Y Brython

Barug YmuesHtuuethi I Cymru. j SYWiA'r Cymro ym nchrl *'i grefydd ae ym falchia yn y ffaith ei fod ym parthyn i gened grefyddol. Cred ei fod, y? llawer mwy wrefyd(?o? na'r Sais, M edrycha ary Saeson fel onedl nad oes a wnelo crefydd rhvw lawer iawm & hi. A chaniatau fod y breudd v.yd Weltaidd hwn yn wir, c3ni3tMT i ni g??eirio at rai pethau sydd yn mihvrio yn erbyn crefydd yn ei gweddau uchaf a mwyaf ysbrydol, ymhlith yr Ymneilltuwyr Cymreig. Gwae'r jwr a anghofio ddylod Cymru i Ymneilltuaeth —eibrwydrauo blaid rhyddid,ei hymdrechion i godi ehwaeth y gened 1 at bethau uy rehafol, &'i In &w(](] i len a chan YII. y Cysegr ac o'r tuallaa iddo. 1\'lae'r ffeithia.u "'I'd) Ian" a.d au sydd yn gysylltietiig < Chefnbrith a Bron- elydv.r, Pantycelyn a Dolwar Fach, y Bala a Threfooen a mannau ereill, wedi dod yn rhan maor fyA o fywyd Cymru, fol na wna ond yr ynfyd geisio'ti hanwybyddia. Kid bvvnv llaid I ar Ymneilltuaeth Cymru fydd ein cais, ond I ceisio dangos fel y mae pethau wedi tyfu o'i ehylch sydd ynllesteirio'i th *f, ac yn peri i'r I praa grino &c i'w ffrwvtha* fyxti ya 11 ai .11 gwerth o'r harwydd. S—Moelnt'r Capeli.. 11 u)t r pethau psnjaai sycio rmg n-ii,ol yaom fel Ymneilltuwyr yw—anaddifadrwydd • ddefosiwn dwfn a pharehedig yn ein feaddoliad ovhoeddus. Rhydd amryw o fcethau gyfrif am hyn, ac anodd gw\ bod yn iawa. pa rai ohonynt yn y rhai pennaf. Nid yw saerniaeth (architeaiwc) einha.ddol-da.i ya unrhyw gynhorthwy i ddyfnha.u ein teim- ladau erefvddol. Mae a w Ael.o'r llygad lawer a defosiwn crefydd o], &c mae'r cain a'r gwyeh, y tlw s a'r ysbleniaydd, y "golofn," a'r gwaith lili," yn gynhorthwy sylweddol i eldwya dyn i. flymer addoli. "Architecture not only gives intense plemsure, hut also the impression of something ethereal and super- hum&n." Ychydig, os dim, yn ein haddoldai sydd ym awgrymu y cyfrinio] ac yn ein d" yn i ol eimlo «in bod yng ngwydd yr aruchel ac yng ughymdeithas "pethau mad ad nabu'r byd." Po treuliem awr mewn myfyrdod ym mwyaf- rif ein capeli, ni cheiryno fwy i'n cynorthwyo nag a geir yn ein neuaddau cjhoeddus. Nid wyf 3rnsynnu at raio'rffydd Babaidd yn troi i fewn i'^v mannau cysegredig i "orffwys encyd," ac i gymuno mewm tawelvrch A'r an,w *led ig, gan fod rhywbeih yn aWyrgylcli y mannau hynny sydd J. gynhorthwy i ddyfnhau ysbryd defosiw* ynddvnt. Nid oiliinaddoliaeth, fel j tny. rhai, yw edrycb ar Jfurf eroes, os yv.'r ffurt ym help i ddyn ddwyn .i hun i gyffyrddiad agosach A hi. Mae mwy a A nolo'r hy n a elwir the dim reUgious light ag ysbryd addolwyr nag a gydmabyddir gan lawer. Gwir nad yw y mymydd hwn na 41 Jerusalem yn gwmeud fa-wr c wohaniaeth i'r gwir addolwr wrtho'i hum