Baner ac Amserau Cymru

Y mae Mr. Tom Mann wedi gadael am I Ddelieudir Affrica, er oynuneryd lie y naw ) arweiwdd Sosialaidd sydd wedi eu halltudio i Brydain, ] Je

CWESTIWN 'SANATORIUM' DYFFRYN CLWYD. YMCIlWiLUD evHOEDDU^, GWRTHWYNEBIAD I GYNLLUN LLANGWYFAN MR. BEHRENS A ll GOFED GYMREIG. I j Dydd Gwener agorwyd ymdiwiliad cy- hoeddus yn Neuadd Dreiol Dinbych, ger brou Dr. H. Meredith Richards (un o Ddir- piwywyr Cymreig yr Yswiriant), ar ran y Dirprwywyr Yswiriol o berthvnas i fwriad Cynideithas Cofeb Gymreig y Brenin Ed- ward i godi sanatorium ar gyter dioddefwyr oddi wrth dclai-focleoigactli, yn Plas Lian- gwyfan, D'ifryn Clwyd, yr hwn lo a an- rhegwvd gan Mr. D. S. Davies, Plai Cas- tell; Dinbych, er cof am Mr. Thomas Gee. Ymddangosai Mr. Art-emus Jones, bar- gyfreithiwr, ar ran y Gymdeithas (yii cael ei gyfarwvddo gan Mr. D. W. Evans); a Mr. Randall Atkinson, K.C. (yn cael ei gyfarwyddo -gan y Mri. Farrar a'i Oyf., Manchester), ar ran Mr. George Behrena. Fron Yw, Llandyrnog, y prif wrthwynebydd i'r cynllun. | Cymmerid dyddordeb neillduol yn y gweithrediadau, ac yr oOlld lliaws o'r cy- hoedd yn bresennol, a hawdd oedd gweled fod yna lu o gefnogwyr i'r ddwy ochr. Wrth agor yr ymchwiliad dywedodd y Dirprwywr fod y slym o tiliwu a banner o bunnau wedi eu doeu o'r neilldu dan adran y chwe-ched o Ddeddf yr Yswiriant tuag at adeiladu Iecliydfeydd a sehdliadan craill sydd a'u hamcan i ddifodi y darfodcdigaeth, ac i wella rhai yn dioddef oddi wrth y clef- yd. Yn Lloegr, Iwerddon, ac Ysgotland, dosrenid yr adran gan Fwrdd y Llywodr- aeth Leol, ond yn Nghynnri gan y Dirprwy- wyr Yswiriol. 0 dan ddarpariadau v ddeddf nid oedd rhwymedigaeth i gynnal ymchwiliad o'r math liwi), ond pan wneid cais am gyfran o'r arian a nod wyd pender- fynodd y Dirprwywyr gynnal v fath ym- chwiliad os codid gwrthwynebiad gonest i'r Iechydfa. Gwrthwynebiad o'r natur yma, gan hyny, wnaeth yr ymchwiliad hwn yn angenrlieidiol. Cyflwynodd Mr. Taliesyn Hoes, Liverpoul, blaniau y sanatorium fwriadedig. Yr oedd y He yn gyfleus, a byddai yr adeiladau yn gwynebu i r deheu. Yr oedd o fewn dwy j filldir a thri chwarter i orsaf Llanriiaiadr, a byddai y brif-ffordd oedd yn myned lie yn gylieus at gario defnyddiAu. Ystyr- iai fed y cytlenwad dwfi* ^11 rhagorol. Yr oedd Fron 1 wI trigfod Mr. Belirens, yoliydig dros hanuer miMdit- ar l)yd y ifordd oddi v.rth Mas Llang?yfan. l q? h os ,Ii- raji Mr. Atkimon a a go rod d yr achos ar ran Mr. Behrens. Mor :bGH ?1 ol a hvchef, 1912, dywedai fed Mr. J. R.. Lloyd, tenant Plas Llangwyfan, yn gwasgu. ar hCTChellGg y iir i'w wertliu iddo ef. Rlioes y gym- deithas oi bryd ar y lie wodi hyny, a phen- nodasant Mr. Lloyd fel jroruchwyliwr iddynt yn mhryniant y lie. Prynwyd y lie am 4,000p. gan Mr. Lloyd, a'r swm dalwyd ar ran y gymdeithas ydoedd 5,()00p. Wedi i'r ffenl1 (Tael ei tharaw i lawr i Mr. Lloyd, mi nghanol cymmeradwyaeth y rhai oeddynt bre<sennol yn yr arwerthiant, parotowyd planiau gan y gymdeithas, a daeth Mr. Belirens i wybod am y defnydd