Y Brython

—*———— I Ttit Live-RpoOL t: w 3i ?MM?" <  OLD MST O?tM ?t (art tftftob,  ) t  6??R6BT SELECUM' *U!'&T PRIGS TELEPHONE 3075 ROYAL.

Wrth Grybinio a Mydylu. M YN GAFR !—Beth a feddyliec-h yw enw cylchgrawn sy newydd ddechreu dot allan dan. nawdd Bataliwn Gwynedd y Fyddin Gymreig ? Yr Afr. A phwy, feddyliech, ydyw ei ddan olygydd. Y Mr. W. fl, Jones, B.A. (Elidir Sai-s) yn golygu'r adran Saesneg, a Mr. Tom Roberts, M.A., yr adran Cymraeg. Y cyntaf yn fab y Parch. S. T. Jones, Colwyn Bay, ac yn sgrifennwr byw a bachog tuhwnt yr ail yn frodor o Borthmadog, yn feistr iawn ar iaith ei fam, ac a fyddai'n ysgrifermydd t; Yr Efail," sef y gymdeithas honno o bigion j mwyaf gwladgar Maelor a gvfarfyddai yn un o nythod mwyaf llengar Gwrecsam bob gaeaf, ac a bereriniai'r haf i fannau hynod a hanes- yddol yr ardaloedd. Diolchem— gwnawn,. myn gafr !—am gopi o'r cylchgrawn—y eyntaf o'i fath yn llenyddiaeth Cymru, tybel) ? /SWA' rXYFOD.—Y mm Mr. Lloyd George wedi rhoddi ei air y y i-i Eisteddfod Aber- ystwyth ddydd Iau, set Dydd v Cadeirio, a sibrydir fotTvn ei fry,1 draddodi araith nhvrol fawr. Ond er cystal ei areithiau mawr a f pharatoedig, gwell fyth yw ei areith- iau cartrefol a byrfvfyr a draetha bob bhvydd yn yng nghyfarfod Cymdeithas yr Eisteddfod, a Chymdeithas Gorsedd v Beirdd. Y mae pawb yn rhydd a naturiol y fan honno, ac yn cael dwevd yn syth o'r frest, heb orfod. llyfnu na thrimio dim ar ei feddwl na'i frawddeg. Y mae mwy o hyd ac o ffurfioldeb yn areith- iau'r Babell, ond mwy o fflach athrylith ac o vmryson am y goreti'i bwyth yng iicrii-vf arfot.1 bach a. dethol y ddwy Gymdeitlias. Da clywed cymaint o sivn dyfod i Eisteddfod Aberystwyth. IFOR HAEL YR YHYS :<??/ £ .-Caf odd y Parch. R. Peris Williams. sy'n gapten-gap- !*ra gyda'r Fyddin Gymreig yn Ffrainc, air gan »yr W. J. Thomas, Yn-7i Hir, Sir Forgan- nwg. y byddai'n dda ganddo dalu am rai miloedd ogopiau o'r Llyfr Hymnau Cymraeg a Saesneg sydd wedi cael ei gyhoeddi ar eu cyfer. Y mae'r llyfrau wedi cyrraedd erbyn hyn, a chael en rhannn ymysg y bechgyn. Gwr hael yw y,swain yr YnKir. ac wedi mynd a'i Gymraeg i t\ n\ i'w ganlyn i'w bIas a'i barlwr, ynlle'i gadaei yn y gegin gyda'r gweision a'r moryrsion, megis y gwna ami i Gymro glasdwr wrth ddring ■ then ei domen o Iwch melyn. NEL GWYNNE DYFFRYN CLAY YD. -,Clywsom ddywedyd yn y papurau fod Mr. Lloyd George yn mynd i chwilio i fewn i gamwri Cinmel. Wel, os gwna, fe gaiff fod un o'r prif resymau dros symud, y Cadfridog Owen Thomas wedi ei awgrymu'n da-clus od- iaeth yn englyn Pedrog yn Y BKYTHON diweddaf :— j Traidd ergyd trwy ddu ar cainwedd. Ysgyn-iun yng Nghinmel E ga achau go nchel Bendro syn-ban dyr y sel Hai lwc y tyr y sel, ac a daw Nei Gwyn -t  t atA-- G%vlv,-ii Dyffryn Clwyd i'r amlwg.  JFFBEQOD Y CIBDL)A.L.L.-Dywed y Darian i rhyw Fistar J. J, Neale ddywedyd peth fel hyn wrth gymell cynhilo yug N ghyng- or Masnachol Caerdydd :— Aeth ymlaen i gyfeirio at y pwys chwerth "inllyd a rodaid ar ddysgu Cymraeg. Gwarient ddwy neu dair mil y flwyddyn ar ddysgu Cymraeg yn yr ysgolion, y gelli(l eu gwario i well pwrpas trwy ddysgu ieithoedd diweddar eraill. GYda phob parch, nid yw iaith y rhaid ei phropio i fyny yn erbyn ewyllys y mwyaf. 