Eithr pwy a wyr nad cam effeithiol i gyfeiriad lladd y culni hwn fydd y mudiad presennol ? A phwy bynnag a laddo'r bwgan sectol a gwifrol, V.C. iddo, ar bob cyfrif. Y mae yn y ?911ify?, bethau gwerthfawr eram, ond nid oes ofod i'w trin megis y gweddai i'w pwnc a'u hysgrifenwyr. Milwyr a Mor wyr yw enw rhangan newydd y Proff. David Evans, Caerdydd, yn Y Cerdd- o?- y geiriau Cymraeg gan yr Arcb dderwydd Dyfed, a'r rhai Saesneg gan W. M. Roberts, Gwrecsam. Dyma'r pennill olaf, ac yn eng- hraifft o'r tan a'r ysbryd di-droi'n-ol sydd yn y gweddill :— Rhwyfwn, rhwyfwn, rhwyfwn dros y tonnau, Canwn, canwn yn arfog lu, Chwifiwn, chwifiwn, chwifiwn ein banerau, Brysiwn, daliwn y gelyn du Brwydrwn, brwydrwn, tariiwn ar ei longau, D rylliwn, chwalwn ei allu m-awr Gwyrwn, suddwn, fradwr i'r dyfnderau,, Bloedcliwn, dawnsiwn ar fedd y cawr. Rhifyn campus, a hafal i ddim a geir yn Saesneg, ydyw'r Welsh Outlook am Hydref, a'i ysgrifau a'i adolygiadau yn ddiwylliant uchel o'u darllen yn ystyriol. Y mae llith y Parch. Gwilym Davies, M.A., ar Religious Indifference In Wales, its cause and cure, wedi peri eryn siarad ac ystyried Hweh ei phen. Nid cwyno'n besimistaidd a wna ar ol addef difrif wch v sefyllfa ond dywedyd yn bendant y gellir gweila.pethau, ond i'w gynllun ef gael ei gymhwyso. Beth bynnag am weddill y cyn- llun, y mae ar graig y gwir pan ddeil fod en- wadau Cymru'ngwastrafl'u eu nerth argyrdd- au pregethu gogyfer a'r rhai mewn oed sydd wedi gogwyddo'r ffordd y gogwyddant am byth bellach, y rhan fwyaf ohonynt beth bynnag, ond fod CymI'n'n ei methu hi drwy beidio ag ymroi a'n holl egni i achub egin y genedl, sef y llanciau a'r lodesi o'r un ar bym- theg oed i fyny. Mynnwch weld yr ysgrif, a soniweh amdani yn eich cyfarfod a.thra.won a.'ch seiadau eglwysig, Diolch i Dr. Moehvyn Hughes am Ddameg y Fflam yn Y Drysorfa-dameg dlos ei hiaith, wreiddiol ei chymhwysiad, ac yshrydol ei ffrwytb. Fel hyn y mae'n dechreu I un o feirdd Persia—mewn dau bennill tlws--yr wyf yn ddyledus am hedyn y ddameg hon. 0 glywed eu hynafiaid v n son, byth a hefyd al(A degwch digymar y fflam, cododd awydd cryf mewn haid o wybed am gael golwg arni drostynt eu hunain." Dyna i chwi batrwm sut i gil-agor drws stori, yn lle'i lluchio'n ago red a rhyw un gtep a gollwng perarogl ei lledrith allan yn rhy fuan. Y mae ei gath o'r cwd yn y bennod gyntaf, a,c fe wn i beth fydd rhediad y stori bellach hyd y bennod olaf," ebe Daniel Owen wrthym un tro, am gyntaf-anedig nofelaidd rhyw bren- tit trwstan o ddamhegwr na wyddai sut i gadw'i gyfrinach hyd yr amser iawn. Y mae ergyd y ddameg hon yn atgoffa dyn o ddoeth- ineb yr hen bill Saesneg hwnnw A wise old owl lived in an oak The more he saw, the less he spoke The less he said, the more he heard, Why can't we all be like that bird '? Y mae draenog bach yn un o'r pethau tlysaf. Y mae trwyn draenog rywbeth yn debyg i drwyn llo bach a dyna roddodd fod i'r gred ynfyd ei fod yn sugno tethau gwarth- eg," ebe Gol. Cyrnru'r Plant wrth ateb un o'r gohebwyr. Y "gred ynfyd" Wel, fe wyddom am giperiaid profedig ac anofergoelus a dystiant iddynt weled draenog yn sngno buwch, ac sy'n barod i brofi hynny. Nid ydym ni yn codi ddigon bore i fod yn awdur- dod ar y pwnc.