ond i'r hwn sydd yia eredu mev, n ra anxau wii eu cysegru ar gyfer addoli cymdeithasol, wiao a wnelo'r hyn aydd o'i ddeutu lawer iawa ag vsbrvd yr addolwr. Ofnaf fod »wy • ddelw a lliw'r theatre, a'r music hall mag < yiblander celf- yddyd grefyddol (religious mrt) i'tI> gwele i ar ein haddoldai. dvrnv, hym hi'. hawdd i ni gynnal llawer o gyfarfodjdd ynddynt nar1 ydynt yn grefyddol ia" •u hysbryd. Nid y w 'r parche .ig ofn hvrn-xw-tke sense of awe- yn meddia.nnu ysbryd dym wrth fynd drol riniog ein capeli i'r un graddau ag gwna feynny wrth ijii f;fnd i rai o'r tentlau y gvrn adorn amdanynt. Pryd y eaiff art ei lie dyladwy gan Ymneilltuwyr Cymru ? Pan cild aw y frenhines hoit i'w goiw«rJd ac y daw fymra Ymneilltuol i w •Id nawy yn ei chyfrin- iaeth, bydd hynny'm ddrohmiarl @yfnod newydd yn ei dsfosiv m erofyddel. -2.M.,oetni"r Gwasanaeth. Peth arall sydd ym tymawa .ddi rth v, erth Ym -iilltuaeth yw-xoothter ei hafldc-liad eyhoeddus. Yr wyf yit gwbl ap,-yhooddedig y rhoddir gormod o le yadda i'r bregeth, ar draul esgeulus) pethau ereill sydd yn anheb- gori wneud addoliad y Cysegr yn f aw red dog a thyfoethog, ac yn foddion i godi ysbryd dyn i awy rgylch bur ac i gyffyzod iad A phethau syd d yn dweyd ar ei ysbsyd ym y fath fodd fel na ohais eu deffinio na'u dwyn o fewn termau oyfyngiaith. Carlamu trwy'* hy* a elwir yn wasanaeth dechreuol y byd.d y rlian fwy a-f o'n pregethwyr, rhag i'r amser fynd yn rhy bell iddynt gael traethu'r cwbl o'u pregeth. Felly ) mae'n rhaid iddi fod ym ol y drefn :aCt'll'r anhrefn bresennol ar bethau. Gwneir llawer o stwr o'n canu eyaulleidfaol mae'n wir ei fod yn jdigon hmrty yn ami, ond ofnaf er hynny nad yA'n cyriraedd amcanion uchaf .anu cysegredig. Cawn hwyl ar lawer o'n fconau, ond aifE yr hwyl heibio, a faint o ddy- lanwad ysbrydol crys ,It..i. calonnau ? Oyfeirid yn ddiweddar yn Y BETTHON at ein dibristod o'r Nune dimiitis ad arnau cyffelyb, ae hefyd at ganu diys^yr a ehnawdol ein feaddoliad, ganawgrymu nad yw cerooriaeth gysegredig Cymru yr hy- a ddylai fod, a ohreclaf yng ngwirionedd y tystiolaethau hyn. Nid yw cerddoriaeth gysegradig o radd uchel wedi ei derbyn i'r Seiat eto gan Ymneilltuaeth Gymreig. Sut na cheid mwy i'r Cysegr o'r math hwnnw ar gerddoriaeth a geid yng iagh-yngherddau godidog y diweddar Harri Evans ? Ni ellir cael hy* i'y un perffeith- rwydd yn ein haddoldai, oito, gellid cael mwy .'1' type yma, ynlle ein bod yn aros yn barhaus ar yr un gwastad, gan ddiysty iru'r gerddor- iaeth gysegredig honno nad, ,w'. adnabod gwlekd na chened l Aan ei bod ym ejfarfod, y dyfnaf mewn dyn ymhob He ac ymhob iaith. Perthyn i ni organau, ond ni wawriood arnrm eto y defnydd a ellir