44 rif o'r bobl yn werth ei dal i fyny." Wyddoeh chwi pa air a fyddai gan v diweddar Ddr. John Hughes, Lerpwl, am ffroth cibddall fel h-^nyna ? Brygawthan Sregod Ac af- raid dywodyd gair yn rhagor, A'r Gair a wnaethpwyd yn gnawd yw testun pryddest bed war can llinell (yn Gymraeg neu Saesneg) yn Eisteddfod Utica. Talaith New York, ddydd Calan nesaf. > Pedair punt o wobr, sef punt y cant. I -o- t aWR Y NEUllDD WEN.-Da iawn clywed fod Syr O. M. Edwards, M.A., yn graddol wella ar ol rhai wythnosau o gystudd a gorwedd ■ Y mae pawb yn eiddgar eithr- iadol dros ei ieehyd a'i hoen ef, canys pwy a wasanaethodd ei oes a'i genedl yn fwy dyfal a bendithiol ? A bu ei lygad bob amser ar les y werin fel y cyfryw. ac nid ar les rhyw ddos- barth. Clywsom mai gormod gwaith oedd enw'r afiechyd a'i gorddiwes ac nid pawb sy'n cael y clwyf hwnnw. Too much ease is their disease, "chwedl rhywSais ywclw fllawer o'r Dryasdusts. Bydd ol mabCoed yPry,Llan- uwchllyn, ar lenyddiaeth Cymru tra pery'r iaith. Hir oes iddo Y mae'n rhy ddysg- edig i fedru bod yn Ddic Shon Dafydd ac fel y dywedodd Pedrog yn ei feirniadaeth am Awdl yr Haf yng Ngholwyn Bay yn 1910 :— Y mae mor gyffredinol a dynoliaeth ac mor nmlltuol a Chymru," Dvna f rawddeg gyfor- iog o feddwl 0 BOD FAN YN BATRWM.- Yn Y Gymro y gwelsom y nodyn hwn. ac y mae'n werth ei godi ar drostan fel prawf fod yna ambell dd yn eto yn v tir agerddai'i goes yn bwt cyny torrai ei gyhoeddiad :— Y Saboth diweddaf yr oedd y cyfeillion yn Fairbourne mewn profedigaeth heb bre- gethwr i'r capel Saesneg. Clywyd fod y Parcti. Bod fan Anwyl ar ei wyliau yn Lleyn, a chaed addewid ganddo i ddod. Ond nos Sadwrn pasiod'd y tren olaf heb i'r pregethwr ddod, a nitwr oedd y pryder, Ar doriad y warr fore Sul curodd y pregethwr wrth ddrws tv'r blaenor, wedi cerdded yr holl ffordd, o Borthmadog Prwy ryw gamgymeriad collodd y tren. ac yn hvtrach na siomi'r "cvfeillioll \"11 Fairbourne. cerddodd Vr holl fiordd*! EI OLYW A'I GYFEES.—Unwaith y c iv bum Bodfan yn pregethu, a d.yma sylw nas anghofiaf cyd byddwyi". Nid wyf yn cofio'i eiriaii. ond yn fras dyma fo •— Cyn colli'm clyw. bvddwn yn clywed rhai o'r saint yn porthi tipyn wrth i mi weddio'n gyhoeddus a chan mai meidrol finnau fel y rhelyw ohonoch, yr oedd perygl i fonyn balchter dyfu a phraffu yn y galon yma wrth gael ei wlitho felly. Ond collais fy nghlyw, a'r un adeg collais y demtasiwn i feddwl yn fawr o'm dawn gweddi. canys ni chlywais mo'c "porthi wedyn, Dyna i chwi gyfles dda a gostyngeicidrwydcl tlws Gan awgrymu nad oedd Duw byth yn mynd a bendith i f £ wrdd heb roddi un well na hi yn ei lie. Da y gwyr y cyfarwydd. mai .gavin meddwol iawn yw gwin eanmoliaeth. a dimond llond gwniaihrr ohono a yrr ambell benwan yn simsan yn y fan. So bred ar win anfeddwol Bodfan. BEAM ANT OYMBO A CHELWYDD SAIS.