Baner ac Amserau Cymru

i TEYRNGED !R FANER." Derbyniasom yr hyn a ganlyn oddi wrth y Parch. T. Gwynn Thomas, Briton Ferry, —i'r hwn y teimhvn yn ddiolchgar-wedi ei ddyfynu o ysgrif yn y Dysgedydd am Oor- pheiiaf., 1915, ar Mr. David Evans, Cei New- vdd, un o gewri 1868 (tad y Protteswr John Evans, B.A., Aberhonddu):— J Yr oedd yn wleidvddwr goleuedig. Nid mvmpwvaeth na chyndynrwydd gyfrifent: am ei wrthsafiad yn erbyn gorthrwm tir- feddiannwyr a'u cynffonwvr, eithr tfrwyth tnvfvrdod, a barn aeddfed, a ffjddlondeb i t p^wvddor vdoedd. Ffurfiwyd ei olygiadau gwleidvddol, i raddau helaeth, gan ddar- lleniad manwl ac ystyriol o Fauer ac Am- serau Cymru.' Dygai hi yn ei logell pan elm o gylch ei ffei-iii. Palial ar bob cyfle i fwrw goJwg dros ei choiofnau. Liefarai mewn c'farfody!lJ gwleidyddol, ac yr oedd aicges arbenig i'w wrandawyr gan un ddi- oddefasai dros yr egwyddorion y dadleuni c'u plaid. Ymddyddorai mewn pyngciau I gwleidyddol, cartrcfol. a thramor, yn o^ystal ag mewn rnaterion crefyddol," &c., &c,

MARWOLAETHAU. mlwydd I Joncs,— T achwed.d 6ed, yn 53am mhvydd o".? Miss Jane Jones, Aran Street, Bala, rAer^h v diweddar Mr. John Jolic-s, asied- a, cliwice Mr. R. Ffoulkes Jones, IT. Llwyngwril. Cymmerodd yr ang- .,Icl !e yn Llanycil, dydd Sadwrn. Gwas- anaetlnvvd yn y ty ac wrth y bedd gall y l'aichn. T. it. Jones, Rhosygwaliau; J. H. Fuo-Iics (B.). W. Jones. Pare, ac 11. R. "Williams, M.A. Yr oedd yr ymadawedig yn gvmmeriad ttnvei a phrydtertli, a chyd- •ymdeimlir a'r ten lu yn eu trailed. o rfydyn, Mrs. K. Jones, gweddw y diweudar Mr. "Edward Jones, .P!as;<r acre. Bala, a chyf- nither i Mr. Thomas "Williams, JLlewesog 1-1 ;dl, ger liinbvch. Claddwyd yn Lian- vcil. dvdd Sadwrn (preilat), y Parch. R. R. Williams, M. A.. yn gwasanaethu. Llovd.—'Tachwedd oed, wedi hir nychdod, Mrs. H. W. Ltovd, priod y Cynghorwr It. V. Llovd. Hall Square, merch y diweddar Mr. a Mrs. Lloyd, Fferm y Lodge, Din- byeh. Cvdymdeimlir yn ddwfn a'i phriod n'r ddwy" ferch, a'r gweddill o'r teulu, yn eu profedigaeth.

MABCHNADOEDD CYMREIG. DfNBYCH, Tachwedd 12.-Ffowls, 78 i 10s y cwpl; hwyaid, 12s i lis y cwpl; wyau 5c yr un; ymenyn ffres, 2s 3e i 2s 3ic y pwys; ac ymenyn hallt (tybiati bach), 2s He i 2s 3c y pwys; biff, Is 2c i 2s Oc y pwys; myfcon, o lie i Is 10c y pwys; lamb, o lie i Is 10c v pwys; njoch tewion, 21s y scot; pore, Is 7c i Is lOc y pwys; cwningod, 8c y pwvs.

TY YR ARGLWYDDI A'R PENDEFIGESAU. Dydd Mawrth darfu i Dy'r Arglwyddi wrthod gwelliant Ty y Cyffredin ar Fesur y Merched, yn rhoddi hawl i' ben- defigesau, yn rhinwedd eu teitlau eu hunain, i eistedd a phleidleisio yn Nhy'r Arglwyddi. Bernir na wiia y Cyffredin- iaid bellach wasgu am eu gwelliant.