ei wneud ohonynt, ac nid yw'r budd a geir ohonynt yn werth y draul yr aed iddi v. rth cu cael. Rhaid cael rhywbeth i dorri ar noethter ac unffurfiaeth ein gwasanaeth cyhoeddua, os am ei wneud yn wir gyfrwng bendith i'r rhai a ddaw i'r Cysegr i adooli Duw. Nia wyf am fychanu pregethu mewn unrhyw foad, nac am roddi gormod pwyslais ar ddefodau crefyddol; ond yn ddiddadl y mae'n hen bryd, i Ymneilltuaeth Gymreig geisio rhoddi ritual a'r bregeth yn eu perthynas briodol a'i gilydd, os am gynhyrchu y parchedigaeth dyfnaf yn ysbryd y rhai sydd yn addoli yn ei chorlannau. Mae'r Eglwys Babaidd a'r Uchel Eglwyswj r wedi mynd i un sithaf, a ninnau fel Ymneilltuwyr wedi mynd i eithaf arall, ac nid wyf yn berffaith sicr pa un o'r ddau eithaf yw'r mwyaf peryglus i fynd iddo. Gwn hyn, fodd bynnag, nad yw gwasanaeth mool ae uafiurf Ymneilltu-wyr Cymru y fiurf uchal o lawer ar addoliad crof- Jddo], M mai mid yr unig arnc an yngltn & gwaith yn mynd i'r .ape1 ddylai fod gwrando pregeth yn unig, ond ceisio MJIW i awy rl-13. leb nad yw'r bregeth oBd m eyfr"iig i'. dwyn iddo. 3-Unbenaeth yn <?;sodH | Decoocrattaeth I Gad aw* ddefosiw* erefyddol heb draethu ychw atieg arno, er mvyn cyfeirio at bethau ereill sydd yn llesteirio eenhadaeth Ymneilltu- aeth Cymru. Mae lie i ofni,—■mwy na, hynny, mae'n berffaith glir, fod Ymneilltuaeth Gym- reig wedi dod i gymod a phethau sydd ym hollol anehvson a rhai o'i hegwyddorion syl- faenol. Saif Ymneilltuaeth dros ryddfryd- iaeth, nid yn gwbl nac yn beimaf mewn athrawiaeth, ond yn hvtrach mewn llywodr- aeth eglw.Nsig. Mae democratiaeth yn rliaa hanfodol o'i sylfaen, ae yn hyn gwalianiaeths yn hanfodol oddiwrth yr Eglwys Esgobaethol a'r Eglwvs Babaidd. Mewn theory cedwir y r elfen hon yn Ymneilltuaeth, ond mewn gwir- ionedd oligarehiaeth sydd etMI-NCaf ya *i hanes. }lae'r awdurdod iredi mynd- a ddwylo'r liiaws i ddwylo'r ychydig mewit brawdd eg, wedi mynd o'r seti i'r lie a elwir y S £ t Fawr, ac oadiyno y rheoleiddir Ymneilltu- aeth ein ceDedl i raddau pell iawn. Ilae'r "swyddogaeth wedi dod yn ormod o cabinet yn ethanes, ?gw?e'rg?r&faidd ymyrryd &'r I hyn a ystyrrir ?vdurdod gan y «ylch cyfrin hwn? Un o'r pethau mwy?I diystyr i mi yn hanes Ymneilltuaeth yw—ethol rh?i am oes i lenwi'r swydd hon. Mae mor ddisynnwyr I a d ewi8 un am oe5 Y" aelod Mneddol; mi buasai hwnnw'm eynrychioli rhanbarth ym wirioneddol ond am gyfnod eymharol fyr gan. y ei ethol- wyr a'i etliolaeth. Nawidia eglwys ym fawr mewn deg neu uga-in mlynedd ond mae')t rhaid iddi fod Ioni am y eyfnod bwnnw i fod o d an yr un rheolwy r, a llawer o'r rhai hynmj heb na medr na gallu na chydymdeimlad a'r galwadau newydd a wneir arnynt. Saif