oedd i gaei ei wneyd o hono. Yr oedd ei ystad ef vn taraw ar y lie, ac yr oedd wedi gwaiio 20,U00p. ami, o ba 11-1 yr oedd 12,000p. wedi eu gwario ar y ty a'r gerddi. Yr oedd wedi byw yno gyda'i deulu am amryw flynvdd- oedd. Y11 yr arwerthiant darfu iddo brynu dwy lot, a buasai wedi prynu Plas Llan- gwyfan, hefyd, oni bae iddo gael ei hysbysu fad y tenant yn bwriadu ei brynu. Bvddai adeiladu sanatoriiun yn golygu gOStWllg gwerti: eiddo Mr. Behrens, ac vmvrvd ar dawelwch y lie. Yr oedd yna- ui'fer o byybrau cyhoeddus, hefyd, yn myned trwy clir Mr. Belirens, ac ni byddai ganddo uii- rnyw allu i attal dioddefwvr oddi wrth ddar- .fodedrgaeth fyddai yn y sefydliad rhag erwydro nr hvd y llwybrau liviiv. Ni ddy- lid rhcddi sanatorium yn agos i dafarndat. o blegid alcohol ydoedd llawforwyn darfod- edigaeth. Yr oedd yna bed war o dafarnau yn agos i'r ystad hon. Yr oedd yna o ddeu- tu 222 o bersonau o Kwmpas v He wetd ar- wyddo deiseb yn orb?u y bwriad. Yr oedd I r dau Ie arall yn cae! ei gnlnyg i'r gvmdeith- as—Pentro a Bron Bellaf, a buaseut vn atteb yr dyben. Rhoed tystiolaeth gan Ylr. Behren, r. chroesholwyd ef gan Mr. Artemus Jones Galwyd yn nesaf y Milwriad Cornwallis "'est, Dr. Nat?ui Raw, meddvg mewn sanatorium N n si R. Reii- sanatorium yn sir Gan; Dr. J. A. K. Ren- shaw, Manchester, a Mr. R. E. Birch. Tystiai y meddygon yn crbyn Plas LIan< gwyfan fel lie i Sanatorium, a'i fod yn rhy agos i dai era-ill. Mr. Birch a ddywedai y byddai i eiddo fyned yn liai o werth, ac v cawsid anliawsder i werthu. Mr. Guy Francis, cyfreithiwr, a wrthwyn- ebai ar ran Miss Mainwaring, yr ho 11 oedd ganddi dir yn taraw ar y He. Rhoed tystiolaethau pellacli gan Mr. Da- vid Jones, RhiwbebyJl; Mr. D. Owen Wern • vi,d Jones, A\dham%, a Mr. John Hughes—v rhai a wrthwynebent i Kael y sefydliad yn eu cymmjdogaetli. Yr oedd rhai o honynt yn derbyn ymwolwyr yn yr liaf, ond byddai iddynt eu colli os adeiladid y Sanatorium. Cadben John Jenkins, ar ran plwyf Llan- bedr, a wrthwynebai i'r cynllun a awgrymid yn Brou Bellaf. Byddai llawer o ymwelwyr yn dyfocl yno yn yr haf, a byddai adeiladu Sanatorium yn y gymmydogaetlx wneyd ni- wed mawr. Mi. W. G. Rigbv, Pentre Mawr, aolod o Gynghor Sirol Dinbych, a draddododd ar- aeth danllyd yn erbyn y bwriad o godi Sana- tonnm yn Plas Llangwyfan, ac i anharddu v Dyffryn. Mr. E. Rogers Jones, Llanbedr, a gyf- lwynodd ddeiseb yn erbyn cynllun Bron Bellaf. Agorwyd yr achos dros y gymdeithas (ran Mr. Artemus Jones mewn araeth alluoa~. Gohiriwyd yr ymchwiliad hyd foreu Sad- wrn. DvrJd Sadwrn aed yn mlaen Vill- chwiliad, a galwyd Dr. Marcus Paterson, prif gyfarwyddwr Cymdeithas y Gofeb Gym- Dyweda i niai ef ddarfu nruvmnihell plas LJangwyfan fel He cyfadd/is i Sanator- iurn. Nid oedd yna nnrhyw berygl o gwbl oddi wrth yr afieebvd cvlivd ng y cedwid yi patients dan reolaeth" briodol. Yn mhellach dywedai Mr. Paterson fod profiad wedi dysgu nad oedd Slla angen am ofni y byddai i werth eiddo fyned i lawr am y rheswm ei fod yn agos at Sanatorium. Yr oedd