Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

3 articles on this Page

Advertising

Beirniod y Gouof. I

News
Cite
Share

Llithoedd Cymry'r I Khaki. <- I. Cofio Dewi Sant yn eithaf- I oedd y ddaear. 1 O'R AIFFT, SEF HANES CAOW IS ElSTEDD- POD YR ANIAr," YNU NGWI/AO Y TYWOD A'R TES. Mae nghalon yng Nghymru yn siarad a'r gwynt, Am ill o bloser-tu a gofais i gynt Am gartrof, a mabood, ao ysgol y llan, A'r plant oodd yn chware o eingylcli y fan NIaa nghalon yng Nghymru, hen Gymru fach lan, Gwlad onglyn a tholyn, a chywydd a chan, Mown adfyd, a hawddfyd, mewn gaoaf a hat, Mao nghalon yng Nghymru pie bynnag yr a. f. ADRODDIRbob blwyddyn y lleoedd anghysbell y dethlir Dygwyl Dewi ynddynt, ond hyderaf y cytun weh a mi i ni ei ddathlu yn y lie mwyaf anial o'r cwbl oleni. Wrth "i-ii, milwyr y Frigad o Oglodd Cymru a foddylir, ac yn yr Aifft yr ydym. Bochgyn o Gymry wedi gwnoud eu rhan dros ryddid—a rhan holaoth, hefyd—yn ymgyrch Swvla a'r Dardanels, ac yma. bollach yn gorffwys ac adgyfnorthu. Bydd yn dda gan eu cyfeillion ym Meirion, Arfon, Mon a Maldwyn ddeall eu bod yn edrych yn dda, yn uchol eu hysbryd, a llawn o'r tan Cymroig. Er cofio nawddsafit ein gwlad, bu yiiio baratoi mawr or mwyniant i'r dyn oddimown, ei alluoedd corfforol, ac yn y dull goreu gofalwyd am ysbryd y dyn hofyd. Yn ystod y dydd, cawsom gwmni rhai o god- yrn Cymru yng ngwlad yr estron, sef y brodyr Bryan o Gaernarfon a Chairo ond down stynt oto maes o law, a choisiaf ddangos, feI y gwnaoth oraill ar hyd y blynyddoedd, mor fyw ydynt i bopeth Cymru, ac mor oiddgar ou calon dros oreu'r Hen Witid. Both pe rhoddwn rvat syniad ogwan o'n bywyd yma, or nad gwiw dwoyd gormod, rhag tynnu gwg y sonsor-arnaf fi nac ychwaith ar bapur Cyinraeg. Mao'r catrodau yma ers cyn y Nadolig, ae yn oithaf etirtrefol g-.ydp, 'r brodorion. Doniol dros ben eu clywed vn bargoinio mewn cymysgedd. o Saesneg ac Arabog, am wahanol nwyddau, ac amboll i air Cymraog yn mynnu gwthio'i ffordd i mewn ym.?,c r?ew. Bollach he[- ymt ac aew. Bellach hefyd nmo'r amgylch- odd yn fwy cysurus, gan fod yma adeiladau braf wodi ou codi i fwyta ac ymddifyrru yn- ddynt. Ond ymha lo y digwydd hyn oil ? Yng ngwlid yr Aifft enw'r pentref nesaf na'rgworsyll ni feiddiaf oi ddodi,ond gwybydd- weh oi fod cydrhwng Alocsandria a Chairo, rhyw dair milltir oddiwrth un o aboroedd y Nilus, enwog ei hanos. Pur chwith i ni ein golygfau rhagor ardderchowgrwydd Eryri, a gwychtor a gogoniant nontydd a chyrnoedd Gwalia. Yn eu lie, caech brofiad bob un yn llythronnol pe cenid "Mown anialwch 'rwyf yn trigo. Draw niaern genodigol wlad." Nowid. pur fawr ydyw o brydforthwch a byw- yd Cymru i undonodd ac unigedd anialdir y Sahara. Er edrych i'r goglodd, gorllewin, do, ni welir ond tywod, a thywod. o hyd. Gwas- tatir o dywod, bryniau o dywod,—popeth yn dywod cyn belled, ag y gwol y llygad. Ond gwolwn ychydig good, ac ambell lain o dir âr, tua'r dwyrain. Wodi'r cwbl, or