—Y mae Gwili, Gol. Seren Cymru, yn plieio gwallt y Barnwr Eve am a ddywedodd yn un o frawdlysoedd y De y dydd o'r blaen, sef ein bod ni'r Cvmry'n genedl na ellid dibynnu ar ein gair mewn llys barn. Ofer gwadu'r gwir, na cheisio gwyngalchu Cymra oddiar wladgarwch diystyr o gydwybod y mae llawer ohonom yn rhy chwannog i sbyol dan ein cuwch a mud-fwmian rhyw ddarn o wir yn gymysg a chelwydd, yn hytrach na siarad yn syth megis y dyEd; ond ein bod yn fwy celwyddog na'r Sais, nac ydym, (idini c1.dim yn dywedyd ein celwydd yr un fath nac am yr un peth yr ydym, fel y dangosodd Elphin yn ei anerchiad ar Y Sais a'r Celt .-— Y mae'r Sais yn rhy ddidaro a diafiaith i gymeryd trafferth i ddweyd celwydd heb "fod ganddo amcan ymarferol mewn golii, Ond os bo rhyw fantais i'w hennilldrwy hynnv, nid oes neb yn fwy parod. na rhwydd ei gelwydd na'r Sais. c. Ceir ef ar ei oreu mewn trade, advertise,- c'ments a Company prospectuses. Nid yw byth yn ymboeni ynghylch y trneiniaid a dwyllir ac a dlodir ganddo yn ei drach- want amgyfoeth. Ni chynhyrcha Lioegr gelwyddwvr diddan fel Sieffre o Fynwy, y £ Baron von Munchhausen, neu Louis de Rougemont, ond nid yw byth yn brin o ysbeilwvr celwyddog fel Jabez Balfour, Whittaker Wright, a Mrs. Home, arwres u y Madagascar Millions. Mown gair. pe gofynnid imi egluro hyn o bwnc i'r Sais, dvwedwn wrtho 5 The Welshman lies for love, the Englishman lies for lucre' Os "yw rhamantu yn fwy cyffredin yng Nghymru, y mae tyngu anudon yn llawer iawn amlach yn Lloegr. Clywsoc-h rai o farnwyr yr Uchel-lys yn cyhuddo tystion Cymreig o fod yn ddibris o'r gwirionedd, j fel pe na wyddent ddim am y celwyddau £ anferth a dyngir bob dydd yn y llysoedd Seisnig. Ond nid yw y bamwyr i gyd mor(i(lalli felan eu cydwladwyr. Dyma eiriau Mr. Justice Bucknill wrth annerch y Grand Jury yn Assizes Lincoln ychydig fisoedd yn ol 1 know what an awful lot of perjury there is even in civil cases. I am speaking from 40 years' experience. Hwyrach fod rhai ohonoch yn cono dy- wediad y Commr. Kerr, yn y Citv of London Court The psalmist said in his haste, All i-aeii are liars.' I have sat here for 30 years, and I say it at my leisure." ORADDA U GA L\—Ebe G. yn Seren Cymru Anfonwyd y geiriau hyn ar gerdyn i gwrcld l i ong gwrdd llongyfarch gwr a gawsai'r D.D. o goleg anenwog Y gwr o radd isel, llawenycheti yn ei oruchanaeth.' Dyna gymhwysiad newydd sbon ar adnod lago. Clywsom y diweddar Ruddenfab (Rhuthin) yn dweyd i rhyw weithiwr, wrth fynd at ei waith yn gynnar bore dydd Llun ar hyd un o lonydd Dyffryn Clwyd gael hyd i D.D. rhyw rith-goleg yn rhywle ar lawu-tirt ailllawheb fawro olgv/isgo o,rni,o,e y'i gwerth- ai am rot. "9- MYND GYDA'R WEDDI.—Bu Mr, Thos. Tanner—hen wr ar on ei ddeg a thrigain oed—farw ar ganol gweddio yng nghapel Saesneg M.C. Caerffili y dydd o'r blaen, gan wirio llinell Islwyn am hen sant cyffelyb; Lle"r aeth ei weddi y gweddiwc aeth." YSGRIF A GBAEN ARNI.—Ysgril a I graen neilltuol ar ei meddyliau a'i hiaith yw honno ar Nodweddion yr Oes yn Y Traethod- honno ar .iVod?e'M?oM ?? Oe.s yn Y Tra'9<?oe!