Sanatorium Gogledd Cymru wedi ei fwriadu ar gyfer 150 o bersonau mown oed, a 30 o blant. Mewn atto?ad i Mr. Atkinson, dywedai y tyst ei fod yn crcdu mai y pris dalwyd am y lie ydoedd 4,300p., a gwyddai fod Mr. Belirens wedi cynnyg ei brynu drachefn, a thalu 500p. yn fwy, er cynnwys unrhyw draul y gallai y gymdeithas fod wedi ei roddi ynddo. Mr. Artemuis Jones a ddywedai mai y awm dalwyd ydoedd 4,350p., ond ni thal- wyd dim gan y gymdeithas, o blegid rhodd hnelionus Mr. D. S. Davies i rocldi swm fcyfftrtal i bris y pryniant hyd i 5,000p. Rhoed tystiolaethau pellach gan Mr. Millward, clero i Gynghor Plwyf Abergele, yr hwn a ddywedai nad oedd sefydlu Sana- torium gan warcheidwaid Manchester yn Abergele wedi effeithio ar lwyddiant y dref, fel ymwelfan gan ddyeithriaid; Dr. Bards- well, o Sanatorium Midhurst; Dr. Thomas Roberts, swyddog meddygol sir Ddinbych; Dr. Ernest Williams, sir Fflint; Dr. Mor- gan, swyddog ineddygol iecliyd sir Forgan- wg; Dr. Rocyn Jones, Mynwy. Galwyd rhai tystion gan Mr. Atkinson i dystio o berthynas i'r Hwyhrau oeddynt yn croesi til" PlasLlangwSfan, ac er profi eu bod yn liwvbrau cyhoeddus. Dvwedai Mr. Atkinson nad oedd yn ganfvddadwy o'r sals bwynt feddygol sut yr oedd y Sanatorium yn myned i effeithio ar eiddo pobl eraill, ond yr oeddynt o hyd yn cael eu gwynebu gan y teimlad poblogaidd y byddai yna goll- cd arianol yn bod. Am fod Mr. Behrens wedi mabwysiadu y golygiad y byddai ang- hyfiawnder yn cael ei osod arno, yr oedd wedi ei gam-drin ar hyd y ffordd (Mr. Arte- mus Jones: na.'). Os eid yn mlaen gyda'r cynllun, yr oedd yn biti fod yr hyn fwriedid fod yn gofadail i Frenin yn troi i fod yn crofadail 1 dric gwaradwyddus mewn pryniant, ac i weithrecl ddiangenrhaid o anghynawnder ar Mr. Behrens (cym.). | Mr, Artemtis Jones, yn ei attebiad, a ddy- wedai nas gallai lai na dadgan gofid o her- wydd tOll araeth olaf y dadleuydd dros yr ochr arall. O'r dechreu i'r divvedd nidi oedd yna ddim i ddangos fod Mr. Behrens wedi derbyn unrhyw gamdriniaeth, ac yr oedd yn gorphwys i gyd yn ngenau yr un oedd wedi dwyn pob dylanwad Y Dirprwywr a ddywedai Has ellid atteb unrhyw bwrpas wrth ddilyn y llinell hono. Mr. Jones a ddadieuai fod y mater vn un ag yr oedd y cyhoedd yn teimlo dyddordeb ynddo, ac os caniateid i'w gyfaill wneyd y syhv a wnaeth, hawliai ef ar ran y gym- deithas gael atteb. Dangosai yr olieb- iaeth fod Mr. Behrens wedi derbyn pob ys- tyriaeth o'r dechreu. Gofidiai fod Mr. Behrens wedi gosod attalfa r.hwng ei fudd- iannau prsonol ei hUll a buddiannau y per- sonau anffodus yr oedd y gymdeitnas yn eu gwasanaethu ord daiiai i obeithio y hyddai i'r boneddwr hwrnv ganfod fod ei lioll obeitliion yn ddi-sail, a chael y mwynliad o eclrvch aHan o'i dy ar nifer o bersonau druain yn mwynhau yr awyr iach a'r heul- wen, i ba un yr oedd ganddynt haw], ac o ba un nad oedd gan neb—hyd yn oed Mr. Beh- rcns-monopoli o hono (cym.). Dygodd hyn yr ymchwiliad i derfyniad, a dywedodd y Dirprwywr v bwriadai cialu ym- weliad â Plas Llangwyfan.