CYFLOGAU AMAETHYDDOL. OWESTIWN MR. HAYDN JONES. Dydd Iau, gofynodd Mr. Haydn Jones i Ysgrifenydd y Bwrdd Amaeth- yddol a cedd wedi derbyn penderfyn- iadau oddi wrth undebau ftern-iavyr Cym- rcig yn gofyn am sefydlu Bwrdd Cyflog- au ar wahan i Gym.ru? Gofynodd Mr. Haydn Jones ymhellach a, wnai'r Bwrdd ystyried sefydlu Bwrdd Cyfiogau felly .)"11 vlyncb amgylehiadau arbenig am- aethytldol Cnurn. Attebodd Syr A. Boscawen fod pen- derfyniad wedi ei dderbyn oddi wrth gylaifcd o ffermwyr Mon, end nid oedd- vnt. wedi cael tvsticlrdh fod y trefnianb prcrvj-rnil yn anfoddhaol i fiermwyr Cymvn. Yr í.0,dc1 anxgylr-hiadau'r fferm-' wyr yii gwahamaethu mewn gwahanol ranau o Gym.ru, ond mewn manau yn Llcegr yr cedd yr amgylehiadau yn gy- f?clvh i Gymru. Yr ccdd yr amgyl"li- ia?:'? lleol yn cad ou cynnryehioli'n de? gan y Pw?lgorau C'v-!1r" TjIocI. Yr ccdd Ci1 "1 hcnyr.t yn Nghymru. i T)> li.s nadon Bargocd. yi- wythnos ddi- y\:i:l i'j;Vll f;à YH\i::OSH((¡t W'-t "^d'.lnog, i ddeg punt am gyt- 1 c31 i niter o tldrnicn yn ci dy !'?s H?'L ?.. -o d ? ioS y dyuion ?'ed) cyiartod i1! -.I'-oi'mi ;,(¡\¡:é(Ji¡ wedi ?:r. 'ni !3? LT'i;td. Dinvyvryd yr oil o> J:¡,i:);1. r£:h'r ei')r¡,](J. 0 un; i 'Ugl1:Ül 8wl!t r UJ!. Y-' y ?".d -v streic ddiv.-eddar nr y i)'y:'dd ha i ?.r? hu Ar?!ydd ?roi;t')?u o ?f??dipu yn g^-eii h r?dH i' el pc? iitnyr1'' ar r.n o'r trenau. ièi,{;i)f¡iJ1rJi;J:i;c:Öfii ato. r -n voddi ehwechcinicg iddo, a liyv.eyd, u. rldyn icuangc; dda genyf ei(!1 htrl yn herio c-ich itndfb.' Dro arall dael': in Mimfyii ato. gan ddytvo^d 'Ones gerni id d .i ;,i n:-in. ("i d dyma i cinvi ddau a l ;d

YN o 17 i 20 oed.— Ymofyner ag R. R. Lloyd, Bachymbyd, I Llanrhamdr, Denbigh.

PENBLWYDD Y CADOEDIAD. I I ——————— I BHAI YSTYEIAETHAU. I Dydd Mawrth dathlwyd penblwydd y Cadoediad, ac am unarddeg o'r gloch y boreu hwnw, yn unol a chais y Brenin, talodd y genedl oil ddiolchgarwch distaw drwy ymattal oddi wrth bob gwaith a dyledswydd am ysbaid dau funyd. Syniad hapus oedd hwn o eiddo ei Fawr- hydi, o blegid yr oedd ymattal am ennyd bach oddi wrth oruchwyliaethau tym- mhorol yn rhoi cyfle i'r werin sylw- eddoli ystyr y Cadoediad. Am un-ar- ddeg y boreiu ar yr lleg o Dachwedd, 1918, y cydnabyddodd Germani ei bod wedi ei gorthrechu yn y rhyfel fawr- cydnabyddiaeth o ddymchweliad y peir- iannwaith milwrol perffeithiaf a welodd y byd erioed. Drwy y dymchweliad hwnw daeth pen ar gyfundrefn iilitar- aidd drahaus oedd er's blynyddoodd yn bygwth y byd, ac yn peri i holl genhedl- oedd eraill Ewrop ymbarotoi i gad waed- lyd oedd yn sicr c ddyfod ar ein gwarth- af yn hwyr neu hwyrach. Odid na chlywodd llawer o bobi yn yr ardaloedd gwledig am ddymuniad y Brenin i r genedl ymattal oddi wrth bob gorchwyl a dyledswydd am. ysbaid o ddau funyd dvdd Mawrth, o blegid daeth ei genad- wri yn rhy hwyr i allu ei chyhoeddi yn y newyddiaduron wythnosol. Ond fe dal- odd y mwyafrif mawr eu gwarogaeth yn hyn o beth, gan gydnabod yr Bollalluog mewn distawrwycid perfiaith am ein harbediad. Yr oedd y digwyddiad syml hwn yn ddathliad o ddigwyddiad llawer mwy v ar yr awr gyferbynicl ddeuddeng mis yn ol. Y pryd hwnw ymattaliodd miliynau o filwvr a rnorwyr oddi wrth y gwaith cfnadwy o ladd eu gilydd—o un ochr