Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
13 articles on this Page
Y DARDANELLES.
Y DARDANELLES. MR ASQUITH YN AMDDIFFYN EI HUN. SAFLE ARGLWYDD KITCHENER. Yn y Senedd galwodd Air Asquith >. i at adroddiad Dirprwyaetn y Dardanelles. Gyda llawer o anfoddlonrwydd vi- ym- wnai a'r achos. Credai inai ywell iuasai gohirio materion dadleuol hyd ddiwedd y rhyfel. Ond yngwyneb v ffaith fod yr adroddiad wedi ei gyhoeddi, a' r deillydd wnacd ohono, ac ar ol ystyriaeth credai ci bod yn ddyledswydd arno alvv sylw at y mater, nid yn unig fel yr oedd yn yni- wneud ag ef, ond hefyd ei gyd-aelodau yn y Cabinet Rhyfel, rhai ohonynt yn aelodau pwysig o'r Weinyddiaeth bresen. 1101. Ond, yn fwy na'r ewb], dros un na allai siarad drosto ei bun, y diweddar Arglwydd Kitchener. Beirniada yr ad- roddiad, ac mewn rhai achosion cerydda, nifer o weision y Wladwriaeth—-gwlad- weinwyr, morwyr a inihvyr. Proifesir fod yr adroddiad v.edi ei seilio ar ac yn rhoddi effaith i dystiolaeth nifer o dyst- ion. Gofynwyd am i'r oil tystiol- aethau gael en cyhoeddi, ond gwrthod- wyd hyn am rcsymau cyhoeddus. Meth- ai a deall y rlie.swm dros gyhoeddi yr adroddiad. D.n.ed y Dirpnvywyr fod peirianwaitli y rhyfel ;> n ystod y pedwar mis cyntaf yn drwsgl ac aneffeithiol. Ar hyn o bryd yr oedd hyn c'r tnalan i gyIeh ymchwiliad y Dirprwywyr. Gwynebid ni gan broblemau anhawdd yn ystod pedwar mis cyntaf y rhyfel, ond yr wyf yn fodd- lawn gadael dull yr ymwnacd a hwy i feirniadaeth lianes. Yr oedd y gwaith o gario ymlaen y i-livfel vii nwylaw dan Weinidog oeddynt yn gyfrifol am y Fydd- in a'r Llynges, mewn vmgynghoriad par. haus a'r Prif Weinidog. Pan y codai cwestiynau pwysig oedd yn gal v.* am holisi newydd gelwid ynghyd y Cyngor Rhyfel. Ar ol dod i benderfyniad rhoddid ef mewn vsgrifen. a throsglwyddid y ryfryw i'r adranau oedd yn ymwimui ag ef. Nid oodd unrhyw esgus dro. amwysedd ihhi fanyh-wydd. Gyda golwg ar y gwyr cyfarwydd o'r Fyddin a'r Llynges, dy- wedai nad oedd yn gwybod iddynt ddang- os amharodrwydd i ddweyd on barn. Pc tybid fod y gwyr hyn yn dawedog yr oedd yn gamgymeriad. Teimlai oherwydd yr hyn ddvwedai y Dirpnvywyr am y di- weddar Arglwydd K itchener. Gwnaed cais gan y Dadleuydd Cyffredinol, ar ei ddymuniad ef (Mr Asquith), at gadeir- ydd v Ddirprwyaeth i ymddangos gerbron y Ddirprwyaetli ar ran Arglwydd Kit- chener. Dywedodd y cadeirydd nad oedd hynny yn angenrheidiol. gan y byddai iddynt ofalu am fuddiannau Arglwydd Kitchener. Gofidiai oherwydd y gwrth- odiad, er nad oedd yn taflu amheuaeth a degwch y Dirprwywyi". Portreadir y sefyllfa yn y Swyddfa Rhyfel vn gamar- Wciniol, gan mai nid y gwr unbenaethol ddarlunir oedd Arglwydd Kitchener. Derbyniwyd apwyntiad Arglwydd Kit- chener gyda llawenydd. Fel y gwyr pawb a'i hadnebu yr oedd yn ddyn meistrolgar. Cafodd ei freintio a pher- sonoliaeth gref. Yr oedd wrth natur yn dueddol i gadw ei gyngor ei luin, a'r tehyg mai y rheswm am hynny ydoedd iddo