Baner ac Amserau Cymru

MYDROILYN. Yehydig cyn hanner nos nos Fercher, y 26ain n'r mis diweddaf, bu farw un o'r gwragedd mwya4 parohua yn y gymmydogieth hon- \-lrs. Mary Evans, T--nydderwen, yn 62a.in mlwydd oed. Yr oedd Mrp Evans yn or-wyres i r diweddtr Dr T Phillips Neuaddlwyd. Yr oedd yr ymadawedig yn un a fawr barchid tel gwraig grefyildol, gall, a chared is:, fel y bydd lie gwag mewn llawer cylok ar ei hoi. Dan ei chronglwyd yr oedd ei thad yn aroa Mr. Griffith Thomas, gynt o Pant oach, T-ilgareg Bu ei thad, yr hwn sydd weithian yn 87ain mlwydd oed, yn cadw masnach yn y lie uchod am nifer favir o flynyddoedd Y mae r. G. Thomas yn wyr i'r diweddar dd eth awr o'r Neau 'dlwyd tiadawodd Mrs. Evans ddwy ferch, a niter o ftyrion. heb law ei thad oedranus, i alaru eu colled ddofn Bydd llawer yn teimlo yn a n i glywed am farwolaeth y wrai rinwedilol hon, gan iddi ddy od i',v, diwe(I i yn lied annisgwyliadwy, er ei bod yn gwaclu yn ei hiechyd er's rhai misoedd. YSGRIF NEVTYDD ADDYSG. HWTB\CH y gellir dywedyd mai un o ddigwyddiad- au pwysicaf yr wythnos sydd wedi myned beibio ydoedd dygiad i fewn i'r senedd yr ysgrif addysg gan Mr Mc'Kenna, ac y mae y derbyniad a gafodd yn rhagargoeli yn dda. "lid fy amcan yn cyfeirio ati ydyw myned mewn un modd i'w hegluro. Bydd hyny yn sicr o gael ei wneyd yn helaeth mewn colofnau eraill o'ch papur clodwiw. Oed gallaf ddy wedyd fod y rhai yr wyf v n credu yn eu barn yn ei chanmawl yn gryf, ar rhai a ystyriaf yn gamsyniol ar fater addysg yn ei chondemnio yn fawr. Y mae y rhai sydd am i addysg i fod yn rhydd ac anenwadol ao i gael eillywodraethu gan y rhai sydd vn gorfod talu y treuliau, yn ei mawr ganmawl heb, hyd yn hyn, fyned i'r manylion, ond o'r tu arall y rhai sydd am ddvsgu eu hopmiynau a u credoau eu hunain ar draul y cyhoedd y maeut yn chwythu bygythion a chelanedd yn ei herbyn. A beth a all j fod yn fwy o gymmeradwyaeth i ysgrif ar fater I addysg nt. bod y diweddar Brifweinidog A. J. Balfour, a'r gymdeithion, yn wrthwynebol iddi? Rhaid bod ynddi rhyw elfenau o ryddid a chyfiawn- der. neu ni byddent hwy yn wrthwynebol iddi. Onid dyma y giwaid a roddasant derfyn ar yr hi n fyrddau yøgnl. pa rai a wnaethant y fiith wasanaeth rhagorol i'r wlad am gynnifer o flynyddoedd, ac a wthiasant trwy y seuedd ddeddf 1902. pa un sydd yn hollol anweithiadwy yn y siroedd, ac wedi co li y draul mor anferthol. Elfen hanfodol y dded f bono ydyw ei bod i'w gweirhio drwy swyddwyr taledig pan dan yr hen ddeddf yr oedd y rhai a bennodid gan y trethdalwyr eu hunain a'r llywodraeth yn eu dwy- law. Gallasai bwrdd y-gol a phedair neu chwech o ysgolion o dan eu gofal edrych i fewn i'w holl fanyl- ion, pan y mae yn ammhossibl i'r pwyllgor sirol presennol i wneuthur dim tebyg i gvfiawnder ar ysgolion o dan ei ofal pan y bydd ganddo fwy na byny o ugeiniau o yag»Iion i edrych ar en hoi. Byddai y byrddau ysgol yn cyfarfod hefyd fel rheol unwaith o leiaf yn y mis, tra na chyferfydd y pwyllgorau sirol ond