Baner ac Amserau Cymru

CLADDEDIGAETH Y PARCH. R. MORGAN, ST. CLEARS. PRYDNAWN dydd Gwener, Ionawr I leg, daeth tyrfa liosog ynghyd i hebrwng gweddillion marwol y Parch. R. Morgan, St. Clears, i dy ei hir gartref. Fel yr hysbyswyd yn y rhifyn diweddaf, bu farw boreu y dydd Mawrth biaenorol, tuag 11 o'r gloch y boreu, ar ol hir nychdod. Nt welsom neb erioed yn fwy boddhaol i drefniacau Rhag- luniaeth tra yn cerdded glan yr afon. Yr oedd yn amlwg er's pedair blynedd, a rhagcr, fod ei babell bridd ef yn cael ei thynu i lawr. Gwnaed y gwaith yn araf, a hynod o ddi been. Ni chlyw- som ef yn achwyn nac yn cwyno yn ystod yr amser hir y bu yn disgwyl cael ei alw at ei Arglwydd. Ar ol i'r Parch. D. Gorliwyn Williams (Ap y Freni) ddarilen a gweddïo yn Gofchi Cottage, preswylfod y diweddar Barch. R. Morgan, a'i deulu, cychwynodd yr orymdaith fawr i Bethle- hem, lie ydechrenwyd gan y Parch. D. C Davies, a siaradwyd gan y Parch, L. James, Brynbanc, N atberth-cyfaill calon am flynyddoedd lawer i'r ymadawedig. Dywedwyd geiriau cymmhwys iawn. Hawdd gweled fod y siaradwr yn adnabod yn dda y dyn pur, y prsgethwr tanllyd ac amserol, y gwleidyddwr goleuedig a blaeuilaw, rÙ: cyfaiil mynwe3ol ac anvvyl oedd yn ddistaw yn ei arch -yn arcs heddyw wrth ddrws y capel y bu yn prpgethu ynddo gannoedd o weithiau yn disgwyl am fan i orphwys hyd ddydd mawr yr adgyfodiad. Siaradwyd ar lan y bedd gan y Parsli. W. O. Jenkins, Cydweli, yn dyner a thoddedig. Wrth giaddu Mr. Morgan claddwyd un o'r dynion paraf, un o'r pregethwyr mwyaf croew a gonest Nid gweniaith, ond gwirionedd, oedd ei genadwri ef. A cholled fawr i'r oyfundeb oedd colli ei wasanaeth ef, ac i'r gyminydogaeth yr oedd yn byw ynddi yn arbenig, yn grefyddol, cymdeith- asol, a gwleidyddol. Y mae priod hoff a saith o blaat yn galaru ar ol Mr. Morgan. Eiddunwn iddynt nawdd ac arweiniad Dwyfol. Hyfrydwch ydyw dyweyd fod pob un o'r plant yn gysur ac yrj llawenydd i'w rhieni, ac yn harddu tlordd crefydd. Y mae dau o honynt yn yr Uuol Daiaetbau-—mab a merch a deallwn fod y mab yn cymmeryd dyddordeb ym. arferol gyda phethau crefyddol yn y wlad hono. Y mae wedi bod, os nad ydyw yn bressnaol, yn llanw swvddau pwysig yno. Ganwyd y Parch. R Morgan ar y 13cg o fis Gorphenaf, 1829, yn Nhroedyrhiw, ger Merthyr Tydfil. Symiaudodd ei rieni yno o arclal Pentte- tvgwyn, ger Llanymddyfri, a bnont- a liaw gref i gychwyn yr schos sydd erbyn hyn yn eartrefu Tl Saron. Derbyniwyd ef yn aelod evflawn o'r eglwys yn Saron pJoD tuag 11 oed. Da ^hreuodd bregethu pan yn 16eg oed, a phasioad yn Jiwydd- iannua i Athrofa Aberhonddu yn 1852 ar 01 bo 1 am d leunaw mis yn parotoi, dan ofal y Parch, Owen Evans, Cefncoedycymmer. Ar ol treulio pedair blynedd yn yr athrofa, derbyniodd amryw a! wadau, oba raiy derbyniodd yr ua o IJechryd a Thy ihoa, ac yno nrddwyd ef i gyflawn waith y weinidogaeth, Awst 13eg, 1856, lie