I AR GIP. Ed,tt.,a,.rd,ia.id Y iiiae'.r Pftrt. li Gwilym A. Edwards, M.A., Croesoswallt, wedi cydsynio a'r alwad i fugeilio EgJwys M.C. Saesneg City Road, Caer. Efe'n frodor o Ddolgellau, yn fab y diweddar Barch. Owen Edwards, Caernarfon, a Melbourne, ac o hi] athrylithgar Llanuwchllyn. ksabothzvrth Byrth Gehenna. "Dyna deitl ysgrif y Parch. J. Dyfnallt Owen yn Y Tyst wrth ddechreu adrodd ei brofiad diweddar fel caplan gyda'r Cvmry yn Ffrainc. A ChodVr Cacrid oddiar Grochan y C'yihraul a fuasai'n eithaf enw ar y rhyfel erchyll a hir ei pharhad. Prif Wr Lleyg y Corff.-—-Y mae Mr, John Owens, Y.H., Caer, wedi cael ei be-nodi'n Siryf y ddinas honno at y flwyddyn nesaf. Swydd anrhydecldus iawn, canys y mae Caer Lleon Gawr yn un o drefi hynaf a balchaf y deyrnas, ac yn bur eiddigus pwy fo'i siryfion. Mr. Owen yn frodoro Bont. newydd, Arfon, a'r gwr lleyg gyda'r galluocaf amwyaf amlwg yng Nghyfundeb y Methodistiaid Calfinaidd. Y mae'r tebycaf a ill erioed i Mr. Joseph Chamberlain o ran pryd a gwedd); yr un mor dal ac urddasol yr olwg yn llefarydd rhwydd a hyfryd ei ddilyn a mwy na hynny, yn ymresjnnwr cyson ac anodd ei faglu. Dyna Le am Lyfr !—Y mae llyfrau'r di- weddar Archiagon D. R. Thomas, sir Dre- faldwyn, i fynd dan forthwyl yr arwerthwr a mawr fydd y cip ar drysorau hynafiaethol mor luosog a, gwerthfawr. Un o'r Disgleirion Dysg.-—Y mae Dr. Mor- gan Watkins—un o'r bechgyn helaetha'i ddysg.yn.Neheudir Cymru—wedi cael ei ben- odi'n gynorthwywr ar ddysgu Cymraeg a Ffrangeg ym Mhrifysgol Caerdydd. Y Blaid nad yw.-Dywed y Proff. Levi, Aberystwyth, fod y Blaid "Gymreig wedi marw, ac eithrio rhyw saith neu wyth o ffyddloniaid dewr. A rhaid addef fod yna rai mud a rnasw anghyffredin yn eu mysg em tahn. Tipyn o bluen i'r Gwyddelod ydyw fod ar Loegr ormod o'u hofn i wneud fel a fynnai hi a'r Werddon. Un o Fawn-ion ?I Fam.—-Bu'r Parch. Evan Jenkins, M.A., farw yn Fflint, ddydd Mercher diweddaf. Efe oedd rheithor y plwyf yno hyd 1880, pan symudodd i Fanafon,hen blwyf GwaHter Mechain, yn Sir Drefaldwyn. Yr oedd Mr. Jenkins yn bump a phedwar ugain oed, ac yn un 0 ddisgyhlion yr ysgolhaig clasurol tan gainp hwnnw—yr Archiagon Williams, Aberteifi. I fwynach bro.Y Parch. D. Rees, eurad yn Ashton-in-Makerfield, ger Wigan, ydyw ficer newydd y Bylchau, Sir Ddinbych. Lie mwy dymunol na swydd Lancaster a'i llweh glo bro lan a balmaidd ei hawelon oddiar ffridd- oeddlliraethog, a llwch Dr. Wm. Owen Pughe heb fod ymhell. Cist Drom Carnegic.-Y mae Pwyllgor Addysg Sir Gaernarfon wedi cystal a derbyn cynhygiad y Carnegie United Kingdom Trust i gynnal llyfrgell yn y Sir am bum mlynedd ac ar ben y pum mlynedd o brawf ar ei gwerth a'i budd, yn yrnrwymo i gyfrannu £ 400 yn y fiwyddyn at ei chadw 'ymlaen. Y mae dis- gwyl am les mawr oddiwrthbeth fel hyn. Cyst y llyfrgell £ 2,600-— £ 1,500 o hynny am lyfrau a'r cwbl o'r draul yn dod o gist ddihysbydd Carnegie. Ac ni welodd heb mo waelod ho no eto, er cymaint o durio sydd iddi gan Lan a Chapel a sefydliadau'r byd. Drwy'r .ffrynt, nid drwy'r cefn.Y mae H. Vulcan Williams, mab teulu Boston House, Caergybi. wedi cael ei godi'n gapten yn y R.W.F. Ymunodd fel preifat yn 1914 fe'i codwyd yn lifftenant cyn bod yn hir a dyma fo wedi dringo'n gapten drwy ei fedr a grym ei ddeall, ac nid drwy ddrws cefn ffafr na phendefig. Un o felltithion y Fyddin yw fod eynifer wedi dringo i deyrnas swydd drwy ffordd arall." Ond nid felly Vulcan. Colli Cynhaearn.