Y Dinesydd Cymreig

CADW RHAG BARA. CADW RHAG BARA. Cyhuddiad Diirifol o Dde Cymru. Vnfonodd Cyngrair Cenedlaethol y eithwyr Trosghulol lythyr i'r Rlieolwr ryd o berthynas "i wrthodiad ffyrm o iwyr i gyflenwi Cymdeithas Gvd- ithredol Trebach a Phort Talbot gyda wd." Dywedir fod y gymdeithas di ponderfvnu gwerthu bara yn ol 9c pedwar pwys, pan yr oedd y masnacli- r preifat yn eodi 11c, ac fod hyn wedi hosi i'r pobwyr lleol anfon dirpnvy- r at y gymdeithas yn gofyn i'r pwyll- ddod a'r pris i fyny i'r hyn godid gan masnachwyr preifat." ac fod y gym- thas wcdi gwrthod. Yn 01 y llythyr I dir gan y gymdeithas fod v masnaeh- r preifat wedi dod i wasyu ar y ffyrm iinwyr, ac iel eanlyniad fod y cyflen- i blawd wedi cael ei doni oddiwrth v ndeithas. dilvn ymohebodd y gymdeithas lag a dran Arghvydd Devonport, ond redir na fu mirhy w ganlyniad yin- erol. )ihena'r llythyr gyda dweyd: Oddi- h hyn y mae'n rhaid ei fod yn g!ir os eieh adran yn gweithredu mewn cyd- ,all ar iffvrm melinwyr drwy eadw iwrth weithwvr Port Talbot a'a teulu- d eu bnra eich bod o reidrwydd yn ddio ymgodiad ddiwvdfaol anferth yn Cyturn all y w!ad hyd at ei eini. Ar y wyneb y inae y gwaith a. o broffidw''a yn un rhai tiiivvn 1" -it, rig sydd wt-di dod svlw mudiad 3eb Llafur hyù yn hyn." 'r hyn sy'n bwy<dg cofio. eba i y Uyth- yw ill:I y bobl sv n < ael fill starfio ) >stynpiad yn ardal Poet Talbot yd.vw eithwyr y Mlffoidd, a Mivmvv! ATEBIAD Y RHEOLWR BWYD. ;u Mr Robert Williams mewii ymgyng- iad gyJag Arghvydd Devonport ar y er nchod. Anfonodd Mr Williams adeirydcf v Gymdeithas Gydweithred- ddweyd fod Aiglwydd Devonport yn we-led a'i lythyr. Ymyrodd ar un- th. Dyvvedodd ei fod yn benderfynol n'ystro boicotio y f'ymdeitha?au Cyd- :hredol. Nid yw o wahaniaeth gan- ef os yw y bara yn cael ei werthu am pedwar I)Wyg. Rhoddodd orchymvn vnrychiolwyi- A'iian Rheoli liwyd ,a ar unwaith i Port Talbot ac yna i ivors, Abertawe, i roddi cyiavwyddr u i'r meiinwyr i anfon blawd i'r Gym- has Gydvveitbredol. fd pe byddai en -liebion oddiwrth v cwsmcriaid. imvvaf sig. Os oes ai-eliebioll jnewn Haw .-i- adpg y gomeddvvyd i'w hanfon ar aith. Ni ddytid manteisio ar gvfixoa. hwn i gynlhvyn i foicotio. tvgryma iti- Williams fod y Gymdeitii- 3-ydweithrcdoI yn anfon i ddiolch i. I -Wydd Devonport am ei yrn^.rifl/