v gwnaetn waith da, dyhnwad yr hwn sydd yn aros etto. Yn 1859, derbyniodd alwad o Fethleham, St. Cears, a'r canghenau perthynol iddi —maea gwcil1- id »gaethol emg a pbwysig iawn. Ond llwyddi 3d e^iwysi Llechryd a Tny rhos, o dan ddylanwad Ysbryd Daw, i'w ddarbwyllo i arcs, er ei fod wedi ilwyr fwriadu a pharotoi i ymadael, Ac ni fu ei arosiad yn ofer. Yn y flwyddyn 1863, symmudodd i addoldy Giyn Nedd a bu ei srjsiad yn y gymmydog ietb, a'r gwaith a wnaeth yno, yn fantalis eithriadol i Angbydffurfiaeth, addysg, a chrefydd yn y lie. Tafiodd ysbryd newydd i bob bywyd cybojddua yùo. Trwy ei ymdrech ef, yn bauaf, y codwyd yr Ysgol Frytanaidd yn y lie, Yn nechreu 1871, symmudodd i St. Cleats. Rhoddasant ail alwad iddo. Erys ei ôl, a'i ddy- lanwad yn y cylch am flynyddoedd lawer. Gwnaeth ddaioni i ddynion, i'r achos cn-fyddol yn yr eglwysi y gwasanaethai iddynt, i wleidyrfdiaeth a chymdeithas, a hyny ar waoihaf y rbai a'i derbynient ef ar rai acblysuron. Yr hyn a deimlai fel cenadwri oddi wrth Ddaw, yngbyd ag argyhoedaiidau ei gydwybod ef (i hun, oedd y cymmhellion cryfaf iddo ef gyfiawci ei waith. Er wedi marw, bydd yn llefaru am flynyddoedd lawer, a dichon y bydd sain onest a geiriau croew ei weinidogaeth finiog yn fwy dylanwadol wedi iddo farw na phan yn fyw.

[GAN AGRICOLA]. Y MAE llawer iawn o feirch a gedwir ev mwyn y pleser yn cael eu bammharn i raddan mawrion jawn drwy roddi gormod o fwyd iddynt. Y mae ein synwyr yn dyweyd nad yw march a yrir rhyw ycbydig o filldiroedd yn y dydd yn gof?n cymmaiut o fwyd a march a yrir lawer o Sildiroedd; ac, yn wir. nis gallai byth ei dreulio wedi iddo ei gael. t Nid oes dim yn fwy pwysig wrth boithi ccffyi na medru barnu yn gywir rhwng bwyd a gwaith, a dylai pob perchen march ofalu am cliwanegu neu leihau ei fwyd yn ol fel y byddo ei waith, Po fwyaf y gwaith mwyaf oil fydd y draul ar north yr anifail, wrtli gwrs. Pan fydd angen am cliwanegu y ddogn na wr.elov hyny drwy roddi rhagor o wair, eithr riiagof o rawn, megy;) ccirch, &c. Bwyder y • ,tcit yn amlach, yn hvfcrach na chwyddo ei ,iogn ar uuwaith, a gwneler y cyfucwidiad yn .dol. x mae pobl anghyfarwydd yn chwannog iawn i n-ldflsu ceffyl at waitli caled drwy godi ei ffid yn syiyn; ond methiant y trees y cynllun yna bob tro y gwnaed ef. Y inae'n angenrheidiol rhoddi mwy o fwyd i fin J1 (fel pob anifail arall), yn y gauaf nag yn yr ha!, am fod oerni yn lleihau gwres y gwaed. Dywed y Proffeswr Micbener :—' Pan y gwna ceriyl lai o waith, neu orphwyso'n hollol oddi with .-vaitb nm v-'b.g o ddyddiau, ni ddylid 11wrldi cynllI:f;" r. wyd iddo a thybia ef, pe gwneid hyn by it oad nos Sadwrn a dydd Sui y byddai llai c. ttono-stor.. o sal well dydd L1un," ioe.