Y Brython

MARl DDOE A MARY HEDDYW. Miss Jones Beth feddyliech o'r Ddrama neithiwr, Mary Jones ? Mari Jos Dim byd i'r lantarliwt (inter- lude) a'r Glapsant (Gwylfabsant), 'mechan i." Gwaith Mr. Huw 0. Edwards, Clwt y Bont, yw'r llun,—gwr ieuanc cynefin a'r gelf, ac awdur ami i' wawdlun medrus yn y Wasg Seisnig. A dyma ddywed, yn ychwanegol at sy dan y llun A'r Cymry'n gweiddi Hawddamor mor uchel i'r Ddrama'r dyddiau hyn, teg "cofio nad yw'r Antarliwt a'r Glapsan' ond megis Groeg i'r to sy'n codi, canys fe'u claddwyd o'r golwg gan genlli'r Diwygiad. Dichon eu bod yn rhy Zolaescaidd gan y gor-Biwritan, ond yr oeddynt yn fil gwell na'r ftug glasdwr- aidd o fywyd y ganrif gynt a lwyfennir mewn ami fan yng Nghymru heddyw. Y mae Realism yn wir gelfyddyd ae nac ofned ein Dramodwyr Cymreig fod yn baganaidd, chwedl Elidir Sais—o leiaf pan yn sgrifennu eu dramau." Mor gysurus a chartrefol yr edrych yr hen Fari goryn-hir yn ei phais a becwn llac-lydan rhagor yr edrych y Fiss finfain yn ei llodryn ungoes.

Ffetan y Gol. I Cofled pawb fo'n anfon i'r Ffetan mat dyma'r gair sydd ar ei genau:- NITHIO'R GAU A NYTHU'R GWIR. 7" I' Pawb ynihoff o'i Fam. -I At Olygydd Y BRYTHON. I MR. GOL.-Eiten ddymunol yng nghymer- i ad unrhwy ddyn yw hofiter o'i fam, hyd yn oed pan fo wedi troi ei gefn arni, a bwrw'i goelbren ymysg ei gelynion." Gwelir y nodwedd hon yn llythyrau mynych Mr. Daniel 0. Jones, yr hwn, er yn aelod gyda'r M.C. ers llawer o flynyddoedd, sy'n methu anghofio ei ddyled i'r Hen Fam," yr Eglwys Sefydledig. Ni welwn fai ar y cyfaill am ei waith yn amddiffyn yr Eglwys, ac y mae yr ysbryd caredig a nodwedda ei lythyrau yn gymeradwy dros ben pe bai mwy o'i hamddiffynwyr yn ysgrifennu yn ysbryd Mr. Jones, dywedid llawer llai o bethau chwerw yn ei herbyn. Yr unig beth garem alw sylw ato yw, nad yw ef, yn ol pob arwydd, yn gweled ond un ochr i'r ddadl. Gallwn dybied fod Mr. Jones wedi rhoi heibio ddarllen unrhyw gylchgrawn Eglwysig, onit6 gwelsai fod y pethau chwerwaf yn deillio, at ei gilydd, o enau'r clerigwyr ac amddiffynwyr yr Eglwys. Un pwynt arall,— enwa nifer o hen ddiwygwyr, gan awgrymu ein dyled i'r Eglwys Sefydledig amdanynt ie, ie, ond a yw Mr. Jones yn coflo'r driniaeth dderbyniodd y cyfryw gan yr Hen Fam," ac mai'r driniaeth honno gyfrif am eu Hanghydffurfiaeth ? Galbsid ychwanegu II awe r, ond credaf fod Mr. Jones yn ddigon call i dderbyn hyn o awgrym.—Yr eiddoch, 37 Boswell Street. DAFYDD JONES. Parth ranu Salmau. I At Olygydd Y Brython. I I ANNWYL SYR,-Gair i Mr. Jonathan Hughes a Mr. Harry Evans parthed canu salmau. Mae'n anodd cysoni gosodiad Mr. Evans a'r canu ardderchog o'r Psalmau a geir yng Nghymanfa'r Bedyddwyr yn Lerpwl bob blwyddyn. Bydded iddynt gyrchu i Everton Village nos Fercher, Ebrill laf, lie y ca Mr. Evans argyhoeddiad newydd ar y pwnc, a Mr. Hughes y llawenydd o glywed Gair Duw yn cael mynegiant cyfiawn yn y Chant.—Yr eiddoch yn ffyddlawn, R. WYNNE JONES. 10 Deane Road, Liverpool. Y Fam Eglwys- I At Olygydd Y BRYTHON. I SYB—HoSem yn fawr gael gair o eglurhad gan rai o ddarllenwyr Y BRYTHON ar y geiriad uchod. A phaham y gelwir Eglwys Loegr yng Nghymru yn Fam Eglwys ? Arferir y term cyn amled gan Eglwyswyr a chan Ymneilltuwyr.