unwaith bob tri mis. Y mae yn wir fod is-bwyllgor dosbarth a llywodraeth wyr lleol, ond nid oes awdurdod derfynol gan v rhai hyn end ar y pethau distadlaf-rhaid i bob mater o bwys i gael ei ddwyn i'r pwyllgor sirol, ac yno y byddir yn brysio drwy y gwaith heb dalu sylw priodol i ddim. Yn wir, nis gellir manylu yn briodol o herwydd prfnder amser ar gyfer cymmaint o waith Byddai yn anhawdd meddwl am gamgymmeriad mwy mewn unrhyw gylch na'r ddeddf a nodwyd ar addysg Nid mentaia addyg oedd mewn golwg ond yr ysgolion enwadol—ysgolion i ddysgu sectyddiaeth ac i bros- olytio oddi wrth yr enwadau gwanaf at y rhai cryfaf mewn awdurdod ar bwvlllorau yr ysgolion Ond y mae yn bur sicr na wnaeth y ddeddf bres- ennol mor gw-ith,,t-dd ei ffurfwyr yn amcanu iddi wneuthur, yn neillduol yn Nghymru, am fod mwyaf. rif aelodau y pwyllgorau yn Rhyddfrydwyr ac yroneillduwyrj ond y mae y peiriant yn anwoitb- I jadwy er hyny, a da genym weled rhy w amcan i vellapeth u. Y mae arnaf ofn ni fydd y ddeddf j uewydd, os pasir'hi, yn gwnputhur y cyfnewidiadau wgenrheidiol yn y modd i gario y gwaith yn mlaen trwy roddi mwy o awdurdod i'r pwyllgorau lleol a Jhymmhelliadau i gvnnildeb ar drethoedd y wlad, trwy i'r fantais i fod v n fwy uniongyrchol i'r cylch a wasanaethir an y rhai a osodirmewn awdurdod i irefnu yr ysgolion. 0 dan yr amgylchiadau, y p-th goreu a allwn wneuthur yn awr ydyw gwrandaw ar y rhai sydd yn fantais oreu i wyb«d y manylion Pasio -d yr j aelodau Cymreig benderfyniad i'r pwrpas canlynol- fcra nad oed lynt yn rhoddi barn ar fanylion yr ysgrif hyd nes y cyhoeddid hi yn ffurfiol eu bod yn roesaw- gar dderbyn y cynnyg hwn i hniaru y camwri a wnelr ag Anghydffurfwyr mewn rhanau o'r wlad He I nad oes ond ysgoli n enwadol, ac yn hyderu y cym- mer Anghydffurfwyr Cymru olwg ffafriol arni fel cynnyg teg at ddwyn yr anghydwelediadau enwadol j pi-esennol i derfyniad. Y mae aelodal1 Ymneillduol y Cvffredin, hefyd, j 'vedi pasio penderfyniad i ddiolch i'r Llywodraeth am y cynnyg hwn i wella deddf addysg, ac yn hyderu y derbyn Ymneillduwyr y deyrnas ef yn garedig. Y mae yn amlwg fod, y rhai sydd a'r fantais oreu i ddeall sefyllfa pethau yn edrych ar yr ysgrif fel y gosodwyd hi o flaen y TV gan Mr. Mc Kenna yn ffafr- iol Gobeithio na. wnaiff y Llywodraeth, bellach, roddi ffordd i'r Wrthblaid mewn dim fyddo yn bradychu egwyddorion hanfodol iawn lywodraethia I addysg yn ein gwlad. Yr wyf wedi ysgrif. nu yn gryf ar y mater hwn, am fy mod yn credu ac yn teimlo ei fod yn un o brif byngciau yr oes yr ydym yn byw ynddi. I Wedi ysgrifenu yr uohod yr wyf wedi gwe, ed yr ysgrif ar addysg ei hun, ac y mae darilenlad brvsiog o honi wedi fy moddhau yn fawr. Byddai yn hawdd cael diffygion ynddi on safle ni fel Ymneillduwyr, ond rhaid co fio fod hwn yn amcanu i gael man can. olog i gydgyfar'od Nis gellir disgwyl cael y cyfan ar unwaith. Hyd yn hyn nid wyf wedi colli ym- ddiriedaeth yn Mr. Me'Kenna fel swyddog addysg, a hyderaf na cheir achos i wneyd hyny.