- ydd-gan y Parch. R. Hughes, Valley, M6n, ac yn profi unwaith eto mai hen erfyn campus I yw'r Gymraeg pan geir gwr a fectr ei drin, Niddiffyg arf RV Nvas gwych, a'rboblsy'n rhy laprwth j'w meistroli tuchan nad oes dim modd i ddya ddweyd ei feddwl am bethau yr oes hon yn Gymraeg. Dyrna'r teitl taraw- iadol sydd ynddi i Mr. Lloyd George Gweinidog tan a brwmstan Prydain Fawr yn Ai-inagedoii. y bobloedd." Pan ofynnodd rhywun i'r diweddar Lyfrbryf pabaiy). y galwodd eij Ivfr adrod.diad.au ar enw mor rhy-fedd a \Morthivyl, dyma'i ateb On'd eisiau teitl tarawiadol oedd gennyf," PRElGETElAU EDWARD LLOYD JONES. These things speak yw teitl o bregethau y diweddar Barch. Ed. Lloyd Jones sy newydd ddod o wasg Mr. C. H- Kelly am dri a chviech. Efe'n Gymro hystoys iawn yn ei ddydd, fel pregethwr a darlithydd gyda'r Wesleaid drwy Loegr; ond yn barnu fod y Cymro yn cadw iddo'i hun ormod braidd drwy afradu ei araser gwerth- fawr i gyfrif pennau'i fysedd wrth lunio englyn i chwannen, yn lie ymd atiu i lifeiriant bywyd y byd a chymryd ei ran ym mrwydr rhyddid gwladol ac eglwysig. Ond llawer gwell ei weld yn difyrru ei hun ag eriglyn glan nag yn ymdrybaeddu yn y Clarion a'r Daily Mail, Edward Lloyd Jon's. Y mae amryw o emynau Blfed. wedi cael lie yn Llyfr Tonau ac Emynau newydd Anni- bynwyr Lloegr. Ac yr oedd enw'r diweddar' Mr. Harry Evans ar y pwyllgor. aOPYN AMPWYD CR YjF.—Y mae'r Parch. F. B. Meyer, Llundain, wedi gwahodd y Parch. R. R. Roberts, Caerdydd, i bregethu yn Christ Church, Westminster Bridge Road. Cant fwyd crvf—cryfach na'u eynbefii-i-gall feddyliwr Caerdydd ac os am foddio'r Saeson. rhaid iddo beidio a bod yn rhy ddwfn a diwinyddol, canys pan hregethodd y diw- eddar Brincipal Thos. Charles Edwards un o'i bregethau mawr yn un o bulpudau Seisnig y Brifddinas, daeth un o'r blaenoriaid ato ar'y diwedd, gan ddywedyd :— You are too, deep for us, Principal Ed- wards; give us less doctrine and more of something practical." Ymhen tipyn wedyn, traethai'r un bregeth yn Gymraeg yn un o fannau gwledig Cymrn; ac ebe rhyw hen ffarmwr o fiaenor wrtho Pam na rowch chwi dipyn o for athraw' "'iaeth inni, vn He rhyw beth bach yrn- arferol fel yna. ? Y Prifathro ei hun a ddywed ai'r b anes mewn anerchiad ar yr Ysgol yng nghapel Chatham Street, Lerpwl, yma, ar mwyn dangos fel yr oedd yr Ysgol Sabothol wedi cryihau bias y Cymry at athrawiaeth Ysgrythyrol, rhagor y bwyd'llwy oedd ynhenddigon o faich meddyl- iol i'r Saeson matter of fact- CHWIDREDD Y GOLER.—Y ffordd a gymerodd Don Quixote yn yr Rispaen a Samuel Butler yn Lloegr i gael pen ar ambell ffasiwn a ffolineb aboenai bobl yn eu hoes hwy yd oedd eu gwawdio i farwolaetli A'tt coegni, a chael y wlad i chwerthin mor hael am eu pennau nes eu gyrru o'r golwg rhag cywiiydd. A thybed na wnaift'?yr englyn crafog a ganlyn rhyw gymaint at goler gron dair modfedd o led sy'n gadwyn inor boen-Lis i edrych ami wrth ddal pen ambell efengylydd Eglwysig ac Ymneilltuol yn yr unfan fel dwy droedfedd. Yn Y Cymro y'i gwelsom, ond ni wyddis pwy yw'r awdur Gwaelais pan welais goler—-glerigo] Rhyw hogyn di-ddyfnder Rhyw dclol bren—rhy dduwiol b A rhy henaidd o'r hanner. { Go dda, wir, i'r amcan mewn golwg, sef cael rhywbeth adynno sylw 'r gvnulleidfa oddiwrth y goler at y genadwri. ENGLYN RH