er ceisio gwneyd Gormani yii tlrgl- wyddes ar holl V/ledydd y byd, ac o'r ochr arall i attal hyny, ac i sicrhau par- had iawnder a rhyddid i'w trigolion. Ennillasom fuddugoliaeth nas gall dyn- olryw fesur ei maint na'i gwerth. Rhoes yr ysbaid dau funyd dydd Mawrth gyfle i'r genedl synfyfvrio ar y pethau hyn, a thalu diolch i'r Hwn y m,ae pob diolch yn ddyledus. Pan beidiodd y gynau a. thyrfu tlwydd- yn yn ol yr oedd meddwl y rhan iwyaJE o honom, yn ddiau, ar lu y merthyri gwympodd ar faes y gwaed-,y genedl, fel pe tae, yn sefyll i fyny i gyfrif y meirwon--y rhai roisant eu bywydau yn aberth modd y ca,em ni a adawyd fyw, a mwynhau bywyd. Nis gaTlwn anghofio'r ftaith syml i'r sawl fu farw yn y rhyfel farw drosom ni. Heddyw yr ydym yn byw mewn byd newydd. Mewn canlyniad i fuddugoliaeth y Cyd- bleidiau cwympodd tair o ymherodraeth- au mawrion yn nghanolbarth Ewrop, a chyda hwy y cyfundrefnau gwladwr- iaethol a wnai Unbenaeth yn arglwydd a,r y bobl. Nid yw'r byd wedi dod i drefn etto ar ol y dirgryniad ofnadwy, ac ni ddaw byth yn ol i'r hyn ydoedd cyn yr Armageddon. Ein gcbaith, fodd byna.g yw, pan ddaw pethau i drefn, y bydd y byd newydd yn well i fyw ynddo na'r hen. Dyna duedd a gogwydd y cyfnewidiadau mawr gymmerodd le, ac sydcl etto. i ddigwydd, fel canlyniad y rhyfel. Mewn un ystyr, y mae yr Heddwch ddaeth i ni flwyddyn yn ol wedi esgor ar ryfel arall—rhyfel o natur dra gwahanol i'r Armageddon—rhyfel sydd a'i hamcan i v/astadhau pethau rhwng dyn a dyiil-gwella cyflwr y wer- in, a'i dwyn dan ammodau haws byw danynt nag yn y byd aeth heibio. Dyma sydd yn myned yn mlaen hedd- yw. Yr ydym, fel gwladwriaeth yn ceisio talu gwarogaeth haeddiannol i'r marw drwy ddarpar ar gyfer eu hanwyl- iaid—y rhai oedd i raddau yn ddibynol arnynt—y gweddwon a'r amddifaid, yr hen a'r oedranus. Gwneir darpariaeth, hofyd, ar gyfer yr hwn ddaeth o'r rhyfel yn anafus ac yn fethedig. Mater per- sonol i ryw raddau ydyw hyn, er yn ddy- | ledswydd genhedlaethol. oJ Gwaith arall j i'r Wladwriaeth yd\"w ad-drefnu ac ad- j eiladu—gwastadhau yr etifeddiaeth sier- hawycl i ni drwy aberth y meirwon, fel y cuffo pawb ran a chyfran ynddi—rhydd- id a. chyfiawnder yn gyd-gyfranog i bob dosbarlh o'r genedl. Un o'r ffeithiau' amlycaf a phwysicaf ddaeth allan o'r I (Jyttundeb Keddwcli ydyw genedigaeth Gynghrair y Cenhedloedd—peirian- waith sydd a'i amcan uniongyrchol i I setlo cwenlon rhwng y gwledydd, a pheri na bo rhyfel mwyach. Dydd i'r I Cyttundcb Ileddwch, a chreadigacth y Cynghrair dded i weithrediad y foment yr arwvddir y cyntaf gan dri alla,n o bump o'r Pum Gallu cryfaf ar du y Cyd- bleidiau, ac mae'n; wybyddus y bydd i bedwar o honynt wneuthur hyny. Nid yw ymlyniad Unol Dalaethau'r America wrth y Cyttundeb yn hollol sicr, am fod y genedl yno vii, rhanedig o berthynas i rai dfi,rpariaet-hau yn Nghynghrair y! Cenhedloedd; ond y mae yn anhawdd dychymygu y bydd iddi wrthod cydsynio yn y diwedd. Yr ysmotyn du ar barth- j Ion Ewron heddyw ydyw Rwssia. Y mae cyflwr y wlad enfawr hono yn ddy- chryn i wareiddiad, gymmaint y cyni a'r tywallt. gwaed sydd yno. Ond nid yw r Cy"dbleidiau etto wedi rhoi i fyny obaith y daw hithau i drefn yn y man, a gwneyd ei rhan i sicrhau heddwch yr holl fyd.

