Y Brython

Ffetan y Gol. I Cofied pawb fo'n at-fen ir Ffetan I mai dyma'r gair sydd at ei genau:— I NITHIO'K GAU A NYTIJU'II GWlIh I Cybi a'i anwybodaeth rhyfygus At Olygydd Y BRYTHON SYR,—Yr hyn a ysgnfennais a vsgrif- ennais-a safaf ato. Nid siarad o dan fy nwylo yr ydwyf. Fel hyn yr ymddengys y njater i mi. Od yw ebwch y diwybod yn haeddu'r un syIw a barn y gwr hyddysg, pa ragoriaeth sydd i'r doeth, a ph ah am y treuliwn ein hamser ar yr hyn nid yw anwybodaeth ? Ni wyr Cybi ddim oil am y dyrysbwnc y cais ei drafod. Nid ywhynny yn ddirn bai ynddo. Ei fai ydyw ffugio dysgeidiaeth ac yntau heb ddysgu-vmyrretli a materion rhai ereill cyn deall ohono'r gwyddorion symlaf. Hen gyngor gwych yw hwnnw—" Na chymer arnat fod yn rhy ddoeth paham y'th ddifethit dy hun ?" Daw budd o wrando ar <&r cyfarwydd fel Ap Gwyddon ond pa werth, atolwg, sydd yn nlirsethiadau un a gydnebydd—ac a brawf-ei fod yn eistedd mewn tywyllwch ? Yn ddiffuant, EIFION W YN Derbyruasom yr Ol-Nodiad a ganlyn oddi- wrth E.W. ar ol darllen ohono ateb Cybi O.N,-Nid wyf fi yn awdurdodyin "maes dyrys Hynafiaeth." nac yn honni fy mod. Parod wyf i addef fod mil a mwy o bynciau nad wn i ddim. byd yn en cylch, a byddaf beunydd yn diolch i'm Duw am y synnwyr i wybod hynny. Ond un peth a wn i-gwn ragor rhwng doethineb ac ynfydrwydd, rhwng goleuni a'r hyn nid yw oleuni. Nid oedd dim a fynno helynt cywilyddus Cadair Criccieth â'm gwrthdystiad. Ymyrrais "o gariad at Y BRYTHON, ac eiddigedd dros ei enw da." Dywedaf eto, Syr, mai dirmyg ar ddealltwr- iaeth eich darllenwyr oedd paragraff penffol Cybi o dan y penawd Fflint eto," Onid oedd eglurhad Ap Gwyddon yn derfyn ar y mater ? Dywed Cybi fod helynt Criccieth wedi ei hen gladdu o'i ran ef. A fyn efe i m,i brofi ei fod yn fyw", mewn papur arall, inor ddiweddar a phum wythnos yn ol ? E.W. Hen Demyl Cydymdeimlad. I At Olygydd Y BRYXHON I Syp.Wele Gywydd a godais o album merch ieuanc rhyw ddeuddeng inlynedd neu well yn ol. Y mae enw Talfardd tano yn y copi gwreiddiol yn ei lawysgrif ef ei hun. Nis gwn ai ei waith ef ydyw ynteu rhywun arall, ac nis gwn ychwaith a welodd oleuni dydd ai peidio. Ni welais i mohono'n argraff- edig. Yr wyf yn ei anfon i'ch Ffetan; caffed yniddarigos neu baidio, fel y gwelwch yn dda.-Yn gywir iawn, IEUAN AP 10 AN CYW, YDD CWYN Bardd ingoedd broydd angau, A bardd o hyd i bruddhau, Bardd digysur cur i'm cau Ydwyf, a llawn gofidiau. Oer adeg wylo'r ydwyf 0 boen p'le bynnag y bwyf, Ni fedrais er a fydrwn 'Nabod hedd yn y byd hwn, Cysur, ni chaf er ceisio Funud awr o'i fwynhad o, Ow welw rudd wylo'r wyf Amddifad o dad ydwyf. Ha i'r unig. rhyw drywaniad, Mawr, yn wir oedd marw nhad Dofn archoll oedd ei golli, A saeth yn fy mynwes i. Ow! hiraeth mawr, aethum i Ar unwaith heb