Y Brython

Ffetan y Gol. I Cofied pawb fo'n anfon i'r Ffetcr, mai dyma'r gair sydd ar ei genau:- NITHIO'R. GAU A NYTHU'R GWIR. Yr hen am weddi. I At Olygydd Y BRYTHON I SYB,—Gwelaf fod Mr. Aneurin Rees yn Y BRYTHON di weddaf yn cymell neilltuo dydd Gwyl Awst nesaf i bawb gyd-weddio am ben ar y rhyfel. Awgrym rhagorol, ond yr adeg yn bell iawn. Os dydd arbenmg i weddi, mynner ddechreu r mis nesaf. Beth a faddylieeh, Mr. Gol., o ofyn i holl hen bobl ein gwlad droi ati i weddio dros ein milwyr a'n morwyr. Ma.e llawer ohonynt yn teimlo'u' hunain ar y ffordd wedi mynd yn llesg & Lliprynaidd a'r to iach a heinyf sydd o'u cwmpas mor ddiystyr o'u teimladau nes fod llawer UTl ohonynt yn dyheu am gael mynd adre, gan weld ei hun yn dda i ddim. Ond byddai'n godiad calon i'r hen bobl fecldwl y gallai ou gweddiau fod o les i rhy wun ac- os vn rhy gloff a musgrell i hobian i I)S,r Arglwydd, eu bod yn medru tynnu yn rhaff- au'r addewidion o'u conglau cyfyng, ac hwyrach doddi mwv ar galon y Nefoedd ar ran y milwyr nag a wna gweddiau a chyflawniadau rhugl a chyhoeddus y rhai ieuengaf a llai eu profiad o chworwder bywyd.—Yr eiddoch yn gywir, WRTHI HI BOB DYDD Y Cymdeithasau Cymraeg — Sul Cenedlaethol Cyniru, Chwef. 27. At Olygydd Y BBYTHON I SY.R,Caniatewch i mi ofod fechan i adgofio gweinidogion ac eglwysi o Sul Cenedlaethol Cymru a ddethlir Chwefrol 27, drwy gyfeir- iadau pwrpasol felly ar yr adeg gyffrous hon yn banes y byd. Cenedlgarwch heb barch at Dduw a dyn a ffioiddir gennym-a chaniatau ci fod yn bosibl. Gwahoddir gweinidogion, athrawon, ac arolygwyr Ysgolion Sul i'r Arddangosfa a'r Gynhadledd er hyrwyddo addysg mown Cymraeg a gynhelir yn Ysgoldy St. John, Caerdydd, Mawrth 18. Bydd yn yr Arddangosfa adrau arbennig ar gyfer Ysgolion Sul. Y mae pob gobaith yr etyb y cwbl ddiben ei fodolaeth, sef yw hwnnw codi Cymru, Cymro a Chymraeg, i uwch safle yn y byd. Da fydd gennym am help pawb yn y gwaith da hwn.—Dros yr Undeb, D. ARTHEN EVANS. Ysg. Cyffredinol, 15 Somerset Road, Harry "Athrawon sy'n gwrtbruo." At Olygydd Y BRYTHON SYR,—Yn eich papur diddorol a.m Tach. 18, gwelais yr englun canlynol o waith Pedrog, cyflvrunodig i'r Athro J. M. J. a Thecwyn :— Dyblu'r n droes yn bendro-arna'i'n wir Yn y niwl r,y'n crwydro Athrawon sy'n gwrthruo Cais call eu deall, ond-O t Mao'n debyg y buaswn wedi darllen yr englun a'i anghofio fel llawer englun arall oni buasai am yr O calonrwugol yna sue Id ar ey ddiwedd. Mae'n amheus gonuf a ollyngwud • ochenaid mor ofidus er dudd Ochenaid Gwuddno Garanhir Pan droes y don tros ei dir. Paham yr ocheneidiwch i Brifardd mwun ? Ond dvna, nid ydum oil o'r un natur. Bu yr n ddwbl unwaith yn fy mlino inau, ond yn lie rhoi fy mhen yn fy mhlu, ac ochneidio o'i phlegid, fe droais y min tuag ati, a dechreuais ymladd a hi, a herio'i gwaethaf, ac er mawr foddhad imi diflanodd yn llwur o'm horgraff. Nid