BLAENPENAL. I PIUODAS MR. It. H. JONES, I ESGERHENDY. Anigylchiad ennynodd gryn ddyddordob a brwatrydedd yn yr ilrdal lion oedd priodas Mr. Itowlaiid Hugh Jones, mab hynaf yr Henadur D. L. Jones, F. A. I., Esgerhendv, a Glanbi-emg, Tregaron, a Miss ivatie M. Ellis, nnitt iercli y diweddar Mr. Rowland Ellis Pantlleinau, Llanriiystyd. Boreu'r briodas yr oedd trigolion rhanau ucliaf Gianau'r Aeron yn prysur iiwylio am Esger- hendy, lie yr oedd byrddau lawer wedi eu taenu a blasusfvvyd o'r fath oreu arnynt, fa;. h orou ai-i-.Niit. Ilawdd canfod oddi wrth y brwdfrydedd a' l' hapusrwydd arddangosid fod i'r par ieuangc ddymuniad da llu o edmygwyr, a bod i deulu Esgerhendy barch a clilod drwy'r holl ardal. Adnabyddir Mr. D. L. Jones fel un o ddvn- ion cyhoeddus mwyaf parclius y gymmydog- aeth. Y mae ei safle ar wahanol fyrddau cyhoeddus y sir a'i ymroddiad i'r gwaith ymgymmera ag ef fel aelod o'r cyfryw yn ei wneyd, nid yn uuig; yn ddyn ardal, ond yn ddyn cylch llawer eangach. Teimla ddy- ddordeb yn nthob mudiad sydd a'i duedcf i wella anigylchoedd ac amgylchiadati cyni- deithas, ac yn enwedig teifl ei hUll i hy- rwyddo sefydliadau addysg y cylch gyda sel ar being. Drwy ei waith cyhoeddus a'i ffyddlondeb gyda phob peth y rho ei ddwy- law ato y mae wedi esgyn i Safr neiIMuol? y gymmydogaeth. Cafodd y trigolion gyfle i arddangos y ffafr hwn ddydd y briodas a gwnaethant hYllY mewn dull brwdfrydig. Dilyn yn ngliamrau ei dad y mae Mr. R. H. Jones, ac y mae iddo yntau air da fel ar- werthwr ac fel cymmydog. Llonder calon i Mr. Hugh Jones, Brynawel, tad Mr. D. L. Jones, yw gweled y mab a'r wyr mor uchel cu parch yn y cylch, ac nid rhyfedd ei fod yntau bol-eu ,r briodas mor heinyf a. neb o gylch y He. Balch oedd trigolioii Dyffrvn Aeron ei Meled, a da ganddynt ddeaU fed awyr y Gors, a naws Dyffryn Teifi yn el gadw yn dirf ac iraidd, ac iiior siongc ag erioed. Yn Esgerhendy, .boreu dydd yr uniad gwnaed pob eyfiawnder a'r hyn osodwyd ar I y byrddau a llywyddwyd dros y cynnulliad gan y Dr. J. Lloyd, Llys Einon, Tregaron. Wedi gorphen a'r boreufwyd cludwyd parti y briodas mown pedwar modur i Aberyst- wyth. Yr oedd y 'send-off' yn gynnes a hapus. Safai o leiaf ddeunaw o ddynion yn i,h a,,Il gynau tua'r awyr yn gollwno- or- gydlOn 1 yru pob vsbryc\ drwg o',¡- cylohoedd, ac i ddymuno llwydd a liapusrwydd i'r un-I iad. Am un-ar-ddeg dechreuwyd ar v gwasanaeth yn Nghapel Silch, Abervstwyth' dan arwemiad y Parch. T. E. Robei?s M.A. Rhoddid y bnodas-ferch ymaith gan ¡ ei (Ilewytllr-Mr. Humphrey Ellis, Pantllein- au, a gwasanaethodd y Dr. John Llo" vd fel gwr y mab. Y morwynion oeddent, Miss Sallie Jones, Glanrhyd (cyfnithcr y briod- asferch), a Miss Sallie Jones (cliwaer y pri-1 odfab). Yn y gwasanaeth yn mysg llawer i o gyfexlhon eraill oeddynt—Mr. a Mrs. Jones (y tad a'r fam), Misses Marv a Bessie!' Jones (chwiorydd), Mr. D. M. Jones (brawd) Mr. Morgan. Park Rhydderch; (ewythr), Miss Rowlands, Brenan (cYfnith- er y briodasferch), a Mr. Rowland, Fferm Pencraig (cefnder). WedFr gwasanaetli aeth y parti mewn modur i Westty'r Water- loo, lie y parotoid y cmiaw- priodasol. Yn myg y Rivahod(ledigioii r!yda'!]' rhai nodwvd 1 oeddynt—y Parch, T. E. Roberts, Mr. T. J. Samuel a Mrs. Samuel, Aberystwyth, a Mr. E. J. Evans (cofrestrydd). Wedi'r cin- iaw, traddodwyd anerchiadau hapus gan Dr. John Lloyd, y Parch. T. E. Roberts, Mr. Samuel, A Mr. Evails, a rhoddlvyd can briodasol gau Mr. Morgan, Park Rhydderch. Ymadawodd Mr. a Mrs. Jones yn y lyryd- nawn am Gaerdydd a Llundain, lie y treul- ir y mis mel. Derbyniasant anrhegion gan gyfeillion a pherthynasau, a dymunir iddynt bob Uwyddiant a gwenau drwy'u gyrfa gan gylch eang iawn.—Eich Gohebydd.