rieni; Af yn awr i dy fy nhad- Hen demyl cydymdeimlad Ow! unig ddistaw annedd,— Eilun byw o lan y bedd Araeth ddwys o hiraeth ddaw, 0 weled ol ei ddwylaw Y dillad wedi llwydaw, A chnwd o rwd ar ei fraw Wel, wel. dyma ymweliad A thy heb na mam na thad, Yn y llwm hen fwthyn llwyd Oer wylaf ar ei aelwyd. Eisteddfod a Chymanfa Ganu etc I At Olygydd Y BRYTKON I BYR,-D a iawn gennyf am y sylw a wnaefch- och o lythyr y Parch. W. Samlet Williams parthed y mater uchod. Beth ar wyneb y ddaear hon sydd wedi dyfod dros ei feddwl, i b3ri iddo ddyrnu mor anhrugarog yn erbyn y syniad o gysylltu'r Gymanfa Ganu a'r Eis- teddfod ? Yn sicr ddigon, fel yr awgrym- wch, ni ddeil y rhesymau a rydd yn ei lythyr ddwr o gwbl. Gwan iawn yw ei lith o'r dechreu i'r diwedd ac os nad oes ganddo resymau amgenaoh na'r rhain dros gadw'r Gymanfa a'r Eisteddfod ar wahan, gwell fuas- ai iddo fod heb ysgrifennu o gwbl. Dywed Nad yw'r Eisteddfod yn fudiad crefyddol." A fedr ef brofi fod yr Eisteddfod fel mudiad yn wrth -grefyddol ? Onid ffurf ar grefydd fore'r Cymry yw'r Eisteddfod ? Tybiwn i bob amser fod yr Eisteddfod wedi tarddu o Dderwyddiaeth. Pwy oedd y Derwyddon ? Onid arweinwyr y genedl mewn crefydd ac ymhob celfyddyd ? Felly ofer dweyd nad yw'r Eisteddfod yn fudiad crefyddol, gan fod ei gwreiddiau yng nghrefydd y genedl; ac hyd y gwelaf, y mae'r Eisteddfod wedi cael ei datblygu *yn fwy ar hyd llinellau crefyddol a chenedlaethol na dim arall. Peth arall, arweinwyr crefyddol Cymru, o bob enwad, yw arweinwyr yr Eisteddfod. Y mae'r Eisteddfod yn nwylo crefydd, o dan nawdd crefydd, a chrefydd sydd yn cael y He uchaf yn ei gweithrediadau. Ewch dros ad- ran lenyddol y testynau, a gwelwch y lie a ga crefydd yno. Ewch dros yr adran gerddorol, drachefn, a gwelwch fod rhyw ffurf ar gref- ydd yn cael lie anrhydeddus yno hefyd. Gwir mai nid achub eneidiau yn ystyr bendant y g yw amcan yr Eisteddfod ond atolwg, ai dyna unig amcan crefydd ? Onid oes a wnelo crefydd a phob gallu a thalent a fedd dyn yng nghyfeiriad pob celfyddyd a gwyddor ? Dywed Mr. Williams mai o fewn cylch yr Eglwys, fel y cyfryw, y mae'r Gymanfa Ganu, air Eglwys yn unig." A yw'r Eisteddfod y tuallan i gylch yr Eglwys, nid enwadaeth, ond yr Eglwys ? Os ydyw, y mae hynny'n beth newydd i mi. Dywed rhai mai sefydliad cenedlaethol yw'r Eisteddfod. Onid ffurf neu agwedd ar grefydd ydyw cenedlaetholdeb ? Fodd bynnag, y mae arweinwyr eprefyddol Cymru wedi bod yn pregethu hyn ar hyd y blynyddoedd. Yn sicr, nid yw cysylltu'r Gymanfa a'r Eisteddfod yn ddim amgen na symud ymlaen i grefyddoli a -,aTict-eiddior Eisteddfod. Y mae'n symudiad hefyd i feithrin mwy o undeb rhwng cyrff crefyddol Cjanru, yn rhwymau crefydd a chenedlaetholdeb. Ac onid dros y ddwy wedd yna i fywyd y dylem sefyll 