oes genuf ychwaneg i'w wneud gudag n ddwbl, nac angen dyblu unrhuw gudseiniad arall. Er hynu, rhaid imi ymwneud a'r bobl a fynant ei gwthio arnaf yn erbun fyjewyllus a'm dull o ymdrin guda'r bonwur hynu, yduw ymladd guda hwuthau hefud, a herio eu hawl i osod eu deddfau mympwuol arnaf å Cy- hoeddaf fy hun yn anarchist orgraffyddol. Gwadaf hawl unrhuw ddun, cymdeithas, neu glymblaid o ddynion, i gyhoeddi fod fy orgraff yn anghywir, os yduw yn cyfleu syniad. cywir f, fn ^rtiniau yr iaith fel y clywir hwunt o enau .}Vr cywir. Hawliaf y gwna hynu, ac iuil ei bod yn gysonach ynddi ei hun, ac a „ Idfan Soindobiaeth{phoneticism) nag orgraff i su'n ysgrifenu Cymraeg Y'Nghym gr, neu Lanrwst, yn yr oes oleu a 1 i1. hort. Meddaf bob dyledus barch wur dysgedig, a pharOdrwudd i ufudd- J dec -fftu goreu gallwuf, hud nes yr o imi (lroseddu deddfau Synwur Cyff- i Yw A eu gwedd sumlaf. Trosedd yn erbun sy^yatf cyfiredin yduw gorchymynu ysgrifenu ,dwl'neu ddwu r mewn geiriau pan wna un j tro i gyfleu syniad cywir am seiniau y geiriau. I ba beth y dyfeisiwud ysgrifen, tybed ? Diben ysgriien yduw amlygu i'r darllenudd feddwl yr ysgrifenydd, fel pe buasai yn siarad ag ef. Ni osodwud rheid- rwudd ar fod i ysgrifen ddangos mewn modd diffael darddiad y geiriau a ddefnyddir. Pe buasai gwir angen am wneud y fath beth, nid uw yn bosibl mewn orgraff. Tebug i hyn y iraethodd y Ffrangcwr Sainte Beuve ar y mater, ac wrth gwrs dylid credu Ffrangcwr, os na chredir fi Trwu ddodi llythyreh yn ychwaneg neu tv yn llai mewn gair nis medr yr anwubodus wubod mwu ynghulch ei darddiad, ac fe wur dysgedigion pa un bynag a roddir hi ai peidio." Oferwaith uw ceisio pwnio cofleidiau o reolau orgraffyddol diangenrhaid i ben pobl, nis gallant buth eu dysgu, a phe gallent nis gwnaent, a gweithredent yn gall trwu beidio. Mentraf haeru mai unig obaith Cymru am unffurfiaeth perffaith ynglun ag orgraff yr iaith yduw ysgrifenu Cymraeg Seindebol. Gol- ygir wrth hynu beidio a dyblu unrhuw gud- aaln, a rhoddi u ymhob lie y seinir hi. Y peth goreu, y peth cywiraf a gonestaf, chwedl Tecwyn, yduw hynu, ie, a'r peth sumlaf, a mwuaf rhesymol o ddigon, meddaf finau. Tystiaf na chlywodd imdun buw bedyddiol, erioed sain dwu n neu ddwu r yn y geiriau canlynol pan yn cael eu Uefaru yn rhwudd a rhugl mewn brawddeg anwul, tonau, hynu, hwnw, cenad, carai, cerug, corun, etc. Tybed y dywedir wrthuf nad oes modd, yn ol y dull yna, i wahaniaethu rhwng tonau (tunes) a tonau (waves), a rhwng carai (he loved) a carai (a lace)*! Caniataer imi hysbysu y bobl i gywrain a hoffentfy maglu yn y dull terfynoi yna mai nid y weithred o ddyblu'r n nou r su'n gwneud ygwahaniaeth yn seiniau y geir- iau yna, ond y modd y rhenir y silllau fel hun to-nau, times'| ton-au, w, ,es; ca-rai, he lace. ?ed' grifc3ii.icl loved; tonnau j a carrai, nis gwnai un gwai niaeth, un gud- sain glywid wrth gynhanu ,/n naturiol. Br osgoi [amwuaedd, pan fo angen, gellir ysgrifenu tonau a carai, neu ynte tonau a carai. Eithr pa Gymro. ag su'n trigianu rhwng Gwent a Gwuddelwern, na ddeallai frawddegau fel y rhai a ganlun pe heb un acenod i'w gynorthwuo Clywais sain tonau dros y tonau, neu Carai y gwr gael carai esgid. Gwir uw fod cudsain ddwbl neu nod acen yn fuddiol ambell waith i ddynodi lie y dylid acenu gair ond guda'r fath eiriau a hynu, hwnw, hono, anwul, penod, etc., nid oes berugl i undun gamacenu os felly, paham yn enw Rheswm y gelwir ni yn farbariaid a. Scythiaid os na ddyblwn rt ac r yn ol mympwu vr Athrawon sy'n gwrthruo ? Yn ei lufr ar yr Iaith Gymraeg, dywed Mr. Tecwyn Evans fel hun Dylid dyblu n ac t yn y sillaf olaf ond un mewn gair pan io'r aillaf yn gaead, a'r acen gwta ar y llafar- iad fo'n ei rhagflaenu." Yn awr, wn i ddim tu yma i lidiart y Berwun pa un ai agored neu ynte gaead uw llawer sill, aoo wur, frodyr a chudbechaduriaid peidiweh a. gorsynu at fy anwubodaeth, oherwudd ymhellach ymlaen dywed llufr Mr. Evans fel hun Wrth gwrs y mae eithriadau lie y mae yn anodd gwubod pa un ai oaead ai agored uw'r sillaf." Go dda. wir, dyna lie y mae yr Athrawon yn gwrthruo yn dod i mown. Yn awr, oa uw'r doctoria,id yn teimlo anhawsder acyn "gwrth- ruo," pa siawns sudd ganddom ni, greaduriaid tlodion ? Eithr sylweh, os na wnawn, by hook or by crook, buan y eawn glywed rhuw- beth tebug i hun Pryddest neu draethawd. pur dda ar y cyfan, ond y mae'r orgraff yn wallus iawn. Sut y gallwn ni wubod pan y mae'r "Athrawon yn gwrthruo"? 0 Pedrog, Pedrog, gwnaethoch imi feddwl am deirw Basan, yn rhuo ac yn beichio ar eu giludd yn nvtfrynoedd Hermon. Eto, dywed llufr Mr. Evans fel hun i" Pan fo'r sillaf yn gaead, a'r acen gwta ar y llafariaid fdln ei rhagflaenu." Ymhellach, dywed y llufr wrthum mai y Doctor W. 0. Pughe oedd y cyntaf i roddi aeon fel a ganlun ar "hyoy." j Bydded y Doctor Pughe fwuned a chaniatau imi ruw ledgrybwyll wrtho ef ac eraill, nad oes un math o reswin mewn acenu gair yn y dull yna. Ni(larvllafariaid,,oithrarycit< seiniaid, y disgun yr acen drom yn y geiriau canlynol anwul, rhanu, senu, hynu. Os uw y llafariaid yn gwta yn y geiriau yna, yr achoe o hynu ydyw fod yr acen drom ar yr n su'n eu dilunSut y gellir cynhanu y geiriau yna wedi eu rhanu fel hun a-nwul, rha.nu, se-nu. hy-nu ? Dengys hunyna yn amlwg mai ar y cudseiniaid y disgun yr acen drom, a gresyn o beth yduw fod angen am i mi alw sulw y Doctor Pughe-—ao eroMl—at y fath fater suml. Yr y ddiddosbartb ac anwadal Wedi'r cyfan nid yduw dyblu, neu beidio a dyblu n ac r, o chwarter cymaint o bwus yn y mater o loewi yr orgraff Gymraeg, ag yduw rhoddi y ac u lie y seinir hwu. Onibai am y gwall pwusig o ysgrifonu y, a rhoddi sain u iddi, buasai orgraff y Gymraeg yn hynod suml a difai. Ni chredaf fod y peth chwithig yn bod er pan yr ysgrifenwud Cymraeg gyntaf. A fedr rhywun o ddarllenwur dysgedig y BRYTHON roddi rheswm dros yr arferiad ? A oes rhuwun a fedr roddi rheswm digonol dros beidio a gwella y gwall, ac ysgrifenu fel y gwneir yn y llythur hwn ? N.B.