*ys cno'a/ &c.,ar geftyutu'n gyffredin. Weithian ie weddilla y march ei fwyd heb un aclioa, gelEd tybio, tra ar yr un pryd y bydd yr anifail yn teneno ac yn gwanycbu o eisieu digon y <) fwyd. Mewn amgylchiadau o'r fata, fe ddeua .1 y bwydydd celfyddvdol i mewn yn dra chyfleus, y rliai a roddant dipyn o awch a rnin ar eu chwaeth. Ond nid ydynt o lawer yn dyfod i lyny a'r hyn a hawlir gan eu gwneuthurwyr, ac yn ddi-ddadl y mae eu prisiau yn rhy ucbel o ugain y cant. Gallai unrhyw amaethwr wneyd y bwydydd hyn yn ol y cyfarwyddyd ca dynol o waith y PioSeswr Stewart Linseed oil cake, 25 pwys Flax seed, 10 Molasses, 20 Corn meal, 40 Ground tumeric root, 1 1.2 Ginger, 0 1.8 Carraway seed 0 1.8; Powdered gentian, 0 1.2 Cream oj tartar 0 1.8; Sulphur, 1 Common salt, I Coriander seeel; 0 5.8—100. Bsrwer y flax seed mewn 10 galwyn o ddwfr, r.es iddo fturfio sfidd (mucilage) teneu, yna y tumoric, ginger, carraway, gentian, cream c-r tartar, sulphur, halen, a'r bad coriander ynddo, a chynnhyrfer yr oil yn dda, ac yna chwaneger y molasses, yna y corn meal a'r ground oil cake, a ehymniysger yr oil yn drwyadl. Os bydd eisieu ei gadw yn hir syclier ef mewn pobty o'r un pOtthder ag ager; ar ol hyny, bydd eisieu ei falu i fod yn gylleus i'w ddefnyddio. Ond os byddis yn ei wneyd i'w weithu, y ffordd oreu. fyddai main yr oil o'r nwyddau gyda'u gilydd yn eu cyflwr naturiol. Y mae ar anifeiliaid yn gystal a dyn angen gwabanol betban i wneyd eu prydau bwyd i fyny, ac oni chant ni fydd eu bwyd yn iach na maethlawn. Pe telid sylw i farch neu fnwcb yn pori ceid eu gweled yn cipio cegiad o'r fan yma. a chegiad o'r fan draw, gyda'r amcan o wneyd eu prydau yn flasus a maethlawn. Ond yn yr yfctablau a'r beudai ni cheir dewisiad o'r fath, o ganlyniad fe ddylai y porthwr wneyd y diffyg i fyny drwy chwanegu ychydig yn lied reolaidd o'r bwyd celfyddydol, neu o leiaf ychydig o carrots, rwdins, &o. Y mae gwreiddiau o'r fath yn sicr o fod yn IIesol iawn i feirch. Ond gofaler am newid bwydydd yn raddol. 03 bydd march wedi cynnefiuo a, cheireb, fc fyddai pryd o indrawn yn debyg iawn o'i wneyd yn sal. Neu os bydd angen lleihau neu chwan- egu y pryd bwyd, bydd raid iddo gael ei wneyd yn raddol serch na fydd ansawdd y bwyd yn cael ei newid. 0 barthed yr amser i fwydo neu bertlii, yr ydym wedi gweled eisoes pabam y dylai ceffyi gael ei fwydo'n amI. Dewisa rhai roddi dim ond tri phryd y dydd, tra y dadleua eraill dros roddi pedwar pryd—tri neu bedwar-fe ddylai v pryd olaf (swper) fod yn drymach na'l' un pryd arall. Byddai yn dro annynol rhoddi pryd trwm i geffyl yn y boreu, psin ar fin cychwyn ar or- chwyl trymach nag arferol. Dylid fod gan berchenogion ceff'ylau oriau arbenig i fiidio, a glynu wrthynt mor bell ag y byddo modd Y mae gan geffyl ddswn i wybod yr amsar) yn enwedig amser bwyd ac os a'r anifail dros yr adeg ceir gweled yn y fan pa mor aflonydd yr a. Y mae prydau rheolaidd o gym- maint gwerth i farch ag i ddyn. Ni fydd gan y naill na'r Hall dreuliad da os na chadwir at yr amserau bwyd yn rheolaidd.