BWYD Y ljØØL. r Iwydd, IHvojiport I 'ti »rmakers a'f proffi> dvvyr. 11 ifeno"- I I y I ) (l.dywc-,cl -All' yr bethau crvfion ynghylch ra y bwyd a phroilidiau. V cvJiwu yn medd 1 i. rhwng bwyd a chwrw a gAvnocU^t. oc e.u v present!ol rhaid i'r ddiod fymt. y Yr oedd y pvi^iau wed; codi tyn i Ar- <dwvdd Devonport ddod i'r He mae, ond er ei apwvntiad y maeni »"fdi roynd i t?a.??m, .-r Mh ydyw y mae ?edi ?wvbyddu pob \pel wnaed a.o ?d?- wrth awdm-dodati cynrychmhadol oi gweithwrr, ac y mae hynny yn cm cy —^vi+Vilrvrn am aiarnd allan. « n llirrn- _4- ogod yn bwyta ao yn distrywio bwyd ddigon i fwydo tref fawr. Rhaid i'r rhai hyn fynd, i'r cannoedd gwastroed- iaid. sy'n edrych ar eu holau i gael eu rhyddhau i waith mwy cynnyrc-hiol a def-' nyddiol ar yr un tir ag y maent i fyny i heddyw wedi byw fel truthwyr. "Nid oes ryfpl mewn hanes ag y mae y cyfalaiwvr zi')- b-dolloii wedi robio mor noetli bob! gyH'rcdiu bob gwlad o'ti bwyd j n'u bywydan. a pho y pariieir y rhylel mwyaf ya v byd y ..iaw III';J! yr holl wledydd i .^ylweddob tod pfib rhyiVi iywbetii yn debyg iddyni hwy."

RHYDDHAU GWEISION RHEIL- II FFYRDD. 21,004 i Fynd yn Fuan. I Hysbysir fel canlyniad i gynhadledd c'drhwng Pwyllgor Gweithiol y Rheil- ffyrdd ac is-bwvllggr Undeb Cenedlaetliol Gweision y Rheilffyrdd eu bod wedi pen- derfvnu rhyddhau 21,000 o ddynion eto i wasanaethu yn y fyddin yn ddioed. Trosgfw,\ ddwyd y penderfvniad gan yr is-hwyllgor i bwyllgor llawn o Bwyllgor Gweithiol I ndeb ('enedlaethol Gweision y Rlieilffyrdd yn yr Unity House ddydd Mereher, pryd y penderfynwyd gwneud protest ffurfiol i'r awdurdodau yn erbyn rliyddhad pellach yma, ar y -bit, y bu- ^ii yn rhoddi stracn amhriodol ar y rhai fnasent yn aros. Y mae 145.000 o weithwyr y rheiiifyrdd eiays yn gwasanaethu dan y faner.

RHYBUDD. Y MWNWYR. Rhaid i'r Wladwriaeth Rheotrr I Cyflenwad Bwyd. Wedi eistedd drwy'r dydd Iau mewn eynhadledd arbennig, pnsiwyd y pender- fynfadau canI\"nol gan gyniychiahvvr (yngrair y Mwnwyr yn Westminster:— 1. (Vn i'r gynhadledd foddloni i gy- meryd yr egwvddor o ddognu gorfodol, cyfarwyddir y Pwyllgor Gweithiol i alw gyda'r Llywodraeth a chael gwybod n oes augen am i ni arfer dognu gorfodol. 2. Fod.y Pwyllgor Gweithiol yn oi gyfarwyddo i gyfarfod y Prif Weinidog, a phwyntio lIalliddü pf yr angen digam- syniol i'r Llywodraeth gyineryd rheolaeth lwy1' o gyflenwad hwyd a gosod y prisiau mewn trefn i siorhau dosraniad cyfailal ymysg yr holl cidosbarthiadau o'r bobl, ac ar yr un pryd roi terfyn ar v proffidio gwai-tliti.% sydd ar hyn .o Lryd yn cymeryd lIe yn ein gwlad. 3 Fod y Pwyllgor Gweithiol, OR na tydd gweithrediad boddhaol yn cael ei gwneryd gan y Llywodraeth mewn ateb- iad í'n hawJiau ° fiwn 11118 i vniweliad pin Pp .vydgor Gweithio] a-r Prif Weinidot- vn ei gvfarwyddo i .,]->v eynhadledd ar- bennig o r Gyngraic er penderfvnu m gwrs vw gyiijeryd.