Ymneiiltuaeth, metiidwn eto, dros egwyddor- ion rhyddfrydol a dexpocrataiclci ond os am ddeall ystyr ceidwadaeth ceir yn.gnawdoliad. ohono yn s £ t fawr capeli Cymru. Yma y gorwedd yr anhawster maNr i onestrwydd y pulpud Cymreig d yma.'r lie y ceir y rhwystr- au peunaf i gyfnewidiadau yn' addoliad y Cysegr saif y Sft Fawr dros bopeth sydd anhymig mewn erefydrl dyma'r lie hawddaf i ddyn gclli ei ddynoliaeth me-sn swydd. A siarad, yn gyffredinol, gan ddynion ar ol yr oes y mae cyfle i ymddisgleirio ynddi, gan fod y traddodiadau sydd yngljhi a, hi yn cael eu cadw yn ddigyfnewid ac yn ei gwneud yn anihosibli ddyn o ddiwylliant uchel ac o gyd ymdeimlad eang a gwahanol agweddau ar gredo a bjwyd deimlo'n gartrefol ynddi. Reversion to type" raid iddi fod yn hanes y rhai sydd yn cael my nediad iddi. G-ofelir am feithrin yr ysbryd hwn o'r eM, fawr jn yr eglwysi, nes gwneud un dosbarth yno'n slaf- aidd idd(, adosbartVi .rall-unl'\y"m}nd ar gynnydd—yn gyfryw fel nad all ond cymryd diddoaiel) o bell mewn pethau crefydd, nes peri i lawer ohonynt syn bo hir golli (. 'r egl\Vysi'n gyfl'tngwhl. Ü'r H f3vrr y ffurflr y Cwrdd Misol, a'r Cwrdd Ch, arter, a'r Gy- manfa, ac o'r rhain drachefn y raoddiy arweiniad aehyfeiriad i Ymneilltuaeth Cymri1, Yn y mannau hyn, drachefn, y deuir o byd i gylch cyfrin o'r tu fewn i gylch cyfrin y swvddogaeth, a'r cylch yma sydd mewngwir- ionedd yn trefnu ym rnha ffordd i roddi peth- au yn eu He. Gwelir yma y gwifrau'n cael eu tynnu, a'r ffo r(I d yn cael ei threfnu i osod. y I select few mewn pob swydd o awdurdod a chyfrifoldeb. Trefnir achosion yr enwad < fewn cylch bychan iawm, ac yn araf iawn ac ar ol ymcb vviliad llwyry golly ngirneb new yd d i'r cylch hwn. DiHderol i'r eithaf yw gwylio'r symudiadau yn y eynadleddau, a gweld yr oracl yn cael ei gweithio allan. We, oan't all b. actors somebody tmist wateh the show," ehwedl Jerome. Nid gras, na synnwyr, na gallu, yw'r e-yrnwysterau rnwyaf angenrheidiol i ddyn gael ei gyfrif ymhlith yr arweiirwyr crefjdool "lleyg ymhlith Ymneilltuwyr Cym- ru Ixeddyw. Yn y dorf o wrandawyr ceir brithiad o ddyniom, llawer galluocach ond llai digywilydd, yn edirych gyd a syndod ar y gwahanol actau. Os daw sibrwd fod g*r wedi dod i'r Gymanfa sydd yn dal atwydd neilltuol, neu yn werth arian, os jw at ehwaeth y cylch cyfrm, pahneniiir y ffordd iddo ar tin-A sitl-i i gerO.0 od arhyd-ddi i bob swydd a phwyllgor. Beth yw canlyniad hyn oil ? Yn fyr,. hy* yw ychydig iawn, mewn cym- hariaeth, o leygwyr galluocaf a m-wyaf cyfrifol y genedl sydd i'w cael yn llysoedd crefyddol uchaf Cymru. Mae en hnnanbarch a'u gonestrwydd, ynghyda'u M mad an uchel am grefydd a'i threfniadau, yn eu cadw