drenlio cymaint o'i arnser yn y Dwyrain. Yr oedd yn gamgymeriad tybio' nad oedd yn ymgynghori a'i gyd- swyddogion yn y Swyddfa Rhyfel neu rhywle a rail gyda golwg ar y ffordd i gario v rhyfel ymlaen. Yr oedd yn lilwr mawr gyda hanes diddorol iddo, ac ar y pryd nid oedd neb yn y wlad i'w gvmhrau ag ef fel awdurdod milwrol. Awgrymir yn yr adroddiad y dylasai fanteisio ar was- anaeth ei staff. Fel mater o ffaith ar doriad allan y rhyfel aeth ein swyddogion galluocaf i Ffraine, a rhaid oedd llenwi en safleoedd yn y Swyddfa Ryfel gyda rhai oedd wedi ymneilltuo a rhai cym- harol ddibroiiad. Ni bu gan unrhyw ddyn mewn hanes faich trymach ar ei ysgwyddau. Nid oedd dim yn yr ad- roddiad oedd wedi achosi i mi fwy o ddig- llonedd a ffieidd-dra yn ei gyhoeddiad na'r feirniadaeth ar ymddygiad a chym- hwyster Arglwydd Kitchener gan y rhai oeddynt, dim on d dwy flynedd yn ol, mewn ystum bron yn slafaidd o wenieith- us, i fvchanu ei gvmeriad, ac, hyd y gall- elit hwy, ddifwyno ei goffadwriaeth. Nid yw coffa Arglwydd Kitchener mewn un- rlivw berygl. Mae yn byw. ac fe fydd byw, yn niolcligarwch ac edmygedd Pry- dcinwvr trwy yr oil o'r Ymerodraeth. Y cwestiwn piiysig ydyAV, a oedd y Llywod- raeth i'w chyfiawnhau yn ei ystyried fel symudiad ymarferol, hynny yw, yn un jiosibl. Gwell fuasai gan bawb, pe yn hosibl, gael ymgyrch gyd-tmol o'r Llynges a'r Fyddin. Er ei fod yn cefnogi y ryn- iad, dywedodd Arglwydd Kitchener nad oedd ganddo nifer digonol o tilwyr i gyd- wcvithio gyda'r Llynges, a dyna'r vheswm dros i'r ymgyrch gymeryd y ffurf t wiiaetb, iulrvohwyd i i'r iiiatei yn fanwl, a chafwyd ymgynghoriad gyda Syr John French. Penderfymvyd ar ym- gyreh Lyngesol, a rhoddwyd cefnogaeth i hyn gan Forlys Ffraine. Ar lonawr 2-8 yr oedd barn v gwyr cyfarwydd yn y wlad hon a. Ffraine yn gefnogol i'r ymgyrch Llyngesol. Ar y bore hwn amlygodd Ar- t glwydd Fislivi- farn wrthwvnebol i'r syn- iad, nid ar deilngdod neu anheilyngdod yr ozid olio rwydd ei fod yn ffafrio ymosod ar le arall. Nid yw y Ddir- prwyaetli wedi gwneud cyfiawnder ag Ai- ghvydd Fisher. Credaf fod yr hyn oedd mewn golwg gan Arglwydd Fisher yn llawn mor boliticaidd a lljmgesol ei gan- lyniadau. Daeth Arglwydd Fisher gyda Mr Churchill i'r Cyngor Rhyfel, ac hys- byswyd hwy ei fod yn barod i ymgymeryd a'r ymgyrch. l "I'll y luiirprwyaeth fod metliiant yr ymgyrch i'w briodoli, o bosibl, i waith Arglwydd Kitchener yn oedi anfomad allan Adran 29. Yr oedd yna resymau dros yr oediad. Un oedd safle Rwsia, yr hon oedd yn ddnvg ar y pryd, He yr oedd posiblrwydd i'r German- iaid symud nifer fawr o lihryr o'r ffrynt dwyreiniol i'r ffrynt gorllewinol, a tlirwy hynny wneud y safle yn Ffrainc a Fflan- ders yn llawer mwy anhawdd nag yr oedd. Peth arall gymerid i ystyriaeth oedd fod y cadlywyddion Prydeinig a Ffrengig yn pwyso ar i ni anfon Adran 29 i Ffaine. Yr oodd y rhai hyn yn rhesymau cryfion. (icd.ii ei fod yn warth awgrymu y dy. lasai aelodau heb