—Bu Mr. Thos. Jones {Cynhaearn), y cyfreithiwr a'r bardd o Borth- madog, farw bore dydd Sul diweddaf, ac a'i cleddir ym mynwent Dyneio heddyw(dydd Ian), Dyma i chwi rai enghreifftiau o'i fedr fel englynwr Y Bywydfad. A llaw angel, dwg o'n llongau—filoedd, Er gafaelion angau Hyd y dyfnffyrdd gwyrdd mae'n gwau Yn arbedwr bywydau. Gwledd yn Scion. Yn Seion y caf groesawiad—a nerth Yn ol yr amgylchiad:- Fe gaf laeth er fy maethiad, A bwyd cryf, yn Nhy fy Nhad." Beddargraff fy Rhiem. Yma, mewn hedd, mae 'mam a 'nhad,- dau Fu'n deg iawn eu rhodiad rgu, Ing hiraeth bair fy nghariad Am roi i fedd ddau mor fad. Er cof am Wq-. Edward Williams, mab Beuno, Porthmadog. Gair Duw Tor, fel gwir darian,fynnai ef Yn nawdd iddo'n mhobman Her i anair ei hunan Dynnu o glod ei enw glân. i" —— — -—— — — .Y'r' Ymgnawdoliad. Y not wen a'i hanfonodd,-a'r lesu 15 lit,O'i ras ymgyflwynodd Duw o'i gariad a'i gyrrodd Fr daith fawr, a daeth o'i fodd. Yr oedd yn 78ain oed, ac a ddeelire-ctodd gipio gwobrwyon yn Eisteddfod Genedlaethol Bangor, 1891, sef a'i gerdd dychan i'r Lleidr Lien. Canodd gerdd gofiadwy tuhwnt i Wil Elis,—lieglyn carpiog a foelystotai hy d strydoedd a siopau Porthmadog ddeugain a hanner can mlynedd yn ol. Gan bwy y mae copi a yrrai'n fenthyg ? Fforddolwch ym a. Mor Anghyson :—Diolch i Mr. W. H. Rhodes am gynnyg y penderfyniad, ac i Gyngor Sir Gaernarfon am ei basio, sef pen- derfyniad yn galw ar y Llywodraeth i atal y Fasuach Feddwol yn llwyr nes bo'r rhyfel ar ben, ar y tir ein bod yn gwaeddi dig In am gynhilo ymhob peth, ac ar yr un pryd yn gad- ael i nerth ac adnoddau'r wlad redeg allan drwy'r twll mawr ac ofnadwy hwn sydd yn ein crwc a'n cvmeriad fel cenedl. Ac ebe fe ymhellach :— Fe gosbir meddwdod yn dost ryfeddol ym mysg y milwyr ar y maes a pha reswm, felly, fod mor Ilac a diofal gyda';o pohl gartref ? Trevor owei¡,Bu'r Parch. R. Trevor Owen, M.A.,F.S.A., ficer Bodelwyddan, a chanon ym Mhrifeglwys Llanelwy, farw ddydd Gwener diweddaf, yn bedwar ugain oed. Brodor o Ddinbych, ysgolhaig gwych o Golpg Iesu, Rhydychen, un o hynafiaetlnvyr blaenaf Cvi-ni-ii--golygodd The Archceologimt Cambrensis am flynyddoedd a'r Eglwys, yn ei farwolaeth, yn colli un o'i phla.nt goreii a galluocaf. T. J. Wheldon.—Drannoeth—sef dydd Sadwm diweddaf—bu farw'r Parch. T. J, Wheldon, B.A., yn y Rhyl, gwedi naw mlyn- edd o lesgedd poenus. Yr oedd yn un o weinidogion galluocaf a mwyaf adnabyddus y Methodistiaid Calfinaidd; yn wr o ewyllys gref ac o onestrwydd digamsyniol wrth draethu ei fam. Ei fugeiliaeth gyntaf oedd yn y Drenewycld yna treuliodd ddeunaw mlynedd yn Ffestiniog ac oddiyno yr aeth i'r Tabernacl, Bangor--teml wych a gostiodd ddeng mil o bunnau. Bu'n llywydd Cym- deithasfa'r Gogledd yn Ddarlithydd Davies ac a'i cleddir yn ochr ei briod yn Llanberis heddyw (ddydd Mercher). Y mae ei fa b M a. i or WI-)eldo- ei fab—Major .n--yii Ffrainc gyda'r R.W.F. Hivi Irvon !—Y mae Mr. H. Irvon Jones, mab Mr. J. H. Jones, Llandudno, wedi ennill Ysgoloriaeth fiynyddol £35 John Hughes, yng Ngholeg Bangor, ac Ysgoloriaeth Rd. Owen — £ 30 yn fiynyddol a chan mai efe oedd y goreu drwy'r sii, yi-i arholiad Bwrdd Canol. Cymru, enillodd ysgoloriaeth arall £ 20 yn y fiwyddyn am hynny hefyd, ac ynt.au ond dwy ar bymtheg oed. Hwi Irvon