ARAETH Y PRIFWEINIDOG. Dydd Sadwm diweddaf, traddododd y Prifweinidog araeth yn y Guildhall, Llundain, ar yr achlysur o etholiad yr Arglwydd Eaer. Cymmerodd ei araeth y fturf o adolygiad ar weithrediadau y flwyddyn, o'r cad-oediad hyd yn bresen- nol. Cymmerodd olwg gysurus ar y sefyllfa bresennol. Heb fiafrio gorinod gallai ddyweyd fod ein sefyllfa yn well: na'n hofnau, ae, mewn amryw bethau, yn well na'n gobeithion. Tra. yr ydym yn cwyno o herwydd anesmwythdra a chymmysgedd, dylem golio yr ansefydl- ogrwydd anferth a achoswyd gan ddi- i wedd y rhyfel i bob gwlad oedd wedi cyfranogi ynddi. Cannoedd o filoedd o ddynion yn cael eu gollwng yn rhydd o'r; byddinoedd, gweithfeydd mawrion, pa. rai a grewyd i wneyd defnyddiau rhyfel, j yn cael eu cau i fyny, gan da,flu miloedd yn chwaneg allan o. waith, y trwsiadau j ar bob math o gelfi, oedd yn aros heb; I gael cu gwneyd, a'r casgliadau anferth I o nwyddau oedd yn aros cludiad yn y gorsa,foedd a'r porthladdoedd. Ond ys- tyried hyn, y rhyfeddod ydyw ein bod wedi gallu troi o ryfol i heddwch mor gyflym. Yn ol y Prifweinidog byddai yn well i'r rhai hyny sydd yn taliu ceryg at y Llywodraeth oedi, ac ystyried ai nad ydyw yn haeddu mwy o ganmoliaetli am yr hyn y mae wedi ei wneyd nag o gerydd am ei flaeleddau. Yn ol Mr. Lloyd George, pe buasai unrhyw weinid og wedi meiddio dyweyd, flwyddyn yn ol, y pethau a gyflawnwyd yn ystod y flwyddyn, prin y buasai unrhyw un yn ei gredu. Er gwaethaf ein caledwch a'r anhawsderau ydym wedi ddioddef er y cad-oediad, yr ydym yn well allan na'r un wlad arall gymmerodd ran yn: y ihyiel, ac y mae yr helyntion cyssylltied- ig a Llafur, ar y cyfan, yn llai difrifol nag eiddo yr America. Wedi tynu darlun dymunol fel hyn o'n sefyllfa trodd Mr. Lloyd George at, y gwaith o gynghori y wlad. Nid ydyw llwyddiant y flwyddyn i'w gymmeryd vn esgus dros lacio gafael a marweidd- dra. Nid ydym i ddychymmygu, ga,n fod pethau wedi troi allan yn, dda, fod pob perygl wedi diflanu. C ytreitulona y gorphenol ein ftydd ddiysgog a'n hyder yn nvfodol ein cencdl a'n gwlad. Yr ydym wedi bod drwy ddioddefaint min- iog, ac y mae ein colledion yn anferth, ond gallwn gysuro ein hunain a'n gilydd nad ydyw ein bywyd wedi ei niweidio, na'n hymddiried wedi cael ei siglo. Y mae ein gallu i waith can gymmaint ag eroed. Y mae creithiau y rhyfel i w gweled arnom, ond y mae y clwyfau yn cyflym iachau, ac nid ces yr un organ fywiog wedi ei thrywanu. Prif angen y wlad, meddai y Prifweinidog, ydyw gwaith a hyder. Gellir gwneyd llawer drwy ddoethineb a medr ein gwladwein- wyr, ond ni allant lwyddo oni bydd corph y boblogaeth yn eu cynnorthwyo. Yr un f ath, yn y cyfeiriad hwn, ydyw