Y Dinesydd Cymreig

I Y FORD RYDD. I (Gan WENFFRWD.) Y GOLOFN GOLLWYD. Nis gallaf adael i'r wythnos hon fvned heibio heb dalu teyrnged vn y "Ford Hydd" i goffad;ki-i-laetli anvr synntdiad gwerinol Prydain. Dair blvnedd i hedd- yw (Medi 26, 1914) y Evrthiodd tin o gewi'i v Symudiad Llafur a Sosialaidd, set J. Keir Hardie. Mab y Werin yd- oedd Hardie, wedi ei gymhwyso i fod yn arweinydd i'r werin yp ysgol dioddef a thlodi. Ganwyd ef mewn bwthyn un ystafell yn Swydd Lanark, ar y 15fed o Awst, 1856, ao yr oedd yr hynaf o naw o blant. Brwydr iddo ef oedd bywyd o'r dechreu, a gorfodwyd ef i ddechreu gweithio pan yn saith mlwydd oed. Ni chafodd ddim mantais addysg o gwbI, ac Vmdreehodd yn galed er diwvllio ei hun- an. Yn ieuanc iawn cawn ef yn ceisio ineistroli llaw-fer gyda pin a Uechen wedi ei duo yn y pwll glo. Ond nid oedd amgylchiadau anfanteis- iol i gadw Keir Hardie i lawr, Yr oedd ef yn fwy na'i amgylchiadau, a phau onu glaslano cawn ef yn arwain ei gyd- gaethion mewn streic yn erbyn v gor_ lneswvr. Nis gellir rhoddi hyd yn oed amlinelliad yn awr o'i fywyd. Daeth yr arweinydd Ileol yn arweinydd llafur J weithwvr y wInd. Yn ysgol profiad dysg- odd beth oedd .sefyllfa y gweithi wr.' a rhoddodd ei oes i wasanaeth y werin, ac yn y gwasanaeth yma daeth yn ddyn mawr. Ond nid ydyw profiad yn gwneud dynion mawr. Yr oedd yn Hardie allu imvy nac ef ei hun. Yr tfedd yn weled- ydd ac yn broffwyd, ac fel gwel?dydd yr oedd yn gallu edrych ymlaen drwv bob anhawster i fryniau teg Canaan y Weriii I-, fel proffv. yd yr oedd ganddo. neges—neges^ Duw ei Hunan—i'r werin. Yr oedd ei ffydd yn ddiysgog, ac ni allai ymosodiad. au y gelviiioil ei rwystro. Cai iodd fanei, I y i £ eitluwr i'r Senedd. Ond pan aerh i r Senedd, ni pheidiodd a bod yn broff- IInl V'erin. ~S r oedd yr un mor anni- hynnol ei vsbryd yn awyj-gylch 'I'y'f Cyfrl'cdin ag ydocdd al' lwyfan etholi¡1ti I Hen ymdrech y streic. Svlweddolodd fod yn rlwiel i La fur fod yn annibynnol ar bob plaid wleidvddol arali. Gwelodd nad oedd obaith i'r gweithiwr mewn Toriaeth na Rhyddfrydiaeth. Gvvyddai fod yn rhaicl i'r gAveithwyr weithio allan eil liiachawdwriaeth eu liunain, a newid syl- feini y gyfundrefn gymdeithasol sydd yn gyfrifol am druenl y gweithwyr. YlH- laddai bob amser dros hawliau y gweitb- v.yr. Dywed rhai lvrth geisio ei ddihio nad oedd yn wleidyddwr. Yr oedd Hardie yn llawer mwy na gwleidyddwi'. Cennnd y werin ydoedd, ac yr oedd gan- ddo lieges fyw a ffvdd newydd i blant y i gorthrwm. Yr oedd yn adwaen y Weriu. Yr oedd calon y Werin yn enrro dan ei fron, a'i gwaed yn rhedeg drwy ei wythiecan. Ymlaen oedd ei arwyddair, a bywyd o Ymlaen oedd ei fywyd. Er iddo gael ( ddifrio o bob cyfeiriad, cadwai ei olwg ar ei nod, ac elai ymlaen yng ngrym argy- hoeddiad