0 LANNAU TAF. J i ) MESUR byr a chyffredin sydd gennyf y tro hwn. Mae digonedd wrth law, ond amser a ballodd i'w baratoi. Cefais lyt.hyr hir a diddorol oddiwrth yr hen frawd athrylithgar, Joan Bydir, yn cofnodi ei brofiadau ysbrydeg- ol. Coir ef yn ei dro. Yr wyf am gael un ymgom dda bersonol ganddo yng nghyntaf. Gwell tafod na phapur fynychaf, onite ?—— i Neithiwr bum yn gwrando Brynsiencyn yn darlithio ar John Elias. Gwledd o'r fath oreu dyn mawr yn traethu ar destyn mawr. Wrth gwrs, y darlithiwr oedd fwyaf. Efe yw un o'r ychydig yng Nghymru sydd yn feistr ar y grand style, ys dywed Matthew Arnold. Mae ganddo gorff hardd, cryf, urddasol; ni wn i am yr un Cym.ro poblogaidd yn debyg iddo. Mae ganddo wyneb hardd, cryf, meistrolgar. Beth petai'r diafol wedi ei enlistio>ym more ei oes ? Dyna gaffaeliad Mae ganddo lais fel organ, ac iaith Cymraeg fel y mor. Mor ychydig fedr y famiaith fel efe Teimlir fod y Gymraeg wedi ei rhag. arfaethu i fod yn gyfrwng cennad yr Anfeidrol pan glywir hi yn byrlymu o enau aur Bryn- siencyn. ii Sain ac atsain y rhyfel glywir o hyd ar Lannau Taf, yn gymysg a swn ystormydd. hydref yn crochruo rhwng gwem a derw'r llechweddau yma. Sonnir am droi ysgoldy mawr ac ardderchog Castell Cyfarthfa yn ysbyty i'r clwyfedig. Nid oes dim wedi ei benderfynu'n iawn eto ond deellaf fod y gallu terfynol yn nwylo'r Swyddfa Ryfel., Fel y mynegais eisoes, mae'r Sosialiaid yn gryf iawn ym Merthyr a'r cylch, sedd y diweddar Keir Hardie—galluog, gonest a phenboeth. Yn wir, credaf fod Cymdeithasiaeth yn cyfiym afael ar werin Cymru ac o hynny y deillia dau berygl. Yng nghyntaf, y mae Sosialaeth yn wrth-wladgarol felly, ffarwel i Gymraeg ac ysbryd Cymreig. Er mai cariad brawdol yw syniad canolog Sosialaeth, eto mewn ymarferiad, tuedd faterol sydd i'r mudiad. Mater o £ 8. d. yw'r mwyaf pwysig ynglyn ag ef. Yn olaf, ac yn ganlyniad naturiol i'r -ail, y mae Sosialaeth yn wrth-grefyddol— ;n practice. Mae byw yn y gyxndogaeth am ra.i blynyddoedd yn fy ngyrru i gredu mai gwin rhy gryf i werin Cymru yw Sosialaeth—hyd yn hyn. Mae mwy o feddwi amo ymysg ieuenctid y pyllau yma. nag sydd ar ddim arall yn ein hoes. S.

LADIES BLANCHARD PILLS Art urini1ed fat .U irtogaiMt?M. &a.? ?boy a III &card feM? tsd a'w M! to *N<Tt*t* 'B au "= th*7 <EpeM<d< ?BEyfoy* PU OMtttt. B!tte?App&. Af S??MM? S In. the bMi of *11 Pill for Waaea." sold in boxn, lfli by B0024, Branshes. fitlts'i Brcotbei. aDd *U ØbemiatM, ot postITte, stma prl. fr", LfSLSE MAifTVN, I t*, Chemut*.J4 Da*«tea Laaa. Laa<»« Palatine Trade Protection Office (L'pool). 35 Exchange Chambers. 2 Bixteth Street, LIVERPOOL, and at LONDON. Subscription £ 1 is, per annum. Includes an LINIlMlTED 11 number of collections of accounts. Tel. 8365 Central (3 lines). 'Telegrams,' Qvionin).' \ppiy for further particulars— PARKIN S. BOOTH, General Manager.