Yn Ffraingc y mae 6,000,000 o ysmygwyr. Allan o bob pymtheg yr oedd wyth yn ys- mocio sigarenau, pump a ddefnyddient bibellau, a dim ond dau yn tueddu at cigar- ettes.' Etto yr oedd y nifer cymmharol bychan hwn yn ysmocio 800;000,000 o cigar- ettes yn y flwyddyn. Nid oes angen tyst wrth 'ewyllysiau yn Ysgotland. Daliwyd, mewn achos oedd newydd gael ei benderfynu, fod Saesnes a, arwyddai ei hewyllys yn Ysgotland, er iddi fod yno ar ddim ond ymweliad byr, yn dy- fod o fewn y gyfraith.

You cannot do better than consult owit Illustrated Guide for Amateur Gardeners, 16j large 4to pages, 190 illustrs. 2 beautifully coloured plates, and many cultural hints. In it you will find catalogued every descrip- tion of Vegetable and Flower Seeds, all of the finest quality, and at moderate prices. It deals also largely with Nursery Stock- Fruit Trees, Roses, Plants, etc.-in fact with Everything Required for the Garden. Our reputation has been built up on the QUALITY of the seeds and plants we sell. I Will be sent to all intending purchasers on I receipt of Sd. to cover actual cost of postage. J 0& Mir l

FO;EnOIdt,)" A fyddwch chwi gystal a rhoi ychydig o le i mi yn fcish BA- KK er eael atteb iad i'r gofyniadau eanlyn oi Yrwyf-,vedipryL,tii,§ gsiii 'contrictor;' y mi pedwar tJ ganddo Hr yr un brydleq y nH, wedi r h trosglwyddiad (transfer) i 1 tri nrall, ac y aiie ;ins mi brynu y brydles oddi wrtho, a rhaid i rai g 'transfer,' am ei fod yn gofyn 5p. arnaf am y bryd er bod yn ddiogel Y mae y goruchwyliwr yn dl"e weyd sm iddo ei rhoi am ddim. Byddaf yn wir dd Jf oichgar am attebiad Ydwyf yr eiddoch yn gywir, D. J.. ATTEB. Rhaidi chwi g&el 'transfer). -c

CWMTmlYNACH, CY^GHERPD—Llwyddiant perffaith fit eyngherdd cAr y Cwm, a gynnaliwyd nos Iau diwe^dsf. LlyW- yddwyd, yn absennoldeb y gweinid)g, gan Mr W, Williams, Hafod-yr-esgob. Wedi datganiad o Lead, kindly light gan y c6r, canodd Miss M. J. DavieS liala, Children's Home.' Yna cân gan Mr Watkili Jones, atweinydd y cor, Seren Ddu.' Deuawd gan Mri Tom Hughe a Robert Thomas, Bstla. ftfi 'Nant y mynydd,'gan Alisl J. E. Davies, Bala; PedwtiriVvdi gan Mri. Tnomas Jones, Gelli: H R Davies, R. Roberts, ac H. Thomas. Adroddiad, gan lvfr. i. E, Williams, Pantjlas. Un- awd, erch y cadben,' gan Mr. H R. Davies. Unawd, 'Bechgyn 5ymr;i, gan Mr. Watkin Jones. Deuawd, 'lant y Cedyrn,gan Mri R. Roberts ac fit.- R. Davies. Adroddiad, Maes Bos worth,' gan Mf E; Hoberta, Tai'rfelin. Unawd, 'O! na bydd- ai n haf o hyd,' gafi r R Roberts Unawd, gan Miss 9. Davies, ac ttri arallgltIi Miss J. E. Davies. Talwyd y diolchiada arferol gan Mri. K. Roberts, 'Tai'rfelin, so E. Lloyd Jones, Fron Gccij. Crfen. iwyd gan Mr. Ted Watkins, Bala.-Goheb.