DIaD. Fe ddywedir gan rai a honant en bod yn awdurdodau ar fwyd meirch mai dwfr yw bwyd pwysicaf a gymmera cefiyl. Y mae o'n gym- main to fwyd ag yw gwair neu rawn. Dwfr yw yr elfen fwyaf yn nghyfansoddiadcorpb march; a cban ei fod yn cael ei dreulio fel eUenau eraill, mae'n rhaid ei adgyflenwi o fel hwythau. 0 barthed y cwestiwn y mae dyn a cheffyl yn tebyau i'w gilydd, o ganlyniad dylid rhoddi diod icldo pan fyddo arno ei angen. 08 yfa dyn ddwfr ammhur fe'i gwenwynir gwenwynir y march yr un modd. Y mae dyn wrth yfed dwfr rhew yn yfed marwolaeth, ond odid effeithia'r un ulwfl- tv y cettyl hefyd. Feyf dyn yn ami ond ychydig ar y tro, felly y dylai ei geffyl wneyd. Pan wresogo dyn efe a yf ychydig-pur ychydig, oh bydd ganddo dipyn o gontroi arno'i bun a phan byddis yn diodi ceflyl o dan yr Ull amgylchiadau fe ddylid cofio nad oes gan geffyl yr awdurdod bono arno'i hun, ac fe ddylai ei berchenog weithredu ar ei ran, set ei rwystro i yfed ond cegiad neu ddwy o ddwfr oer. Y ffordd sicraf i ddyn chwysu yn ystod diwrnod poeth yw, yfed dwfr oer yn ffri yn y boreu os llenwch eich ceffyl cyn yr a at ei waith yn y boreu fe chwysa yntau yr un modd. Gan fod dwfr yn gweithio ei ffordd yn fnan o'r cyila, fe'm besgusodir am roddi y chwedl lor hon i mewn £ Po"thwyd ceffyl a plied war chwa.it o geirch cyfa, ac yn dra buan wed'yn fe roddwyd dwfr iddo i'w yfed, ac yn mhen ennyd fe'i lladd- wyd, ac fe'i hagorwyd, pryd y canfyddwyd nad oeddond un chwart o'r ceirch i'w gael yn nofio yn y dwfr yn ngholuddion y creadur; yr oedd y tri chwart eïalll wech cael eu gwthio gan y dwfr ar ei vmadawiad o'r cylia i'r coluddion. Rhoddwyd diod i geffyl arall, ac yna rhoed podwav chwait o geirch iddo. Yn mhen y chwaiter awr wed'yn cafodd y ceffyl ei ladd a'i agor, pryd y cafwyd yr oil o'r ceirch yn ei gylla, ac eisoes wedi cael dechreu eu treuho.' Pa fodd bynag, nid yw y cwestiwn pa un ai cyn ynte wedi fiidio y dylid diodi codyl wedi ei benderfynu. Etto y mae tuedd yn yr oes hon i ddyfrhau cyn bwyd yn hytrach nag wedi bwyd. Y mae y Proffeswr Sanborn yn barnu y dylid rhoddi dwfr i farch cyn ac wedi iddo fwyta. Canfyddodd ef fod ganjy meirch a ddiodid cyn bwjti well archwaeth at fwyd na'r rhai a gym- merent eu diod ar ol bwyta.