y gwres a thanbeidrwydd yr haul yn ystod y dydd, dy- munol yw gweld mor ysbrydol y ceidw pawb yma, ac iochyd i gilon dyn yw clywed geiriau diledjaith bochgyn Cymru. Gofelir amdanomy Sul hefyd, gan fod ilni gaplan sy'ii Gymro o waolod oi galon, ac am hynny mae'n llawn eiddgarwch dros ei braidd. Cyfeirio yr wyf at y Parch. R. W. Hughes, Rhuthin, brod- or o gyffiniau Dolgollau a mynagaf deimlad yr wyn i gyd wrth roi gair o ganmoliaeth iddo, or saled y gair hwnnw. Yn ddiweddar, Uwyddodd menu un cyfeiriad, wedi gwaith calod., sof mewn eael Cor Meibion ymhlith y Cymry sydd yma. Mao hwnnw'n awr yn ffaith, ac yn ddiau cyn hir bydd yn gaffaeliad o'r mwyaf i'r holl gylch. Hyd yma, prir yw'r copiau, ae anodd pu cael yma, ond mao gennym hyder y gorehfyga'r Padre y diffyg cyn hir, ryw ffordd nou ei gilydd. Fore Sul, .?(i. d ogo I yn y Y. M. C. A cynholir gwasnnnotl-t swyddogol yn y Y.M.C.A ac erbyn hyn mao'r adeilad yn rhy fach i'r gynulloidfa dyna doyrnged y bechgyn iddo ef a 'i Feistr. Y prvnhawn bydd Ysgol Sul, ac ar i fyny y mao hon hefyd. Y nos, naill ai bydd ganddo ail bregeth neu bydd yno gyfar- fod canu, nos bo'r anialwch yn deffro bron i wrando ar emynau Gviad y Gan. Ond yn wir, son am garlarn merlyn Y BRY- THON. mao fy merlyn i (ai ynteu camel a ddylai fod yn yr Aifft ?) wedi rhedog i ffwrdd yn lan, a minnau bron gollwng yn anghof ddathliad Gwyl Ddewi yn oin plith. I ddechreu ynteu, rhaid cwyno nad oedd bochgyn y 5th-Sir Ffliiit--gydc. ni maent yn gwneud gwaith angenrheidiol Somewhere in Egypt," Dechreuwyd y noson cynt, or mwyn cael lie a chyflo i bawb. Bechgyn Meirion a Maldwyn (y 7th) oedd wrthi, a chawsant wledd dan gamp. Fel hyn yr oedd cerdyn y saig I 1/7 R.W.F. Ciniaw Nos Gwyl Dewi Chwefror 29, 1916. Seigiau. Cawl cenin. Pysgod. Cyw Rhost. Tatws eras. Uwd Poilliact. 'I (sef yw hynny, Blanc Mango, A wita io'r tro, Mr. Gol. ? ) Ffrwythau. Coffi. Gworsyll Beni Salami. Yr Ajpht. Dymunem ddodi ar gof un o'r llwncdestynau, set I goffadwriaotli. anfarwol ein cyfeillion a gollwyd." Ychydig iawn o eiriau a gaod wrth oi roddi, ond gwolais ami i lygad yn llaith, a dynion cryfion yn ceisio celu eu teimladau. Yfwyd y toast mewn distawrwydd, distaw- rwydd nad anghofir mohono gan y rhai oodd yno. Ond eto, nid gwiw digalonni, ac wedi gorffen y seigiau, trefnwyd cyngerdd, a buwyd yn mwynhau canu difrif a digrif, ynghydag aniboll adroddiad, hyd hanner awr wedi deg, pryd y canwyd Hen Wlad fy Nhadau a Duw gadwoW Brenin cyn torfynu. Drannoeth, gorffennwyd pob gwaith or by hanner awr wedi deg, a threuliwyd y pry hawn yn yr awyr agored, yn wyneb haul-— natur y Cynu-o o to, er fod yr haul yn biothae na chanol haf gartraf-yn cydymdrechu mown mabolgampau. Caed rliaglen bur wahanol i'r eyffrodin, end cyfunid y buddiol a'r doniol yn hapus, a chafwyd amsor difyr. Cafwyd ymgyrch galed rhwng y 7th a'r Herofords yn y tug of war, ond y Cymry cyhyrog orfu yn y diwedd. Fe synnech pe gwelech y gwisgoedd digrif a gafwyd yn y Fancy Dress G08tume--cowch chwi chwilio am eiriau Cymraog cymwvs, Mr. Gol.