—Yr eiddoch, etc. AP FFAGAN. I Blodau Dyffryn Troed yr Aur. I I At Olygydd Y BRYTHON. I SYR-Yn eich rhifyn cyn y diweddaf, I gwelais ysgrif yn cyfeirio at ein hen gyfaill I annwyl a doniol, John Daniel Jones, Hawen Hall, Rhydlewis,Ceredigion. Y mae John Daniel wedi cilio at y mwyafrif ors blynyddau bellach, ond yr wyf yn bur sicr nad oedd neb a fagwyd yn nyffryn prydferth Troed yr Aur yn fwy adnabyddus trwy Ddyfed yn ei ddydd na'r arwerthwr doniol, ffraeth, a galluog, a breswyliai ymysg pryd- ferthion glannau'r Ceri. Nid oedd neb trwy Gymru yn dwyn mwy o z61 dros ei gapel a'i enwad. Annibynwr oedd, yn edmygydd selog ac amdiffynydd di-ildio i'r tri brawd o Lan- brynmair. Hen ffrynd caredig, cynnes, ou, Mor barod oedd ei awen I Yn noddwyr cry' bu ef a'i d £ I achos Duw yn Hawen. Yr oedd yn gefnogydd gwastad a gwresog i addysg. Efe oedd ysgrifennydd Rheolwyr yr Ysgol Frytanaidd oddiar ddydd ei hagor yn Ionawr, 1863, hyd nes etholwyd Bwrdd Ysgol Troed yr aur yn Rhagfyr, 1874. Bu hefyd yn aelod defnyddiol o'r Bwrdd am flynyddau. Yr oedd yn Rhyddfrydwr eiddgar ac amIwg pan oedd profiles o'r fath yn sicrhau gwg palasdai Glan Teifi i bob dyn cyhoeddus, ac yn costio rhywbeth mewn cysur ac arian i'w phroffeswyr. Gwyddwn ei fod wedi dechreu ysgrifennu e atgoflon am hen arferion a hen gymeriadau'r ardal, a bum yn siarad fwy nag unwaith a chyfeillion ereill, pan oeddwn ar ymweliad yno, am y priodoldeb o'u cyhoeddi. Teimlaf yn dra sicr y byddai atgofion ein hen gyfaill yn neilltuol o gymeradwy gan lu mawr o drigolion Dyfed. Yn awr yw'r adeg i'w cyhoeddi cyn cilio'n llwyr y genhedlaeth sy'n cofio John Daniel ac wrth edrych oddi- amgylch ni welaf neb yn fwy cymwys i ym- gymeryd a'r gwaith na'n cyfaill ieuanc llengar, Brenni Brown ei hun. Y mae ef yn y fan a'r lie, yn llenor da a phrofiadol, ac mewn cydymdeimlad a'r gwaith. Fel y gwyr Brenni, mae ardal Rhydlewis wedi codi cewri ereill yn y gorffennoI- Dafydd ac Ebenezer Morris (Twr Gwyn,) Griffiths (Hawen), ac O. R. Owen (Glan dwr), ymysg rhagorion pulpud Cymru ac loan Cunllo a Rhys Dyfed yn y byd llenyddol gyda beirdd a llenorion a phregethwyr ereill llai adnabyddus trwy Gymru, ond enwog yn eu hardal enedigol. Yno hefyd y bu'r bardd, y lienor, y pregethwr a'r diwinydd Hawen yn gweinidoga,ethu am ddeng mlynedd ac er fod deng mlynedd ar hugain wedi treiglo oddiar ei ymadawiad i ymsefydlu ym Methesda Fawr yn Arfon, nid ydyw ei ddylan- wad wedi darfod na'i enw wedi ei anghofio. Nis gajlaf beidio a chyfeirio hefyd at un neu ddau ereill o blant talentog ardal Rhydlewis— y mae Ilu ohonynt !-sef y Proff. Joseph Jones, M.A.,B.D., o Aberhonddu, a Moelona (chwaer y diweddar O. R. Owen, Glan dwr), y lenores dalentog o Gaerdydd. Hebdrethu ar weithiau plant y dyffryn sy'n fyw yn awr, oni fyddai modd i Frenni gasglu rhai o ddarn- au barddonol loan Cunllo, Rhys Dyfed, etc.- beirdd sydd wedi cilio tu hwnt i'r Hen—a'u cyhoeddi gydag atgofion ein hen gyfaill, John Daniel," yn un Ilyfr ? Credaf y byddai llyfr ar y fath yn sicrhau derbyniad nid yn unig gan blant Dyffryn Troed yr aur, ond gan lu o lenorion y genedl. Y mae perygl i gywyddau ac englynion loan Cunllo, a phryddestau a chaneuon Rhys Dyfed gael eu llwyr anghofio oni wneir rhywbeth tebyg. Ymhob gwlad y megir glew," ac nid oes llawer o ardaloedd yng Nghymru sydd wedi magu mwy na'r Pant gylch Pont Rhyd. lewis." CLANCERI,