1 Os felly, paham eu cadw ar wahan ? Da gennym weled fod y Gymanfa Ganu wedi mynd yn rhy ddwyfol a chysegredig i arcs yng nghragen enwadaeth, a'i bod ar fin dyfod yn rhywbeth cenedlaethol a thrwy hynny ddod yn argyhoeddiad yrn my wyd y genedl o fyd yr ysbrydol a'r tragwyddol. Pwy a wyr faint o eneidiau a faethwyd yn y Gymanfa yn Aber- ystwyth ? A hyderwn yn fawr y gwelir yr un peth eto y flwyddyn nesaf, yn Birkenliead. Yr ydym yn sicr fod y Parch. W. Samlet Williams yn hollol onest a chydwybodol yn ei wrthdystiad yn erbyn uno'r dd-r, ac nid yw ein parch iddo fymryn yn llai ond y mae dwy ochr ar y mater hwn, fel pob mater arall.—Yr eiddoch yn gywir, Treuddyn T. MILES JONES Llanarmon a i Cheiriog At Olygydd Y BRYTHON SYR, Ar ymweliad diweddar ag ardal Ceiriog, cefais ar ddeall fod yna, gryn awydd ym mhobl Llanarmon i gael rhyw arwydd o'r meddwl mawr sydd ganddynt amdano wedi ei godi yn y pentref lle'i ganed, a'r lie, ar bob eyfrif, y dylai fod rhywbeth i ddangos ei gysylltiad a bro'i febyd. Y mae pobl Llanarmon yn cofio fod yna Neuadd Goffa iddo ef a Chynddelw a Huw Moras yng Nglyn Ceiriog islaw, ac yn cydnabod fod honno'n neuadd hardd a champus ei bwriad a'i chwblhad; ond yn dal yr un pryd mai chwith a gwrtliun o beth ydyw meddwl fod ei bentref ef ei hun heb ddim i ddangos mai yno y gwelodd ein Prifardd Telyn oleu dydd. Da gennyf ydoedd clywed fod y gwr a biau Pen y Bryn—hen gartref Ceiriog-yn mynnu i'r ffermdy gwled g gael ei gadw'n union fel y byddai, ac yn gwrthod caniatad i newid dim arno, tuallan na thufewn. Y mae yna dabled-goffa am Ceirlcg yn eglwys y plwyf, y gellir ei gweled pan fo moddion ynddi, Bum yn siarad a Mr. Llewelyn Vaughan Roberts, postfeistr Llanarmon, a dywedai wrthyf fod ganddo ddegpnnt mewn Haw at yr amcan y soniaf amdano, a gasgl- wyd rai blynyddoedd yn ol pan oedd mud- iad felly ar droed-mudiad a aeth i'r gwellt oblegid troi at Neuadd Goffa Beirdd y Berwyn yng Nglyn Ceiriog. Rhoes Mr. Roberts y degpunt yn echwyn rhyfel frvar loan) y Llywodraeth, gael iddo dyfu tipyn yn hytrach na sefyll yn ei unfau fel cynt. Ei deimlad ydyw fod yn bryd i'r mudiad gael ei ail gychwyn, ar linellau cenedl- aethol. Credaf i Ap Gwyddon, -Caersws, Arwyddfardd yr Orsedd-alw heibio yno, a'i fod ef yn bur bleidiol i'r betb. Haf acti y mae ynagolofn i Tom Ellis yn y Bala; i Daniel Owen yn yr Wyddgrug i anfarwolion Bro Hiraethog yn Llansannan i Daniel Rowlands yn Liangeitho i Syr Hugh Owen yng Nghaernarfon a pham, yn anad neb, nad i Ceiriog yn Llanarmon ? Gweddus iawn, hefyd, fyddai ei chael o ddwylo celfydd ddiail Syr W. Goscombe John, modd y byddo'r golofn a'i gwrthrych mor anfarwol a'i gilydd. Diau gennyf y byddt.i Syr Vincent Evans yn bur barod i gael cefn- ogaeth y Cymrodorion ac awdprdodau'r