Y Brython

USE KEENOIA SELF-RAISING FLOOR The ideal Flour for every kind of fancy Bread and Pastry Scones, &c., &c.

Beaty Bros Ltd. THE A fir CELEBRATED TAILORS THE PREMIER LIVERPOOL FIRM ———— FOR ———— Good Class Tailoring, AT REASONABLE PRICES. I ONLY ADDRESSES I London Rd. and Church St., Close4 0.. LIVERPOOL. day Sa'.r4aY5. I Closed on Wednesdays at I p.m. Open all day Saturdays. A yw'ch Llygaid yn eich blino? Yw pethau'n troi'n niwlog ac anelwig ? Dyna arwydd a rhybudd llethdod y llygad, a dylech gael eu hedrych rhag blaenen gwaethygu wna'u hesgeuluso. Gallwn ni gyda'n hoffer gwyddonol ddweyd wrthych os oes arnoch angen gwydrau ac os felly, eich cyflenwi a't rhai- a barai fwyaf o les i chwi. Galwch heddyw: RICHER SONS. Eyesight ^Specialists. 73 LORD STREET, T. I Sefvdlwvd 1848. LIVERPOO 'Phone—3925 BanK. w. mm & SOD, TAILORS 29 SOUTH JOHN ST., LIVERPOOL ALSO AS 349 STANLEY ROADJBOOTLE. Real Welsh Homespuns for Golfing and Fishing, *Phone—580 £ Bootle Mr. H. W. HELY. I t DANNEDD GOSOD Tynnu'oh Dant, heb yr ias leia o boen Tyni efo ffordd Lloegr a'r Amerig. PRISIAU CYMEDROL Y oyngor a'r telerau yn rhad ac am ddim Foneddlgesau I welni Tellr cludlad cwsmerlaid o'r wlad 13 Norton Street, Liverpool (oongl London Road). Orian,f-9 i 7. 33S? 'Phone, 1436 Royal. r NOW READY, THE NEW WALES: Some aspeots of NATIONAL IDEALISM with a PLEA for Welsh Home Rule. By GWILYM O. GRIFFITH. INTRODUCTION BY EDWARD T. JOHN, Esq M.P. Price, 6d.; By Post, 7d. Published by HUGH EVANS & SONS, 356*8 Stanley Road, Liverpool d ASK FOR IDRIS Table Waters In Syphons and BottleS6 SODA WATER. POTASH WATER. SBLTSEB. WATER. LEMONADB OILY GINGER ALB. Eto., et. IORIS & Co., Ltd., Northumberland St., LIVERPOOL aOBERTS 6 EDWARDS « ESTATE' AGENTS, 64 Kirkdale Rd., Liverpool Telephone: ltS Royal.

LAN YT AFWYS [GAN Y OWYLIWR I Westminster, I I Nos Fawrth, 24 iii. 1914. 1 Brol a Bygwth. I YSTORMUS iawn yw'r awyrgylch Seneddol ar hyn o bryd, ac Ulster yw canolbwynt y cor- wynt. Mae lie i ofni fod y gwrthryfelwyr Ulsteraidd eisoes wedi cael gormod o raff. Siaradodd y Canghellor yn gadarn yn Huddersfield ddydd Sadwrn, fel y gwnaeh Mr. Winston Churchill yn Bradford yr wyth- nos cynt, yn erbyn y policy sy'n cefnogi ym- bleidiaoth wrthryfelgar mown un gongl o'r deyrnas" gan ddyrnaid o bobl. Danghosodd yn eglur ddigon fod Mr. Bonar Law a'r blaid Doriaidd, wrth achlesu Syr Edward Carson a'i ganlynwyr, yn chwarae ag arfau deufin. Y mae arfau o'r fath yn ddiarhebol beryglus, ac fe ddaw'r dydd pan deirnla'r Wrthblaid oddiwrthynt. Ond yn y cyfamser, mae sefyllfa'r Weinyddiaeth yn Hawn anhawster. Nid yw'r papurau eto wedi eu cyhoeddi— addawodd Colonel Seely y prynhawn heddyw yr argreffid ac y lledaenid hwy ar fyrder,-ond mor belled ag