TRENAU YN RWSSIA WEDI EU CLADDU MEWN EIRA. LLAWER 0 DEITHWYR WEDT RHEWI I FARWOLAETH. Ceir y manylion canlynol gan un gohebydd, yr hwn a ysgrifenodd o Odessa, ddydd Liun, Ionawr Meg :— Hwyddwyd i glirio y lluwcbfeydd eira neithiwr, a ifurfiwyd llinell o gymmundeb i'r gogledd o Odessa, Cyrhaeddodd y trêll olaf oedd wedi ei gladdu yn ddiogel yma gyda'i deithwyr, a 2,500 o lythyrgodau, Calodu ngeiniau o dryciau, yn cynnwys ysgerbydau gwartheg wedi rhewi i farwolaeth, eu l'hyddhau. Yr oedd y lluwcbfeydd eira am filldiroedd wedi myued mor galed a rhew. Mewn un llan- erch bu raid tori trwy fath o dwnel o rew rhyw 400 o latheni o byd, a 3& troedfedd o ddyfnder. Daeth saith gant o deithwyr chwanegol o'r trenau oedd wedi eu claddu mewn eira ddoe, yn agos i Razdelopja, a chyrhaeddasant i bwynt rhyw bum milldir i'r gogledd o Odessa, yn fwy marw na byw. Gorweddai Ilawer ar lawr ar ochr y ffyrdd, yn llnddedig, ac yn dioddef oddi wrku newyn ac oerni, a chafwyd llawer o honynt wedi hyny gan rai oedd mewn car llusg wed rhewi i farwolaeth. Y mae teimlad yn rhedeg yn uchel iawn yn erbyn awdurdodau Rheilffordd y Deheu Or- llewin, trwy eu gwaith yn gwthod cydsynio a'r hyn oedd yn cael ei ofyn gan y rhai oedd yn clirio yr eira, am 2s. y dydd o ddeuddeg awr ac ystyrir eu bod hwy yn gyfrifol, i raddau pel], am y dioddefaint dychrynllyd a'r marwolaeth- au. Cymmerwyd tri diwrnod i drafod a St. Petersburg, trwy y pellebyr, gwestiwn y cyflog- au a phan ganiatawyd, o'r diwedd, y codiad yn y cyflog, yr oedd yn rhaid myued trwy luwch- feydd 0 cldeg ar hugain, ac hyd yn oed ddeugain troedfedd am ugeiniau o filldiroedd. Dywedir y bydd y golled i linell y Deheu- Orllewin, mewn canlyniad i'r lluwcbfeydd hyn, dros öO,OOOp. Y mae y tlodion mewn llawer o leoedd yn newynu, ac y mae prisiau ymborth meWil rhai rhanau o'r deheu wedi codi 500 y cant. Ysgrifena gohebydd arall fel y canlyn :— Dioddefodd y cannoedd o deithwyr a ddaliwyd yn y trenau oedd wedi cael eu claddu yn yr eira, galedi mawr oddi wrth oerni a newyn. Ar ol y ddau ddiwrnod neu dri cyntaf, yr oedd y teith- wyr newynog hyn yn gallu cael yehydig gyflen wadau gan bobl y wlad am brisiau anarterol o uchel. Gwerthwyd y dorth gyffredin ar y dechreu am dri swllt ond fel yr oedd y galw yn cynnyddu, a'r cyflenwad yn myned ya liai, yr cedd y dorth yn cael ei gworthu yn fan ddarnau, am o chwe cheiniog i swllt y dafell; yr oedd iâr, yr hon nad oedd yu werth mwy na gr6t yn gyff- redin, yn costio ugain swllt; a'r wyau yn bym- theg ceiniog yr un. Buasai teithwyr tlodiou y trydydd dosbarth wedi llwyr newynu oni b e am e'usengarwch pobl