Eisteddfod ymhlaid y mudiad; dyna'r Cymdeithasau Cenedlaethol hefyd draw ac yma, Dde a Gogledd; Cymdeithasau Cymru Fydd trefi Lloegr a mil edmyg wyr y Prifardd drwy'r wlad a'r byd, gan gynnwys Cadfan, a wnaeth gymaint o blaid hyn ar y cyntaf, ac sy'n ddigon selog i ail gydio ynddi eto. Byddai'n dda gennyf gael cynhorthwy'r BRYTHON a'i ddarllenwyr i ddwyn hyn i olwg y genedl, ac a ddiolchwn i chwi am, ei hy rwyddo ymhob modd dichonadwy. Dichon y dywed eraill eu barn.—Yr eiddoch yn gywir, R. VAUGHAN JONES 52 Hertford Road, Bootle. I

tin tedl ym Maneeinion. Cenhadon y Sul Neaat. Y METHODISTIAID CALFIFTAIDD I Moss SIDE—10.30 a 6.30, R P Jones, Warringtoa PENDLETON—10.30 a 6, Caleb Williams, Llanwnda HEYWOOD ST.-10.30, 6,D Francis Roberts,Ffestmi g VICTORIA PARK—10.30, D F Roberts, 6, FARNWORTH—10.30 a 6, R Ernest Jones, Oldham LEIGH—10.30 a 6, WARRINGTON—10.30 a; 6, D Jones Hughes, Bootie BARLESTOWN—10.45 a 5.30, ASHTON-TTNDER-LYNE—10.45 a 6.30, EGLWYS.UNDEBOL ECCLES-ll a 6.30, YR ANNIBYNWYR CHORLTON ROAD-10.30 a 6.15 H M Hughes, Caerdydd BOOTH STREET-10.30, J Morris, 6.15, M. Llewelyn QUEEN'S ROAD-10.30. M Llewelyn, 6.15, J Morris LD. DUNCAN STREET—10.30 a 6.15, HoLLiiiwooD—10.30 a 6.15, John Williams, Ashton Y WESLEAID. DEWI SANT-10.30, J. Felix, 6, J S Williams HOREB-10 30, W 6 Jones, 6, J D Owen SEION—10.30, D R Rogers, 6, W. G. Jones BETTLAH—2.30, J Felix. 6.30, G Tibbott CALPARIA—10.30 G Tibbott, 6, D. R. Rogers WEAST-le.30, J 8 Williams, 6.30, John Felix Y IRBEDYDDWYR- UP. MEDLOCK ST.—10.30, J. H. Hughes, 6, LONOSIBHT—10.30 6.30, J H Hughes ROBIN'S LANE, SWTON—10.30 a 5.30, HEN AC IRAIDD.-Wedi dira ond p- rin orffen canmol rhaglen Cymdeithas Lenyddol HeywoodStreet, derbyniais raglen Pendleton, a chynhwysa amrywiaeth rhagorol. Nos Sadwrn, yr oedd cyfarfod adloniadol i agor y gyfres, sydd i barhau hyd derfyn mis Mawrth. Llywydd, y Parch. R. Williams cad. y pwyUgor, Mr. O. Williams; trys., Mr. J. Williams; ysg., Mr. H. R. Jones. Newidir cadeirydd y cyfarfodydd bob mis,—hyn yn esiampl dda i'w hefelychu. Ceir tair dadl. Wele destun un, Ai mantais i grefydd fyddai uno'r enwadau ? Pwy a wyr na cheir hyn rywbryd, oblegid dechreuodd rhai symudiad- au mawr mewn cymdeithasau llenyddol ? Dau destyn papurau da yw William Salisbury a D. ap Qwilym. Wele rai gwahanol ond amserol iawn Crefydd a Rhy fel, Lie Cenedl- 06?oM6& mewn Gwareiddiad, Adnod ac Emyn, D??e?M'?dc? yr ??(?.s yn ?' Argyfwng pres-I e?Mo?, Dyletswydd Merch yn ?r Argyfwng ?/'6M??Mo?, Cc?eMo? Cc?e??e?o? yr Y?t/soe?? Prydeinig. Mae'r G?ndeithas yn 70 mlwydd oed. PWY A ClYMER Y FANTELL ?