Y Dinesydd Cymreig

SHOP TRYFAN STRYO-Y LLYH MAE GAN RKHMD WILLUKS TRYFAN HOUSE STRYD-Y-LLYN, DDEWISIAD DETHOLEDIG 0 OBILLAOAU R HUB. Mae'r Bargeinion yn eiddo pawb a bryno yn y siop hon am fod yr holl nwyddau yn cael eu rhoi am y prisiau isaf sydd yn bosibl. Gwa- hoddir pawb i roddi prawf. I Die Rhos. Caernarfon. a "Y DINESYDD C YMREIG" YDYW Gyfaill Goreu y Gweitiiiwr. CYFARFODYDD. EISTEDDFOD TABERNACL (A.), CWMYGLO. YNHELIR yr uchod yng Nghapel If Tabernacl, Cwjriyglo, Nos Wener a Dydd Sadwrn, lonawr 7fed a'r Sfed, 1916 Miss ANNIE M. JONES, Alexandra House, inir. WILLIE HUGHES, Tanygraig. „ Ysgrifennyddion. Cwmyglo. a. in..1— —- J. ELIAS AND SONS. IIAIRDRESSERS, HAVANA HOUSE, PWLLHELI, gas the Largest and Best Selection of Ladies' Real Hair Tails in Stock. Inspection Invited. Also Agent for Metopol Razors. R. B. DAVIES, I Billposter, Bellman, and Advertising Contractor, 51, HIGH STREET, BLAENAU FESTINIOG. Proprietor of all the Principal Bill- «w&«4nw Station* in the QCoxfti* BYDD RICHARD EVANS, | MEDDYG ESGYRN (Bone Setter), PWLLHELI, yn Ymweled a'r lleoedd canlynol yn wythnosol: Dydd lau.-Market Vaults, Llan- j gefni. Dydd Gwener.—Sportsman Hotel, Portmadoc. Dydd Sadwrn.—Emu Temperance, 2, Palace Street, Caernarfon (gerllaw y Farchnad). Oil at y Gewynau i Ddynion ac Anifeiliaid am Is lie a 2s 6c y Botel, 3c yn ychwauegol drvvy'r Post CRONFA GENEDLAETHOL I'R MILWYR CYMREIG. Dymunwn gydnabod y rhoddion can- lynol £ a. d. Cynghorydd J. Prichard (Maer Caernarfon) 100 Mr Hugh Lewis, SegQntium Road South, Caernarfon 0 5 0 Cyngborvdd H. J. Angel, Caer- narfon I 0 5 0 Mrs E. Williams, Pentreuchaf, Bontnewydd 0 1 0 Capel y Wesleaid, Rliiwlas 0 3 0 Ail rodd y Cynghorydd H. J. Angel 0 a 0

APEL MR LLOYD GEORGE. YR YMERODRAETH YN DI- BYNU AR Y GWEITHDAI. Y Genedl Fwyaf Anhrefnus. Dydd Iau talodd Mr Lloyd George [ ymweliad a Manceinion. Amcan ei ynuveliad ydoedd gwneud trefniadau ar gyfer cael defnyddiau i gario y rhyfel ymlaen. Llywyddwyd gan Mr Noton Barc- lay, yr hwn a sylwodd fod y cyfar- fod wedi ei alw i hyrwyddo gwneu- thuriad defnyddiau rhyfel. Credai y gallai ddweyd na bu erioed benodiad ag oedd wedi rhoddi mwy o ioddlon- rvvvdd cyffredinol na phenodiad Mr Lloyd George i'r swydd newydd o Weiuidog Arfau Rhyfel (cym). Cafodd Mr Lloyd George dderbyn- iad brwdfrydig gan y cynulliad a dyivedodd-: Nid dyma fy ymweliad cyntaf a'r ddinas hon; mewn gwir- ionedd bu fy ymweliad