MWNr ——— .VYR A CHENEDLAETH. OLIAD. Hysbysir ni fod Cyngrair Mwnwyr Lan- cashire a Cheshire yn prysur bwyso'n mlaen benderfyniad ar fod i Gyngrair Mwnwyr Prydain Fawr drefnu i gnel yr vmadferthoedd i arfer eu gallu trefnidol i ddod a'r Llywodraeth i Genedlaetholi y diwydiannau sydd yn awr o dan ei rheol- aeth. Y mac cryn ddiddordeb p.-dt Ir symudiad. "Il'.1o

MESUR Y BLKIDLAIS. I Etholiraint i Fetched. r;yfhv,-nodd Mr Walter Long Fesur eidlais vn miol ag nwgrymiadan Pwvll- gor Llefarvdd Ty'r CTft-redin. Dvma! rai 0 a^vannau amiycaf y Mcsiu*:— 1- Jyhoddir p?dh,:s i bob d? 21 n?vyddopda thread, .ryr amod o iyw mewn ty ?m chw? mis. Gall otho! wr gael dwy bleidlais a dim mwy~„n am ei brrxnylfod yn „„ ethoiaeth ac un am ei Ie busnes mewn etholaeth arnH 2.— Pleidlais i nnrhyw ddvnea svdd ar y dlestl. feci vn b:1 roJ nen raK ?hy? ddyn ?dd nr y rh?tr. ? o,rran gi,y,llli, I vdvw 3. •• Rstyn v bleidlais i »hvrc .v-, 1. j o?n???.I-.?.?, te1f- .?H y ritanbarth t 0;?.?? ?e?' 4. A<lolygu ?' ?n?r 'M??d.?,, ? ?? ?L:.d<,i..?,??? ? snv.^O ?, bob ?.o.??& ,W?-? ??<!v-.h-  i!;W:.lP{}.. 11   .^vr beiied<U^ I 'Wf'Yn!)H) T ?cx?a'" I I st I i. I qc-t, mewn le,(id dmcsig I I -ic -id- d r(,f-iii v jdau ar F-all -1" ry .og{,et!) 6.—Parheir ?r etholfrnint i'r prif- ysgolino. gyd:X lwanegiadau i radded- igion prifysgdSior newydd. Gadewir ple-iilais i ferched a chyn- rychiolaeth gyfjartalol at ddoethincb y Ty. Trefnir i borj ^ii Dirprwyaetb y Terfyn- au i'r diben 01 ad-drefnu y seddau. Llvw- yddir -y Ddirp.: u-yaeth gan Lefarvdd Ty'r Cyffredin.

DATGYSYLL TIAD. Gohirio fi VVpithrediad. Arglwyddi cynygioiTd Iarlt Selborne fod Mesur Dat-gysylltiad yr Eg- lwys ng Nghymru yn cael ei ohivjo am 12 mis ar 01 y rhyfel. Ar van y I.hwodraeth derbvniodd !.m!i Crawford y cynygiad o ohiriad. Aw- grymodd y gallai y gohiriad fod yn hvvv neu llai na blwvddyn.

