Y Brython

0 UNNAl TAF. I i DRO neu ddau yn ol, addewais ychydig o lianes yr hen gyfaill llengar, loan Bydir, awdur Awelon o Faes vr Aivenau Wei, bu gystal a'i ysgrifennu i mi, a dyma. fe Fe'm ganwyd ar y 18fed o Awst, 1838, ar lan yr afonig fechan sydd yn gwahanu dau blwyf, Llandudoch a Threm y ddol (Sir Benfro) Ar ochr Llaududoch i'r dwr y dechreuais fy ngyrfa ddaearol ac ymhen ychydig wyth- nosau, atth fy mam a mi dros ddwr yr afon i'm taenellu yn y capel. lie, flynyddoedd cyn hynny, yr addolai Azaria Shadrac ym more ei oes Symudodd fy rhieni yn o fuan ar ol hynny i gymdogaeth Glan leifion,Llandudoch, ac yno yr wyf yn cofio fy hun gyntaf ii Mae fy nghof o'r dyddiau hynny'n codi i fyny lawer o bethau y sylwais arnynt ym more fy oes, 73 neu 74 o flynyddceci d yn ol Un peth nodedig wyf yn gofio, sef milwyr yn aros yn y workhouse oedd gerllaw ein ty ni,—adeg gythryblus y Beca ydoedd Mae gennyf lu o atgofion eraill, nad ydynt o ddiddordeb i neb, hwyrach, ond fy hun -(Y rhain yw'r pe.hau hoffasem gael fwyaf, loan Bydir!) Tua'r flwyddyn 1845, symudwyd ni fel teulu i FerHiyr fyglyd, ar ol fy nhad, oedd wedi dyfod i'r lie i weithio yn y pwll glo Fy llety cyntaf ym. Merthyr oedd cartref Joseph Parry (Dr Parry wedi hynny), ac yno y bum am rai wythnosau yn bwyta, chwarae, a chysgu gyda Joseph a Henry ei frawd Yn ol arferiad farba'ra;dd y dyddiau hynny, aeth fy nhad a mi-i'r pwll glo, a mi ond rhyw saith neu saith a hanner oed a chyn i mi gyrraedd fy wythfed pen blwvdd, fe amddifadodd y danchwa dan- ddaearol y teulu o'u hunig no ddwr yn y byd hwn ac o'radeg chwerwhonno, adeg colli fy annwyl dad, gweithio, a gweithio yn galed hefyd,fy rhanhyd nes cyrraedd fy nhrigain a thair or ddeg,—rhyw bedair blynedd yn ol. iii Heb ddim addysg ond a gawn yn ysgol y capel ar y Sul, a hunan- ddiwylliant wedi oriau gwaith bob dydd —dysgais ddarllen ac ysgrifennu Cfyraraeg, ond nid oedd y cyfle yn ffafriol iawn i fyfyrio ar ol rhannu'r oriau hamddenol i rodio, chwarae, a chysgu,—pethau anhebcor i ddyn ieuanc a chan fod chwaeth naturiol ynof at ddarllen a llenydda, cefais lawer o bleser yn y gwaith, i dalu am y drafferth o gadw ar ddihun lawer awr gysglyd Yn Eisteddfod Genedlaethol Aberdar, 1861, euthum drwy aiiholiad am Urdd Ofydd- Thomas Stephens o Ferthyr (Casnodyn) oedd yn arholi y dydd hwnnw Wedi pasio'n llwyddiannus methais a bod yn bresennol y dydd canlynol i gael fy urddo ac ymhen 40 mlynedd ar ol hynny, yn Eisteddfod Merthyr (1901) y cefais fyhun tufewn i gylch yr Orsedd Yr oedd papur wythnosol 1861 gennyf i broil I fod yr anrhydedd yn deilwng i mi, ac n chefais yr awdurdodau yn gwarafun hynny i mi ar dystiolaeth y newyddiadur Yr oedd livn ar ol ail-ymaflyd a llenyddiaeth Gymreig ar ol ei hesgeuluso am tua 15 mlyneddn eu