-Y Saboth cyn y diweddaf, gorffennodd. y Parch. Wm. Evans, B.A., ei ofalaeth fel caplan yr Eglwys Gymraeg yn Lime Grove. Ar fyr rybudd, gwasanaethwyd yn yr eglwys y Saboth diweddaf gan Mr. "Williams (Qwilym Mathafarn), gynt o St. Deiniol, Lerpwl. Edrychir ymlaen yn awr yn awyddus iawn am ddilynydd i'r Parch. W. Evans. Bymagyfle campus i ddyn ieuanc llawn brwdfrydedd ccn hadol. Mae'r plwyf yn fawr, a'r eglwys yn hardd, diddyled, a chyfleus ianvn y rhagolwg yn ddisglair am gynulleidfa gref ond cael gwr cvmwys. A OES AWYDD AM UNO f—Dor- byniodd ysgrifennydd allywydd y Gymdeith- as Genedlaethol gais oddiwrth Mr. D. Arthen Evans, y Barri, i geisio cael ein Cymdeithas ni yma i gylch Undeb y Cymdeithasau Cym- raeg. Ceisiagasglu pob Cymdeithas y tuallan i Gymru i'r cylch fel y byddo Mr. E. T. John, A.S., llywydd yr Undeb, yn llywydd ar ymerodraeth eang." Dywedir mai'r unig amcan yw uno'r holl bwerau o blaid yr iaith. Dyma dair nod yr Undeb fel y maent- ar daflen y Cyfansoddiad a'r Rheolau :— 1, Cadw'n fyw y Cymdeithasau sydd eisoes yn y wrlad 2, Sefydlu rhai newydd ledled Uymru; 3, Uno Uymrn o blaid yr iaith Gymraeg a chenedlaetholdeb. Byddai'n fan- tais fawr i'r Undeb gael Cymdeithas Maneein- ion i mewn ond atolwg, beth fydd y fanfais leolyma ? Nid yw'r tanysgrifiadgofynnol ond bychan iawn, ond gresyn. fod synnwyr y 1 log ell yn cael y flaenoriaeth ar synnwyr y pen pan osodir rheol fel hyn Tanysgrifwyr blynvddol o gini ac uchod vn is-lywyddion." YN GANT OED AC YN TYF(I. Bydd cyfarfod pregethu hydref yr Annibyn wyr, Chorlton Road, Sul, Hydref 29. Man- teisir ar hyn i gynnal cyfarfod nos Sadwrn i ddathlu canmlwydd yr enwad ym Manceinion. Cadeirydd, y Parch. M. Llewelyn, a cheir anerchiadau gan y Parchn. O. L. Roberts, Lerpwl, a H. M. Hughes, B.A., Caerdydd, a fydd yn pregethu'r Sul. Na esgeuluswn y cyfle hwn. rDochruiK>ddJyr achos yn fychan iawn, ond dwylo cewri oedd ar yr aradr a domHlc1 y gwys gyntaf. WYTHAWD Y WESLMAID.—Wele'r rhai sydd i bregethu yn holl addoldai'r Gylchdaith Wesleaidd, Saboth Cylchwyl y Genhadaeth Dramor, Tachwcdd5.J. Felix, J. E. Williams, Isaac Newton, Ezra Kendall, H. H. Chambers, J. D. Owen, Griffith Evans, J. Spencer Williams. Cynhelir cyfarfod cy- hoeddus yn Hardman Street nos Sadwrn..

Gorea Cymro, yr on Oddieartre I CA PEL M.C. MIDDLESBBOUGH.—Cynhal- iwyd ein Cyfarfodydd Diolch am y Cynhaeaf, Hydref 15, a gwasanaethwyd gan y Parch. R. Pryce Jones, B.A., Yn y prynhawn, o dan lywydcliaeth y Cynghorwr J. Graham, caed oedfa gerddorol o radd uchel. Llongyfarchai y cadeirydd yr eglwys ar ei gweithgarweh, ac ar y cynhulliad anferth a ddaeth yngliyd. Mae gennym achos mawr i ddiolch fel tref ein bod hyd yn hyn wedi dianc yn gwbl ddianaf rh ag p eryglo n yr awy r. C an wyd yn effeithiol iawn gan Mrs. D. J. Jones (soprano), Miss Edith Walker (contralto), Mr. D. J. Jones (tenor), Mr. E. J. Enoch (bass), a Mr. Horace Walker wrth yr organ.