pethau yn Efraingc a Germani. Er ennill ein cyflawn ryddid, rhaid i ni oil weithio gyda'n holl egni. Ni fu ein manteision i eangu ein masnach erioed mor fanteisiol ag ydynt yn awr. Tuag at Bryda.in, yn fwy hyd yn oed na'r America, yr odrycha Cenhedloedd tra- llodedig y byd am foddion adferiad. Y mae genym ni y nwyddau angenrheid- iol, y peiriannau i gynnyrchu llawer yn chwaneg o honynt, a'r defnyddiau i'w casglu o bob rhan o'n hymherodraeth. Yr unig beth all rwystro ein dadblygiad ydyw, anghydfod rhwng Cyfalaf a Llafur, pa un a achosa leihad cynnyrch a gwanhad cenedl. Gobeithia ef y byddai y cymmylau duon oedd yn ty- wyllu yr awyrgylch gartrefol, oil wedi di- flanu cyn y byddent etto yn cyd-gyfar- fod yn y Guildhall.

TREULIAU BYW. I i Yng nghynhadledd y glowyr, yn Llundain, yn ddhveddar, cafwyd anerchiad grymus gan Mr. Frank Hodges ar gostau byw, ac anog- ai ein bod yn cymryd xjieddiant o'r cyfoeth a gasglodd rhai personau yn nhymor y rhy- fel, a'i ddefnyddio er gostwng pris bwyd a dillad. Drudaniaeth y pethau hyn, yn ddi- amau, fu prif achos anesmwythyd yn myd Hafnr. Bu rhai ohonom mor ffol a disgwyl gostyngiad svhveddol cyn pen bhvyddyn ar I ot diwedd y rhyfel. Y gaeaf diweddaf dy- wedem y byddai popeth yn rliatach crbyn yr haf, or.d fel arall y bu. Codi'n raddol wuaeth prisiau ar hyd y misoedd, ac yn awr, ddeuddeng mis wedi diwedd yr ymladd, wele ni yn llawer gwaeth allan nag y buom ym inlynyddeedd y rhyfel. Gwir fod gennym fwy o gyflenwad, ond mae'r. pris yn fwy at- resymol heddyw nag y bu erioed, a chodi, codi, y mae beunydd. Ni waeth faint o gyf- log ga dyn, rhy l'ychan yw, fel rheol, i I brynu'r hyn sy'n nngenrheidiol l'n cadw'n I fyw. Clywsom rai'n beio'r bobl am roi'r fath avian am fwyd a dillad; ereill yn dwrdio'r masnachwyr am godi crogbris. Hawdd iawn beio a beirniadu. ond tra phery'r natur ddyn- ni fel y mae, ofer disgwyl i bethau wella o lionvnt eu hunain. Tra fo digon o arian wrth law, er mai papur ydyw, fe'u gwerir yn | liwydd am fwyd a dodrefn a dillad, gan nad faint fo'u pris.. A thra gallo'r masnachwr gael pris iicliel, nid rliesymol disgwyl gan- ddo Vv-erthu'n rhad. I F.'r syndod i'r mwyafrif ohonom, nid yw'r awdurctod,ii-iln fodlon cyfaddef fod bwyd a dillad yn rhy ddrud. Ccisiant argyhoeddi'r bobl nad yw'r sefyllfa mor ddrwg ag y tyb- ir, a chyhoeddir ystadegau i brofi hynny. Ond dweder a fynner, ni argyhoeddir byth mo'r wlad. Mae pris popeth ymron wedi dyblu a threblu. Addetwyd, yr wythnos o'r blaen, fod costau byw yn 115 y cant yn uwch nag oeddynt yn 1914. Os felly y mae ar gyfartaledd, rhaid bod cynhaliaetli tcuiu cy- ffredin yn costio llawer mwy na hyn, oblegid angenrheidiau