fod yn filwrol ddweyd with ein hawdurdod milwrol iteliel beth ddylai wnend a'i orfodi i anion Adran 29 i'r Dardanelles. With ymwneud a safle fel hon dylai fod gennym ychydig o ddy- chymyg a rhagwelediad. Rhoddwch eich hunain yn lie y rhai oedd yn ymwneud a'r safle. Bu gerbron y Ddirprwyaetli fel tyst, ond ni alwyd fy sylw at yr honiad hwn o esgeuluso dyledswydd, Buasai genuyf atebiad boddhaol i'r cwestiwn pe wedi ei ofyn. 0 Mawrtli 23 yr oedd po- peth yn nwylaw yr awdurdodau milwrol a llyngesol yn y Dardanelles, o dan arolyg- iaeth o'r wlad hon. Yn ystod y rhyfel ni ehafodd unrhyw fater fwy o ystyriaeth nn mater v Dardanelles. Mae disgrifio ymgyrch y Dardanelles fel "galanas" neu "drychineb, yn fy marn i, yn wyrdroad hollol o'r achos. Bu yn foddion i achub safle y Rwsiaid yn y Caucasus; rhwystr- odd am ftsoedd i Bwlgaria ymuno a'r GaHuoedd Canolog; a chadwodd o'r hyn lleiaf 300,000 o Dyrciaid yn y lie. A'r hyn sydd yn fwy pwysig, llwyr ddinistr- iodd flodeu y fyddin Dvrcaidd. Nid yw y Tyrciaid wedi gallu adfeddianu eu hun- ain ar ol yr ergyd hon. Ceir ei ganlyn- iadau heddyw yn yr hyn sydd yn digwydd ym Mesopotamia, yr Aifft, a Persia. Gofidus gonnyf achwynion am y gorffen- nol na ellir ei alw yn ol. Yr wyf yn myned lieibio i feirniadaeth ddi-sail ac anghyliawn, ond nid oedd yn bosibl yn unol a'm dyledswydd a'r rhwymedigaeth sydd arnaf i Arglwydd Kitchener i adael i'r adroddiad hwn fyned heibio heb wneud syhv ohono. Nid yw coffadwriaeth Arglwydd Kitchener yn galw am unrhyw gyfiawnhad oddiar fy nwylaw. Pan ddaw yr adeg i ysgrifennu hanes y rhyfel hon ni bydd i unrhyw ffigiwr sefvll allan mor amlwg ag a wna efe. Bydd i'r genedl, yr hon nad yw yn genedl aniolcligar, a'r Ymerodraeth. yr hon nad yw yn Ymerod- raeth aniolcligar, yn ei holl rannu dalu teyrng^d iV gwi* a wnaeth wasana^th i w wlacl. n hynny yngwyneb anhawsterr n mawr a pheryglus, yr hyn nad oedd yn bosibl i neb arall ei wneud. Siaradvvyd ymhellacll g-an Mr lYih.s'.on Churchill, yr hwn a ddywedodd fod v gwyr cyfarwydd yn y Morlys yn gefnogol i'r ymgyrch, a pharotowyd planiau ga-i ddynt i'w weithio allan. d,-
Y BLEIDLAIS GYFFREDINOL.
Y BLEIDLAIS GYFFREDINOL. Teimlad y Cyngor Cenedlaethol. Yngwyneb y ffaith fod y Llvwodraeth wedi penderfynnu rhoddi diwrnod cyn gwyliau'r Pasg i drafod Diwygiad Ethol- iadol, bydd o ddiddordeb i sylwi fod Pwyllgor Gweithiol y Cyngor Cenedl- aethol &y'n symud i gael pleidlais i bawb mewn oed wedi pnsio y penderfynind can- lynol o gydymdeimlad gyda bwriadau lilywodraeth Ddarpariaethol Rwsia yn ei gyfarfod gynhaliwyd ddydd Thlll, Mawrth 19eg: "Fod Cyngor Cenedl- aethol i gael pleidlais i bawb mewn oed yn llawenhau yn fawr at benderfvniad Pwyllgor Gweithiol Darpariaethol y Duma yn sefydlu Pleidlais Gyffrûdinol tuagat ethol i'r Ty Cyfansoddiadol, ac yn liyderu y bydd i'r Senedd Ynierodrol Brydeinig ddilyn gyda brys esiampl ein Cyngrair enfawr drwy roi y bleidlais i bob dyn a meroh mewn oed."