y ffordd haiarn, a'u cyd-deith- wyr cyfoethog. Y mae gan Ffordd Haiarn y Deheu Orliewin ddigon o ager-erydr yr eira. ond i nichafodd y rhai hyn eu gosod ar waith lies yr oedd wedi myned yn rhy ddiweddar iadyut wneyd eu ffordd trwy y crynhoad enfawr o eira rhewsdig. Yn chwanegol at y lluwchfeydd o'r mynyddoedd, pa rai, mewn llawer o leoedd, oedd yn blocio y ffordd ya hollol, yr oedd yna eira o agos i wyth droedfedd ar hyd y ffordd am bellder o gant ac ugain o filldiroedd Diangfa gyfyng a gafodd ngeiniau o bentrefydd rhag cael eu gor- chuddio yn hollol gan y lluwchfeydd anghyffredin hyn o eira. Ni buasai yn bossibl cael golwg ar I lawer o honynt yn nghanol yr eira, oni bae am y mwg oedd yn ymddyrchafu o danau eu eabanod. Ni wyddig beth ydyw cyfanrif y coliedion a achoswyd trwy yr ystorm eira ddiweddar; ond caed allan fod rhyw drigain o bersonau wedi rhewi i farwolaeth yn v rhanbarth hwn.'

Y SEFYLLFA YN NEHEUDIR AFFRIOA. ARAETH GAN MR. LLOYD-GEORGS, A. S. Nos Iau, mewn ciniaw yn y Clwb Diwygiadol Newydd, yn Ngweatty St. Ermin, Westminster, traddododd Mr. Lloyd-George, A. s, araeth ar 'Y sefydlfa bresennol yn Neheudir Affrica.' Llywyddid gan Mr. Bryn Roberts, A. s. Mr. Lloyd-George a sylwodd ei fod yn teimlo rhyw gymmaint o anhawsder i agor y ddadl, am nad oedd efe yn gwybod beth oedd y eefyllfi mewn gwirioisadd yn Neheudir Affrica. Nid oedd efe yn. meddwl fod neb yn gwybod oddi eithr y bobl oedd yn y Swyddfa Rhy fel. Yf oedd un peth yn berffaith glir, modd bynag; a hyny ydoedd, fod y newyddion mwyaf pwysig i alluogi y cyhoedd i ffnrfio barn gywir yn cael en hattal oddi wrthynt. Yr oedd yna ddwy neu dair o enghreifftiau o hyn yn ystod yr wythnos bresen nol. Nid oedd hanes y nawddlu a gymmerwyd i fyny ar y ffordd i Rustenburg wedi cael ei adrodd yn swyddogol. Wedi hyny, dyna gymrneryd meddiaut o'r rhagorsaf yn Belfast. Dywed Argl- wydd Kitchener yn ei wefreb fod yr ymosodiad ar ei ragorsafoedd wedi cael eu oilgwthio ar hyd yr holl linell ond, yr oedd pethau yn wahanol. Caed allan ar ol hyny fod y Bwriaid wedi cym- meryd meddiant o un o'r rhagorsafoedd, gan gym- meryd rhywbeth fel trigaiu yn garcharorion. Yr oedd efe yn meddwl fod y cyhoedd yu dyfod yo raddol i sylweddoli fod y sefyilfa yn un ddifrifol iawn. Yr oedd wedi cymmoryl gryn amser iddynt wneyd hyny; ac yr oedd efe yn sicr, pe buasai y cyhoedd yn gwybod cyn iddynt dde- chreu ar y cadgyrch hon, beth oedd ya myn'd i ddigwydd, ni fuasenb byth yn cefnogi y polisi oedd wedi arwain i hyny (cymmeradwyaeth mawr). Yr bedd yr un mor sicr, pe gwyhyddai pobl y wlad hon yn awr beth oedd yn nghadw iddynt