y gellir gweled yn awr, ym- ddengys fod y dull a gymerwyd i ddwyn y Fyddin i fewn i'r mater yn agored, a dweyd y lleiaf, i gryn lawer o gamddealltwriaeth. Mae'r syniad fod miIwyr y Goron at eu dewis- iad i ufuddhau non beidio,yn ol eu tueddiadau gwleidyddol, yn rhwym o yrru'r wlad i ystyried yn fwy manwl berthynas y Fyddin a'r Llywodraeth. Nid oes ryw lawer o amser er pan y condemniai'r Toriaid yn ddiarbed ensyniad rhai o'r Sosialwyr fod teimlad y milwr cyffredin o blaid y gweithiwr a'r wprin, ac na byddai iddo ymy-ryd os cyhoeddid strike gyffredinol. Yn awr y mae'r condemnwyr eu hunain yn cyfiawnhau gwrthodiad swydd- ogion y fyddin i gario allan fwriadau'r Wein- yddiaeth Erfyn ofnadwy o ddaufiriiog, fel y cant weled. Heddyw, mae'r Wasg Felen yn Llundain yn ymfawrhau yn y ffaith fod y gwrthryfelwyr wedi cario'r dydd. Nid yw hynny ond bombast disail, ond fe esgusodant lawer o bethau a ddywedir o'r ochr arall yn y dyfodol. -<r- Megina'r ben gas rhwng I De a Gogledd. Os bechan ydwyt Gymru wen, os cyfyng yw dy le," y mae llawer o bobl yn y byd yma 'n barod i dy rannu ac i wneud dy randir yn fwyd cyfyng. Yng Nghaerdydd, ychydig amser yn ol, deorodd rhywun ar y syniad penffol i gael gwledd i wyr y Gogledd-a North Wales Banquet. Fe'i cynhaliwyd hi yn y Dorothy Restaurant—druan o Doli !■—ac fe aeth Mr. Ellis Jones Griffith yno yn un swydd i gyn- rychioli'r North Yn un o bapurau'r ddinas rhoddir gwers drom iddo, ac nid yn ddiachos, am fynd i Gaerdydd i bregethu unoliaeth Cymru mewn ewrdd wedi ei fwriadu i ogon- eddu rhan ohoni. Y mae'r un ysbryd rhan- iadol wedi ein meddiannu ninnau yn Llundain. Nid ydyw ein nifer fel Cymry yn rhyw fawr iawn ar y goreu, ac y mae ein gallu a'n cyfleusterau i wneud gwaith effeithiol dros Gymru yn llai na hynny. Yn lie cyduno yn dorf gariadus i fawrhau'r Hen Wlad ac i wneud y goreu fedrwn drosti, rhaid i ni wastraffu ein hadnoddau a lleihau ein nerth mewn ymreniadau. Y ffurf ddiweddaf ar y mater ydyw gwleddoedd sirol. Y mae gan Gaerfyrddin ei gwledd, Penfro ei gwledd, Morgannwg ei gwledd, Sir F6n 'i gwledd, Dinbych ei gwledd, a gwahanol bwyllgorau a chymdeithasau yn eu hyrwyddo ac yn eu noddi. Y peth nesaf fydd dilyn esiampl Caerdydd a didol y North a'r South, a chodi i fri ryw gydymgais lIee.I ff ol ag y mae gwlad- garwyr Cymru ers llawer o amser yn ceisio rhoi terfyn amo. Gwyr Dinbych fu wrthi ddi- weddaf. Yr oedd eu cynhulliad hwy yn y Trocadero;nos Sadwrn ddiweddaf,o dan antvein- iad Mr. Edward T. John, A.S. FeI cynhulliad Sirol yr oedd, fel yr wyf yn deall, yn un tra llwyddiannus; a dyna'r cyfan sydd gen i i'w ddweyd amdano.

COF A CHADW am Eisteddfod Fawr Llan- gollen, 1858. Y prif fuddugwyr, en llun a'u gorchest. Pris, 3e. Swyddfa'r t'BrythoD," LERPWI.