cyffredin sydd wedi codi fwy- af. Gwelir, felly, paham mae cyfartalu r ystadegau'n anpheg a chamarweiniol. Mae vstadegau'r Llywodraeth yn methu am eu bod yn vmwneud a'r mathau goreu ar fwyd- ydd. Dyna'r cig, er enghraillt. Mae n wir nad yw pris y tameidiau goreu heddyw yn ddim llawer mwy na'r hyn ydoedd bum mlynedd yn ol, ond am y gweddill, gwyr gwraig y ty fod eu pris yn dri a phedwar gwaith cymaint. Ac ni ddywed ystadegacth swyddogol ddim am y pethau hyn. ) Cvmerer diUad a dodrefn ty eto. Nid yw r celfi drudfawr a brynir gan y cyfoethog wedi cynhyddu agos cymaint yn eu pris a'r celn cymharol rad svii nhy'r gweithiwr. Gall fod pris y cabinet mahogany wedi dyblu, ond mae'r cwpwrdd del yn costio tri a phedwar cvmaint heddyw o'i gymharu â phum' mlyn- edd yn ot. Y chHadau rhataf sydd ddrutaf heddvw, pan gvmherir prisiau 1914 a 1919. Pe caem eu hanes hwy yn vr ystadegau, nid dweyd iod costau bvw wedi dyblti a Wttai r awdurdndau, eithr eu bod wedi ti-eblu, a 1 i dweyd y ![Ola. Ag eithrio pasio Deddf yn erbyn y 1 ron- leer,' ni wnaeth y Llywodraeth ncmor ddim i atal prisiau rhag codi. Ac nid yw'r ddeddf newydd wedi gwella fawr ar y sefyllfa. Y ch- ydig iawn o achosion a ddygir ger bron y Hysoedd, ac mae'r gosb yn ami yn rhy fych- an i gada dim d??anwad. Dywcdwyd drosodd a throsodd drachefn fod cysylltiad ngos iawn rhwno- treuliau byw a'r anesmwythyd llaf- urol, ond prin y gall neb feddwl fod yr awd- urdodau'11 sylweddoli'r ffaith ti gwbl. Mae'r cwmwl llaiurol V.ct)i cilif) aiii ysba.id, ond os na svnijidir riiqg blaeJi i ostv. hg prisiau bwyd a. dillaci, a dodrefn, fe ddaw'r cwmwl yn ei ol eto, a phwy wyr na thyr y storom ar ein pennau v tro itesif ? Bu agos iawn iddi dorri yn ystod y streic fawr, ond trwy drugaredd fe'n harbedwyd. Cawsom ddigon o rybudd, fodd bynnag, a gwae ni os na wrandawn ar y llais.

__0_- I CYFARFOD COFFA YN I NGHAERGYBI. ARAETH GAN SYR R. J. THOMAS, I Prydnawn Sul diweddaf vmgasglodd cannoedd o gyn-lilwyr a morwyr yn Vic- toria Street, Caergybi, a cherddasant gyda Seindoii ar y blaen i'r Neuadd Drcfol, lie cynnaliwyd gwasanaeth dwys i gofio am gwympedigion y Rhyfel. Gorlanwyd yr adsilad gan dorf astud. Cadeiriwyd gan y Parch. A. Rees Mor- ga,n, M.C. Ganwyd emynau cytaddas yn Crymraeg a Saesneg, a datganwyd gan Megan Cybi, a chan Madame Kate Rowlands. Arwciniodd y Parch. H. D. Hughes mewn gweddi briodol; ac wedi araeth gan y llyWydd, galwyd ar Syr R. J. 