Advertising
SUDD IACHUSOL DAIL CARN YR EBOL gan GRIFFITH OWEN, CAERNARFON, ydyvr ei fod yn rhyddhau y phlegm, ao yn cilio poen y freat. I'w gael rrevvm poteli Is 2c yn y Biopau Uruggifitj ¡gg.'r post, Is 10.
I Y GAD.
I Y GAD. Mae swn magnelau yn rhuo, A llongau yr awyr yn gwibio. A'r goleu chwiliadol yn fflachio Uwchben y miloedd sydd yno. Pob un yn disgwyl ei dro I fynd j reng y brwvdro. Ar frys mae'r aIwad wedi dod Am i'r dewrion 'nawr ymosod! Yn symud maent i bwynt y nod Am fuddugoliaeth neu feddrod! Clyweh sain y Gad, cyhoedda glod Y milwyr gwrol parod. Os Prydain fydd orchfygwyr Ar fyddin gref 'r Almaenwyr, Yn ol daw'r plant a'r mirain wyr I anwes eu ddisgwylwyr; A phwy all draethu ini'n llwyr Brofiad v dewrion filwyr? MORRIS DAYIES (Bardd Eryri).
I CWYN COLL-n'
CWYN COLL n' Am illi-i William H. Hughes ac Evan W Jones., Trevor. Lledclf vw nodau'r delyn heddyw, Dagrau hiraeth yloh fy ngincld, Gormod penyd pe y ceisiwn Fvddai cadw rhai'n yn gudd; Cynnwys bron pob nowydd glywir Ydyw wermod, prudd yw'1' ffaith, Y croesawir angau creuJon Gyn-amserol at ei waitli. Heddyw torwyd ini't' newydd, Newydd chwerw, chwerw iawn, Dau o'm cu gyfoedion briddwyd, Priddwvd hwy cyn gweld o'u nawn; Draw i faes y frwydr erchvll, Rhaid oedd mynd, er ofn a braw; Gobaith ydoedd y pryd hwnnw Am gael eilwaith ysgwyd Haw. Huan gobaitlI a fachludodd, Taenodd nos ei gwrlid du, Ga lar wisgoedd a fynegant Mwy, yr oil yw, cofio fu,— Cymwynaswr yw dych Yn ei ddrycli y funud hon Gwelaf eic-h gwynebau siriol Clywaf eich per leisiau lion. Ar linynau'r crwth mor fedrus, William, oedd dy fysedd di, Bron na byddai'n torri geiriau, 0 dy oreu cefais i: Pan mewn dadl ni eheid angen Crybwyll am amynedd chwaith. Trethu wnant dy feddwl gonest Gyda gwen mewn syml iaith. Os yn adrodd rhyw hanesyn, Evan, gwledd o'th wrando gawn, Ymffrost nid oedd yn dy hancs, Pur ifraethineb oedd dy ddawn; Yn y cor o'th ol mae adwy, Yno'n gyson y cawn di, Ond yr adwy ar yr aelwyd, Hon, nid oes a'i Ileinw hi. William Hugh ac Evan welwyd, Meddwl na cliawn gvo-ddwyd mwy Sydd yn gwneud i'm ocheneidio, Bar i'm wybod dvfnach clwy Fy nghyfoedion, cysgwch bellach, Darfu'ch hedd, 'run treisiwT ddaw, Ni raid arfer arfau angau "Ar v ddaear newydd draw." ( ALLTUD.
IDAU DDOSBARTH.
DAU DDOSBARTH. I Cymwys ac AnghymwYs i Wasan- aeth Cyffredinol. Gwnaed datganiad pwysig yn y Senedd gan Ysgrifennvdd Seneddol y Swyddfa Ryfel. Bwriadai y Swyddfa Ryfel wneud cyfnewidiad yn y dosbarthiad mil- wrol. Yn bresennol vr oedd yna dri dosbarth A B, a C, gyda nifer o is- ddosbarthiadau. Yr oedd y Swyddfa Ryfel yn ffafrio ond dau ddosbarth yn unig. sef A a B, golvgai hynny ddynion cymwys i wasanaeth cyffredinol a rhai anghymwys i wasanaeth cyffredinol. Addefai fod dynion C wedi eu hanfon i Ogledd Ffraine i wneud gwaith llafurol. Bu pob un dan archwiliad meddygol cyn myned, ac vr oedd y Prif Fwrdd Medd- ygol yn credn fod yr amgylchiadau llaf- [ urol yng Ngogledd Fframc yr un ag oedd- ynt yn y wlad lion. Credai fod y cyn- rychiolwyr milwrol yn cynorthwyo yr am- aethwyr ymhob modd, gan nad oeddynt yn galw dynion Bl a CI oddiwrth am- aethyddiaeth. Wi-th gwrs, yr oedd gan y Swyddfa Ryfel hawl i .adolygu unrhyw ryddhad a roddwyd.