Coflaid o'r De.) A ddwedodd Gogledd. wyr Caerdydd ar Ginio. Cymraeg o'r dechreu i'r diwedd. I Gan ALBAN. I Nos Wener, Mawrth 20fed, daeth dygynnull rhagorol o Ogleddwyr i dalu parch ac edmyg- edd i Ellis Jones-Griffith, Ysw., K.C., A.S., i'r Dorothy Cafe, Caerdydd. Gwelais yno'n ben-llywydd y wledd, Mr. O. W. Owen, prif swyddog Newidfeydd Llafur Cymru, ac ereill o ardderchogion Gwynedd a Phowys sydd erbyn heddyw'n fawr eu bri a'u dylanwad yn y De, megis yr Anrhydeddus Miss Violet Douglas-Pennant, W. J. Gruffydd, M.A., Percy Watkins a'i frawd Owen Owen, M.A., Silyn, Syr Rhisiarfc Mathias, y Parch. John Roberts, M.A., yr Uch-Gwnstabl D. Williams, yr Henadur J. T. Richards, Gwilym Hughes, yr Athro Ernest Hughes, Edgar Jones (Barri), J. Jones-Pughe, (Pont y pridd) R. A. Lewis, Huw J. Huws (ysgrifennydd y wledd). Cyrus J. Evans, Thomas Jones (ysgrifennydd Yswir- iant lech yd Cenedlaethol), David Thomas Davies (prif Brisydd Cymru), y Parch. Cuth- bert Thomas, Dr. Raymond Jones, Will- iams, M.A. (o Rostryfan), D. Charles, Richard Hughes ac Evan ei frawd, John Phillips (Gwaelod y garth), Myddleton Pennant Jones, ac amryw o foneddigesau priod a rhianedd y cylch. Nodweddid gweithrediadau llafar y gymanfa lawen â Chymra.eg o'r dechreu hyd ei diwedd. Ni chafodd hyd yn oed un Sais ei big i mewn i roddi teirgwaedd Hip, hip, hwre yn gydlef gyfennyd a gorfoledd Gwynedd a Phowys, ac yn wir y pynciau melysaf a glywyd erioed ar gerdd oedd alawon gwerin a genid gan Miss Megan Evans, sydd a'i chlod yn gysylltiedig a'r gantores enwog, Mrs. Mary Davies, yn eu gwaith o adfer ac adgael hen gerddi swynol y werin a fu. Heblaw y foneddiges ieuanc, cyfoethogwyd hwylgwrs y wledd gan J. E. Jones yn canu gyda'r delyn oedd rhwngdwylo medrus Tudur Powell o Efail isaf Pont y pridd. Neges y Gogledd i gyfoeth y De. Wedi testynu'rTeulu Brenhinol yndad, yn farn,yn nain,ac yn dywysog, galwyd ar yr Athro W- J- Gruffydd i gyfareh gwell i'r gwr gwadd drwy gyfrwng y llwncdestyri Cymru," a dyma rediad ei annerch Wrth gynnyg y testyn yr oedd yn cael ei demtio i'w rannu yn dri gogoniant ac ar ol iddo ddarfod gydn.'i I ffraethineb, fe aeth yn syth at y nod drwy ofyn beth oedd neges y Gogledd i'r De yn natblvg- iad y bywyd newydd yng N ghymru. Y mae llawer ohonom ni bellach wedi cefnu ar fro ein maboed, ac amryw yn canfod yn y De Lonnach braint a llawnach bro. Hen amser y gweledigaethau a llwybrau grugog y mynydd wedi mynd heibio, a dim end tips y glofeydd a'r mynd diderfju sydd yn y De. Y mae'r hen leip, ;auri dechreu tewi. Beth sydd gennym ni i'w ddweyd wrth y cyfoeth sydd yn Neheudir Cymru ? Yng Nghymru'r dyfodol, y Deheudir fydd yn gor- bwyso pob rhan arall o'n gwlad. Y mae'r De yn colli hen ddiwylliant gwerin Gymreig a gjTirychiolir yn yr ardaloedd gwladaidd. Yma methodd diwylliant S'sisnig ar ol deugain nilyi-iedd o brawf. Yn wir, y mae diwylliant Seisnig yn y Deheudir yn is nag un rhan o Brydain Fawr. Y mae yn hen bryd i'r genedl ddeffro i'r