odciyno. Colled amhrisiad wy i Ymneilltuaeth yw hyn ac os yw am Iwyddo yn y dyfodol, mae'n rhaid iddi ymddihatm o'r rhwymau y mae ynddynt. Rhaid i ddynoliaeth iach, dynion wyneb-agored o argyhoeddiadau dy fnion ac o ddiwylliant teilwng o'r oes bresennol, gael eu lie yn llysoedd crefyddol uchaf ein gwlad, nes y caiflf Ymneilltuaeth arweinwyr gwirionedd ol, yn hytrach na math ar lywodraethwyr o welediad cyfyng ond o bwysigrwydd mawr, sydd athuedd ynddynt i gamgymeryd urddas am snobyddiaeth. Os yn ameu cywirdeb y gosodiadau tichod, dilyner hanes rhai o'r uchel-lysoedd enwadol yng Nghymru am gyfnod, a d ar lienor yr hanes yn j newi ddiad UKn cyfundebo] er gweld sut y saif pethau me«n gwirionedd, ae fel y cedwirdirgeledig- aethau yr enundau o fewn cylch cyfyngedig iawn, a'r eylch hwnnw heb feddu rhai o'r eymwysterau pennaf i roddi arweiniad a eh) f- eiriad i grefydd yr ugeinied ganrif yng >lghyniru. Pa bryd y byda i'r cylch hwnnw aros C) n gweld fod gwerin grefyddol Ym- neiUtuol Cymru yn sylwi ar ei symiidiadau, ac yn medru canu erbyn hyn ami i dón heblaw Diniweidmnjdd f Cyffyrd.dwn eto ag um pynt arall sydd. yn peri gofid i ni yn hanes presennol Ymneilltu- aeth Cymru. Llawer o feio fu ar yr Eglwys am gyfathrachu gormod A'.r bragwr a'r tir- fedoiannwr, ac o dderbyn eu harian i gario ymlaen waith Eglw 5 s Crist. Mae Ymneilltu- aeth erbyn heddyw yn 11 awn mor barod i dderbyn cardod heb ofyn o ba le y daw. Un enghraifft yn unig Onid milivnydd o'r Ysgotland sydd yn talu am lawer o organau Cymru heddyw ? Onio 3 n Pittsburg, yn yr Amerig, y gwnaea llawer o'r rhain ? A yw'n Gristnogol i eglwysi Ymneilltuol Cymru ad ael i arian a wnaed trwy lafur gweithwyr Pitts- burg dalu am eu horganau ? Galleiii ddoct a oigon o enghreifftiau eraill i egluro'r fforcd y mae Ymneilltuaeth, sydd a'i sylfeini'n ode mocrataic t,, yn chwannog i da erbyn rhoddion heb holi am ennyd o ba le na thrw) ba ffyrdd y maent wedi ymlwybro tuag yno. Dwed rhywun wrth ddarllen ein beirniad- &eth mai ysbryd drwg sydd odditan y cwbl a ysgrifenmv.vd gennym. Gwr wedi sorri, neu wedi suro, sydd yn dvveyd ei farn am bethau y mae, er eu ceisio, wedi methu eu cael. Dim o'r fath beth gan y buasai safle neu •nwogrwydd dn'y'r pethau hyn yn costio'n rhy ddrud-buasai'n rhaid i ddyn werthu ei hunan goreu, a byw ar bethau ffugiol a di- werth. Mae'm parch mor fawr i Ymneilltu- aeth fel y mae'n ddrwg gennyf am ei chloffni, ac mae n ofid calon i mi ei gweld wedi sy rthio, yn arbennig mewn rhai cyfeiriadau, i ddwylo mor ddiymadferth, ae yn oymrycf ei 11) wodr- aethu gan rai nad Ydvnt yn c-ynrychioli'r type goreu o fywya C^yrn ru yn y cyfnod new yd d hwn ym ei hanes. DISGYBL. I —j I