BWYTA LLAI 0 FARA.
BWYTA LLAI 0 FARA. Dywedodd Capten Bathurst mewn ateb- iad i Mr Jowett ei bod yn egur oddiwrth yr hysbysrwydd gafwyd gan Weinidogaeth y Bwyd fod bwvta bara wedi ci leihau i dlwy affor oyoilun y dognau gwirfodd«l.
SWN PAROTOI.
SWN PAROTOI. I PAN DDAW Y BECHGYN YN OL I A Sylweddolir y Ddelfryd? Bu M Hodge, y Gweiuidog Llafur, yn amierch Cvindeithas Siamber Masnach. Ymdriniodd a phwnc dadfyddino, a dy- wedodd mai un peth a apeliodd ato wi th drafod y pwne gyda cliyflogwyr yngwa- hanol ranau y wlad ydoedd y cydolygiad tiynai yn en mysg fod yn rhaid rhoddi yr ystyriaeth Haenaf i'r bechgyn ddeuai yn ol gyda golwg ar gael gwaith iddynt. Dywedodd rhai pobl wrtho: "A fydd i'r ymgymeriad gael ei hanrhydeddu?" Ni allai siarad am unrhyw ddiwydiant fel y gallai am y diwydiant dur, gan ei fod yn adnabod 98 y cant o'r goruchwyhvyr yn bersonol ond dywedai hyn, fod ganddo yr ymddiriedaetli lwyraf yn eu gair. Os na all dyn gadw ei air, ni bydd iddo yell- wait 11 gadw ei ymrwymiad ysgrifenedig. ac, ar ol dweyd yr oil, os na bydd iddynt gadw eu gair, Duw a'u helpo. l'i, oedd mab y gweithiwr a ma b y cyflogydd yn vmladd oehr- yn oclir yn y ffosydd, yn cyd-ddioddef caledi, yn colli eu gwaed gyda'u gilydd, ac yn gwneud yr aberth mawr y naill dros y Hall. Ni byddai pethau yr un fath pan y deuant adref. Bydd y cymundeb teimlad a'r cyd-ddeall- twriaeth ddaetli i'w rhan yn sicr o gario dylanwad ar y gweithcly. Y r oedd yn ymwvbodol o wendidau a ffaeleddau ei gymrodyr Llafurol. gwyddai hefyd am wendidau a ffaeleddau y meistri. Yr oeddynt oil yn bcchaduriaid. a rhaid oedd bwrw y gorffennol o'r tucefn a gwneud cychwyniad newydd fel canlyniad i'r aberth cyffredinol dros y wlad a garant mor fawr. Yr oedd yn ymwneud a phroblem y dadfyddino, ac yr oedd yn ffurfio pwyllgor canolog mawr o gyni-ych- iohvyr gweitlnvyr a meistri. Bwriadant sefydlu pwyllgorau lleol ymhob dinas, tref, a phentref o 2,000 o drigolion, gyda'r un cyfartaledd o gynrychiolaeth. Gwneir hyn er mwyn edrych ar ol budd- iannau y becligjn pan ddeuant adref. Bwriedir cyhoeddi cerdyn triphlyg. I Cedwir un gan y Fyddin, cedwir y llall gan y dyn ei hun, tra y gofelir am y trydydd gan y Gweinidog Llafur. Pan ddychwela y milwr bydd iddo gael mis o seibiant. Os metha y dyn fyned i'r or- uchwyliaeth gyflogi leol i gofrestru ei hun, byddis yn anfon cerdyn i'r goruchwyliwr, yr hwn a ymgynghora gyda'r meistri a'r gweithwyr yn y dosbarth. a chydrhyng- ddynt edrychir ar ol y dyn. Hoffai gael cydweithrediad nid yn unig ei gyd- Undebwyr Llafur ond y meistri hefyd, er gwneud y cynllun yn llwyddiant. Ei ddymuniad fel Gweinidog Llafur, pa un a fydd ei arosiad yn y swydd yn fyr neu faith, ydyw actio yn onest ae uniawn, mewn geiriau eraill i chwareu y "game" ar hyd yr amser. ————