ragor, wrth grwydro dros foroedd i wahanol rannau o'r ddaear, a hynny'n ami heb fod o hyd i lyfr Cymraeg, na Chymro, i dorri mater am iaith a llenyddiaeth fy ngwlad iv Mae'r bwlch yma yn anadferadwy, ni ddaw ddoe a'r eyfleus^ra a osgouluswyd|byfch yn ol Eto nid wyf yn cwyn" mai colled h^llol a fu'r ysgariad Y mae colledion o un cyfeiriad yn enillion o gyfeiriadau eraill Yn lie bod mewn Eisteddfod lool ddigon dymunol a difyrus, ddydd Nad>> 1862, yr oeddwn vm mhrif ddinas yr Aifft, yn syllu ar ryfeddodau hynafol y wlad hnnno a bum yn pasio heibio Ynys Patmos, ac" fewnpOrthladd Smyrri-a. lleoedd diddorol iawn i un o blant Ysgol Sul- Cyrnra Gwelais a theimlais erwinder aflon ydd y Bay of Biscay, bum yn pasio rhwng Pileri Hercules (Straits of Gibraltar), euthum i mewn i For y Canoldirheibio Etna, Vesuvius, Stromboli y mynyddoedd tanllyd y clywswn gymaint o son amdanynt gan forwyr erain Weithiau byddwn dan linyn y Cyhydedd ary ffordd i Dde America, bryd arall rhwng darn- au fel ynysoedd nofiadwy o ia ac wedi cyr- raedd Archangel, cael yr haul heb fachludo o'r golwg am yramser y Imom yno un tjmor yn hwylio i mofvii resins a chyrens i Ynys- oedd Groeg y tro nesaf efallai myned am lwyth o eurafalau i St Nicolas yn y gorllewin pell Nid oes berygl i forwyr gael y prudd glwyf o ddiffyg amrywiaeth yn eu symudiad- au Yr wyf wedi profi peryglon y pwll glo' cefais flas ei dan cyn fy mod yn wyth oed gwn am beryglon y mor bum mewn llong- ddrylliad unwaith ac yn agos i hynny lawer gwaith heb gyfrif peryglon cyffredin pob un yr oes brysur hon sydd a'i plie'riannau'n chwvrnellu o'n cwmpas ac uwchben yn yr awyr a'm gweddi yw cael myned i fywyd uwch gyda dim ond byr ysgafn gystudd. Nid oes arnaf ddim ofn y cyfnewid ond yr ymddatodiad yn unig. J B LEWIS (loan, Bydir) WOs yn flasus i'r darllenwyr ceir rhagor o dameidiau bvwvd vr hen frawd diddorol a charedig. --0.. S I

ILAOD BYDDIN CYMRU! I Llethu ei Hymneilltuaeth. I Ffeithiau i'w cofio, I CYFLAWNODD Gwerin Cyniru wronwaith ynglyn a'r Rhyfel. Cyfrannodd Cymru fwy o'i meibion i'r Fyddin niewn cyfartaledd i'w phoblogaetli nag a wnaeth unrhyw ran arall o'r deyrnas na'r ymherodraeth. Gwnaeth ei bechgyn, ar faes y gad, wrhydri na churwyd mohono gan eiddo unrhyw genecll dan haul. Gwnaedhyn ollgan gymhelliad ysbryd gwlad- garwch a theyrngarwch. Addawyd iddi Fyddin Gymreig, gyda swyddogion Cymreig, yn meddu'rhawl i ddatblygu ho 11 nodweddion cenedl y Cymry mewn ymarferion cymdeith- asol a chrefyddol. Eithr pa fodd y cyflawn- wyd yr addewid, ac y cydnabuwyd aberth Cvmru ? u Lladd y Fyddin. I Lladdwyd Byddin Cymru. Gy rrwy d deg au o filoedd o fechgyn Cymru, pan ymunasant gyntaf a'r Fyddin, i gatrodau Seisnig, Ysgot- aidd, a Gwyddelig, yn groes i'w hewyllys. Ni cha Cymru ddim o'r clod