—Nid ystyr- iaf fod dyweud Fel hun yr oedd yn y dech- reuad, ac fel hun y rhaid iddo fod butb bythoedd, Amen," yn rheswm digonol droe beidio a dadlu a gweithio er ceisio ei ddiwugio. Y mae ysgrifenu Cymraeg yn ol yr orgraff yma yn berffaith bleserus. Nid oes angen meddwl, cosi pen, nac ocheneidio mewn penbleth gwubod pa un ai uw sill yn agored neu ynte gaead, neu pa un ai u neu y a roddir mewn geiriau fel meg us, canus, hynu, menug, etc., dim ond dotio i lawr y llythyrenau su'n cyfateb i'r seiniau ymhob sill; a hun SU'Il ardderchog, nid oes eithriadau i'r rbeol. Yr eithriadau su'n achosi'r bendro a digalondid ar bobl hawddgar, fwun, fel Pedrog a'i fath Peth rhyfedd ae ofiadwu iawn Uw orgraff iaith fy nhadau Po amlaf y rheolau gawn. Can amlach yr eithriadau. Terfynaf trwu ddal yn gadarn mai fel hun y dylid ysgrifenu Cymraeg, ac ail ddyweud mai trwu y dull yma y ceir yr unig obaith am unffurfiaeth, a hynu am y rheswm di mai hwn uw y dull mwuaf syml, ac ar yr un prud y mwuaf scientific. Blina y bolal o dipun i beth ar geisio dysgu tryblith o reolau mym- pwuol, henafol a rhydlud. Fel y dywed I Proff Rippmann, M.A., am y Saesneg It? inconsistencies, freakishness and difficulties are < due mainly to the pedantry of the learned Yr athrawon yn gwrthruo futh a hefud. Dro yn ol, ysgrifenodd boneddwr o Gymru ataf, a dywedai y byddai W. J. Gruffudd arfer ag ysgrifenu fel Iiiin. Os nad yduw yn oarhau i wneud, caraswn wubod beth a vvaaeth iddo wadu'r ffudd seindebol a gwrth- gilio. Ystyriaf ei bod yn amhosibl iddo beidio a dal ati i gredu y byddai sumleiddio yr orgraff yn y dull hw i yn gymhelliad ac yn gynorth- wu mawr i ieuenctid Cymru ddarllen ac ysgrifenu yr hen Gymraeg. Y mae mor hawdd fel v byddai yn gywiludd goleu i unrhyw herson nas dysgai hi. HUGO DAVIES (Alltud yr Andes). Friere, Chile.

YSl AfELL Y BEIRDD 1 ø1J1tàlrohionlogyf 9'r ,olofn hon Fw oyf- eiriM: PBDROG, 217 Prescot Road. Liverpool Greulondeb at A??,ifeiliaid. -Ilea clestuu, a gresyn fod oymaint o angen oanu arno hedd- yw, megis yr oedd pan wnaeth v Ficer ei gwpled ■ *ML Gyrru'r anifailiaid gwirion ij,i Yn fawr eu chwys, heb fawr achosion. Bydd cannoedd o amryfal anifeiliaid yn pasio'r Ystafell bob wythnos, ac yn ami yn blygeiniol. Fel rheol, aiff yr anifeiliaid heibio'n ddigon distaw a gwaraidd, ond wfft i'r rhai fydd yn eu gyrru Ni fydd Balaam farw tra byddont hwy fyw. Ond diwedd y stori yw, nad oes gymaint a rhith cynghanedd yn yr un o'r chwe englyn. Y Fyddin Gymreig,-Gresyn fed can ag ynddi gymaint o dan awen mor wallus mewn iaith a mydryddiaeth fel nad yw bosibl ei gwella heb ei chreu o newydd. Dylai'r awdur astudio'r iaith a rheolau