NODIADAU GAN R. R. CYFARFOD MISOL DYFFRYN CLWYD. Yn yr adroddiad swyddogol o'r cyfarfod uchod, yr hwn a gynnaliwyd yn y Groes, ger Dinbych, a geir mewn colotn arall, gwelir fod ein cyfaill mwynaidd. y Parch. Edward Thomas, yn ymddiswydao o'i ofal- aeth bugeiliol ar eglwysi Llanrhaiadr a'r Wern, er dirfawr ofid i swyddogion ac ael- odau yr eglwysi uchod. Prif reswm Mr. Thomas dros ei waith yn ymneillduo o'i ofalaeth ydyw hir lesgedd ei änWyl briod, gan hydenl y bydd newid hinsawdd, yn ol cynghor y meddyg, yn atlgyfnerH1iad' iddi: Y mae Mrs. Thomas yn methu a myned oddi amgylch er's maith amser, bellach. Y mae yn wir foddion o ras i dalu ymweliad a hi, gan mor siriol y mae, heb "gwyno o gwbl, ond yn ddioddefgar mewn cystudd,' yn help mawr i'w hanwyl briod yn nghyf- lawniad ei swydd fel gweinidog yr Efengvl, ac yn fawr ei pharch gan bawb o'i chydna- bod. Er na ellir cyfrif Mr. Thomas yn aiysg yr 14vnafgwvr, teimlai ef mai mwy buddiol i'r eglwysi ydyw cael brawd ieu- engach i'w gwasanaethu, ac y mae y frawd- oliaeth yn unol a'i annogaeth ef eisoes yn trefnu i ddwYll hynv oddi amgylch. Y mae yn naturiol i ni deimlo dyddordeb yn sym- mudiadau Mr. Edward Thomas, gan ein bod yn gydefrydwyr yn Athrofa y Bala, ac yn llettya yn yr un ty, oc o herwydd ein had- nabyddiaeth o hono, yn coleddu syniadau uchel am dano. Y mae vn awdwr llyfrau dyddorol a buddiol ar 'Hanes Cychwyniad Methodistiaeth, a'r Tadau fu a rhan aml- wg yn nygird rhagddo gynnydd Crefydd yn Nghymru yn y dyddiau gynt a fu.' Mawr hyderir y trefna Rhagluniaeth i Mr. Thom- as a'i anwyl deuln breswylio o fewn cvlch cyfarfod misol Dyffryn Clwyd, ac y caiff Mrs. a Miss Thomas adferiad i'w hiechyd ar fyrder. ESGOB LLANELWY YN DIOLCH I YMNEILLDUWYR Y PROTEST. Mown cynnadledd a gynnaliwyd gan Egl- wyswyr yn Nghaer, dydd Gwener diwecid- af, yr oedd yr esgob yn cyhoeddi y fendith ar wyr y Protest am eu ffyddlondeb yn mli la id cyfiawnder a gonestrwydd yn ar- wyddo y gwrthdvstiad i adran Dadwaddol- lad Mesur y LlywcKiraeth, ac yn neillduol i'r sawl fu yal ddigon gwrol (?) i dtiwyn y mater ger bron y Prifweinidog. Dy 111 unein ahv sylw ei arginvi-ddiaetil a thir-arglwvddi y cwmmwd, fu a rlian mor amlwg ganddynt i ddwyn hyn oddi amgyiehi at jytliyr Mr. John Roberts, Drws y Buddel, Saron,' vn y Faner' yr wythnos ddiweddaf, yn dadgan ei ofid o herwydd iddo gael ei liud-ddenu i arwyddo y Protest gan anwyibodaeth, ar v pryd, o wir gynnwys y papyr,yn ddygwyd. iddo i'w arwyddo. Wedi iddo gael ei ddwyn o r tywyllwch i oleuni, y mae yn dadganei edifeirweh gyda llythyr miniog ar wrthulli yr ymgais i rwystro Mesur mor gyfiawn ac amserol. Nid mewn myn'd am trip' i Lundain y ceir gwroldeb, ond mewn dadgan ar goedd gwlad ei edifeirweh am arwyddo ci enw fel Ymneillduwr wrth Protest o'r fath. Y PARCH. A. W. DAVIES. RHYT, Hydd yn