am yr hyn a wnaetb y dewrion hyn. Rhoddir llawryf eu dewrder hwy i genhedloedd eraill. Gwaeth na hyn. Wedi i'r Cadfridog Cymreig—Owen Thomas -yn wyneb llawer o rwystrau ffurfio bataliynau Cymreig, difodwyd hwynt gan y swyddogaeth filwrol. Nodaf ddwy enghraifft abrennig Bataliwn 20 a 22 y Royal Welsh Fusiliers. Adnabydclir yr olaf yn well wrth yr enw Gwynedd Battalion." Yr oedd y rhai hyn mor nodweddiadol Gym- reig fel y rhaid eu drilio yn Gymraeg peth na bu o'r blaen er dyddiau Owain Glyn Dwr Heddyw, mae'r ddwy Fataliwn wedi diflannu Lladdwyd hwynt,—nid gan y gelyn, ond gan swyddogaeth filwrol Lloegr! Gwasgarwyd y dynion a'u cyfansoddent yrnhlith bataliynau eraill,—estronol o ran gwlad, iaith, arferion, a chrefydd. Yno gwawdir eu gwlad, gwaherdd- ir eu hiaith, anwybyddir eu crefydd Pam ? Nid angenrhaid milwrol, ond mympwy swydd ogol a alwodd am hyn. Gallasai Byddin Cymru fod mewn bod heddyw ar faes y gad pe'r ewyllysiai'r awdurdodau milwrol hynny. Cymerer Canada mewn cyffelybiaeth Can mil (100,000) o wyr a gyfrannodd Canada i Fyddin Prydain. Cedwir Catrodau Canada ar wahan yn y Fyddin hyd heddyw. Lleinw Canada y bylchau yn eu rhengoedd wrth raid. Cyfrannodd' Cymru yn agos i gymaint deir- gwaith ag a wnaeth Canada. Gallasai fod wedi llenwi pob bwlch yn y rhengoedd wrth raid. Eithr difodwyd ei bataliynau mwyaf arbennig genedlaethol. Yr hyn na feiddiasid byth ei wneud a'r Canadwyr, 'a wnaed a'r Cymry. Llethu Ymneilltuaeth y Fyddin. I Casglwyd bataliynau Cymreig i Bare Cinmel. Cymraeg oedd eu hiaith, Ymneilltu- aeth oedd crefydd y mwyafrif mawr ohonynt. I gyfarfod a'u hangenion, casglodd enwadau Ymneilltuol Cymru filoedd o bunnau i godi Neuadd Ymneilltuol yno. Ar y cyntaf gwen- odd yr awdurdodau ar y mudiad. Gwnaeth- ani lawer i'w hyrwyddo. Caniatasant iddo ffafrau. Rhoddasant 'iddo eu nawdd. Ond —daeth tro ar fyd. Daeth dylanwadau gwrth-Gymreig, gwrth-Ymneilltuol, i'r maes. Erbyn heddyw, mae'r addewidion a wnaed mewn ysgrifen gan yr awdurdodau milwrol i awdurdodau'r Neuadd Ymneiiltuol wedi cael eu torri. Mae'r breintiau a ganiateid gynt wedi cael eu tynnu yn ol.. Hyd oedd yng ngallu rhai o'r sawl a feddai ddylanwad gwnaed, a gwneir eto, Neuadd Ymneilltuol Cinmel yn fethiant. Gyrrwyd y bataliynau mwyaf Cymreig a mwyaf cryf eu Hymneilltu- aeth ar wasgar i fataliynau Seisnig ac estronol. Cadwyd yn Kinmel y bataliynau mwyaf Seis- nigaidd, a'r rhai agynhwysei leiaf o Ymneill- tuwyr. G^rymdeithia'r rhai hyn bob Saboth i sain pob offeryn cerdd, i wasanaeth Eglwys Loegr, yn brawf i'r anwybodus mai gwir ddy- wedodd Esgob Llanelwy fod tri o bob pedwar o filwyr Cymru yn Eglwyswyr A'r Ym- neilltuwyr Cymreig yng ngwlad yr estron, yn dywedyd 1: Pa fodd y canwn gercld yr Arglwydd mewn gwlad ddieithr ? J BERIAH/J. EVANS.