—ond gyd a'r goreu oedd Indiad Melynddu," a. chadfridog yn ei holl ogoniant yn marchogaeth ar asyn, gyda'i was ar fill yn cludo'i faner. Mawr y chwerthin hefyd yn ystod y gystadleuaeth mown marchogaoth camel and i fachgon pur gyfarwydd a thrin ceffylau yn methu'n lan a thywys un o'r creaduriaid dyrys hyn. Ond rhaid brysio ymlaon am chwech ar y gloch yr oodd bechgyn y 6th yn gwledda, ac ysbryd ardderchog yn eu llenwi. Fe soniais am y brodyr Bryan daethant yma gyda Mr. Bryan a chyfeilles iddynt, i dreulio'r pryn hawn, a mwynhaont bopeth, yn enwedig y parablu Cymraeg llithrig. Gresynai pawb na fedrent aros dros Eisteddfod y nos. Gwahoddwyd y parti i ystafcll-fwyta y 6th a chawsant groeso dehafal plant Mon ac Arfon, a cheers digon uchel i adseinio ar greig- iau Eryri o'r bron wrth ymadael. Bellach, prysur drefnid gogyfer a, phrif waith y dydd, sef cael Eisteddfod Iwyddiannus. Os gwaith oedd eisiau, yr oedd llwyddiant yn sicr o'r dechrou, gan na weithiodd pwyllgor yn well erioed. Ni enwaf neb, rhag tramgwyddo, ag eithrio son eto am Gymry'r Aifft. Nid Eis- teddfod hob arwyddeiriau, a cheid goreu- on y rhain ar y muriau, wedi eu cael yng Nghairo, ac yn amlycaf yn eu plith gwelid Eisteddfod Oadeiriol Min yr Anial--yr enw hapusaf a glywais, a'r mwyaf naturiol. Beth yw eich barn chwi ? Er mai tywod oodd dan eu traed, ychydig, mi gredaf, a sylweddolai am y tro nad yng Nghymru y cynhelid yr Eisteddfod, ond yn unig fod y wisg filwrol yn ddieithr i natur Cymro, rywfodd. Cadeirid gan ein cadfridog, y Gen. Mott, a Hamlet Roberts, Pen y groes, capton y 6th, yn arweinydd hwyliog. Cawsom foirniaid dan gamp lleriyddiaeth ac adroddiad, y Capian a Mr. Lewis (Caernar- fon), un o lieutenants Mr. Bryan yng Nghairo, ydood.d y beirniad cerddorol, a da y gwnaeth ei waith. Cafwyd ymryson dygn ar y rhan fwyaf o'r tostynau, yn enwodig ar y corau, er mai dan oedd yn y gystadleuaeth Cor Meirion (Corporal J. P. Jones, Bermo, yn arwain), a'r Arfonic, ond y cyntaf a orfu Un gan a gawsom ar destyn y gadair, Gartref, ond yr oodd yn llawn deilyngu'r wobr, a'r bardd oodd y Pte. Rowland Williams (Porth- madog), 1/6 R.W.F. Dyma'r onillwyr Araitli ddifyfyr Pto. Mantle, 1 17th, a Pte. M. Parry, 1 16th. Chwibanu M. Parry. Tenor Cpl. Hamer o'r 1 17th. Bass Sorgt. Major Jones, a Pte. Strong, o'r 1 /6th. Penillion T. E. Jones, 1/7. Cyfieithu geir- iau i'r Gymraeg Pte. R. Williams, 196; a Pte. W. O. Roberts, 1/7, ar Adroddi id. Mewn araith fer, diolchai'r Cadfridog am gaol dod yno,—y tro cyntaf iddo ddathlu Gwyl Ddowi gycla'r Cyinry talod deyrnged i'n conedl ac i'n milwyr. Gyda Haw, cawsom deyrnged arall drwy Mr. Bryan oddiwrth ostron hollol, mai'r Cynu'y ydoedd y milwyr goreu, glanaf eu buchedd, a siriolaf, mewn tref arbennig a theimlem yn fc.lch o'r gair da gan estron. Nis gallaf feddwl am lawer yn rhagor