TiiBniiimmiiimmmmiiimmiiiiiitiiiiimiiinnmiiiiiTiiimiiinniBiiiiiiiaB 1 LAST TWO WEEKS 8 OF I S RAY l;J MILES 8 Great Annual H [ minis SPLE I a 8 I LONDON ROAD, LIVERPOOL. I a B iiiiiiiiiiBgiiiiiirmiiiiiiiiiiiiiiriiiiiiiBgiiiiiiiiiigiiiiiiiiiiiPiiriirmiBHiiiiiir IF YOU WANT SEASONED Oak, Mahogany, Birch, Black Walnut, Ash, White Wood, Pitchpine, Yellow Pine, Doors or M ouldings WRITE LEWIS, ROBERTS, 19 STANLEY ROAD, LIVERPOOL.

Y Gwir Ddewi Sant. I Yn Dai i Dyfu. Cyniwehiia ysbryd chwilotgar yr oes hon trwy holl gonglau Cymru Fu, gesyd ei law ofaius ar bob llyfryn gweddillyn hynaf- iaethol, a dargenfydd drysorau goludog mewn lien a hanes. Cawsom y dydd 0'1' blaen gip- olwg ar Lyfrgoll Gymreig Caerdydd, lie mae'r Ifarto brwdfrydig yn byw ac yn bod, yng nghyfrinach yr ysbrydion a ymgomiant ag ef allan o lyfrau a memrynau canrifoedd o oed. Wedi, o'r diwedd, i gymaint casgliadau gael eu gwneuthur o'r cyfryw bethau, a'u cadw'n drefnus yng ngwahanol lyfrgelloedd y wlad, nid rhyfedd i lenorion Cymreig fanteisio ar- nynt, ac mewn canlyniad fedru cywiro llawer gwall, a chyflenwi llawer diffyg, yn ein syn- iadau am Gymru Fu. Ac mae'r chwilotwyr yn beiddio tynnu Dewi Sant dan wyntyll. eu beirniadaeth, gan goisio ysgar y rhamant a'r hanes oddiwrth ei gilydd, a dod o hyd i'r Dewi gwirioneddol; ao fel y gwneir hynny, ymddengys fod y chwedl yn mynd yn fwy, a'r hanes yn llai. Waeth yn y byd, mae rhywbeth, erbyn hyn, yn Nawddsant y Cymry, nad ellir niweidio fawr ar ci swyn na'i worth, a gaIJwn deimlo'n hollol ddibryder gyda golwg ar bob prawf y bwrir ef iddo. Ystyr ddyfnaf Dewi Sant heddyw yw hyn,—Dychymyg cenedl yn ceisio rhoi ffurf wrthrychol i'w dyheadau mewnol. Y mae'n fwy o Ddelfryd o Gymru Fydd nag o Goffa o Gymru Fu. Fe gyn- rychiola fywyd a gobeithion cyfoethocaf a llawnaf cenedl y Cymry. Mae harbwr ar galon yn ddigon mawr i genedl gyfan nofio i fewn iddo. Nid Eglwyswr nac Ymneilltuwr mo Ddewi Sant, nid Tori na Radical. Os bu'n Eglwyswr, nid Eglwyswr mohono mwy. Yr oedd yn Sant, a gobeithio y bydd felly byth, ac ar gynnydd. Ni fynnem wgrymu nad yw esgobion presennol Cymru'n saint-er eu bod weithiau'n dweyd a gwneud pethau a brawf eu bod hefyd, fel y rhelyw ohonom, yn bech- aduriaid. Ond rhaid iddynt foddloni ar gael eu sypynnu gyda'i gilydd-a chyda'r Ymneilltuwyr hefyd !