dwfn, ao egwyddorion eywir, gan anwybyddu ymosodiadau iselwael a llwfr gelynion lliyddid. Xi ehvmerai sylw o'r llythyrau dienw anfonid iddo mor fynych gan wrthwynebwyr llwfr. Er fod nifer ei edmygwyr yn fawr erbyn heddyw-—ac y mae y nifer yn cynnyddu eto, oredaf nad \-N\- gix-eitliii-yr wedi syL weddoli gwerth gwasanaeth Hardie yn yi achos guerinol. Y mae hyn yn wir am farn nifer helaeth o weithwvr Gogledc1 Cymru am dano. Cofiaf yn dda fel y byddai ihai dano. C'()fiif -it (I(la f(,l vmosod arno; ond erbyn heddyw y mae eu syniadau wedi newid. Efallai mai yr hyn sydd yn cyfrif am hyn i raddau yd oedd y ffaith nad oedd Hardie yn perthyn i un o'r enwadau crefyddol. Y mae ititedd i,]iN- i roddi I1,o d ( l i gormod 0 bwys ar enwadaeth. Y gwir am Hardie y"" ei fod yn rhy fawr i enwad. Gwelai mor ofer a rhagritliiol yw crcfydd drefnedig yn sefyllfa bresen- nol cymdeithas. Yr oedd byw egwydd- orion Cristionogaeth yn fwy pwysig yng ngolwg Hardie na cliyfyngu ei hunan i. I derfynau credo ddiwinyddol. Gwyddai fod "Dil"- yn fwy na chapel," fod y gwir yn eangach na oh redo, ac fod egwyddor yn bwysicach na diwinyddiaeth. Fel y dywedodd:— "N-id digon vw gweddio ar Dduw: nid yw cann omymui oud Hng; oSllad •vu 01n byv, yd yn cael ei gysef.ru i wasanaeth Duw trwy ddynoliaoth." "y r nig fiordd wasAnaethu Duw vw trwy wasanaetliu dynoliaeth." Gweithiodd Hardie am flvnyddau achos efengylaidd a chyda'r achos dir- westol. Gofidiai fod yr Eglu-ys drefn- 'I' ,dig mOl' amddÏind 0 i-sl)i-vd — (h ysbrvdol. Dyma rai 0 1 ('ulan :y mae adnabyddiaeth o fywyd eglwysig, ac awvdd cy wir i ddeall beth ddysgai Crist wedi fy arwain i'r casgliad fod Cristion- ogaeth bresennol nid yn unig yn anghrist- ionogol ond liefyd yn wrthgristionogol." Eto: "Diffyg amhig Cristionogaeth bre- sennol ydyw amddifadrwydd o'r ys- brydol." Svlweddolai mor wrthgrist- ionogol ydyw yr Eglwys ar gwestiwn rhy- fel. "Pan eilw'r byd am ryfel, mae'r pwlpud yn arwain gyda'r gri." Pan j n ystvried gwaith arweinwyr Cristionogaeth drefnedig yn Jlurgunio a gwyrdroi geiriau Crist er oyfiawnhau 11 of- ruddiaeth rhyfel, gofynai:—"A raid porthi duw rhyfel yn ddibaid gyda eg- wvddorion Tywysog Tangnefedd?" phwy faidd ddweyd nad oedd yn ei le! Nid oedd yr un o'i ddifriwyr yn deilwng i ddatfKl carai ei esgid. Ond y nine v jiroffwyd bob aiiisel- o naen ei oes. Arfcr y byd yw eroeshoelio Crist. Collasom un o'r colofnau yn y imuliad gwerinol pan syrthiodd J. Keir Hardie. Lladdwyd ef ddechreu y rhyfel ofnadA\y hWll. Teimlai yn siomedig nad oedd gweithwyr y gwledydd wedi cyrraedd tir digon uchel i wneud rhyfel yn anihosibl. Arwr heddweh ydoedd. Safai yn erbyn rhyfel De Affrig, a dioddefodd lawer oherwydd hynny. Yr nn oedd oi eg- wyddorion pan dorrodd v rhyfel, hWIl allan, a