'ihomas, yn nghwrs ai'aeth effeithiol iawn, dywedodd: Mai cyfarfod ydoedd hwn i dalu teyrnged i goffadwriaeth y dewrion fu farw dros eu gwlad, ond diolch, medd- ai, nid yw y dowrion i gyd wedi marw. Mae otto filoedd yn baaed i dalu yr eithaf dros ryddid a chyfiawnder. An- hawdd iawn yw dewis pan y mae pawb wedi gwneyd ei oreu, o'r Prifweinidog i lawr i'r iselaf. Ac, yn yr ystyr yna, mae pawb ar yr un lefel. Ond 'roedd cyflelusderau rhai yn fwy nag eiddo'r Ileill. inaturiol yw i ni ofyn y cwestiwn heddyw, pa ham yr ymunodd y bechgyn a'r fyddin, ac y bu miloedd o honynt feirw? Nid am eu bod yn caru rhyfel. Cenedl Biwritanaidd yw y Cymry, ac nid hoff ganddynt ryfel. Pa ham,, vnte, y clywid yn 1914 swn traed y miloedd rhwng brynia.u Cymru yn cerdded tua m.aes y gyflafan? Am fod rhywbeth gwerthfawrocach nag aur ac na chyfoeth, ie, gwerthfawrocach na bywyd, m.ewn perygl, sef rhyddid. Ac yn arbenig i ni'r Cymry 'roedd grym anorfod yn nghri Belgium,, cenedl fech- an yn ymladd am ei bodolaeth. Cod- odd y bechgyn hyn i dir uwch na'r materol—nid y cyflog, bid siwr, oedd yn eu denu. Buont farw yn aberth ar allor del fry dau uwchaf dynoliaeth. Ond a, oedd yr ennill yn werth yr aberth? I atteb hwn yna rhaid ond ceisio gwneyd darlun yn y meddwl o'r hyn fuasai cyf- lwr Prydain pe bai'r Almaen wedi en- nill. Alae genym syniad beth oedd cyf- lwr Germani ei hun dan y Caiser a'i gy- nghorwyr, ond beth fuasai cyflwr gwlad or.chfygedig ? Militaria-eth yn gwasgu pawb ar bob llaw. Yn lie cyflogau uchel, caethwasiaeth ymarferol fua-sai ein hanes. Cwynir fod y byd yn hir yn dy- fod i'w le, prisiau yn uchel, a,c yn y blaen, ond dylem, ystyried beth fuasai ein hanes pe wedi ein trechu. Er holl wendidau ein gwlad a'r Llywodraeth, cofier hyn, miae'n, Llywodraeth ni yn bod er mwyn y bobl, ac nid y bobl er mwyn y Llywodraeth. Yn awr, os oedd yr achos yn werth marw drosto, beth yw ein dyledswydd nT, y rhai byw? Un o ddywediadau ponaf y Meistr Mawr yw yr adnod hono:—" Canys rhoddais esampl i chwi, fel y gwnelech chwithau megys y gwnaethum, i chwi." Dyna ein dyledswydd. Rharih \\v rluddi maen coffa i'r dewrion, os r.,i(I -klyn-i ein hunain yn barod i hunan-aberthu. 'Does dim ond hunan-aberth yn deilwng goffadwriaeth o'r bechgyn rodd eu bywyd drosom. Y ffordd uchelaf i gadw yn wyrdd enw y marw ydyw i bob dyn a dynes fyw er mwyn arall. Y mae gormod o grafangu yn y byd. Beth sydd i mi? Pa enniii gaf? Nid dyna'r ysbryd welwyd ar feusydd rhudd-goch y gyflafan, ac nid yw y sawl ddengys yr ysbryd yna yn deilwng o'r aberth wnaod er el fwyn. Pe byddai i bob dyn dydd Mawrth—dydd pen- blwydd y cadoediad-rocldi ei enw yn Swyddfa Llafur dynoliaeth i wasan- aethu ei gyd-ddyn, buan y gwelid daear newvdd, a nefoedd newydd; a'r wlad lie trigwn wedi dyfod yn deilwng le i wron- iaid fyw ynddi. Wedi araeth gan y Parch. R. Thom- as, London Road, canwyd y Last Post a'r Dead March gan y Sein- dorf.