I XMStSTP ON HAVING I BOR WICKS ■ BAKING POWDER. I fc BEST, PUREST AND STRONGEST. M Av,Did All oheap bulky packets uid 10014 Bù:in¡ Powder. Eisteddfod Genedlaethol 1911 I i'w chynnal yn BIRKENHEAD. Rhl estr y Testynau YN AWR YN BAROD. flw tail gan y Llyfrwerthwyr nen oddiwrth ) y Cyhoeddwyr, Pris 6ch. Drwy'r Post Tic. Cyhoeddedig gan hUG" EVANS A'1 FEIBION, Swyddfa'r Brython." f Tetopho&e—Anfleld. 809 LI55 KENSINGTON.! LIVERPOOL. R. W. EVANS, FDNEBAL DIRECTOR. All Orders personally attended to throughout. r P. Lloyd Jones FUNERAL DIRECTOR, 364 Stanley Rood, L'pool. TZLZPUONE-261 BOOTLB. TELEPHONE—575 "ANFIELD. J. T. JONES, Funeral Undertaker, EVERTQ N '????stM.4, ?EVERTQN, and SS &recM Rom LIVERPOOL. Funerals personally arranged to all parts. -=< BARGAINS.-Underwoods, Remingtons, i ) Yosts, tSmith-Premier, Bsriocks, NMi. pires, Olivers,Slicks, RoyalSStandards, from A8 now conclition, See the REX R.13 worth for 12 guineas. -LO:NGMOI(K, db North John Street, Liverpool, Sole Agency Coront Portable Typewriter. COOK&TOWNSHEND Special Value this week. Boys' Oilskin Coats, 8/6 to 12/6 Boys' Sylkoyly Coats, 14/6 to 21/6 Splendid Selection of Boys' Sports Suits, Rugby Suits. 12/6 to 15/6 15/6 to 21/6 Boys' Covert Coats, 12/6 to 21/- Gentlemen's Business Suits to measure, 50/ 55/- and 63/- Byrom St. & Dale St, LIVERPOOL. — .——— 5 For Baths, Lavatones,Closets, Brass FiHbp i L.a4Pipat, etc., apply to- JAMES CHEW CO., Plumbers' Merchants & Brassfoondera, Tel. No. 58 6 60iPARADISE STREET, BanK 3402. LIVERPÖOLa Manufacturers of Copper Cylinders, Boilers, Md | Gas^Washing Boiler#. DIM TALU YMLABff LLAW ARIAN YN FENTHYG. (Tn ddistaw bach), mewn aymian bach aeo taw (heb fod llai naCIO)I AB ADDA WEB Y BBNTHYCIWR II HOV 81FYDLWTD BRS 46 MLYNBDD. Be yn awr yn rhol £ 83,000 YN FHNTHYO BOB BLWYDDY* Am daflen a thelsrau ymofynnar a George Payne a'i Felb., S Crescent Road, Rhlll. a 16 School Lane, Liverpool. PAINLESS DENTISTRY. I J. (Son of the late J. lamplough, for many years to the Dental Profession at Mold and Holywev). Dental Surgery, 235 EDGE LANE, LIVERPOOL. BOUfe-IOam. to 8-80 p.m. Consaltation fMi. Tel. 245 AnflaidL. CYFEIRIAD NEWYDD (Change of Address). D. R. JONES (Alaw Madog), 25 RadstocK Road, .Liverpool. Dealer in PIANOS, ORGANS, and HARMONIUMS, MUSIC PUBLISHER. &a, Catalogues Free on application. Terms Cash, or on easy payments to suit CustibaftfersV Orders by Post are promptly attended to. Tuning and Repairing asSpeciality. Town and Country visited. Dwy gan Newydd yn barod, Pris Swllt yr un. Trwy'r Post, lIt. « Saf i fyny dros dy Wlad (Stand for thy Country), W. T. David. Sop. nou Teimr. Mab y Milwr (The Soldier's Son), D. E. Williams, O.R.A.M. Contralto neu Bass. Geiriau Cymraeg a Saesneg. Hefyd, y mae i honeiriau cysegredig,—" Jerusalem Newydd (The New Jerusalem). For Bedsteads and Bedding. W. WHITTLE SON & ST0TT, LTD., 116, 118 6 120 WHITECHAPEL, LIVERPOOL. 0 0 0 & Telephone S3137 Royal.