cyntaf dros 52 mlynedd yn ol. Er adeg hotino yr wyf wedi talu 11a wer ymweliad a'r ddinas hon mewn cysylltiadau gwleidyddol. Ond heddyw yr wyf yma fel cynrychiolydd y Wladwr- iaeth i gyflwyno y genadwri bwysicaf a ddisgynodd ar glustiau cynulliad o wyr Manceinion (clywch, clywch). Mae ein gwlad yn ymladd am ei bywyd, ac hefyd yn ymladd dros ryddid Iwrop (clywch, clywch) ac y mac yn dibynu arnom ni fel gwlad pa beth fydd y canlyniadau. Dibyna i raddau hclaeth ar y I Meistriaid a'r Gweithwyr -1 ag sydd n ein gweithfeydd pa un a adaw Frydain ailan o'r ymdrech hon yn iuddugoliaethus, lei ag y byddo yn amddinyn i'r da ym uiywyd dyn- ion. Yr ydym wedi darllell llythyrau o lacs y gwaed yn gwneud apel at weithfeydd ein gwlad. Credaf fod popeth ar hyn o bryd yn dibynu ar weithfeydd Prydain. Darllenwch yr hyn sydd yn digwydd yn Galicia, a chwi a welwch rhan mor bwysig ag sydd gan y gweithfeydd. yn y rhyfel hon (clywch, clywch). Mae y Rws- iaid wedi dioddef yn enbyd. Yr wyf yma i ddweyd y gwir (clywch, clywch) Mae y Germaniaid wedi ennill llwyddiant hynod o fawr. Paham? Nid am fod ganddynt well 111ilwfr na galluocach cadfridogion. Mac gan v Rwsiaid filayr dewr a chadfridogion gwych. Beth sydd yn cyfrif am lwyddiant y Germaniaid? Yr unig rCSW111 am eu buddugoliaeth- au yw fod gweithfeydd Germani wedi eu trefnu gyda medr er mwyn cyf- lenwi y milwyr a'r hyn sydd yn augenrheidiol i gario y rhyfel ymlaen. Yr oeddynt yn tanio 200,000 o Ffrwydbelenau mewn Awr, a gwnaethant ddefnydd o 700,000 mewn un irwydr. re buasem ni yn gallu gwneud yr un peth buasai y Uermauiaid erbyn hyn wedi eu troi allan o Ffrainc, a'11 milwyr wcdi cyr- racdd i. Germani; a thrwy hynny gallascm weled terfyn ar y gytiafan ofnadwy hon. Mae y gallu i wneud hyn yn nwylaw gwcithfeydd ein gwlad. Ar hyn o bryd y, lllat.: gen- nym f wy o ddynion nag sydd gennym o daclau ar eu cyfer. Yn ddiameu bydd arnom angen ychwaneg ) ddynion, a diau yr atebir yr alwau pan wiieir yr angen yn hy 30,5 (clywch, clywch). Ar hyn o bryd y mae arnom eisiau i'r gwcithfcydd gyflenwi ein milwyr a'r taclau angen- rheidiol, fel ag y gallant ddinistrio y gallu ofnadwy liwn ag sydd yn bygwth y gwledydd. Er mwyn cario hyn allan, rhaid i'r Wladwr- iaeth gael cymorth a chydweithrediad y rhai sydd yng ngweithfeydd ein gwlad. Yn Ffrainc mac Pawb yn Cydweithio gyda'r Amcan hwn. Mae buddugoliaethau Ffrainc i'w priodoli i gydweithrediad y rhai ag oeild