-= UNDEB GWEITHWYR MON. I CYFARFOD YN LLANGEFNI. I X. Cynhaliwyd cyfarfod blynyddol yr uchod yn y Neuadd Drefol, Llangefni, ddvdd Iau Dyrchafael, Mai 17 Daetii cynulliad lliosog yngliyd. Dechreuwyd drwy i'r ( adoiiydd. Mr W. Mdwards, C.S., loddi anercli- iad. Dywedai fod gennyin le i long.vf- arch ein giiydd ar v lhvy<ldiant sydd "vedi dilvn y gymdeithas, a'i fod yn falch gweled cymaant yn bresennol, yr hyn a ddengys fod vr aelodau yn parhau i gy- meryd diddordeb yn y gymdeithas, r Yna caiwyd adroddiad gan yr Ysgrif- | ennydd Mygedol, Mr Hugh lJr it chard,, jj Llannefgi. Dywedai fod y gvmdeitlias jj wedi bod yn ffodus iawn yn ei ion, a clivfeiriodd at y cadeirydd, yr; ILw. n fel Codeirvdd Cyngor Sirol Mon. sydd mewn sdyilfa b\,ysig yn y sir. | YngInl a y gymdeithas dyweda fodniicryt'actodauynl.'?O.o ba rai yr f ")(I li*-(-I. vt? it?iodtit y Vmunodd 204 a'r I 1\ddin, «el -o v cant o'r dynion. Yr I ,iv? 2.) c,) ii i o'j, J,N-itlon. I' I, oedd 10 wedi eu Jladd, a diieth 24 vn 01 1 11?!dcl, ?i (ilictli 24 1,11 o-l newyddion er y cyta.tod' blynyddol di- \V€ddai., D.iritcm?d gyii'n<n,-yrhuna? dd.m?fjsai ?od gan y gymdeiLhas dros GiOOOp wrth gefn. Buddsoddwyd l,448p 10s 10c, banner pa swm sydd yn y War Loan. Taiwyd 1,633p 13s 2c mewn claf- dal a budd anallu, a 479p mewn budd inainaet,h,of hyd ddiwedd 1916. Enwodd bedwar a fanteision y gymdeithas, gef (1) Hiinan-ieolaetfj. Men tea i ddweyd nad oedd unrhyw gytmleithas ,0'1' fath ym Mon yn galw eu haelodau at eu giiydd bob blwyddyn i dd, wis ei swyddogion. (2) hi bod yn cael ei gweithio yn rhad. ( cdwid arian hob blwyddyn 0'" hvir I allesid eu gwario ar weinyddiad y gym- deitha.3 a gelhd rhoddi yr arian hynny yn y dvfodol at y buddion. ii Ei bod yn gymdeithas iach. Gan fod pobl Mon yn iach dylai tahadau y claf-dal fod vn a byddai mwy o arian wrth gefn ar gvfer buddion yehwanegoi y dvfodol. (4) Fod y gymdeithas yn cael ei chydnabod gan vr Awdurdodau fel yn eynrychioIi gweithwvr Mon, a gof.rnid yn ami iddi benodi cyll- lycmolwyr „ wahan.,1 bwyllg07au ? ?.? O?d?drrcwb!. ?ddai?.ha?din?of.o 1l1ai M I ndeb X,laf„r y v Gvl),. deithas a. y cyc!nvy? ? ??. „: nn;sf>r rn dod pan y bydd yr adran ho'n Tn .'L ?-y?. Mbyddd?yr?fathar?v l'hyfeJ, a dylai fod gan y g??i?vr m- ?b?yf? sefylJ dros eu hawli:1U¡ ?? er  "V"" ???- ??!i '"Mi Tchvdi? 'yn ?nveddarano?ubawb i fcdd.1 .nrai' rt lndrfT, 'r f "wh fel >- Mtoi. r d } IndcbG??y.Mo?yn.!??,.??.. SiHnd"yd Ylllhe1!a('!¡ gan v Cadeirv^u ? .??" Kdwards. Dyn'pdai ei fod vn oytu?..  .« nyn cluywedai Air Hugh Prifceh^rd O berthynas Tr Adran Yswi. unig yr oedd ganddi lumanrj:eoISK)+- y dvwedodd ^lr PHtehard. er, yn dyma yr unig Gymdeithas ym n- yn dod i fyny a'r gyljr$j$k. edai mai °edc&; gan aelodau Y Qym" Mon oedd unrhyvv- lais yn eif rh' Credai nad ynglyn a'r Adi'ai>, ieithasau era ill I ai yr aelodau aolaerii. Hefyd, i'hyiel wed', tjtfqty ir, dywedai y bydd- w e ;} hyddHi. mwfy ii wedi dod yn ol c'r ncfeb i llawer ar eu eyniadau, ,tiigen nae erioed am rub.T r, a chredai y byddai v Gym- diviriol yn fantais fawr i gad swi-l.](Jl vii fawr i gatl cl,vf. Dvi-nzi (Ii-os i,ooo m c'Jch. a phan ?eid cy?e dylent 0)! w;, (i-rto ( i llwyddiant. t at- y Gymdeithas Yswiriant:—Cadeirydd, Mr  X Edwat,ds; -t 7, W. Edwards; trysorydd, Lieut.-Col. I-awrence Williams; ysgrifennydd my- gedol, Mr Hugh Pritehard. Ymddir- iedolwyr: Mr Hugh Pritehard, Llangefni; Lieut. Cyril O. Jones, Mr R. W. Hum- phreys- Lewis. Llangefni. Pwyll*or Gweithiol: Mri Wm. Lewis, 7, Bridge Street, Llangefni; Owen Jones, Rhos Bach, Bodffordd John Jones, 4, Cottage Berw, Gaenren; Robert Pritehard, 45, High Street, Vanerchymedd John Jones, Capel Farm, Llangristiolus; a Win. Jones, Blue Bell, Gwalchinai. Ail- etholwyd y rhai canlynol fel cyflafaredd- wvr: Mri Walter O. Jones, Llangefni; H. Inglis Williams, Lledwisan; T. Williams, Dinorben House, Llanerchymedd; Aft- Hughes, Graig W«:i. Llangristiolus; a Jliss Prythereli, Post- Office, Llanerchy- medd. I ftiaradwyd ymhellach ar yr Adran Lafur gan Mri Thos. Rowlands, Owaleh- I mai, a Lewis Thomas, Llangristiolus. | 1

) MARW MILWRIAD. 1 Dydd Ian bu farw y Milwriad Cecil Davies, fit yn Faer yng Nghaer ar un adeg.