pwysigrwydd o fod arwydd wahanred y De, sef yw hynny, cyfoeth, i gg,e] ei gyfeirio i'w ganolydd dyledus, megis nawdd a gwared rhag effeithiau dirywiol geuddysg y diwylliant Seisnig, a dwyn i fwy bri hen ddiwylliant burach y Gogledd, a chyd-ddeall er gwell modd y gellid cael gan y Gogleddwyr a'r Deheuwyr gydgymeryd baich mawr y dyfodol yn unfryd ac ungalon. Yna gwnaeth y prifardd ei foes i'r ymwelydd anrhydeddus, sef Ellis Griffith. Dywrdodd fed ei bresenol- deb yn gweddu'n hollol i'r hyn a grybwyllodd am ddwysgyfwng Cymru ar hyn o bryd. Onid gwyr fel Ellis Jones-Griffith a gyfyd o ddiwylliant Mon ? Efe oedd y Cymro cyntaf a gafodd ei wneuthur yn llywydd Undeb Athrofeydd Caergrawnt a'u dadleuon. Yr oedd dilyn gyrfa ein gwr gwadd yn ysbrydol- iaeth i Gymry ieuainc ac yn naws ac ysbryd llinellau T. Gwynn Jones yn ei awdl Yrnadmo- iad Arthur, dymunodd gan y cwmni godi ar eu traed i yfed llwyddiant Cymru, a chysylltu enw Mr. Ellis J. Griffirh a'r yfair. Dyma y llinellau y clodd ei araith a hwy :— Yno fro ddedwydd, mae hen freuddwydion, A fu'n esmwytho ofn oesau meithion Byw yno byth mae pob hen obeithion, Yno mae cynnydd uchel amcanion Ni ddaw fyth i ddeifio hon, golli flydd, Na thrawd cywilydd na thoriad calon. Yno mae tan pob awen a gano Grym, hyder, awch pob gwladgar a ymdreoho: V Ynni a ddwg i'r neb fyn ddiwygio Sylfaen yw byth i'r sawl fyn obeithio Ni heneiddiwn tra noddo,-mae gwiwfoes Ag anadl einioes y genedl yno (Uchel gymeradwyaeth, hyd nes eyflawn"pob calon gan lawenydd y gwirionedd). k Cafwyd cainc ar y delyn, Llwyn Oim," yn ystod ennyd o aros, a chanu Merch yr Hafod a Mab y Mynydd (Eifion Wyn) gan J. E. Jones. Cenedl ar gynnydd yw'n cenedl ni. n a, Mr. Ellis Dacw alw ar y gwestai, a dyna Mr. Ellis Jones Griffith ar ei draed ger y ford gron, a gwelwyd ef yn symud pot o bren palm o'r neilltu er mwyn cael trem ddirwystr ar y gynulleidfa a'i croesawodd mor wresog. Yr oedd y Seneddwr yn ei hwyliau goreu, ac yn arllwys o gorn llawnder ei arabedd a'i grebwyll lliwgar. Dywedodd pan gafodd wahoddiad Mr. W. J. Gruffydd a'i gydwlad- wyr Gogleddol i ginio jmg Nghaerdydd, eL fod yn rhwym o gydsynio a'u dymuniad Y mae fy nghyfaill, er ei fod yn sillebu ei enw'n wahanol, wedi dywedyd wrthochi fod gwyleidd-dra yn nodwedd o fy nghymeriad,— dyna pam y mae ef a minnau yn gyfeillion (chwerthin), achos y gwrthwyneb sydd yn cytuno a'i gilydd fel rheol (chwerthin mawr). Yr oedd Mr. Gruffydd yn gofyn beth oedd neges y Gogledd i gyfoeth y De. Wel, cael rhan ohono, onite ? (chwerthin), a dyna pam y mae'r fath gymilleidfa yma he no (chwerthin a chymeradwyaeth). Yr oedd am gadw at destyn yr yfair, sef Cymru. Nid Gogledd Cymru, na'r De, eithr y Gogledd a'r De yn unedig. Yr oedd 61 dwrn y Sais i'w ganfod ar y cyffindir a'r gyfwlad, ond yr oedd 61 bys Duw i'w gael ar Gymru. Y mae ein dyled 3m drwm i'r oesau a fu, ac yr oedd yn falch gennyf vii y ( 1 -r d yn y dyddiau hyn—dvddiau uchelsain chwi* banogl heddwch, am wyr y cledd. Pwy