WNO CWSG AC EF FRO. —Clywsom i rai beirdd wneud englyn mewn cwsg,—rhai yn gywir, eraill yn wallus. Y dydd o'r blaen, daeth gairo Eifionydd ddarfod i'r diddan Plenydd dreio'i law felly, ac mai dym a'r pill a Weodd :— ATAL Y GWVXI'AX/. DIM gwyli,tu dyma galed-,Ocli, ryfel A'i chrafanc ddiarbed O'r gerwyn, ein lor, 0 gwared— Mae eisiau gwyl ym maes y gwaed Y syncloelyw fod Plenydd yn cysgu o gwbl, a'r unig arwydd o hynny ar yr englyn yw fod yr odl yn y llinell olaf yn chwyrnu ar eiddo'r llin; ellau blaenorol. Ahawdd yw credu ei fod wedi ewbl ddeffroi pan Wnaeth y llinell olaf. Pwy erioed a gyfansoddodd well llinell na lioTi, yng nghwsg nac eff ro,- Mae eisieu gwyl ym maes y gwaed ? Pe ceid chwaneg o bethau fel hyn, fe dalai'n dda pe danfonid cor i'r Hafod Lon, ac iddo gau o gwmpas y gwr, a chanu uwch ei ben, "Xhvsy, Plenydd, cwsg,

Y NAIL L AR LLALLj AR DAITH. I I IJ.Y Naill ar Liall a'rArall Y DREF gysegredica.f i mi yng Nghymru yw ¡ Tywyn Meirionydd- Yn ei daear hi ers tros bymtheg mlynedd bellach y gorwedd y llencyn a aeth ddyfnaf i'm calon yn anad neb yn nyddiau tyner tyfiant. Gafaelodd yn fy llaw a mi ar y groesffordd a dangosodd i mir ffordd dda. Yna ciliodd yn ol i'r byd a weddai oreu i'r cyfrinedd q,r dieithriwel-t oedd yn ei olygon. Anaml yr ymwelais a Thywyn wedi hynny, ac hwyrach i anamlderfy ymwel- iadau ychwanegu at ei rhamant. I mi heddyw tref hud. ydyw, a adeiladwyd o amgylch bedd di-faen y llencyn hwnnw, yn fath ar gofadail iddo, canys i mi dihysbyddir ystyr Tywyn pan ddywedir amdani ei gladdu ef ynddi- Bellach y mae fel ynysoedd y gorllewin i'r hen Gymry, —cartref y saint, a chartref y meddyliau cysegretlicaf a feddyliasant erioed. A theifl ei rhamant tros yr holl fro o'i hamgylch nes bod y tir i gyd hyd eithaf canfyddiad a phelydrau'r Tu Hwnt i'r Lien yn torri trwodd i dywynnu arno. Cyfaill diddan yw brawd y Llall, ac ni ellir dychmygu am ymweled a'r broydd hyn heb ei gwmni, oherwydd Kyr am bob twll a chongl yn y wlad a all lochesu pysgod neu gartrefi enwogion, Ac i ffwrdd a ni ill tri fore dydd Gwener ar ein ceffylau tua godre Cad air Idris. Wedi gadael Tywyn a'r fynwent y go rffwysa'r llanc hwnnw ynddi, yroeddym yrn Mryn Crug ar ein hunion. Tawel iawn ydoedd yma y bore hwn, a diddan i hen athrawon ysgol eedd clywed rhyw ddosbarth plant a'i holl egni yn gweiddi Nine ones are nine," BtC., ar y don honno sy':a gyffredin i ysgolion y wlad i gyd, ac a gyfansoddwyd gan reddf plentyn. Yma y mae bedd Mary Jones, a dywedir ei stori'n llawn ar y garreg sydd wrth ei phen. Ni pherchir yr hen chwaer mor ddifloesgni yn yr ardaloedd hyn,—o Fryn Crug i Lanfihangel y Pennant,—ag a wneir oddicartref. Ai gwir y gair yn lianes merched, hwythau,—" Nid yw proffwydes yn gymeradwy yn ei gwlad ei hun ? Tymer ddrwg oedd ei gwendid, moddynt hwy, neu fel y dyvvtxlir yn Sir Gaer- narfon, dynes braidd yn "stormllyd oedd. Dywedent ymhellach mai grym tipyn o storm fel hyn a'i gyrrodd i'r Bala i ymofyn y Beibi bythgoHadwy hwnnw. Rhwng yr arcl alwyr a'r gwir esboniad. Sut bynnag yr esbonir y weithred, Mary Jones a'i gwnaeth, ac y mae