Y GOLLCN. Ar gwtr y wig, (bn gysgod clyd, Y gwelais gollen fertli, Ac icuane oedd, hcb deimlo mia Rhuthriadau'r gwyntoedd eei th: Yng. jigkennu teg v Gwanwyn hardd f y lIddpffrai l>lagur bOll; A dangos wnai i'y Jlun i nn Yn iach^eii bywioiX. Hon. Ar iiii y wig, yn nry.lJ/r' coed, Y gwelais gollen iwyn, A thalgryf oedd, a'i brigau it, Gysllodai tlodan'r llwyn Dan heulwen danbaid ganol ha' ddail yn syw A dangos wnai fy Ittiji i mi Yn dwyn dwfn olion "Byw." 1m mon y wig, mewn magre lorn, Chnfyddai gollen grin, J'i boncyff gi-yjiiqi llqln-i- Dan nerth cot-wyntopdd hiin Dan farug oer y Gaeaf gwyw Fi brigau dro'nt yn wvn A dangos wnai fy lIun i mi 'n Edwino inn')' glyn. Pistyll. J. E.

PYSYCHU. Daeih arnaf ryw storm o besychu, I'm curro a'm hollol wrtnychu Nes ydwyf, yn awr, Ai- syrthio i r Ilawr Heb obaith ond bythol wanychu. i Fe dorais fy nghoes yn Nhre Garon, Wrth garu Sian Huws Aber Daron A neidiais o'r fron, I Tros Efail y Go, Am swyuol ferch siriol o Saron Ac wed'yn mi cis nerth v carn?u Am Irechtan at nain Tal v Sarnau, A iii 1"'cTilt!ln at n,?iii Tql v Sat-tiaii, Mor erchyl! a')- ddraig,— | O i ha eh os bu r hirnos lIWT bmnao' Ki.s wedyn i Sasiwn Piril Hell. S C geisio dwv gnegwarth 0 Vii: Ond gweuthum dro ffol. Yn g-idall fy iôtol)- 1,4ell)y.iq yw Dolis, di vtr#-Ii' Mi gerddais bob d'wli yn Rhr C,'v" ('%gY,-i o'j- ha-iii, b,' s„vf„„ Ae eto, i' gv,d, Arvlm °' drvi,?n': Rwv n marw o b* Pysyehu, pysyehu ■ A'etlv JBofeia T- A ykuigifbtf' f 1 ""t:>uo.: y(amiryfp1? ).\e. fl ei 'fodr:vb i heia; !((, r iie Tv'n r ii, T?'N-'ti -(?alit C-i I r tibyd? h.twh'd yw' r .Bela J waith luvylus tros hen yw ldori, Pan fyddo'r eeiliogod yn gori A chanwn yn uweh Pan gaffom dclvvy fnweh,—- Mae gwmon vn bur ion i'w bori! I Ml euthum o gan el Bontnewydd, I gwffio wrth Olewydd A rhedai; yn f'ol, ] 'F't'lcathtnnYnto?— j 'Roedd Invnnw'n dro doniol go ncwyfM ? J I)ii-Pnw?n (Ii-o (ioni-ol p,,o nowy(iv- Ki ddylai'r un Cymro wamalu, phopeth o'i gwmpas yn cliwalu Ac eto i gyd. Be waeth am y byd. Os medrwn gael I'hywbeth i—dalu Mi grefais ar mama am geiniog, V A ( hefais ddwy fonclust go (Idi-eiyivklc, Ac felly 'i- wyf fi Am fvnd ires y Hi,— Siori orau yw doniau gdeiiiio,-i- HECTOR .\CHTLF«.