Basgedsid or Wlad I 0' R HEN SIR, 8EP 81 B FON.—Yu Neuadd Bentref Llanfair P.G. yr wythnos o'r blaen, ymcl'yrrodd llu mawr i fwynhau rhai o bigion y gerdd, sef Nancy Hughes, Bangor Madswn Gladys Williams, Birkenhead Mr. Evan Lewis, a Mr. Tom Bryniog Jones, R. A. M Anrhydeddwyd y gadair gan Syr Vinsent Evans, a ddaeth yn un pwrpas o Lundain, Gwelwyd marchog arall yno hefyd—Syr Pri "chard Jones a'i briod. Yr ehv at gronfa leol dewrion y gad, a dyna swrn golygus a gafwyd, tua £ 250. -Pris y llefrith wedi codi eto yn Llangefni, ac yn 5c. y chwart. Cod- wyd y pris ar ddydd Sul, pam ar y Sul tybed ? -Dwfn yw'r gelled ym Mhensarn ac Am- lwch ar ol yr Arglwyddes Neave, Llys dulas. Un o'r boneddigesau rhadlonaf ei hysbryd, tyneraf ei clialon, a rhyddaf ei Ilaw na allai oddef clywed mu nebmewn eisiau. Collodcl fab yn Ffrainc, Major Neave. --Teimlwycl y peth hvVnw i raddau nas med r iaith mo'i ddisgrifio yng ngwe:nidogaeth yParchn.Miall Edwards, Aberhonddu, a W. J. Nicholson, Porthmadog, yn Smyrna (A.), Llangefni, ddiwedd yr wythnos ddiweddaf. Cyd-bjt'e- gethent a. Miss Rosina Davies. A'r wythnos ddiweddaf, yn Ebenezer, Kingsland, Caergybi tyrwyd i wrando ar y Parch. Puleston Jones, Pwllheli, a'r Parch. John Hughes, o ddinas Y BBYTHON.—• -Mis Mai nesaf, claw gweini- dogaeth y Parch. R. P. Williams, Hen Daber- nacl, Caergybi, i ben. Deallwn fod yr eglwys am wasgu arno i ad-ystyried ei fwriad. Ni chafodd eglwys yng Nghymru weinidogaeth ng Nghemaes, bu cwrdd pwysig perthynol i'r Zenana, a rhai o arwyr y maes cenliadol yn bresennol. Caed anerchiad. tanbaid gan weinidog yr eglwys, y Parch. W. P. Thomas, a darllenwyd papur rhagorol gan Miss Owen, Shop y Pont, chwaer y Parch. D. R Owen, Se'O i, Cefn mawr. Cymheflwytl hi i'w argraffu. Siaradwyd yn angerddol liefyd gan ei chyfnither, MrsOwen, Llaneilian. Chwaer sy'n gwneud gwaith mawr fel ysgrif- ennycld y Gymdeithas yw Miss Jones, Her mon house, Valley. Yn llawn sel a gallu, ac mor werthfawr a diacones yn ei heglwyy gartref.—LIygctid ago-red. GYSTUDD EILIR.-Bydd yn wir oficlus gan eich darllenwyr glywed ara gystudd y cyroarwd lioff, Eilir Aled. Ni bu cyfaill ffyddlonach na chymyclog caredicach, pybyr- ach, na gonestach, yn y byd na'r Eilir. Yr oedd ei sel yn eirias dros Y BRYTHON bob amser, a'i ddiddordeb yn angerddol mewn beirdd a barddoniaeth. Nid oes ond rhyw ddwy neu dair wythnos er pan anfonai gyd- ymdeimlad a Phed rog fi'r BRYTHON mewn englvn cryf, call, a phert, fel y gall ef ond heddyw dyma yntau yn gymaint o wrthrych cydymdeimlad a neb. 0 waelod calon y dymunwn iddo adferiad buan a Uwyr.— JACOB EDWARDS. Dydd Mawrth yn Nhalysarn yn 76 oed b-1 farw Mr. David Jones Weirglodd newydd Ganwyd ef yn Llanaelhaiarn bu mewn cys- ylltiad a'r achos yn Hyfrydle bron er ei I gychwyniad (achos sy'n 50 oed y mis nesaf). Yr oedd yn wr ymadroddvs, a bydd yn golled i'r Cyfarfod Gweddi a'r Seiat ar ei ol. Cafodd ei ran o brofedigaethau y byd. Lladdwyd ei fab. Griffith, trwy ddamwain yn y chwarel, pan yn anterth ei nerth.-—R.J.G. Trwy esgeulustra yn unig, ni chrybwyllwyd am ddiwedd Mr. Ifan Williams, Bryn awel, Mor fa Nefyn, ar faes y frwydr, ym mis Awst, cyn cyrraedd ei 21 oed. Gwasanaethai ddi- wectdaf mewn ariandy yn Rock Ferry, a gyrfa lwyddiannus o'i flaen. Yr oedd yn ddya ieuanc o dalentau disglair, a byddai ymhob Cyfarfod Gweddi Undebol yng nghylch Birkenhead, a thra yn Kinmel ymwelai'n achlysurol a Laird Street, gyda'i fodryb, Mrs. Rees Lewis, Bidston Avenue. Y mae'i dad yn flaenor gyda'r Annibynwyr ym Morfa Nefyd, a thraddododd y gweinidog bregeth angladd ar ei 01. Cydymdeimlir a'r teulu.— R.J.G.