EMRYS AP IWAN. Y MAE ami wersi Ap Iwan ar gystrawen y rhai sydd yn y G'-Jiineii ac h fyd ei gystrawen er ei bun, vn werth eii liefrydu; fe allai na fynnai neb lwyr ddi lyn ei gystrawen tnwJ n,i orgraph; ond o u hefrydS, te dal hynny'n dda i bob tirí st gytrrmero r dratf. rth. Ie, trafferth canys nid englynioll 3 thyw g itiau o delynegion yw gweithiau Ap Iwan, ond .ySgfifeaftacisia; y rhaid eu myfyrio er eu mwynhau Y mae SWyjis yn ei ysgrifeniadau ynddynt y ceir aeen !afar gwerin Gwynedd ac ami l darawiad o'r hen glasuron; ac etto Erriry- ap Iwan ei hun yn unig sy'n liefaru. j ('eir ynddynt syni;«dau a ddaeth or Ywerddon gyd rhn'r Weryd^i ac o wastadeddau r Alma n, ae: oddi ar lethrau'r Alpau, lle'r hoffai Ernrys gyniw-iir I ac i-tto ni fu erioed syniadau mwy Cymreig, a syn- iadau Ap Iwan ei hunan oeddynt. Annodd i neb roi yn ei ysgrifeniadau fwy oi inawd .It i enaid a'i ysbryd ras a roes Ap Iwan. Mi a'i gwelaf ef ei hunan yaddvntdvna fo, rholyn corphol, Uyfndew, c darn: dynft fo'n sefyll yn syth-yn sytli-yn vnion fel y tyfo ld o ;ty-,ia fo'n cerdded yn chwyrn ac ar e; union ar ei neg^s,—y mae o am fynnu ei bwrpas ;-gweJaf ei wyneb agored, gOnest, gonest, ac arno wen gymen, gariadus, a di-siam ;-dyng, ddau ) lygad siri'd o dan aeliau teg a thalcenllawn :—y mae ei lygad airiol yn vmgrynhoi. yn meddwl—y mae ei lygad yn meddwl, — dyna'r wyneb yn gwmmwl du, — lygad y cwmmwl dyna fellten—ystorm !—w di'r storm, calon lan Er iddo fwrw ei h yn dia Ilw.r i'w ysgrifeniadau gwnaeth hyny heb roi ynddynt ddim hunanol na hun<ngar. 0 ran hyny, felly'n unig y gallai efe fwrw ei hunan i fdynt canys an- fynych y cviarfyddid ■■- ■ dynllai hunanoi a Uai hunan- gar nag efe. Nis gwn pa faint o wleidvddion a Zvr mai Erm-s ap fwan oed i v cyntaf i dxadleu dros Ymreolaetb i Gymru, ac mai efe a lunii dd e w'r peth Dyma fel y dywed efe ei hun yn Nghenjnen Ebrill, 1892 I (Ihwi a wyddoch fod cryn lawer o siarad ac ysgrifennn yn y dyddian hyn yngliylch 'Ymreol- aeth i Gymru a cb n mai myfi, o eisieu gair cyffredin a luniodd y gair Ymreolaeth,' ac mai myfi oedd y cyntaf yn Nghymru i ddadleu dro; y peth y mae y gair yn ei olygu fe fydd yn hawdd gennyeh goelio nad yw dd> wg gennyf fod y geiriau newyddion a'r syniadau newyddion ym dirmygid gynt o'a plegid wedi myned bellach mor gymm -r adwy.' Ylllt pfe a ofvn. !'Er mwyn pa beth y dylid c isio Ymlywo(li-aeth" A 'i atteb yw, Er mwvn cadw'r ymry yn trenedl o an teimlad a theithi meddwl. Hyn ni .11 cenedl fach ei wneyd yn hir heb gadw ei h-laith I ac ni ellir cadw iaith y ymry oni ddysgir hi yn gyntaf dim yn yr ysgolion. a'i gwneuthur yn iaith swyddogol y wlad.' Ftto, 4 Os nl allwn ariryhonddi'r Saeso" fod corph poblogaeth Cymru yn siar:)^ iaith wahan- ol iddynt hwy, !Ii chyonabvdda't bvth mo bonom yn gened] ac os nft'n cvdnabyddir yn genedl ni roddir i ni freintiau cenedl ehwaith. Dyscu i ni gydw'r !