SEFYOLU MOELWYN. Y PRIF WEINIDOG YN LLONot GYFARQH. Nos Fercher, cynhaliwyd cyfarfod fief- ydlu y Parch Moelwvn Hughes, M.A., yn weinidog eglwys Parklield, Birken- head. Daeth cynulliad ilucsog ynglivd. Llywyddwyd gan Mr R-ibert Owen, blaeiior hyiiaf yr eglwys. Ymysg y rhai oeild yn bri-sennol neu a gymerent ran yr oedd y Parch O. J. Owen a Mr Robert Robert-, yn cynrychioli Cyfarfod Misol Lerpwl; Pareli Tecwyn Evans, yn cyn- rychioli Cyngor Eglwysi Rhyddion Bir- kenhead Parchn Joseph Davies, D. Adams, J. O. Williams, D. D. Williams, H. Harris Hughes, David Jones, Simon G. Evans, W. Wilson Roberts, Gwilvm. Kvans, W. O. Jones, Mn J. H. Jones, a J. C. Roberts. Cynryehiolid eglwys y Tabernacl, Aber- teifi, gan 1rri David Davies a W. Joseph Thomas, y rhai ¿1 ddygent dystiolaeth i'r gwaith rhagoiol a wnacd gan Dr Moel- wyn Hughes yn ystod ei arosiad o 21 mlynedd yn Aberteifi. Darllenodd Mr William Jones niter o Ivthyrau yn amlygu gwerthfawrogiad o- Dr 3foeIwyn Hughes fel pregethwr, barddi ac ysgolhaig; ymysg eraill yr oedd rhai oddiwrth Dr Wilton Davies, Coleg Bangor; Prifathro T. F. Roberts, Col eg Aberystwyth a'r Parch T. Chariest Williams, Porthaethwy. Anfonodd y Prif Weinidog delegram. nil Dr Moelwvn Hughes yn gwasanaetlks fel elerc gyda Jfr Lloyd George yng Nghriccieth 2o m lynedd yn ol. "Yr wyf yn falch o glywed heddyw eich bod wod; derhyn yr alwad i fugeilio eglwys p- field. Hoffwn longyfarch yr ef-" t.rk- ei bod wedi sicrhau (,icll -INvy,, ar Gvda dymunialau p- gwasanaeth. George." ..o-eu. — Lloyd Cydnabyddodd eroesaw roddwy gweinidog newydd y > d iddo,

ADEILADU TAI YNG NGHYMRU | Dirprwyaeth Gymreig. Dydd Iau, cyflwyncdd Mr David Davies. A.S., ddirprwyaeth Gyml-eig i sylw Arghvydd Rhondda. Rhoddasant en golygiadau ?rbron ar adeiladu tni ar ol y rhyfd. Awgrvment fod i'f Llywod- raeth roddi benthyg 5,000,000p ar derfvn y rhyfel. a hynnv ar delerau rhesymol, i awdurdodau lleol yng Xghvmru a Myn- wy. i'r pwrpas o adeiladu tai i weith- wyr. Sylwodd Arghvydd Rhondda na ellid gwneud fiemuwr Ili y eyfeiriad o adeiladu hyd derfvniad y rhyfel. Ond ar ol l hynnv nid oedd unrhyw amheuaeth am yr [ angen am gynorthwv sylweddol oddiwrth I y Llywodraeth i adeiladu tai i'r dosbarth gweithiol.

1 PERTHYNASAU MILWYR. Tr('(nil' i roddi toeyna-u am bnsiau gostyngol i be) t)jy;ia>a»t luihryr mewn ysbytHi. GeHir cad to?ymm am daith o 10 milltir yn lie 30 milltir Mc'rb]aen. Bvdd yu ofynol cael papurau oddiwTth brif swyddog yr ysbyty yr yrnwehr a hi.

ACROSTIC. ISO" E DMONDSON'S Grand ofIee and Sw ts arc really-qnite the best, Q ECIDEDLY they're pure, all can rely, M ADL, with greatest care, and long years, -have stood the test, a F best ingredients only, they employ. NOTED for their "Valne" and sold for milfcs around, □ ELIGHTING both the young as well as old, SWEETS that you can relish, all so good and sound, ONE quality "The Best" is 7nly sold, NOURISHING the Toffee is Ideal," in more than name, & WITH Pennies children, both the weak and strongest C ALL they do for Edmondsonls, the Toffee tnat's won fame, 0 BSERVE thev Qo, its best aooi lasts the longest. i P. IX. M.