etto y rhoddent derfyn ar yr erchyllderau yn Neheudir Affrica (ciywch, clywch). Ond yr oeddynt yn parhau i feithrin y cyfoiliornadau hyn. Pedyvvedid wrthynt y gallai y cadgyrch, yn lie ei bod yn terfynu o fewi rhyw ychydig fisoedd, barhau am ychydig flynyddoedd, a phe byddai iddynt sylweddoli y possiblrwydd o hyny, credai y rhoddai y cyhoedd derfyn ar y rhyfd. Rhodd- ent derfyn arni trwy foddion perffaitb anrhydedd- us ac adferent i'r Bwriaid ar yr un pryd yr hawl i lywodraethu eu gwlad yn eu flordd eu hucain. Dywedid withynt y byddai rhoddi i fyny ymladd yn awr yn arwydd o wendid, ac yr ystyrid ef felly gan bob gwlacl yn y byd. Nid felly yr oedd hi. Y geuedl gryfaf yn unig a allai wynebu boll rag- olygon a phossiblrwydd y sefyilfa, a dyweyd nad oedd y rhyfel yn werth y gosi; i'r bob!. Yr oedd efe yn dyweyd nad oedd yn werth y goat (eym meradwyaeth mawr). Bydded iddynt gymmharu y serylifa Brydeinig heddyw a'r hyn ydoedd ddeu- ddeng mia yn ol. Mewn rhai ystyron yr oedd yn well ac mewn ystyron eraill, yu waetb ac o'i ran ei hun, yr ceid efe yn credu fod y nodweddion gwaethaf yn cael yr oruchafiaeth yn yr olygfa. Yr oedd yn well, mor bell ag yr oedd y fyddin Fwraidd wedi cael ei lleihau i'w hanner trwy farwolaeth, eisieu, afiechyd, a charchariad, ein bod wadi goresgyn tiriogaethau y Bwriaid, a chymmeryd rhai o'u dinasoedd, a'n bod wedi rhyddhau rhai trefydd gwarchauedig. Oad pwy allai ammheu nad oedd pob Bwriad oedd ar y maes y foment bresennol ya werth tri o'r 61 fdwyr anfearus ddeuddeng mia yn ol ? Yr oedd y Bwriaid oedd yn awr ar y maea yn hen filwyr cyf- arwydd. Hwyrach y dywedid fod y corphluoedd Prydeiaig felly, hefyd ond yn en bachos hwy, yr oedd yr amrnodau yn hollol wahanol. Yr oedd y Bwriaid yn ymladd yn eu gwlad eu hunain, yr ceddynt yn byw eu bywyd cyffredin, ao yr oedd ynt yn dioddef yr un caledi ag oeddynt yn arfer ei ddioddef bob amser. Yr oedd ein dynion ni yn ymladd mewn hinsawdd, ac o dan amgylchiadau nad oeddynt ya arfer ft hwy. Y canlyniad o hyny ydosdd, tra yr oedd y Bwriaid yn dyfod yn fwy caIed, yr oedd y milwr Prydeinig yn tori i lawr. Anfonir adgyfnerthioa allan yn awr, nid i gadw i tyny y nifer ar y maes yn unig, ond mewn trefn i alluogi rhai o'r dynion oedd wedi tori i lawr yn y rhyfel i ymceillduo o'r maes, ac i geisio cael adgyfnerthiad. Yr oedd yn rhaid gwynebu y ffaitb, hefyd, fod y Bwriaid yn awr yn gwib:o dros arwynebedd helaebhach o'r cliricgaeth Bryd. einig nag oeddynt yn ei wneyd ddeuddeng mis yn 01; ac mewa canlyniad i hyny, fod Arglwydd Kitchener yn gorfod cadw llineliau hirfaith o gym- mundeb a'r hyn oedd yn