llawenydd gan lu cyfeiliion Mr. Davies, gweinidog parchus a phoblogaidd y Wesley a id Cymreig yn y Rhyl, ei fod yn prysur wella o'r ahechyd blin a'i goddi- weddodd yn ddiweddar. Bu oddi eattref am ysbaul o egwyl, ac y mae bellach wedi dychwelyd i Rhyl. Er nad yw ei feddygon, y Doctoriaid Jones, yn caniatau iddo lwvz, ymroddi i'w ddyledswydciau cyhoeddus ar hyn o bryd, yr oedd yn dda gcnym ei we-led yn bresennol yn nghyfarfod v Cyrmmrodor- ion nos Wener diweddaf, pan y cafwyd dar- htji odidog gan y Parch. D. Gwynfrvn Jones, ar Rai o'r cymmeriadau geir yn Nofelau Daniel Owen.' Mr. Davies ydvw un o is-lvwyddion y Frodorfa, a dadganwyd llawenydd mawr o'i ivtled yn ein plith, ac wedi gwella mor dda. Diau y bydd yn ddyddorol i'n darllenwyr gael yr adroddiad dilynol, dderbyniwyd genyiii gau Huwco Penmaen—gwr adna- byddus iawn dirwy Ogledd Cymru fel lienor, hardd, ac fel dirwestwr aiddgar. Y mae llwyddiant y Cymmrodorion yn y dref lion 1 w bnodoli i raddau helaeth i'w ffyddlon- deb ef fel cofiadur y Frodorfa:— CYMMRODORION Y RHYL YN COFIO DEWI. Rhag bod Gwyl y Plant, a Gwyl y Cym- mrodorion yn rhy agos i'w gilydd, ni ciliyn- naliwvd yr olaf cyn nos Fawrtli, yr wyth- nos ddiweddaf. Yn ystafell cyfarfod v Prodorfa; sef, y Grosvenor, y cynnaliwyd yr wyl, a daeth dros dri ugain o Gymry pyb- yr iddi. Yr oedd yr arlwy oedd ar y byrddau yn ein haros yn un dda, a sirioldeb Mr. a Mrs. Smith a'u gwasanaethyddion vn ein cynnorthwyo i'w mwynliau. Wedi'r wledd cynnaliwyd cyfarfod hollol Gymreig, i son am bethau goreu Dewi a'i blant, ac i annog ein gilydd i fod yn deil- wng o arwr ein gwyl. Dyma'r tro cyntaf 1 r Cymmrodorion ddathlu Gwyl Dewi yn ab- sennoldeb Mr. E. J. Williams, y llywydd ac yr oedd yn chwith genym fod liebddo. Cymmenvyd ei Ie yn y gadair gan un o'r is-lywvddion, Mr. John Hughes, a ohawsom anerchiad ragorol Hawn o'r sel a'r brwd- frydedd a'i nodwedda, ganddo, ar y Cym- mrodorion a'u gwaith. Buasai yn anghysson ag amcan y cyfarfod i ni esgeuluso dwyn ymddygiad Gatteirydci Maingc Ynadon Llanolwy I sytw. Yn ol adroddiad y newyddiaduron, dygwyd tri o bersonau o flaen y fainge a.m esgeuluso cario goleu tra yn marchogaeth modur. Pan hys- bysodd un o'r tri nas gallai siarad fawr o Saesneg, dywedodd Major Birch (y cadeir- ydd): Os felly, rhaid i chwi dalu am gyfi- eitJiydd.' Ac felly y bu. Er fod y troseddwr vn ei wlad ei hun, bu yn rhaid iddo dalu swflt yn chwaneg o gostau o herwydd ei fod yn an- alluog i siarad Saesneg. Llys cyffawnder yw'r enw a roddir ar y llY8 lie gwnaed Onid yw hyn yn arwain ein meddwl at nm- bell i weithred o eiddo lorwertli I., fU'l1 aros yn Nghastell Rhuddlan ger llaw Llan- elwy? Onid yw'n rhyfedd fod y Gvmraeg yn fyw yn ngwyneb yr vmdrechion a wnaed am ganrifoedd, -ç a wneir etto i'w Iludd y Ar gynnygiad Mr. W. J. Rees, ac eiliad y Parch. R. Richards, pasiwyd