yn y gweithfeydd, a thray, hynny mae y tyddin Firengig wedi llwyudo 1 wthio y Germaniaid yn eu holau. Yr wyi wedi dyfod yma i wneud apel atoch ar ran y fyddin, fel ag y gellir rhoddi yn nwylaw ein milwyr yr hyn sydd yii angenrheidiol i gario allan y ddyledswydd bwysig ag y maent wedi ymgymeryd a hi. Crcdaf na raid i mi apclio yn ofer at wyr Lancashire. Mae gan y Wlad- wriaeth alluoedd mawrion yn ei dwy- law o dan y Ddeddf AmddiffyndL (Defence of the Realm Act). Ond yr wvf yn berffaith sicr y gallaf gael Mwy Allan o'ch Gwladgarwch nag a allaf o Ddeddt Seneddol. Yn y Chwildroad FfTengig yr oedd gan- ddynt ffordd rwydd o jvneud i ffwrdd a Gweinidog pan yn ei ameu, nid oeddynt yn colli amser gyda'r mater (chwerthin). Ond dymunaf alw eich svlw eu bod bob amscr yn gwneud vr hyn a allent i ufuddhau i'w Gweinidogion, a dyna y rhcswm eu bod yn gallu cydweithio. Nid wyf yn ofni i chwi roddi y Gweinidogion o dan y gyllell-ac hyd yn oed gad- fridogion. Ond ar bob cyfrif peid- iwch saethu atynt o'r tu ol i'r gwrych (chwerthin). Ar hyn o bryd ceir pobl yn trafod v cwestiwn o or- fodaeth filwrol. Yr ydym yn ym- wiieud ag ef mewn fordd hamdden- ol. Pan yr ydych o dan y ffrwyd- belenau nid ydych yn ymresymu; adeg i benderfynu ydyw honno. Golyga gorfodaeth fil.vrol godi bydd- in trwy roddi pwysau ar y bobl i ymladd eu brwydrau mewn gw7led- ydd tramor. Nid yw flynny yn bwnc o egAvyddor, ond yn belb ag sydd yn cedi o angen. Pe .,lfyd yr angen, credaf Na bydd yma neb yn Gwrth- wynebu (clywch, clywch). Hoffwn i chwi beidio son am dano fel peth gwrth- werinol. Yr ydym fwy nag unwaith wedi achub ein rhyddid trwy wasan- aeth orfodol. Cawn fod Ffrainc wedi gwneud hynny yn adeg y Chwil- droad; a gwnaeth yr Unol Daleithiau hynny. Heddyw gwelwn ddwy o'r gwlcdydd mwyaf gwerinül-Ffrainc ac Itali-yn gwneud yr un peth. inlae wedi bod yn erfyn yn llaw y y werin er ennill a cliadw ei rhyddid. Ar yr un pryd, byddai yn gaiiigy- meriad troi at y cyfrwng. hwn os na bydd pob moddion arall 1.c aneffeith- iol. Gall g wTth wynebwyr milwr- iaeth orfodol ddweyc nad yw ein dynion ieuanc hyd yn hyn wedi gwrthod dod i'r adwy ar ran eu gwlad. Y maent vii ddal i ddyfod o hyd, ac hyd y gwchf bydd gennyni ddigon o wirfoddolwvT. Ar hyn o bryd mae y Dynion Ymhell ar y Blaen i'r Taclau sydd ar eu cyfer. Byddai yn ym- ttrost ardderchog i ni ar ddiwedd y rhyfel ein bod wedi gallu gwneud heb orfodaeth. Cyn y rhyfel y wlad