J. HUGHES — T?il??,—/ ?. 20 Oxton M/??? BtftKENHEM. ./?y  //Ladies' T  $./??<?. costumes /S^ From 50/ 55/ 63/- PeHect Fitting Guafanieed RING UP 157Y FOR FATTER?S. |L^ 1  ???3?3??n'cY?d. ?) k'?S??? Lt?E?POOL. ? J.. PILOTS' CONCERT, PHUH-ARMOMC f IALL.—Mr. Ki-ngs- ton-Jones was responsible for some of the best features of th entertainment.—Liverpool Courier. A ta!«nto(J elocutionist.—Birkenhead News. E. KfNGSTOV-JOMFS, Gold Medallist, Professor of Elocution, ADJUDICATOR, CONCERTS. Entertainments given by self for whole evenings; 2. hours. Humorous, Dramatic ft Musical Recitals. Welsh. tdEogtish Terms Moderate. Pupils taken. Specimen programme of whole evening senton application. 27 Clifton Road East, Tuebrook, LIVERPOOL. Cyfeiriad Newvdd (Change of Address), OR. JONES (ilawMadog), Pianoforte and Music Seller, 25 R4DS10CK ROAD, Fairfield, LIVER POOL. Rbifya yr lisf. Y BEIRNSAD CYLCHGRA WN CHWASTEBOL dat/a oswdd Cymdaithaflau Cymsfeig y i I Cenedlsethol » than olygiAath J. MORRIS JONES. Cynnwys- Y TESTAMENT NEWYDD YNG NGO- LEUNI'R WYBODAETH DDlWEDD- ARAF Y Parch. Dflr. Maurice Jones Y CHWYLDROAD GlYMDEITHASOL YNG NGHYFNOD Y TUDURIAID R.I.Jenkins RHAGOLYGIADAU AR LYFRAU David Thomas CYWYDD MERCH Bedo Brwynllys BEIBL DR. MORGAN A'R BEIBL HEBRAEG Yr Athro Dr. Witton Davies GOHEBIAETH Renry Lewis, yr Athro W. Phi lips, a D. Arthen Evans. ADOLYGIADAU gan Ifor Williams, y Parch. D. Tecwyn Evans a'r Golygvdd. flurb Ivans a'i Feibion, Argmfhryv ^56, S58 Stac-ey Eoad IAInwJ THE New Wales: some aspocto-of NATONAL IDEALISM with a PLEA for Weish Home Rule. By GWILYM O. GRIFFITH, INTRODUCTION BY EDWARD T. JOHN, Esq., M P. Price, 6d.; By Post, 7d. Published by HUGH EVANS a SONS 356*8 Stanley Road. Liverpool RIIYFERTIIWY IWROP Pedair Pregethar y Rhyfel. gan ROBERT ROBERTS, B A., Ph D, Caerwys. PRIS 6ch. DRWY'R POST, 7g. I'w gael gan yr Awdur, neutr Argraffwyr- HUGH EVANS A'I FEIBION, 356*8 Stanley Road, Liverpool, BARDDONIAETH GORONWY OWEN, gyda Bywgraphiad byr gan PEDROG a LLYFRBRYF. PRIS SWLLT. 15: LLYTHYRAU GORONWY OWEN, dan Olygiaeth yr Athro J. MORRIS JONES. PRIS SWLLT. Y Farddoniaeth a'r Llythyrau wedi eu cydrwymo mewn Llian 2/6. HUGH EVANS AND SONS, Swyddfar Brython. LLYFRAU CYMRAEG BEIBLAU. TESTAMENTAU LLYFRAU HYMNAU A THONAU. CANEUON. Hugh Evans a'i Feibion, SWYDDF A'R "BRYTHON," 358 STANLEY ROAD LIVERPOOL GOmergdd y Plant GWERSLFFB I UDOSSARTHUDAU CY^R\E0 Wedi ei ysgrifennu a- drefnu dsn Undeb Ysgolion M C, Lerpwl, gan OWEN EILIA.N OWEN. PrU 4c.. drwy'rpast 5c: Cyhoeddedig yn Swyddfa'r Brython. .