DYDD Y COFIO. DAU FUNYD 0 DAWiiLWOJtL A MYFYRDOD. Yn unol ag appel y Brenin cyhoe d d-' Y n unol âg appel J' Dronin cyhoedd. wyd dau funyd o seibiant trwy y deyr- nas dydd Mawrth, er dathlu cyhoeddiad heddwch flwyddyn yn 01, ac er cofio am aberth y dewrion yn y rhyfel. Attal- iwyd trenau, tramgerbydau, a phob math o gerti eraill, arafai y llongau, safai dynion a merched yn vr h?eoly?dud,, attelid gwaith yn mhob cwr am ddau funvd, hyd yr cedd hyny'n bossibl. I Rhoed arwydd o'r awr trwy i glychau gael eu cauu, ac mewn amrywiol ftyrdd eraill. Prin, yr oodd gwneyd oymttiaitit twrw yn y trefi yn gysson a'r cais atii dawelwch hollol dros ddau funyd. Mewn lliaws, o fanau cynnelid gwasan- aethau yn yr eglwysi a'r capelau am tin- ar-ddeg, a rhoddid ychydig eiliadâu i Íy- iyrdod tawel. Yn yr ysgolion dyddiol rhoddid gwersi priodol i'r plant, ac eg- lurid iddynt egwyddor Cynghra,ir y Cen- hedloedd. W rth gyfeirio at y rhai a roaaasam. eu bywyda.u i lawr yn y rhyfel dywed un ysgrifenydd:— Heddyw yr ydym yn cadw ein hymrwym.iad a'r meirw. Ein mciirw ni ydynt, asgwfu o'n has^rn, cnawd o'n cnawd. Buont farw fel y caem ni fyw, ac y maent wedi ein gadael mewn galar, maent wedi ein gadael yn blygiedig mewn gostyngeiddrwydd parch- us am. eu gwroldeb a'u haberth. Ac etto, nid ydynt feirw. Nid ydynt yn cysgu. Maent wedi deffro o freudd- wvd bywyd. Dywedodd un Dwyreiniwr doeth unwaith wrth basio mynwent, Ni yw y meirw; hwynthwy yw y byw. Maent oil wedi myned i dir y goleuni. Buont farw dros ddelfryd. Ac. o'r tu hwnt i'r bedd y maent yn ein herio gydag appel fud i fyw dros y pethaii y buont hwy tarw drostynt. Gplyga, rywbeth personol i bob un. A dyma'r alwad sydd yn uno bywyd a. marwolaeth, y bywyd mewn rhan, a'r bywyd cyflawn. Y rhai hyn oil a fuont feirw mewn ffydd heb dder- byn yr addewidion-ffydd ynom ni, yn ein parodrwydd i lafurio wrth yr adeilad fel y llafuriasant hwy i osod i lawr wir sylfaen, Ys dywed y Cadfridog Boot-li: Am iddynt roddi maent yn bvw; ie, ac a wnant fyw. Da yw en- mll, gwell yw rhoddi—mae yn ddwyfol i n).I oil. di'r oll."

YSTORDY FFRWYDRON DINAS MAWDDWY. CWESTIWN MR. HAYDN JONES. Yn Nhy'r Cyffredin, dydd Llun, gof- ynodd Mr. Haydn Jones i Ysgrifenydd Gweinyddiaeth Cyfarpar am enw per- chonog yr adeilad a ddefnyddir yn awr fel vstorfa ffrwydroni yn Ninas Maw- ddwy; faint o rent a delid am y lie, a phwy oedd y goruchwyliwr; a gedwid goruchwyliwr a phedwar o ddynion yno er na chymmerwyd dim ffrwydron i nac o'r ystorfa er mis Mehefin diweddaf; ac a gymmerir mesurau i gau'r ystorfa ar unwaith er mwyn cynnildeb, ac felly ar- bed yn agos i £1,000 yn y flwyddyn? Attebodd Mr. Hope mai perchenog yr ystordy oedd Mr. TL H. Bullock, U.H. Ni thelid rhent am y lie, ac nid oeddis etto wedi penderfynu swm yr iawn i'w dalu am ddefnyddio'r lie. Mr. T. A. Bullock, brawd y perchenog, oedd y gor- uchwyliwr, ac yr oedd yn derbyn eyflog o k200 yn y flwyddyn. Yr oedd dau labrwr a dau wyliwr nos yn gweithio yno hefyd, am gyflogau oedd yn gwneyd cyfanswm o £9 2s. 6e. yr wythnos, a chyfanswm yr holl gyflogau am flwydd- yn oedd ?674 10s. 6c, Nid oedd ystor- dy arall i'w gael, a chan fod gwerth £'12,000 eisoes wedi ei werthu, a'n bjd yn gobeithio gwerthu rhagor, nid oedd ar hyn o bryd yn ddoeth dinystrio r stoc ar hyn o br, a chau'r ystordy.

COFIO'R GWRONIAID. Yn ystod boreu ddydd ,Mawrth--athl- iad y Cadoediad—rhoed lliaws o flodeu- dyrch ar ac o gwmpas y Gofeb Gyhoedd- us (Cenotaph) yn Whitehall, Llundain. Anfonwyd un gan y Brenin a'r Frenhin- es. Yii, fuan ar ol hanner awr wedi deg o'r gloch daeth y Prifweinidog yno gyda blodeudorch, gan gerdded yn ben- noeth o Downing Street. Anfonwyd blodeuglwm hefyd ar ran yr Arlywydd Poincaire, yr hwn oedd yn aros yn Mbalas Buckingham. y n);1ø Arglwydd a Lady Allenby ar eu ffordd i'r Aipht. Y mae grawnwin yn tyfu ar bren mawr y tu allan i dy yn Paddington.