I'METHODISTIAID CALFINAIDD…
I' METHODISTIAID CALFINAIDD A'R SUL. Protest Gref yn erbyn Llafurio ar Ddydd Duw. Mewn eyfarfod o Fethodistiaid Calfin- aidd Colwyn Bay pasiwyd y penderfyniad canlynol:—"Kin bod ni gynrychiolwyr Eglwysi Cymreig y Methodistiaid yn Colwyn Bay, yn ymrwymo ein hunain i arfer pob dylanwad sydd yn ein cyrraedd er cefnogi ape] y Llvwodraeth am wasan- aeth cenedlaethol a chynildeb yn yr ar- gyfwng difrifol bresennol; ond yn gofidio at waith y Llvwodraeth yn apelio at weinidogion yr Efengyl ac arweinwyr sy- mudiadau crefyddol eraill yn y wlad hon i annog eu pobl i lafurio ar y Sul, yr hwn sy'n Ddydd Duw, gyda'r honiad ei bod yn anhebgorol angenrheidiol er cynvrchu ein bara beunyddiol.. Tran caniatau dif- r'ifwch y safle grewyd gan pi-ixidei- by- gythiedig, yr ydym yn barchus awgiymu i'r Llvwodraeth yn lie syrthio ar dorri cywilvddus orchymynion Duw, y rhai ydynt ddeddfau anliebgor ymddygiad dyn, y dylid mhelllach ar ffynonell- au gwastraffus eraill o fwyd y bobl, megis a ddefnyddir at fasnach y gwirod- ydd—gwastraff a gelyn mwy i lwyddiant ein harfau ar dir a. mor, fel y dywedodd ein Prif Weinidog presennol yn gywir, 'na'r holl Germaniaid gyda'u gilydd.' Daliwn y byddai i'r cyfyngiad hwn ddod a mwy 0 gyflenwad deunydd bv. yd i'r bobl nag a ellid ei gynyrelm drwv nifer cyf- yngedig o Suliau i lafurio y tir." Pasiwyd i'w anfon i'r Prif Weinidog a Syr J. H. Roberts. ———— 1060. ————
IBENTHYCIAD RHYFEL YR INDIA.
I BENTHYCIAD RHYFEL YR INDIA. Dnw hysbysrwydd o Bombay fod y ceis- iadau i Fenthyciad Rhyfel yr India yn ystod y rri niwrnod cyntaf yn cyrraedd y sm o ddwy filiwn o bunnau,
,CELL Y LLYTHYRAU.
CELL Y LLYTHYRAU. I ARDDANGOSFA RHYFEL. (At Olygydd y "Dinesydd"). Syr,—Bwrriada Amgueddfa Genedlaeth- ol Cymru drefnu yn fuan arddanghosfa gyhoeddus o bethau rhodd a benthyg i egluro ewrs y rhyfel yn ei holl agweddau, yn enwedig yn y rhan a gymer Cymru yn yr ymdreeh. Carwn vn fawr glywed oddiwrth un- lhyw 1111 sy'n meddu arfau, cyfarpar l'hy- fel, arwyddnodau, darluniau, ysbail a chreiriau, ac yn barod, i'w rhoddi i'r -Am- gueddfa neu eu benthyca i'r arddaugosfa. Dygir treuliau eu cludiad a'u hyswiriant gan yr imgueddfa.-Wv f yn wladgar, WM. EVANS HOYLE.