pleidlais o gondemniad ar yr hyn a wnaed yn Llys Ytiadon Llanelwy. Onid oedd ar y faingo foneddwyf fuasent yn deall y troseddwr Iii siarad yn ei iaith ei hun? Ymdctirieclwyd prif bwngo y cyfarfod i Mr. D. O. Williams, yr hwn a dafodd war- ogaeth i Dewi Sant mewn anerchiad byr, coeth, ac amserol, gwell o lawer na'r an- eroliiadau a geir Vn gyffredin ar achlysur- on o'r fath. Cadwraeth yr Iaith.' oedd pwpgc, anerchiad Mr. Norman Evans, & gwiiaeth ynlau gynawnder &'i ?at?r; nid oedd blew ar ei dafod pan yn dangos i ni ein gwendidau. Treuliwyd banner awr ddyddan i adrodd englynion, pennillion telyn, &c., gan Moras Meirion, R. Richards, Edward Roberts, Ro- berts, Sisson Street; T. J. Hughes, W. J. Rees, H. A. Williams, J. Morris Jones, a'r Cofiadur, &c. Yr oedd y c-antorion mewn hwyl ragorol, cawsom ganeuon gwladgarol gan Mri. J. Morris Jones, Percy Jones, Mrs. Griffiths, Bath Street; Miss Maud Ro- berts, a Miss Elsa Richards, ac adroddiad Mae'r iaith i fyw,' gan Mr. Percy Jones, yn dda fel arfer. • Galwqdd y Parch. R. Richards sylw y cyf- arfod at baragrajih a ymddangosodd yn v Rhyl Pilot,' yn dyweyd ein bod vn Colli ein gwladgarwch yn .Rhyl, ac nad ydyiil yn cadw Gwyl Dewi fel arfer. Yn ol fel y mae ambell Sais yn synied, fe allai fod hyny yn wir. Yr oedd gwleddoedd Gwyl Dewi yn cael eu cynnal mewn amryw Westtai yn y dref flynyddoodd yn ol. Ond beth oedd y sawl a'u tref--nt. yn falio am Dewi a'i bethau goreu. Tipyn' o ysmaldod geid yn yr areithiau ar v Sant, ac anwv. byddid ei iaith. Onid rliagrith oedd glodd- esta wrth gofio ymprydiwr, yfed gwin a diod gadarn wrth son am ddirwestwr, a chanmol y Fyddin a'r Llynges, ar Wyl Apostol Hedd- wch. Y mae ffug ddathlu Gwyl Dewi yn darfod, a diolch am hyny. Yr oedd o-wledd wedi ei ohvhoeddi yn ein tref, ond ni chyn- naliwyd hi aID nad oedd digon yn dgbyg o fyn-xl iddi i wneyd iddi dalu. Ond gwnaed ymgais deg yn Ngwvl y Plant, a chyfarfod nos Fawrth diweddaf i gofio Sant y Cymry mewn modd teilwng, a hyderwn mai gwella a wnant o flwyddyn i flwyddyn.

BIRMINGHAM Nos Lun, Mawrth 9fed, cynnaliodd yr Annibynwyr Cymreig eu cyngherdd blyn- yddol yn Wheeler St. Gwasanaethwyd gan Miss Nellie Williams, Miss Elsie Bry- ant, Mr. H. Simmonds, a Mr. Griff. Owen, a'r cor,o dan arweiniad Mr; Watkiris.Bootle. C'vfeilyddfes, Miss Gwladys Lloyd,A.N.C.M. Llywyddwyd gan y Parch. T. J. Williams, r gweinidog gweithgar yr eglwys. Cafwyd cyngherdd rhagorol,a'r oil o i- cerdddrion yri gwneyd eu rhan yn ganmoladwy, ond hawdd oedd. deall mai Mr. Griff; Owen oedd y favourite. Gwnaeth y cor, o dan arweiniad Mr. Watkins, waith rhagorol, ac, er fod Miss Williams yn un o aelodau yr eglwvs, ac yn canu yn barhans yn holl gyfarfodydd perth- vi-iol i'r eglwys, yr oedd yn dal ei thir ya rhagorol, ac yn dyfod i fyiiy A'r goreu o honynt. Gohebydd.