a ddododd ddosbarth ar drefoau ein cenedl Onid dewrion megis Llywelyn ac Owain Glyn Dwr, y cyntefigion Senedd-dy Cymru a gy-n- helid yn Harlech, Dolgellau, a Machynlleth ? Peidiwn ag anghofio gwyr y cledd. Onid 3-w'n ,-r 3, cledd. Oiiidvw"n hen bryd inni godi marmor gwyn a gwych i ,,q-i a gvv-rc h i ddelweddu arwyr rhyddid fel y ddau a gry- bwyllais ar feddwl yr ieuainc, mewn cof a chadw cN-fi,wi-i am yr amser y buont yn arwain braint ar Gymru benbaladr ? Nid eu cael o fewn cynteddau neuadd dinas. Na! dymunai i'r mudiad gGffel cynhorthwy y tu. allan-i gaerau dinas, ac i'r cofddelwau gaffel eu hadail man y bydd hwylusaf eu gweled, lie bo mynych dramwy dynion. Wrth gwrs y mae Caerdydd yn gwneuthur llawer; ni ddywedai ei bod yn brifddinas Cymru. Gall fod ynddi fwy o bobl, ond nid o angen- rheidrwydd y bobl f-,vvaf. Ffaith arbennig a phwysig mewn ystyr i Gymru ydoedd y Di- wygisd Protestanaidd, er nad feallai yn gwbl fanteisiol i'w hadd^g, oherwydd fe aeth a'r bonedd i Lundain a diffygwyd yn nawddogaeth" y beirdd. Fe ddifodid y mynachlogydd- cartrefleoedd dysg a diwylliant ein hendadau. Eto i gyd, i'r.Diwygiad yr oedd Cymru yn ddyledus am ei Beibl. Cyfieithiwyd yr Ysgrythyrau trwy ei ddylanwad, a bu hyn yn achlysur er gwared y Gymraeg rhag yr anneaU a syrthiai arni pe amgen. Cadwodd hyn genedlaetholdeb a gwladgarwch y bobL Gwelodd ddeffiniad hapus y dydd o'r blaen o wladgarwch. Patriotism was not emotion but endeavour, not sentiment but service no boast, and pastime but purpose and pursuit. Nid llefaru eithr llafurio nid ymdrech der- fynol eithr gwaith parhaus (uchel floeddipdau a chymeradwyaeth). Beth oedd diwylliant ein cenedl ? Temtir fi i'w rannu fel y gwnaeth Mr. W. J. Gruffydd, yn dri gogoniant. Diw-yl liant yn gyntaf yn ei sylfpen (ii) Diwyll- iant yn ei ddatblygiad (iii) Diwylliant yn ei nodweddion. Ac y mae gan fy mrodyr rywbeth pellaeh i'w ddweyd (chwerthin) 1. Ei Sylfaen. Nid oddiuchod y mae eithr oddi iscd. Peidiwch a meddwl em eiliad fy mod am daro nodyn gwleidyddol ac anhysain gerbron y cynhulliad a welaf yma. Methiant a fu ymgais Awstin Fynach i ddwyn diwyll- iant Rhufain i'w fwrw ar y Cymry. Af- lwyddiant hefyd a fu ymdrechion Thir]wal ac Oliffant i impio diwylliant Caergaint ar foneyff y genedl. Na, nid o'r palas y tardd diwyll- iant y Cymro, eithr o'r bwthyn nid o'r athrofa, eithr o'r gweithty o'r werin, a'r werin yn unig. 2. Diwylliant a datblygiad. Pwy gadwcdd wyl ar ddatblygiad y diwyll- iant ac a'i meithrinasant yn dirf ac yn hoew ? Mi ddywedaf i chwi ein harweinwyr, nlr arogpn na'r Pregethwr a'r Gwleidydd a'i Berdd (Llais, "Y Cyfreithiwr hefyd"). Na 'dydi cyfreithiwr ddim yn datblygu 1 Mae ga.n y cyfreithiwr neges neilltuol at gyfoeth y De (Chwerthin mawr). Nid oedd gan neb hawl i siarad yn fychan am y pre- gethwr (Clywch, clywch), hwy rcddedd deyrn- as nefoedd i'r Cymry, ac wrth wllPuthur hynny rhoddwyd, yn ddiarwybed, deyrnas y byd yn ogystal. Cefais fy ngeni ynghanol y ganrif