PROFFESWR A'l RYDDHAD
PROFFESWR A'l RYDDHAD 0 Flaen y Tribunlys Apel. Dydd Ian. gerbron y Tribunlys Apel ym Mhwllheli, apeliai yr Isgapten Davies am gad tynnu 'n ol dystysgrif rhyddhad am- odol roddwyd i Dr Parry Williams, Pro- ffeswr y Gymraeg yngholeg y Britysgol, Aberystwyth, a'r bardd hyglod. Daliai Dr Williams nad oedd ei achos yn dod dan y rheolau newyddion. Hawliai fod y rheolau yn datgan nad oedd aohofl dyn oedd yn dal tystvsgi-if rhyddhad ar dir cydwybod i gael ei ail-agor. Ei brif gais yn ei apel pan roddwyd rhyddhad amodol iddo ydoedd gwrthwynebiad cyd- wybodol, a'r adeg honno plediai fod ei waith fel darlithydd y Gymraeg ynglioleg Aberystwyth o bwysigrwydd cenedlaethol. Profodd i foddlonrwydd y tribunlys yr adeg honno fod ei wrthwynebiad 3-n un gwirioneddol. Darllenwyd llythyrau oddiwrth y Prif Athro T. F. Roberts, a Mr J. H. Davies, Cofrestrydd y Brif YsgoJ, yn datgan fod y diweddar Syr Edward Anwyl yn Bro- ffeswr y Gymraeg gyda dariithydd cyn- orthwyol cyn y rhyfel. yn Aberystwyth, ac ni wnaed apwyntiad newydd wedi ei Ïn nr oherwydd y rhyfel. Yr oedd holl waith y radd yn cael ei wneud yn awr gan Dr Williams, ac yr oedd y Gymraeg yi^. Lwnc o werth a pliwysigrwydd arbennig, yr oedd efrydwyr benywaidd yn ei gy- meryd mewn trefn i gyfaddasu fel ath- rawon mewn ysgolion elfennol ac uwch- safonnol. Ychwanegodd Dr AYilliams y carai i'w achos gael ei ystyried o flaen pob dim fel gwrthwynebiad cydwybodol. Yr oedd ei achos yn llawer cryfach na blwyddyn yn ol. Yr oedd yn awr yn gwneud gwaith dau ddyn, sef gwaith proffeswr a dar- lithydd. Amheuai y clerc a oedd ei achos yn agored i'w adolygu. Yr Isgapten Davies: Pa mor bwysig bynnag yw eich safle yn y coleg, a pho mor anhebgorol yw eicli gwasanaeth yno, nid ydych a hawl i ryddhad amodol pan y mae y gofyn am ddynion fel y mae yn awr yn y Fyddin, ac oherwydd y ffaith nad ydych ond 28 mhvydd oed. Dywedodd Dr Williams ei fod wedi di- oddef yn barod oherwydd ei wrthwyneb- iad cydwybodol. Bu rhai pobl yn ceisio ei wneud allan o'i waith. Yr Isgapten Davies: Ond nid ydych wedi dioddef unrhyw golled ariannol. Dr Williams: Naddo; nid wyf yn gosod llawer o bwysigrwydd ar arian. Caniatawyd rhyddhad amodol vnghanol cymeradwyaeth uchel yn y llys. r—-
GWLADGARWCH TIRFEDD. IANWR.
GWLADGARWCH TIRFEDD. IANWR. o Rent! Os Aradru'r Tir, mwy 0 Rent! I Yn Nhribunlys Ffiint gofynai ffarmwr a chertiwr lleol am ryddhad. Dywedai fod ganddo wi-aig a theulu i'w cadw a'i fod yn trin amryw aceri o dir. Wrth ateb y Clerc dywi-dodd fod ei dirfeddianydd wedi caniatau iddo aradm mwy o'r tir eleni, a'i fod v-edi ei gyflogi i aradru amryw aceri ychwanegol o dir glas, am fod yua lawer lllWy o geisiadau gan aelodau o'r cyhoedd am randdaliadau i dyfu pvtatiw. Fel canlyniad gofynodd ei dirfeddianydd iddo dalu mwy o rent am ei fod yn aradru'r tir (Llcisiau: "Gwarth" a "Dy- lem gymeryd y mater mewn Haw"). Mr T. Heggie, cynrychiolydd y Bwrdd Amaethyddol: Yr wyf yn eich cynghori i beidio t-alu y rhent ychwanegol. Mr H. Powell, aelod o'r Tribunlys, a gafodd allan sicrwydd gan yr apelydd mai am ei fod yn aradru'r tir y cododd v tir feddiannydd fwy o rent. Y Clerc: Dyna'r modd y mae'n gwas- anaethu ei wlad. Datganodd y Tribunlys ei foddhad o'r modd yr oedd y ffarmwr yn trin ei dir gyda'r amcan o gynorthwyo y cyhoedd i gael bwyd, a chaniatawyd rhyddhad am- odol.