-yn saint; ac nid galw ohonom yr un ohonynt wrtho ei hun yn Sant. Mae 8 fechan yn ddifai i'r goreu ohonynt hwythau. Nis gallwn eu ffafrio'n fwy na hynny, hyd yn oed yn awyrgylch tyner GWyl Ddewi. Nis gellir, meddwn eto, wneud Eglwyswr, mwy nag Anghydffurfiwr, o Ddewi Sant, erbyn hyn. Y mae'n rhy fawr ym meddwl y genedl,ac yn tyfu'n fwy o Wyl i Wyl. Un o nodau hyfrytaf Gwyl Ddewi yw ei bod yn dwyn y Cymro, pie bynnag y bo, o leiaf unwaith yn y flwyddyn, ato'i hun." Syl- weddola ei hunandeb Cymreig. Teimla'r Cymry ar Wasgar, ym mhedwar ban y byd, eu bod yn rhan o genedl Gwlad y Bryniau. Trydanir calonnau ar for ac ar dir gan wifrau byw y teimlad o genedlaetholdeb a red trwy- ddynt. Yng Nghanada, Patagonia, Anrica, a pharthau pell ereill, bydd y Tan Cymreig yn cynneu'n eirias yn ysbryd yr Wyl. Mae'n rhywbeth o werth fod ysbryd mawr y Nawdd- sant yn troi trem o gariad ar bob Cymro, pie bynnag y bo, a chyhoeddi Rhad Duw arno, heb ofyn ei. sect na'i blaid, na'i ddosbarth— dim ond ei fod yn Gymro, neu yn ym- garedigo a'r Cymry. Pell ydym o feddwl fod y dull y cynhelir yr Wyl, mewn rhai achosion, yn berffaith. Pan welwch berffeithrwydd yn y byd hwn, lie caffo dyn ei ben i fewn, chwi a welwch ryfedd- od yn wir! Ond ni feddwn ddim cyd- ymdeimlad a'r criticiaid sychgras, gorddoeth, sydd a'u gwynfyd mewn gwybeta beiau a diffygion, a dirmygu'r hyn na byddont hwy yn arwyr ynddo. Mynych y gwelsom rai'n flroenochi oherwydd y gwleddoedd breis- i on a osodid ar fyrddau Gwyl Ddewi, a hwythau heb fod yno. Lol i gyd Mae dyn yn bwyta bob dydd, a pha niwed gwneud pryd da ar Nos Wyl Ddewi, cyhyd ag y gwneir hynny'n weddus ? O'n rhan ni, ni welwn fai ar y rhai a arferant seigiau breision, ac a elllant fforddio'u oael am gynnal gwledd gyfatebol iV dosbarbh; oblegid nid*yw hynny'n rhwystro ereill, o'n dosbarth ninnau, i erchi gwledd a ddygymydd a'n llogell, yn gystal ag a'n mewnol rannau." Yn wir, un o'r achlysuron mwyaf annifyr i ni fydd gwledd ry ffasiynol. Beth sydd gasach i ddyn nag eistedd wrth ford, heb ddeall ei defod a'i chrefft-heb wybod beth fo ar ei blat wrth ei enw, na pha fodd i osod eirf arno'n fonheddig,— dim ond cil-edrych ar y modd y perfformir gan ereill, mwy cynefin ? Ond, i fod o ddifrif, credwn fod llawer iawn o ynfydrwydd yn y modd y dirmyga rhai wladgarwch am ei bod yn credu mewn bwyta'n gystal ag areithio. A pheth am yr areithiau ? Dyma faes arail i'r criticiaid a chredwn eu bod yma hefyd yn rhy ysgubol yn eu condemniad. Beiir areithiau Saesneg. Gresyn na allent fod yn y Gymraeg i gyd. Ond cyfyngiad rhy fym- pwyol ar yr Wyl fydd gwahodd iddi ddim ond Cymraeg. Er cystal gonnym ein heniaith gyfoethog, camgymeriad fai tybio fod gwir wladgarwch a chenedlgarwch yn gyfyngedig i ddi. Coir mwy yn ei deall nag a all ei pharablu, a rhai heb ei deall sydd yr caru'n cenedl ni," ac yn aberthu mwy erddi na rhai o'u beirniaid. Mae i hyn ystyr arbennig yn y trefi Seisnig. Rhinwedd gwerthfawr yw mawrfrydigrwydd, ac mae iddo ei le yngl$n a Gwyl Ddewi. Y Dio Sion Dafydd a wad ei iaith, o falchter ynfyd, sy'n ddirmygedig ac ar ben hwnnw, tywallted y criticiaid ffiolau eu gwawd hyd y diferyn olaf. Eto, er hyn oil, mae gennym lawer o le i ymberffeithio, cyn y bydd Dewi Sant foddlon arnom. Wel, beth sydd arno ei eisieu ? Fe saif, fol y crybwyllwyd, am y ddelfrydol yng nghenedlaetholdeb Cymru. Ni feddwn ofod, bellach, i ymhelaethu ar ein dehongliad ni ohono, a'r holl bethau