+ymra°g yn fyw ydyw y pwnc pwys. icaf yn Ngbymru ar hyn o. bryd, ac mai hwn a ddv- lai gael y blaen ar bob pwnc yn yr etholiadau mfaf ?:ethau amgylchiadol, nad oes a wnelort ddim !'n cymmeriad an bodolaeth fel cenedl. ydyw dadsefydlu Eglwys I.eegr a diwygio deddf v tir ac an; hynn.y ni a allwn aro- yn hir am bfthau felly heb fawr sarh&d a oh >lled. Y earh^d o bsidio a bod yn genedl a fyddai yn sarhad mawr colli'n hiaith a fyddai yn golled erchyll. A'i cholli yn ddïau a wnawn ni rywbryil, os na wnawn ymdreoh fwy effrithiol i w chadw nag a wnaethom hyd yn hyn; ac unwaith y coller iaith. hi a fydd fel dwtr a dywallter ar y ddaear, yr hwn ri elllr ei gasglu i fyny mwy.' Fe fydd rhyw amaethwyr neu gilydd fel y tlodion, gyda ni bob amser, pa un bynag a geiff y rhai sydd yn fyw yn awr eu dymuniad ai peidio. Ond gan ddihoeni, feddihoena'rGymraeg: ie. ond odid na fydd hi farw mewn oes a ddaw, os na frysiwn i'w nerthu hi yn yr oes hon Hyn a ddylai fod yn bwnc y dydd heddyw, y fory, a thrcnydd: A gedwir Cymru yn Gymreig ai ni wn ir? Bod. neu beidio 3, bod, yn Gymry-l To be, or not to be, that is the question a ddylai fod yn oruchaf wrth ethol pob dyn, pa un bynnag ai i senedd y deyrnas, ai senedd sir, ai senedd tref. Lie y bo Tori Cymroaidd a Chwig Saesnig- aiad, cynnorthwyweh yn hytrach y Tori na'r Chwig. Lie bo dau ym :eisydd Saesnigaidd yn cydymgeisio, arhoswch gartref i ddarUen 'Much ado about nothing.' Wrth brofi ymgeisydd mynnweh wybod a yuyw efe yn iach yn y ffydd genhedlig heb falio pa enw plei-Jiol a fyddo arno, na pha beth a fyddo'i tarn am hawliau y dosbarth hwn a'r dosbarth ar 11. Os yn Salbriad y dewis efe gyfenwi ei hun, I gofyner iddo: A vdych chwi yn ddigon o 'Geid- wadwr' i vmegnio, trwy gynghor ac esampl, i gadw'r Gymraeg?' Os Gladstoniad a fydd efe, gofynwch iddo A ydych yn ddigon o Rydd- frydwi i wneyd eich goreu i ryddbau ein senedd- au, ein cynghorau, a'n pwyllgorau, oddi wrth Saeson uniaith: a Chymry Saesnigaiad ?' Os Hartingtoniad a fydd y dyn, gofynwch iddo: A, chwi yn ddigon o 'Undodwr' i ofalu na chaffo achosion Saesnig, na hyd yn oed sectyddiaeth Gymreig, nac un ymblaid arall, ddim