i'w roi yn hwn omaf fy mod yn rhy faith eisoes, ond eredaf nad anfuddiol gennych rhyw air o hanes Y Dydd yn yr Aifft. Nid yn ami y byddwn yn gweld Y BityTHox yma, or y cawn amryw bapurau Cymreig yn awr ac eilwaith, a byddant yn cael cylchrediad helaeth wedi cyrraedd, a'r BKYTHON yn caol cystal croeso, os nad gwell, na'r un. [Dowch a gair eto, a chyn amled ag y galloch. Ymhlo y m-to oich brawd erbyn hyn ? Bydd bias amheuthun mwy nag erioed ar win cysegr yr Hen Wlad wedi sychedu mor hir amdano yng Ngwlad y Tes a'r Tywod. Hefyd, dywedweh wrth y Bryaniaid t-rion fod Cyrn y Brain ar ei sodlau o hyd, ac fod yn bryd iddynt bollach godi achos Cymraeg cydenwadol yn yr Aifft yita.-Y GOL.], 2—0 MALTA: GAN UN 0 FEDDYGON I MEDPvXTS GLANNAU MERSEY SYIN MEDDWL Y BYD o'i Siit DREFALD- WYN Mae nghalon yng Nghymru, ymwrando a fyn Ar fiwsig y rhaeadr yn ystlys y bryn 'Rwy'n g\\eled afonydd tir estron, bob un, Yn Ddyfi nou'n Ddyfrdwy, neu'n Hafren ei hun Pob mynydd a welais erioed hyd yn awr, Sydd ddim o'i gymharu a'r Wyddfa wen fawr Mown adfyd, a hawddfyd, mown gaoaf, haf, Mno nghalon yng Nghymru pie bynnag yr af. Rhoddwyd gwahoddiad cynnes i bob Cymro a Cliymraes ym Malta i Devonshire House, Casal Lia, palasty Mr. a Mrs. Morris, bum m'lltir o Valletta. Daeth torf ynghyd o bob parth o'r ynys, swyddogion y Pyddin a'r Llynges, chwiorydd y Groes Goch, a thros gant o fechgyn o wahanol ysbytai a gwersyll- fau. Mewn pabell yn yr ardd yr oedd digon- edd o ddanteithion wodi eu paratoi ar ein cyfer, ac or fod llawer yn dwyn olion clwyfau a chlefydau, nid yn ami y gwelwyd cwmni mor hapus a siriol. Yr oedd y rhan fwyaf o'r bechgyn Cymreig wedi bod gyda'i gilydd drwy'r tan yn Gillipoli, ac yn sicr, ar ol eu profi, yn barod i farw dros ei gilydd. Nid yn hawdd, o hyn allan, y gellir datod rhwymau cyfeillgarwch sydd wedi eu cylymu yn y fath amgylchiadau. Dyma lane talgryf a grymus yn dod ataf, a gofiwn yn faehgennyn bychan yn fy hen ardal, Llanfyllin, flynyddoedd yn ol, Dyma gwmni o fechgyn o Lanidloes, a lediaith Sir Drefaldwyn ar eu tafodau. Dacw dorf o'r Rhondda wedi dod o hyd i bordoneg o dan y palmwvdd ac wrth gwrs, dyna gyngerdd awyr agored, a'r Surgeon-General Whitehead a'i wraig wrth eu bodd yn gwrando ar hen emynau ac alawon Cymru. Dyma Mrs. Morris yn dod ataf i gael sgwrs am bobl LIang ? aloes. Dacw'r Lieut. Morris Roberts, RG. A. (Aber) yn siarad a Mr. W. A. Griffiths o'r Malta Admiralty, sydd newydd gyhoeddi llyfr ar Hanesion a Rhamant Cymru. Y ty- wydd yn hyfryd, yr ymddiddan yn felys, a phawb wrth eu bodd. Diolchiadau a chanu yr Anthemau Cenedlaothol yn rhoddi terfyn ar yr wyl i rai ohonom. Ond nid i bawb.o herwydd yr oedd rhaid prysuro i Valletta, i'r Hote I dol'Aytglatorre, lle'r oodd cyfeillion eraill a chinio yn ein haros. Dyna logi cer- bydau or mwyn bod mewn pryd ond wfft ein carbyd ni yn rhvgnu'n drwm, a'n ceffyl yn hen a method ig. Nid oedd dim i'w wneud ond disgyo. mewTK