gofidiai fod ei nerth wedi pallu, ac nad allai sefyll i fyny yn ddewr dios lieddwch "pan nad oes heddweh. Aleddai:—"Rhaid imi adael y brwydro dros heddweh. yn erbyn militariaeth, i rai ieuengach." Ond ei- colli yr arwein- ydd, y mae y faner yn cael ei chario inlaen gan y symudiad sefydlwyd gan- ddo, sef y Blaid Lafur Annibynnol. lUae lluaws o aelodau y R.L.A. luddyw yn cario ymlaen y faner gariwyd mor >dlli- fiino gan Hai<!ir dnvy ei oes, drwy gar. eharau Prydain i fuddugoliaeth Iwyr a therfynpl ar y galluoedd adweithiol a militaraidd. liu cofio am waitli Hardie yn ysbrydiaeth i lawer ohonom yn unig- edd cell cii-eliai- gwlad. Y mae yn vs- brydiaeth i gannoedd ¡sydd yng llghal': I char heddyw, ac hefyd i rai yn y mudiad Liafur ynihob rhan o r devrnas. Y mae hefyd ddilynwyr yn y fyddin a'i llynges, ac y illie eu nifer yn eynyddu. AVele eiriau llythyr un o'r llvnges Gair o deyrnged goffadwriaeth Hat die ar ran dwsin neu ragor o fech. gyn y llynges ar hudd y Hong lion, ae <> werthfawrogjad o wasanapth Mac- domld, Snowden, a. llu craill o arvvyr gwirionedd a gweriniaeth. ICy mae Hardie yn byw eto yn y llynges, ac y mae ei ddisgyblion ar v mor yn eynyddu mewn rhif a nerth. "Byw fyth fo Hardie. Byw fyth fo Rhyngwladwriaeth ic, cLo 3-n f'vw.I Er marw y mae Hardie eLo yn fyw. ) mae ei neges yn fy?'. Mae y g?cithwyr yn sylweddoli fod yn rhaid i Lafnr fod yn annibynnol ar bleidiau cyfalaf. Rhaid i'r gweithwyr dorri eu rheffynau cu hunain, Y deyrngec1 oren, a'r unig wi r deyrnged allwn (laIn i gQJfadwriHoth Hardie ydyw gwnend ein goreu yn yr achos y gweithiodd ef gymaint ynddo. Yng ngnyneb pob g^vrthwynebiad cariwn ymlaen faner fawr gweriniaeth nes llwyr ddymchwel y gyfundrefn gyfalafol, a sef- ydlu cymdeithas ar seiliau cadarn cyd- raddoldeb a chydweithrediad. Daliwn i weithio fel na bydd aberth y proffwydi gollwyd yn ofer. \Verin Cymru, i gys- god baner gweriniaeth. "Ymdyrra plant y gorthrwm I'w chysgod ymhob gwlad Mae dyn yn frawd i ddyn o hyd, A Duw i ddyn yn Dad: Fe ehwifia'r faner borffor Cyn hir yiig nglas y lief: A theithia'r werin yn ei blaen A gobaith yn ei lief." FFLANGELLU'R PLANT. 0. mor farbaraidd ydyw syniadau y dosbarth awdnrdodol wedi ugain canrif o bregethu Cristionogaeth! Nis gallaf lai na sylwi ar y ddedfryd annynol basi\\yd ar nifer o blant wyth a deg oed yn Llys Plant Caernarfon. Mae'm calon yn gwaed u wrtli feddwl am y fatli farbar- eiddiweh Gorchymyn chwe gwialellod i blant yn yr oedran tyner o wyth a deg o(,d Ai dynia y gwareiddiad yr fFrostiwn ynddo? Ai dyma y modd yr ymddygir tnagat bl-iijt v eyfoethog? Ai dyma y modd yr ymddygir tuaga-t y rhai sydd yn lladrata miloedd o bunau oddiar y werin gan fanteisio ar y rhyfel er gwneud hynny Na, dyma ddull cym- ( o ddisgyblu plant