hynny'n ddigon i fvd a gafodd Feibl rhad trwyddi. Beth er hynny ? eto ym mhob moctcL pa un bynnag ai mewn rhith, ai mewn gwirionedd. yr ydys yn pregethu Crist; ac yn hyn yr ydwyf i yn llawen, Ie, a llawen fyddaf," ebe Paul. A rhaid i mi gyfaddef unwaith eto, yr hoffaf glywect am ryw fan wendidau fel hyn yn eiddo i'n harwr a'n barwresau, dygant hwy'n nes i'n byd ni, weiniaid eraill, a dangosant na raid i'n gwendid fod yn rhwystr inni gyflawni pethau mawr. Rhyw edrych ar bethau fel hyn a wnaeth i lago, y mae'n debyg, ysgrifenrra'r geiriau hynny, "BEas oedd ddyn fel ninnau. Y peth hynotaf ym Mryn Crug yw'r graig honno sydd wedi ymwthio o'r ddaear, a rhes o dai wedi'u hadeiladu ami, a grisiau wedi'u torri ynddi i ddyfod. i lawr i'r ffordd. Llyfn iawn a llithrig yw wyneb y graig honno, a, rhaid fod y brodorion cyn fedrused a chathod i fedru ei cherdded ar adeg rhew. Gadawsom y lie a. phlant yr ysgol yn dech- reu ar Ten ones are ten, ac wedi troi heibio cefnen, dyna Graig y Deryn i'r golwg. Un o greigiau hynotaf Cymru'n ddjau yw hi. Ymestyn ymlaen ar draws y dyffryn fel llew'n paratoi at neidio ar ei ysbail Y mae ei llun gennyf er pan fu farw'r llanc sy'n naear I 'I'y\vvn.Y Dysynni a Chraig y'D i\u i Chad air Idris yn y pellter oedd ei hon olygfa Gf, a charai gael ei 9 laO(Iii x%rtire'r Ar ei llethrau crwydra geifr gwyllti )n is mynnau, a defaid a'u hwyn. Gyda llavy, Mr. 001., a. welsoch fwch gafr ar-darannau ? Y tarannau'n atseinio o graig i graig ac o fynydd i fynydd, YBl rnynyddoedd Eryri, a'r bwch wedi dyrysu ac yn neidio lathexini o garreg i garreg, ac o dwmpath i dwmpath ac yn y diwedd, wedi ymladd yn Ian, yn colli gafael ei draed, ac yn syrthio bend ramwnwgl i'r gwaelod. Wedi troi heibio godreCraig y Deryn i'r oehr arall iddi, gwelir ffurf newydd hollol iddi. Yma y mae fel y Wal Ddiadlam, a mulfrain yn crawcian ac yn ehedeg ar hyd ei hwyneb, yn ol a blaen i'w nythod, Y mae Craig y Deryn hithau'n gofgolofn, i un o arwyr y fro, a'r arwr hwnnw yw Deio. Yr oedd i Deio hefyd ei wend id. Dywedyd dipyn o anwiredd oedd ei ffaeledd ef Wrth fynd heibio Craig y Deryn Gwa ed dai Deio dacw Dywyn. Eithr nid yw Tywyn na dim o'r fath yn y golwg wrth fynd heibio Craig y Deryn. Ofnaf fod Deio, yntau, fel llawer un ar ei ol, wedi aberthu'rgwirionedd ermwyn cynghanedd. Cyn gynted ag yr aethom heibio Craig y Deryn, deuthom ar draws cartref gwr mawr arall, yntau eto fyth yn llawn ei wendidau ac yn wr y chwyth wyd llawn cyrnaint o fygyth. ion a chelanedd uwch ei ben ag unrhyw un yng Nghymru. A dorrir ni ill tri allan o seiat yr orgraff newydd, tybed, pemeidqiaf ddywedyd ddarfod inni ryfygu ymweled a Tlty'n v Bryn, y lIe y ganed y Dr. Wm. (). Pughe vnddo ? Eithr beth bynnag am ei gamgymeriatlau, gwnaeth ei oreu yn ol y goleuni oedd ganddo, a hyfryd i ni yw meclchd mai deddf barn yr j Anfeidrol yw nid ein gwneuthur yn gyfrifol am gywirdeb ein syniadau, ond am ffyddlon- deb i'n syniadau goreu yn ol y goleuni sydd gennym. Beth bynnag am gymwysterau'r Dr. W. 0. Pughe, y mae cymhwyster neilltuol yn llaeth a bara ac ymenyn a the a wyau Ty'n y Bryn ei