gwahanu na gwanhau cenedl y Cymry ?' Dyna fel yr ysgrifenai efe yn 1892 Chwe' blynedd cyn hyny, yn I Nghenine Gorpbenaf, 1886, ym- i ddangosai ysgrif gref 0 I elddo o dan y pennawd— Cymru i'r Gymry,' yn dadleu hawl ymru i lywodr- aethy ei hun. Yrnddergy, iddo barotoi ysgrif lai ar yr un pwnc ar adeg etholiad 885 a bod gwrthod honno gan ryw olygydd newyddiadur, am y barnai hwnnw y gwnaethai'r ysgrif ddrwg i'r ymgeiswvr Gladstonaidd Y mae ysgrif 1886, megys arfogaeth marchog cadarn, a Glyndwr ei hun yfi gnawd byw o'i mewn, a'i arfau'n ddur 1 ym yuru "R YM y oedd ei floedd cad. Erbyn 1892 yr oe-id Ymreolaeth i Gymru'n gri poblogaidd. Y mae'n awr un mlynedd ar hugain er pan ymddangosodd ysgrif 1886 ac y mae'r cri am ymreolaeth i Gymrn wedi myned yn hen ac oedranus, ac agos i ddiflanu ond y mae'r ysgrif o hyd yn parhau n ei grym, a phe i darllenid hi gan y gwleidyddion presennol fe yrrai hi ei thrydan i gorph banner marw gwMdyddiaeth Gymreig y dyddiau hyn.— (.P0dr Hir yn f Kghenipen' uwyl Dewi).

(ANWYDWSTI 1w ^8 yn beth i'w ofni fwyaf am ^9 H fod yr efteittilau |9| sydd yn aros air H ol mor ddifrifol. Gellir eu hosgoi yn rhviydd a WM hollol trwy gymeryd fl| 1 I I scoTrs I I Emulsion I ■j yr hwn a rydd i chwi nerth SB BB Corphorol a meddyliol i |H ^B rwystro unrhyw ganlyn- ■ H| |g| iadau. Os cymerwch IBI H SCOTT'S yn awr fe H BB rwystra i chwi rhag cael BB BH yr Anwydwst mewn un- Hj rhyw ffurf. I DYMA TRADE MARK Y RHWYSTRO EFFEITHIAU I ;z I FEDDYGINIAETH SYDD YN YR ANWYDWST. NB wmm 0 m I Three Points 1 Soap must have to he best vallIe. 5\E\DS'. WAR/IVG C;,?.os LI)V, WARRIIV Oro, By To Appointment H.M. The King. AIMIL perfecfiorf The Great Household Soap. Not only-Guaranteed Pure and Genuine. I Not only-Manufactured Full Pound Weight. I Ao%k Not onlyStill at the reduced Price 3 d. THERE IS BESIDES The Wrapper Discount-A 3d. tabletofthefl nest Herb Toilet Soap for every 12 wrappers (see instructions), making "Perfection the cheapest Soap and most reliable value in the market. I "iim, Œl-1!TI'I'R':j!fl1..øJ!18 'Taith y Pererin,' g Gan JOHN BUNYAN. g Pris Is., "tdi ei rwymo mewn llian; yn rhad trwy y g Post, Is. lie. Alkgori yn dangos ymdaith y Ctistioo o'r Byd Hwn ift Ddinas Nefol. Hwn ydyw y cyfieithiad gorco o'r LXyir rhagorol yma, ac y mae o famtioii cyfleus i'r IW-ll; ft dymunwn ci gyfiwyno i sylw arbenig Cymdeithasau Llcr-y iol a Chystadlcuol, Cyfarfodyad I Darlkn, Dosbarth iadau Sabbothol, &c.? &c. Gee a's Fab. Cyf., Cyhaeddwyr. Dinbych. 1tt1:!J;-i-i!i"1!'>C"