y mae'r Nawddsant yn eu gofyn. Mae ei fendith, yn ddiamheuol, ar Iechyd ei genedl. Bu ei galon fawr yn ddolur yn ochain wrth iddo syllu ar brydferthwch golygfeydd ei wlad, ac wedyn ar wynebau llwydion angeuol, llawer o'i phreswylwyr. Gofid iddo fu gweled cynifer o weithwyr crefftus a diwyd wedi bod yn hongian wrth reffyn ar graig y chwarel; neu, yn eu pISIg, yn fronnau noeth, yn y pyllau glo,—eu gweled, wedi caledwaith, yn mynd i orffns mewn bythynod oedd mewn cyngrair ag Angau, ac a wnai iddynt sugno gwenwyn i'w bywyd ag anadl eu cyfiawn gwsg. LlawenM Dewi Sant fod y brad yn cael ei wrthwynebu, a'r werin yn cael mwy o chware teg i ymladd brwydr bywyd. Gorfoledd i'r Nawddsant yw Diwylliant ei genedl. Gofidiodd lawer oherwydd diffyg manteision addysg ei phlant. Gwyddai fod yn ei gwerin athrylith i gelf a chan a cherdd, a phob dawn arall, ond cael y cymorth priodol i'w datblygu. Am hynny, llamodd ei galon o lawenydd pan welodd y Brifysgol a'i Cholegau, a'r gyfundrefn addysg ardderchog i Gymru. Da y cofiwn. yr ysgrifau gwawdlyd gan yr athrylithgar ddiweddar Ddeon Edwards ar Y Brif, chwedl yntau. Er hynny, fe'i caf- wyd a gall y newidiasai y Deon ei farn pe gwelsai ei ddydd. Dedwydd yw Dewi yn yr olwg ar lenyddiaeth Gymreig y dyddiau hyn, ar y cyfan. Bu wrth ei fodd yn darllen Hanes Cymru, gan yr Athro J. E. Lloyd a Gramadeg mawr yr Athro J. M. Jones ac mae ef yn eu deall i gyd—-a llawer iawn mwy. Onid yw ei lygaid yn fellt o eiddigedd trol Foes y Cymry ? Waeth pa mor ddisglair eu dawn a'u dysg, pa mor ber eu can, na pha mor braf eu byd oni fydd eu bywydau'n lin a rhinweddol, prudd fydd y Sant. Bth am ddivveirdeb ? Bth am eirwiredd ? Beth am onestrwydd mewn masnach ? Beth am gyfiawnder rhwng dyn a dyn ? Mae Dewi Gyfrin yn dyheu am Gymru sobr a phur. Mae'n gwenu ar y Menyg Gwynion bob tro y gwel eu gwisgo gan farnwyr ond wylodd, er hynny, lawer pryd, oherwydd y gwyddai fwy na phob brawdlys. Mae ei Gymru Lan ef yn fwy na'r glendid a olyga arolygwr budr- eddi, meddyg, na barnwr llys gwlad. Ei arwyddair yw, Nid glan ond cymeriad." Ac nid oes ystyr i Ddewi Sant onid yw'n nawdd i Grefydd Cymru. Nid noddwr sect na chredo neilltuol eithr yr hyn sydd hanfodol i Gristionogaeth. Os oes rhywrai yng Nghym- ru heddyw yn danbeidiach eu zel tros drefn- iadau eglwysig nag mewn eiriolaeth dros eneidiau'r bobl, nid yw efe'n foddlon arnynt. Os grymus wisgo ramant-a wêodd Awen am y Nawddsant, Mae urdd a s61 mawredd Sant Ar ei liwgar oleugant. Sant Dewi, mewn swyn tawel,—drych ydyw 0 warcheidiol angel Araul wawr i Walia wêl Ei edrychiad aruchel. J ^Sant cenedl sy'n teg weini—iddi'r awyddj Heria sect a'i chulni Diystaen dyat daioni, A llais i'w holl eisieu hi. prid Sant sydd ysbryd syw,—athrylith Eiriolwyr gwlad ydyw; A rhydd ei fawr weddi fyw J Rym addas erom heddyw. Bu ryfedd i Eryr mileinig Rhufain ddwyn Colomen Efengyl i Gymru. Aeth yr Eryr ymaith, ond mae'r Golomen yma byth. Gwylied Cymru grefyddol, a'i chwerylon sectol, rhag gyrru'r Golomen i ffwrdd. Ond os gwna, caiff weled galluoedd canmil gwaeth nag Eryr Rhufain yn ei difrodi -0