hon oedd y fwyaf amharod gyda'i threfniadau. Bydd i'r ffaith hon fod yn ymddiheurad ac yn amddiffyniad i ni pan bydd hanes yn adolygu ac yn barnu y rhyfel hon. Gwell gcnnyf i ni ddioddef rhywgymaint na bod yr ystaen ar cill cymeriad i ni fod yn achos y rhyfel ofnadwy hon (cym). Pan yr ymddangoswn o flaen brawd- le hanes gallwn ddweyd nad oeddym ni fel ceiiedl na phobl wedi parotoi ar gyfcr y rhyfel. Nid ocddym wedi gwneud trefniadau i oresgyn Ger- mani ac Awstria, nac i fathru rhyddid unrhyw genedl. Credaf fod y ffaith hon wedi ein gwneud Y Genedl Fwyaf Anhrefnus I yn y byd ar gyfer y rhyfel. Nid wyf vveui bod yn y swycid hon ond yenyciig cldyddiau; ond y mae yr hyn wyr wedi sylwi arno wedi fy argy- hocddl nad yw y genedl wedi crynhoi hanner ei galluoedd diwydiannol i gario y gwaith hwn ymlaen i derfyn- lad ooddhaol. Yr ydym yn ymladd yn erbyn y gallu trefnidol mwyaf yn v byd. Mae arnom angen trethl1 ein holl acbioddau er mwyn sicrhau yr hyn ag y mac ein mi'Lwyr yn galw am dano. Golyga hynny fuddugol- iaeth ac hefyd arbeda ein hadnoddau am y rheswin y daw terfyn yn gynt ar y rhyfel. Mae pob un o'r ffrwyd- belenau yn amddiffynydd i fywydau ein bechgyn (clywch, clywch). Yr wyf wedi dod yma i wncud apel at feistriaid a gwcithwyr ar i chwi oil wneud a alloch er mwyn gwneud y taclau ag sydd yn angenrheidiol. Fel y deallwch, mai gan y Wladwr- iaeth alluoedd mawr yn ei dwylaw, ac y'mae ganddi hawl ar holl weith- feydd y wlad. Peidiwch a gadael i'n baner gael ei saethu er 1-n-,Noyii elw i unrhyw ddn-li. }\lac yn hwysig i chwi ddeall nad yw v Wladwriaetli yn cymeryd goial 11afur mewn llaw er mwyn i bersonau wneud clw idd- ynt eu hunain (cym.).

Y MARW'N FYW. I Llythyr y Rbingyll O'Leary, V.C. Da gennym gael cyhoeddi ().1 y Rhingyll O'Leary, V.C., hwn adroddid fel wedi ei ladcl, etv/n fyw. Derbyniodd ei fieni y llv!; iyr can- lynol, dyddiedig Mai agaia "Yr wyf wedi gweled ym lnhapur- au heddyw fy mod wedi'm lUuLl. Nac ydwyf, yr wyf o hyd yn y Iliac] daniol, yn gwneud fy rhan fcclia-1 dros fy Mrenin a'm g\vlad. xiyderaf nad ydyw Duw am fy ngalw mor fuan lies i mi gael gwneud ychydig mwy dros fy llgwlad. Daethum allan o'r ymladdfa ddiwcddaf heb ond ych- ydig lliweidiau, diolch i Dduw." ——— ————

PERYGLON BWYDYDD. I Dywedir fod dros gant o achosion vchwanegol o wenwyniad "pto- maine" wedi digwydd yn Sir Fynwy. Ceisir rhoi yrwiclios am dano i fwyta pethau wedi or--rhoi mcwn "tin."