hun a phe caffai'r Athro J. Morris Jonesliryd o fwyd yno fel yr un a gawsom ni, maddeuai i Dr. Pughe o waelodion ei*enaid, a gorfoleddai am ddarfod iddo gymryd ei eni i'r byd, j greu. awydd mewn dynion i ymweled a'r fath Ie. A chawsom y cwbl gan wraig garedig y tý, heb arian ac heb werth. uii amod aosododd inni, ac unhawdd oedd honno i weinidogion yr Efengyl, a'r amod ydoedd — nH, gwell i mi beidio a dywedyd rhag ofn i weinidogion y wlad ddyfod yno i Iwyr fwyta ei thy. Am offeiriadon ni allent hwy gyf- lawni'r amod heb ou llyfrau, ac ariwiw yw cario llyfrau ar wyl. Ac un diddan a diddorol ei stori oedd gwr y ty, Dywed odd un dda am yr hen John Evans, Ffynnon Henry, wrth inni ofyn caniat- ad iddo i bysgota yn yr afon a redai trwy 01 dir. Pysgotwr diail oedd yr hen Ffynnoa Henry, a physgotai gryn lawer dir rhyw foneddwr. Daeth y cipar heibio un diwmod a throdd ef ymaith. Bore drannoeth yr oedd yr hen frawd yn nhy'r honeddwr ei hun, cyn iddo godi, yn gofyn caniatad ganddo ef. Daeth y bwtler i lawr yn ol wedi bod yn y llofft a'r genadwri, a dywedodd wrthofoci caniatad iddo fynd i'r fan a fviiriai, a physgota- faint a fynnai. "DlOlchwch i'r gwr boa- •; heddig dros hen bregethwr," ebe'r pysgotwr, a dywedwch wrtho eifod yn siwr o gael mynd i')' nefoedd, os nafydd rhyw fai arnofo Ac aeth y boneddwri'w fedd gan gredu'n llwyr fod gair yr hen bregethwr yn ddigon o drwy- dded iddo i'r gogoniant. Credaf i adroddwr y stori ddywedyd wrthym ei bod yng nghof- iant John Evans. I ffwrdd a ni o Dy'n y Bryrn heibio hen Gastell y Bare, sydd a'r olion wedi diflannu i'r anghyfarwydcterbyn hyn, heibio'r Lleeb d cartref Wi wedd, cartref William Owen. Bu'I' ty hwn yn drwyddedig i bregethu ynddo yn nyddiau Huw Owen Bron Clydwr, ae yr oedd rhai yn byw yn yr ardal yn lied ddiweddar, ebe Gwr Ty'n y Bryn, a, gofiai ferch i William Owen yn dywedyd y cofiai hithau'n dela pan yn iehanc weled milwyr cotiau cochion yn dyfod tros Corbet Ynys y Maengwyn i ddwyn ei thad. i garchar am bregethu. Draw aew. yr ochr arall i'r dyffryn, y mae'r Tyddyn y cerddai Mary Jones iddo am fenthyg BeibI. Yr oedd Hid jard mynwent eglwys Llanfihanget yng nghlo, neu aeth em yno. Wedilmynd dros bont hen ffasiwn troisom ar y dde, ac o ganol hen furddyn llawn 0 ddail tafol a dánadI poethion cyfodai cofgolofn wenithfaen lefa, semi, arsylfaeno wenithfaen arw, dan gysgod coed talfrig, mewn llecyn unig, di-dai,—a pheth ydoedd ond cofgolofn Mary Jones. Arm dywedir mai oddiyno y eychwynnodd yr enefch ieuanc tros y rnynydd i'r Bala i yrnofyn. Beibl. Hyf ryd iawn gennyf fi fuasai cerdded o'r llecyn hwnnw ar hyd yr un llwybr ya union ahithau yr holl ffordd i'r Bala, ond nid yw neb a gyfarfum yn siwr ohono. Yn awr yr oeddvm yn y Jle y bwriadasom fynd idd o. arodre'r Gad air, a r laii. afon braf. Cafwyd llaeth i'w yfed mewn ffermdy yn ymy], o'r enw Gwastadfryn, a gwagasom ein basged a chynymder anhygoeL Wedi hynny at bysgota. Pysgotwyr di-ail yw'r Ua'U a'i frawd, ond ni ddaJiodd y Naill bysgodyn yn ei ?, Neill b?,sgoilyn y?tt ei oes. Eithr nid oedd yntau i fod yn segni', Tarodd ar waith priodol