tyner heddyw! Mae penillion o eiddo T. E. Nicholas yti dod yn fyw i'm cof. Dyma hwy:— Dioddefodd yr un bvchan A'i ddanned bach yng nghyd, Er fod y gwaed yn ddafnau coch Ar hyd ei gefn i gyd ISlelldithiodd y fflangellwr, ^Mellditliiodd ddeddf y wlad— A eherddodd er ei ingoedd blin I ymyl bedd ei dad. I "Tytli, a thi yn farnwr, A'r fflangell yn dy law < Fe gofia^r plentvn am dy frad, Ei gyfie yntau ddaw 0 cofia di fflangellwr Sydd mewn palasdy'n byw, Fod melldith gyfiawn plentvn bach \n waeth na melldith Duw. ;1; & "Ti farnwr hunangvfiawn, Mae'r fflangell yn dy law, Ond y mae swn-y deffro dwfn Yn peii iti flaw 0 co"it di fflaiigclli\-i- Ti a fvdd i'n fyw ac iadl, Mai gwell i ti f'ai nielVlitli Duw Na melldith plentvn bach." Pryd mewn difrif y svlweddolir mai yn- tydrwydd a phecliod ydyw poenydiu y rhai ystvrir yn droseddwyr—yn enwedig plant tra y mae Cariad a charedigrwydd heb gael cynnyg.. Pa les eosbi y plentvn am bechod cymdeithas! 0 ddarlun dif- rifol! Plentyn deg oed yn cael ei fflan. ftellii yn enw cyfiawnder—yn enw cyi- raith gwlad, a'r foment y mae'r plentyn yn ddeunaw owl dyna yr hen Ellyll— cyf- raith gwlad—yn dod ymlaen i'w hawlio a'i wneud yn llofrudd gorfodol. A'r cyfan yn enw Cyfiawnder! Sid oher- wydd teimlacl meddal—sentiment—y mac un yn condenmio hyn, end yn enw rhes. wm. iiite cariad yn llawer mwy arferol a ihesymol na chosb a fflangtdl. Yn enw rheswm dymcliweler pin cyfnn- drefn bresennol. Rhodder j'r pJant ehwareu teg ae ni fydd hyd yn oed esgus di-o-, boeiiydio. Bydd yn ddigon buan inni son am em gwareiddiad y pryd hynny.

RALADEUL YN. Y Tywyda.—Disgwyl am dywydd syih yr ydyni i gario yr ydau. Mae llawt-r heb ei gael, ac yn ofni'r gwaethaf; ond rhaid boddleni i'r drefn Eirr Eecligyn. — Dapth gair i'w dad oddiwrth y Lance-Corporal Ivor Jones, o'r Aifft, yn dwevd ei fod mewn icchyd da o hyd, a brysneges o Salonica oddi- wrth ei fab v Preifat Alun Jones, yn hysbysn ei fod wedi troi ar wella o'r dwyniyn oedd aino. Llwyddiant.—Hyfrydwch uia\v, ydoedd clyvied am Iwyddiant genethod Baladeu- lyn yngholeg Bangor. Ymben eto, rianod gia-yeli. I yfiill -A Ti- 11" 1 Damwain.-Cafodd ein cyfaill Wit- liam Griffith, Ffowndri, ddamwain ïw droed. Brysied' i fc¡1m ymlwybro fel o'r blaen. Y Gohebydd.—D,(;!(' Gohebydd i \>aA\"b afod mor rhy-ld a Isylaw vn cu ceinogaeth iddo. Hoed iddynt barhau i anion yr, btydlon i 4, Baladeulvn Ter- race, Nantlle. Ilhoddaf y newyddion o dan y penawdau priodol iddvnt. Yn yr Ysbyty.—Daeth gair yn dweyd wrtli Mr a Mrs Owen Morris, 9, Kinmel Terrace, fod eu mab, y Preifat ON,on Arthur, wedi ei glwyf0 yn Ffrainc, a'1 fod wedi dyfod drosodd i'r wlad hon i ysbyty. Collodd y teulu yma un meibion yn y frwydr, ac y mae tri yn y fyddin, ? dyma'r ieueiigaf wedi ei gllrrfJ.