barddoniaeth o ddifrif, ac wedi hynny gall ganu'n dda iawn. BYD HEB WERTH WEiDI gweled y gwaeledd-a dory Bob daearol fawredd, Deall pob doeth y diwedd,— Diwerth yw byd wrth y bedd. PEDROG 1915. Ei thaith hirfaith i'w therfyn—ddaw yn Prudd y nos, llawn dychryn [awr Mae a wyr, a phaham hyn,— Y rhif laddwyd drwy'r flwyddvn ? Cesarea GYSDEYRS AR URDDIAD SYR OWEN M. EDWARDS LLTTNDAIN, dan adain odiaeth a roddes Neges ac anogaeth Allan i dir Lleyn y daeth Sibrwd hwyl ysbrydoliaeth. Y swyddog gadd ei orseddLi-i hen Adwaenost ti, Gymru Dy onwog farchog a fu Dy Esgob ym myd dysgu. Tua gwlad dy dreftadaeth,—broydd Itud Breuddwydion ehelaeth, Mae'n d 'arwain--man dy hiraotli- Lie amla' llif mel a llaeth. Tithau, greddf, nid deddf, a'th dyrai,-mor Mor ystwyth, i'w ddilyn, [astud, Hanner gweld y goror gwyn, A chamol y gorchymyn. Cywair addysg a roddodd,a,g anian Dy gynnydd ddehonglodd A He a man, dull a modd—dy libart Syr Owen Edwart yn siwr a'n nod odd- Pwllheli J. PUXESTON JONES SHON A SHIAN I {.EJelychiad o'r gan Saesneg, Jeoiiette and I Jeaitotte. "). 'RWYT yn mynd i ffwrdd ymhell, Hwnt ymhell oddiwrth dy Sian; A thi elli fy anghofio Pan y byddwn ar wahan Ond pie bynnag byddi'n mynd Mi a'th garaf, er pob son Ond ai dyna'th brofiad tithau, Dywed imi'n awr, fy Shon Pan yn gwisgo'th siaced lwyd, A dy brydferth gap difreg, 0 rwy'n ofni yr anghofi Dy holl addewidion teg Gyda'r gwn ar d'ysgwydd gref, A dy gleddyf &r dy glun, Byddi'n gwneud dy briod hawddgar 0 ioneddigef4 gun. Neu, os llwyddiant lodia'r ffordd, Byddi'n rhutliro'n wyllt i'r gad, Yn ddifeddwl os dy leddir Derfydd hynny fy mwynhad Os enilli'r dydd, cei fod Yn gadfridog uchel fri Er im' fod yn falch o hynny, Beth ddaw ohonof fi ? 0 pe bawn Arlywydd Ffrainc, Neu y Pab o Rufain draw, Byth ni fynnwn rai yn brwydro Ac yn wylo ar bob llaw Os trwy'r byd y torrir hedd Er mwyn gallu a mawrhad, Pob rhyw frenin barai gweryl Ddylai'n unig fynd i'r gad. ABON YR ATEB ANYSTYRIOL—" WA'TH I GEN I." DrawYOOL yw dy regi,—d,y wario Diras, a'th fudreddi Oiid na'r oll, or dy goill, Wvth gan' waeth yw'th Wa'tli gen i." TBEFLYN

Cerdd Gwilvm Caiser. Ar don Die Shon Dafydd, gan ofyn can pardwn i ysbryd yr anfarwol Glan y Gors. Nodaf y ddn fel y clywais faledwr yn ei chanu yn ffair Corwen hanner can mlynedd yn ol. Ysgrif- ennwyd hi i'r diben o geisio difyrru ychydig I' ar ddewrion Cymru sy'n amddiffyn eu gwlad rhag trais a gormes Gwilym Gaiser a'i giwed an war. 1 Gwrandewch ar hanes Gwilym Gaiser, Mab i ferch o Brydain Fawr, A'i daid yn dwedyd fod ei wralddyn 0 hil bon gethin Bismarc Gawr. Pan yn hogyn fe freuddwydiai Y byddai ef yn filwr mawr Ac ami yn ei gwsg teyrnasai Ar holl wledydd daear lawr. 0 freuddwydio tra yn cysgu, Gyda gwenau ar ei rudd, Buan iawn y darfu ddysgu Hel breuddwydion yn y dydd; Fe gynyrchodd hyn rhyw laoder Ar ei fennydd, dan ei siol; Yna crychodd, gan wneud