dros bon Uuchiai'e pysgotwyr eu hysbail iddo fel y dalient hwy, ago rai a glanhai yntau hwy fel y deuerit ato, i'w hanfon i ffwrdd i'r un a adawodd ar ol yn Nyffryn Tanat. Gwahanodd. y pysgotwye toe, ac aeth yr Arall o'r golwg am ysbail frasach. Yn ei weled. yn hir yn dvfod, i'r golwg aeth y Naill tttag ato, a gwe l a i ef ya dyfod i'w gyfarfod yn edrych" braidd yn llynrig arno. Kelo ? ebe'r Naill, "wedi dal py8 godyn?" "Na, y pysgodyn sydd wedi 'nal i." Arall. Sut felly ebe'r Naiii. Ni ddywedodd yr Aral! air yn ateb, and trodd yn hamddenol oddiamgylch,.a gwelailt Naill ddarfod iddo eistedd vn ddwfn yng nghanol yr afon, ei fod fef Mahomet a!r mynydd, gan na ddaethai'r pysgodyn ato ef, aeth ef bron tros ei ben at y pysgodyn. Eith r yn wahanol i Fahomet bu raid iddo ef newid ei ddillad wedi'r ymweliad. Ni waeth imi orfteii stori'r pysgoci a mi N,rtili.. Ofer £ u'r holl ivaith,-y chwysu, y syrthio i'r dwir, a'r glanhau, a'r cwbl. DaJiwyd Uu mawr ohon. ynt, ond collwyd y post, abu raid arosheb en postio tan nos trannoeth. Bu'r post y'ntitU'r:l hirymarhous, a phan gyrhaeddodd y pysgod ben eu taith ymhen yr hwyr deallwn ddarfod i bob un yn y ty y eyraedd ■ asant iddo g-ofion sydyn ei fod wedi" add aw mynd allan am dro y funud honno. Ond rhaid oedd i un aros i ddadrys y gyfrina.ch. ac i hebrwng y pysgod i liir ga:rtref,~y lIe hwnnw na chlybuwYd am un bod dynol yr, ymhyfrydu ynddo erioed, ond. Job, Newidiwyd cwrs y daith yn o l 1, rhaid oedd galw yn Llanegryn i ymweled a, chofgolofn Huw Owen Bron Clydwr. Un wenithfaen lefn, semi, ar sylfaen o wenithfaen arw yw hithau, bron yr un ffurf ag un Mary Jones, ond ei bod yn fwy. Saif o flaen Capel ye Annibynwyr, ac arni'r dyddiad.au 1637-1695. Sylwasom fod Annibynwyr a Wesleaiel Llanegryn wedi setlo pwnc undeb yr enwadau mewn dull ymarferol iawn. Yr oedd y ddao gapel yn agos iawn i'w gilydd cyn adeiladu'r ysgoldai sydd rhyngddynt, mor' agos nes mai peryglus fuasai i un pregethwr fynd i ormod o hwyl rhag dyrysu ei gymydog, Erbyn hyn, adeiladwyd math arysgoldy dwbli uno'rddau gapel, ac y mae r ddau gapel a'r vsgold arn. un adeiladwaith. We(Aiei"ad,,eil.aii-i ymae oapelyr Annibynwyr, ond wedi ei "ad aelad u"' y mae capel y Wesleaid. Yn hyn o beth Wesleaid fu ffyddlonaf i orgraff y fro, os cyn- rychiolir hi'n deg gan Dr. W, 0. Pughe, Teg yw dywedyd fod y Wesleaid hwythau ers tro byd bellach wedi peidio ag aciaeladu," ac NveAli dechreu "aÚeiladu." Ac i Decwyn yu anad neb y maent i ddioleh am hynny. Cyraeddasom Dywyn a'r haul yn machlud wedi'i wisgo a holl liwiau'r enfys, tros frig Craig y Deryn. Gwelaf fod yn rhaid imi adaei °gweddill y stori tan v tro nesaf. I Y NAIL.L.

Moses: 0'1' Cawell i'r Mor Coch. Drama at wasanaeth Oobeitfifuoedd Chyfarfodydd y Bob! leuaiac Gan PEDR HIR. PRIS: GROT, MAE y ddrama uchod wedi ei pher- fformio dro ar ol tro yn ysgoldai Capeli Cymraeg Lerpwl, ac mewn llawer man yng Nghymru, ac yn para i ennill ffafr. MOSES BACH Dramaat wasanaeth Gobeitbluoedd Mae hon yn gymwys i blant ieuengaob na'r ddrama uchod, Pris » Dwy Geinint. Cyhoaddedig gan HUGH EVANS A'[ FEIBION4