He o'r enw Birchircara, a llogi e well. A busn yr enillwyd y tir ar y cerbydau eraill, a chyrhaeddwyd y ddinas o'u blaen, fir ein mawx foddhad. Daothdauarbymthogrr cinio: y Ddraig Goch yn chwifio me\m He amlwg uwchlaw'r ffrvvythau ar y bwrdd. Llywyddwyd gan Mr. W. A, Griffiths, cyn- i-ycliiolydd hen deulu parchus o ddyffryn Meifod, Sir Drefaldwyn, ac a gynhygiodd lwnc- destyn Dewi Sant mewn araith lawn diddor- deb. Cahvyd Pnerchiadau gan Lieut. Cook- Ellis, R.W.F., Major Tobias (prif gaplan yr Ynys), Lieut. Morris Roberts R.G.A. Mr. Wheeler, Y.M.C.A. Lieut. H. F. Will- iams, R.A.M.C.; y Parch, W. Lewis, Y. M. C. A., Mr. Mendus, Y.M.C.A. Lieut. Roberts. R.N.R. Laut. Flynn, R.A.M.C. Lieut. Pritcha.rd, R.A.M.C. Captain Pranco, R.A.M.C. Hefyd yr oodd yn bresennol Md. Morgan Thomas (Mri. Mortimer & Co), Lieut. Power, R.A.M.C. Capt. Reed, C.F. Capt. Glew, C.F., a Lieut. Edwards, City of London Royal Fusiliers. Yr oodd araith y prif gaplan, Major Tobias, yn swynol a hapus. Efe'n Wyddel, ond yn edmygydd mawr o'r Cymro, am ai fod wedi cadw ei iaith, a'r trysor- au sydd ynddi. Credai mat da. oedd i wahanot genhedloedd pin teyrnas feithrin eu cenedl- garweh, a thalai wrogaeth i ysbryd ein cenedl, i dlysni ein tonau a'n caneuon, a'r wythien grofyddol a. redai drwy'n bywyd cenedl- aethol. Ar ol hyn, rhaid fu treulio gweddill y noson mown canu. Cafwyd nifor o unawdau ac alawon Cymreig a chyn terfynu, canwyd amryw o hen emynau adnabyddus Cymru, a Hen Wlad fy Nhadau a Duw gadwo'r Brenin. Teimlad pawb oedd ein bod wedi cael diwrnod i w gofio, a'n dyled yn fawr i bawb a fu'n hwylio'r trefniadau, yn enwedig i Mr. a Mrs. Morris am eu caredigrwydd yn y pryn hawn, ac i Lieut. Morris Roberts am ymgymer- yd a bod yn ysgrifennydd y pwyllgor, Ar fy siwrnai adref, mewn eweh bychan, y ser yn gwenu'n ddisglair, a'r mor yn cysgu'n dawel, yr oedd seiniau a s\vy?nion yr hen emyn au Cymreig yn aros gyda mi, ynd, wyn at gof ion am gartref, a meddyliau am y "myrdd o ryi'edd.odau sydd tuhwnt i'r lien, Diolch am yr emynau Cymreig sydd heddyw mor abl i dreiddio drwy gaddug a thywyllwch y "cyatudd mawr." H.F.W. [Cymdsithas Gonodlaethol Cilgwri yn cofio'n gu atoch, Dr. Williams, a'ch cleiflon eisiau i chwi frysio"a 91, gan na fynnant ffisig neb arall nes y dychwelwch. Bendith arnoch yn gado'cli gwlad a'ch aelwyd or mwyn lliniaru poen ac ymgeleddu corif ac ysbryd anffodusion y Rhyfel. Diau eich bod chwi. Gapelwr mor gyson, yn cofio i Paul dreulio egwyl for yn Ynys Malta, ac iddo gael cryn hwyl gyda'r brodorion hygoelus a'r wiber honno, ae fol hyn y gwellhai Apostol Mawr y Cenhedloedd ei gleifion "A digwyddodd fod tad Publius yn gorwedd yn glaf o grud a gwaedlif; at yr hwn wadi i Paul fyned i mewn, agweddio, efeaddododd ei ddwylo arno ef, ac a'i hiachaodd." Beth a feddyl- iwch o Specialist ysbrydol Tarsis, Dr. Williams ? Gair eto, yn fuan, fuan, os gwelwoll ya Ctda.-Y GOL,]

Llithoedd Cymry'r I Khaki.