gwagter, 0 Ac aeth Wil i siarad lol. Nid oes wagter yn y cread Nas atdyna lwch a baw, Pryfed copyn, chwilod anfad, Fel ceir gweled maes o law. Llawer mathau sydd o chwilod Yn ymgripio ar bob pryd Ond y waethaf o'r tryehfilod, Ydyw chwilen Concro'r Byd. Hon yw'r chwilen sydd yn blino Gwilym, gan ei ddrysu'n deg Aeth i'w ben ohorwydd iddo Agor cymaint. ar ei geg. Darllen wnaeth am Alexander, A Napoleon uchel fryd Ac fe feddwodd ar vsblander Syniad byw am drechu byd. Daeth y dydd i'w wneud yn frentn, Rhoed German ia dan ei draed Dyna'r dydd cadd olwg gyfrin Ar ogoniant mor o waed Tebyg yw y rhaid in' gredu Mai Rhagluniaeth fawr a'i rhodd Yn y swydd, ond heb ryfygu, Meddwl iddi wneud o'i bodd. Och o'r dydd pan y coronwyd Wil yn frenin ar ei wlad, Byth er hynny fe'i pendronwyd Gan uchelgais, trais a brad. Dyna'r dydd y gwn aeth Cenfigen Hagr ei nyth o dan ei fron Gan ei chwyddo fel 'r yswigea Fwya'i maint y ganrif hon. Gwilym fawr a benderfynodd Gynnull llu a chodi cad, At ei ochr fe orchmynnodd Gvfrwys giwed penna'r wl ad Milwyr lu, a phob proffeswr Enwog ymhob caino o ddysg Yntau fel y prif rodreswr, Orfoleddai yn eu mysg. Broliai ef y gwyr dysgedig, Brolient hwythau eCyn ol Teimlent oil yn wynfydedig 1'eiiillent oll yn w?- Dan effeithiau gwynt a brol. ,y,i-i t a brol. Brad oedd nod eu holl gynllwynion, Llunio trais ar ddynol ryw Twyllo'r byd a geiriau mwynion, A gwneud cais at dwyllo Duw I Fe bregethai Wil yn dduwiol, Ac fe ffugiai roddi mawl I'r Goruchaf, tra'n annuwiol, Y gweithredai megis diawl. Dros ei fill fa lifai geiriau Cariad pur Efengyl Hedd, Tra o dan ei gochl cariai Lawddryll, a bradwrus gledd. Ffrwyth ar holl gynlluniau William— Pen ar bopeth a'r a wnaed, Yw, mae, Iwrop deg yn wenfflam, Ac mae'r byd yn f6r o waed, 1i Medrodd lwyr anrheithio gwledydd— Ynnill llawer brwydr ddrud, Gweddwodd fyrddiwn o aelwydydd, Ond fe fethodd goncro'r byd. Cafodd fyw i weld breuddwydion Ei uchelgais yn troi'n siom Chwalwyd hwy a grym ergydion Heddyw'i gan yw Calon Drom. Adyn brwnt, clyw lef rhieni, Yn galaru am eu plant Sarff o ddyn, clyw waedd trueni Myrdd heb fwyd i dorri chwant. Gwrando lais y gwragedd gweddwoa, Yn rhoi melltith ar dy ben Erglyw ocheneidiau chwerwon Llawer bun yn rhwygo'r new. Mil o filoedd, myrdd myrddiynnau Heddyw'n dy felltithio sydd Ond mae Iwrop o'th efynnau Yn prvsuro dod yn rhydd. Ond ymhlith miliynnau galar V A achoswyd gan ei lid, Nid oes un ag sydd edifar Dalu'r pris am Ryddid prid. Cofir ef am ei fawr bechu, Ac am ymddwyn inor ddilun Ynfyd waith oedd taer ymdrechu Concro'r byd cyn concro'i hun. Beth am fost y llurig ddisglair," Beth am glod y gloew gledd," Pan y traidd Cyfiawnder gwynglaer, Ddydd v Farn, gilfachau'r bedd ? Diolch byth, mae Gwlad fy Nhadau, I Cymru Wen, yn Gymru rydd Gwedi dwthwn cvrchu cadau, 0 mor fawr ceir Cymru Fvdd- I HUGO DAVIES (Alltud yr Andes). Friere, Chile.