DINBYCH. 1. 1 CYFLWYNO ANRHEG. « r wythnos ddiweddaf darfu i'r chwibr- ydd sydd yn aelodau o Gymdeithas Lenydd- 01 y Capel Mawr gyflwyno Beibl a Llyfr Emynau i Miss Evans, Chapel Street, ar ei hymadawiad o'r dref am Langollen. Y mae Miss Evans wedi trigiannu yn y dref am yn agos i drigain mlynedd, ac yr oedd iddi barch dwfn jti mysg cylch eang o gydna- bod. CARTREFI IACH. Yr wythnos ddiweddaf bu Dr. R. Owen Morris, darlithydd dfln y Gymdeitbas Gym- reig or Ymlid Darfodedigaeth, yn traddodi dar!ithddyd(tnrot ar Gartt-eS iach.' Llyw- yddwyd gan y nlaer. Dangoswyd amryw ddarluniau trwy gymfflhortn yr hud-lusern. LLYS YR YNADON SIROL. Yn y llys hwn,dydd Mercher, cyhuddwyd dau fachgen ieuaingc, o'r enwau William Jone i a Robert Davies—y ddau o Lannef- ydd-o beri rhwystr ar y ffordd fawr yn y pentref hwnw. Plediai y ddau ddieuogrwydd.ac ymddang- osai Mr. Sydney Watkins ar eu rhan. Yr Arofygydd Woollam a ddywedai fod yr achos yn cael ei gymmeryd o dan ddeddf leol oedd yn gwah/ircld i bersonau Sefyll o gwmpas yr heolydd. Yr oedd amryw gwyiiion o hyn yn Llannefydd. Yr Heddwas Davies a ddywedai fod y di- ffynydd yn ymgasglu yn yinyl y Llvthyrdf N,, n ymyl y Llythyrdk yn LJannefydd, a gwrthodasant fyned oddi yno. Yr oeddynt yn achosi i dorf ymgas- glu, ac yn gwneyd gwawd o bawb. Gwadai William 'ones y cyhuddiad. gan ddyweyd i'r heddgeidwad ruthro ato, a'i daraw gyda if on heb achos. Nid oedd ef (y tyst) e-rioed wedi bod yn achos i neb gwyno yn ei erbvti; Pendertynodd yt ynadon daflu yr achos allan ar dir cyfreithiol, ond rhoed cerydd llym i'r diffynyddion. Dymtinai yr vnadon roddi rhybudd yn erbyn ymddygiad'fel hyn mewn pentrefi, a'r arferiad o fechgyn i ym- gasglu at eu gilydd wrth siopau ac addoldai er mwyn peri aflonyddweh a rhwystr. Os deuai achos tebyg ger bron yr ynadon etto fe roddid cosp drom any troseddwyr.

CYDWELI. Bu cyfaifod pwysig gan y Ceidwadwyr yn Neuadd y Dref nos Ian. Cymmerwya y gadair gan Mr. Alfred Stephens, u.H., Broom Hill, yr ymgeisydd Ceidwadol dros ran isaf sir Gaerfyrddin, gwrthwynebvdd Mr. John Hinds, yr aelod seneddol presen- nol. Cafwyd presennoldeb yr Arglwydd Ninian Steward, Caerdydd. Cafwyd cyfar- fod tawel ddigon. Ceisiwyd gofyn cwest- iynau, ond nid oedd fa wr hwyl am atteb yr- un. Rhai tlawd ydyw'i- Ceidxvadwyr i atteb- yr un cwestiwn. Ceisio siarad yn mlaen y maent, a dyweyd pob peth am hwn ac arall,. ae yu enwedig am Lloyd George; ond pan ddywedwyd enw Lloyd Georg e yn y cyfar- fod hwn aeth v dorf yn d i-ech ina'r siaradwr Peth bynag ddywedo yr arglwvddi a'r Tori- aid am Lloyd Gerge, mae I' werin bobl yn, gofalu na cha gam. Felly y bu'r waith hon. Bu yma ai'glwydd o'r blaen, yn mheieon Arglwydd Dynevor; ond, dyna, deuant ag arglwydd arall etto, os dymunant, ni fydcP • ant fawr yn nes yn mlaen ar ddydd yr eth- oliad. Hwyraeh y bydd tipyn bach o ddy- lanwad lleol Mr- Stephens, a dyna'r oil. ^05t«BYDD. -;0;' -ItA_

Mr. Orsmby Goro fyw yn ddigon liir i gael sylwcddoli nod OCiS ar Gristiollog- a-ethoidim an gen am nodded vuirhyw allu gwladol. Tafhi anfri-ar gfrefvdd wna nodd- led Liiirli,v,- awdunkxl gwladol, ond ni fyn Erastiaid gredn fod dim yn allu pur a c-liri-f end gwladwriacth gymmysglyd, os Dad (weithiau) lygredig. Dau beth sydd yn ddiffygiol ryn ngju-efydd Eglwys "Loegr heddyw: (1) Diffyg ymddiried yn nghTcÏyddsyml y Testament ]S cwycld, a (2) Llwyi'-ymddiviedaetli mewn braicli o gnawd. Y nctoedd a'i gwaredo, ac <t rod do i Ymneillduwyr Cymru ddyfal- barnad, tips gweled dydd rbyddbad yr Eglwys. Y mae Mr. Onnsby Gore yn ddigon ieuangc i fagu synwyr. <.