————————————————————r——? .?—————  DRAMA DDIGRIF GAN DDEWI M 0 r[IR()N, Blaenau Ffestiniog. Pris Naw Ceiniog. HUGH K-• <\ SONS. 3Stanley Road Ll^«rpoo. Ceinion Rhuddfryn Yn cynnwys pigion o'i onglynion a'i gywyddaa ?,d.Yt., gan ANTHROPOS. a than olyg- iaeth ei fab, y Parch, LEWIS MORRIS, Wrexhanj Ynghyda darlun o'r awdur, a nodindau bywgraffyddoi gan Dr. Cernyw Williams. Argraffiad Rhad (mewn amlen), 6cb Trwy'r post, 7o, HUGH EVANS A'I FEIB. LLYFR Y TRI ADERYN GAN. FORGAN LLWYD 0 WYIEDU Argraphiad Newydd yn cynnwys ysgrif ar dras a gwaith Ltenyddol Morgan Llwyd. gan Mr. J, H. JONES, Golygydd y ',Brython." Llian hardd, Pris Is. Cyhoeddedig gan- HUGH EVANS A'I FEIBION. 356.8 Stanley Road L'pool Pence # Envelopes FOR CHURCH COLLECTIONS Good Quality. Correctly Numbered bi Special Machine. Hugh Evans Sons, "jBrythorv Prynir Dodrefn Outright. Distance no object. Sales by auction on owners' premuet. GREETHAM & SON (Est. 1848). J Auctioneers, 27 Newington, Liverpool j 18 Rydal Bank & 106 Liscard Road, Litcard Tel. 646 Royal. ANWrD, PESWCH, INFLUENZA—Mat y rhain gyda ni bob amser. Pair hinsawdd gyfncwidioj fod llawer o ddioddef oddiwrth Beswch, Bronchitis, Pas, Dolur Gwddf, Crygni, Caethdisa, DiHyg Anadi. Y mue'r hen feddyginiaeth DAVIES'S COUGH MIXTURE eto ar y blaen, ac yn cael ei gwertb- fawragi yn fwy nag erioed, bob amser wrth law, ys felys, yn cynhesu y frest, ac yn rhyddhau'r phlegm. Bydd dose mewn pryd yn ddigon. is. 11d. a 26. 94. (postage, 3<<.)-HUGH DAVIIB, Chemist, Machynlleth SARZINE BLOOD MIXTURE. CROEN IACH A GWAED PUR.-Dyna yr hyn y mae Sarzine Blood Mixture yn ei sicrhau, a dim arall. Nid yw yn honni gwella popeth fel Yankee Patent Medicines, ond os blinir chwi gan groen afiach, ysfa, pitnplet, toriad allan, scurvy, doluriau pendduynod, etc., yn tardda o waed drwg ac amhur, mynnwch botelaid o Sarzine Blood Mixture gan y druggist nesaf atoch, 21. 9d. y botel, neu gyda 3d. at y cludiad yn ychwanegol oddiwrth y perchenneg- HUGH DAVIES, Chemist, Machynlleth. Y mae PEIRIANNAU GWAU HOSAN- NAIT yn foddion hapusrwydd a bywoliaeth i filoedd o deuluoedd. Ceir y Dall, y Oloff, ac eraill ymysg ein cwsmeriaid. Rliostr ac hyfforddiant yn rhad. Sofydlwyd 1871- W. Griffiths, 30 Queen Street, Neath.