LLWYDDIANT NEW ZEALAND. I Mae Prif- Weiiiidog New Zealand wedi rhoddi datganiad fod lwyddiant y wlad mor amlwg fel y credai na byddai orfod rhoddi treth ryfel y flwyddyn hon. CYNGOR GWYRFAI. j Cynhaliwyd cyfarfod o'r Cyngor uchixl ddydd Sadwrn, dan lywydd- iacth -lir O. T. Hugnes (Is-Gadeir- ydd). Ail-ctholwyd Dr D. R. Evans, Clwtybont, a'r Parcii 1. 1. Jones, iJeiii.sa'rwaen, fel cynrychiolwyr y Cyngor ar !• v\Tdd Kiieolwyr Llan- bens. Glanhau Aion. II Derby niwyd llythyr oddiwrth Gyngor Plwyf Llanddeiniolen, yn galw sylw at gyflwr peryglus yr Afon Galedtfrwd, yr hon oedd yu peryglu iechyd y trigolion o gwm- pas, a'r angen am ei glanhau. Gof- ynent i'r Cyngor Dosbarth hysbysu y Cyngor Sir am y diffyg, ac i bwyso arnynt fyned ymlaen. Sylwoclcl yr Arolygyclcl fod angen •mawr am lanhau yr afon, ac yn ddi- weddar gwaethygid y pcrygl drwy i'r afon orlifo ei glanau. Eglurodd Mr R. 0. Williams fod y Cyngor Sir eisoes wedi dechreu ar y gwaith a phasiwyd ar gynygiad Mr Lloyd Williams eu bod yn hysbysu y Cyngor Plwyf o'r ffaith fod y Cyngor Sir wedi dechreu'r gwaith. Adroddiad Meddygol. I Adroddai'r bwyddog Meddygol (Dr JUioyd oweii) lod infer y geneu- igaetnau yn ystod iiiis iibnli yn 40, lIell. 1:7.4 y hi o'r bobiogaeth, yr hyn oedd yn gyfartaledd isei; a'r marwol- aethau yn 53, neu 2.3.06 y hi, cyfar- taledd uchel. Felly deuai rhif y genedigaetiiau yn llai o 13 na'r marwolaethau. Bu farw 6 o faban- od o dan Swydd oed, cyfartaledd o 150 y fil o'r genedigaethau. Yr ocdd 9 allan o gyfanrif y marw- olaethau i'w cyfrif i glefydau heint- us—5 ohonynt o'r darfodedigaeth. DcrbYlliwyd 10 o hysbysiadau o glefydau heintus. Galwodd y Meddyg sylw y Pwyll- gor Iechydol at gylchlythyr oddi- wrth F\\Tdd Llywodraeth Leol yn awgiyniu i Gynghorau fabwysiadu yr liawl i'r Meddyg Iechydol sicrhau hysbysrwydd o'r achos cyntaf mcwn tculu o'r frech- goch ac afiechydon heiutus eraill, ac argymhellai y pwyllgor beidio symud ymlaen ar hyn o bryd. Hysbysodd y Clerc i lythyr pellach gael ei dderbyn oddiwrth Fwrdd Llywodraeth Leol yn hysbysu nad oeddynt yn rhoddi gorfodaeth ar yr un Cyngor Plwyfol i hysbysu achos- ion o'r fath, ond caniateid iddynt wneud os y dyniunent. Wedi peth dadleu, pasiwyd argy- mhcniad y pwyllgor. Glanhau Pentref. I Darllenwyd llythyr oddiwrth Glerc Pwyllgor Plwyfol Llanfairisgaer yn hysbysu fod y glanhawr wedi ter- fviiti,17 cytundeb i lanhau pentref Felinheli, ac argymhellid fod y Pwyllgor Plwyfol i drefnu i sicrhau person i wlleud y gwaith. Hysbysodd Mr Thomas Jones fod y dyn a ymddiswyddodd ar fyr ry- budd ymhlith y rhai a wnaethant geisiadau am y lie o'r ncwydd (chwerthin). Gofynai i'r Cyngor benodi pump o gynrychiowyr anni- bviiol i gyfarfod cynrychiolwyr y Pwy llg-or PI wyfol i ystyried y mater. Pasiwyd penodi tri, sef y Mri John Jones, Henry Parry, ac R. F. Ro- berts. Hefyd derbyniwyd lythyr oddi- wrth Ysgrifennydd Pwyllgor Addysg y Sir, yn gofyn i Cyngor Gwyrfai ymnno a hwy i ddarparu gwaith dwfr i Ysgol Waenfawr. Pasiwyd fod Arolygydd y Ffyrdd i ymgyng- hori a Phrif Archadciladydd y Sir, ac fod v mater i'w -vflwyno i sylw Pwyllgor Plwyfol Waenfawr.

TYNU Y GWAHARDDIAD. Am gyhoeddi mwy o hanes ymwel- iad yr awyrennau gclynol a Llundain yr w-vthnos o'r blaen, g^vaharddwyd cyhoeddi y "Jewish Times," ond mae'r awdurdodau yn awr wedi tynu y gwaharddiad yn ol.

BONUS CYMDEITHAS GYD- WEITHREDOL. Caniataodd Cymdeithas Gydweith- redol Senghenydd bonus rhyfel i'w gw asanaethyddion o 2s i bersonau yn ennill dan 20S, 2s 6c i bersonau sengl yn ennill dros 20S, a 3S 6c i WYT priod: Y mae'r bonus yn oledrychol o Ebrill 22.

PAHAM, TYBED? Yn awr pan mae cigyddion yn gor- fod llcihau oriau masnachdai ac hyd yn oed gau i fyny yn gyfangwbl, nid .ocs neb bron yn codi cri yn erbyn hynny. Ond ychydig amser yn ol, pan w-naed yr un peth a thafarn- dai, yr oedd crochlefau enbyd. A yw yn well gan y cyhoedd gwrw na chig?

Complete House FurnishingI yr ydym yn rhoddi GWAHODDIAD I BAWB fwriada DDODREFNU H Ymweled a'n Showrooms j eang, pa rai sydd orlawn ar gyfer y Season. Mae ein Stoc o FURNITURE, BEDSTEADS, BEDDING, CAR. B I PETS, LINOLEUMS, FLOORCLOTHS. RUGS, &c., wedi eu PRYNU am BRISIAU mor ISEL fel na all unrhyw FASNACHDY yn y DEYRNAS gynnyg gwell MANTEISION. GRIFFITH JONES & Co., Complete House Furnishers, CARNARVON. ARVONIA BUILDINGS. SHOP CRUGAN, [ BANGOR. PWLLHELI ill. = === ffi BARGEINION ARBENNIG. DYMUNA EIM JONES AND SON, IRONMONGERS & CYCLE AGENTS, Hysbysu fod ganddo Stock Ardderchog o BICYCLES A PHOB PETH ANGENRHEIDIOL ATYNT. AM Y PRISIAU ISAF YN BOSIBL SYLWCH ARNYNT ISOD: | Rovers, Enfields, Triumphs, Singers Swifts, Sunbeams, Raleigh, Premiers. Special Bicycle, wedi ei orphen yn y modd goreu. Machine Cryf wedi ei wnaethur yn neillduol ar gyfer ffyrdd Cymru. Wedi ei WARANTY am flwyddyn am R4 15s. Oc. BICYCLES AIL LAW 0 £1 10s. Oc Outer Covers da, 3s 6c, 4s 6c, 5s 6c i fyny. Inner Tubes da, 2s 6c, 2s lie, 3s 6c i fyny. Plated Pumps, 15 x 4 rhagorol, am Is. Steel Mudguards, with extension complete, Is 3c pair. Bells, 7jc. Lamps, Is 6c, Is lie, 2s 6c, 3s i fyny. Brakes. Blocks, 3c pair. Chains 2s 6c a 3s 6c. Carriers da, 9c, Is, Is 3c, Is 6c. Black Enamel, 4c a 6c. Solutions, Ie, 2e, 3c. Saddles da, 4s 6c, 5s 6c i fyny. GWNEIR POB MATH 0 REPAIRS YN Y MODD GOREU GAN WEITHWYR PROFIADOL. 4, CASTLE SQUARE AND 26, BANGOR STREET. CARNARVON. ■ ■ «- — — — Mae ESGIDIAU MORTONS WEDI EU PROFI Y RHAI GOREU YN Y BYD, AM EU BOD O'R DEFNYDDIAU GOREU AC WEDI EU GWNEUD YN GADARN. PLE CEIR HAFAL I'R Perfecta, Lotos, and Delta Boots & Shoes. COFIWCH AM ALW GYDA MORTON'S 10, EASTGATE STREET, C, ARNARVON.

THE "WELSH CITIZEN" is the OFFICIAL ORGAN of the NORTH WALES QUARRYMEN'S UNION. PRODUCED BY TRADE UNION LABOUR.