waeth na'r cwhI, yr oedd y syniad a goleddid ddeuddeng mis yn ol, ar ol i lawn north yr ymherodraeth gael ei roddi ar waith, y rhoddid terfyn ar bob gwrthsafiad, wed) troi allan yn gyfeiliornus, ao yr oedd _y Bwriaid yn gorymdeithio yn mhellach i'n tiriogaethau ddydd ar ol dydd. Yr oedd cweatiynau dyrys, hefyd, wsdi codi yn mhob rhan o'r byd ar ol i'r cadgyrch ddechreu—yn China, America, ac hyd yn oad yn Awstralia. Nid oedd yn meddwl fod pobl wedi cymmeryd cligon o sylw o'r hyn oedd wedi digwydd yo y trefedigaetbau yn ystod y pymtheg mis diweddaf. Yr oedd Awstralia wedi hawlio cyfran helaethach o annibyniaeth nag oedd y Transvaal yn ei feddiannu cyn i'r rhyfel dori allan. Cymmerodd ymdrechfa kynglýn â Mesur y Cyoghrair. ac Awstralia a eonillodd, Yna darfa i Mr. Chamberlain, trwy y person a enwyd ganddo, awgrymu enw Syr William Lyne fel Prif- weinidog y Wiadwriaeth, ond dywedodd pobl Awstralia eu bod hwy am gael Mr Barton (cyrn- meradwyaeth mawr). Ac am y gwaith cyntaf, er pan yr oedd yn galia adgofio. yr oedd Canada yn hawHa cael bod yn geaedi annibynol. Mewn araeth a draddododd, y dydd o'r biaen, yr oedd Prifweinidog Canada wedi dyweyd fod y wlad yn gened! annibyaol. Ond yr oedd y trefedigaetbau hyn, a hawlient aunibyniaeth iddyut eu hunain, yn anfon corphluoedd i "lethu annibyniaeth dynion oedd yn meddu cystal hawl iddo a hwythau (cym- meradwyaeth mawr), Yr oedd efe yn berffaith sicr yr edrychasid ar y cyfryw hawl yn gyfartal i wrfchryfei rhyw bymtheg ren ngain mlynedd yn ol nid oedd efe yn sicr ai ni fn&sid yn edryoh arno fslly rhyw bymtheg mia yn ol, neu hyd yn oed y foment bresennol, pe buasai y Llywodraeth Ryddfrydig mewn gallu. 0 sfiibwynt yr ymher- odraeth, a oedd yn werth myned yn mlaen yn mhellach gyda'r rhyfel? Yr oedd Syr Henry Fowler wedi dyweyd fod yn rhaid i ni ymladd hyd v diwedd, beth bynag a gostiai, byd yn oed pe byddai raid i ni wynebu Ewrop—yr ooddym wedi ei wneyd o'r blaeu, a gailem ei wneyd etto. Dyn a'r darn goreu o J ingoy ddiaeth oedd efe wedi ei ddatilen er's gryn amser (cymmeradwyaeth mawr). Yr oedd y cyfryw draethiadau a'r rhai hyny yn dyfod oddi wrth ddynion a alwsnt eu hunain yn Rhyddfrydwyr, ac yn arweiuwvr i blaid oedd wedi bod yn cael ei harwain gan Glad. stone a B ight, yn berffaith ddirooygus (clywch, clywch), 0 sifbwynt yr ymherodraeth, yr oedd- ym yn waeth allan, nid yn unig mewn ystyrfilwr- ol, ond mewn ystyr arall. Hyd o fewn rhyw ddeuddeng mis yn ol yr oeddym wedi ymladd yn deg, modd hynag; ond, ar ol hyny, yr oeddym wedi liosgi flermydd, troi merched a phlatit allan ar y gwastadedd ac os oodd y wasg Doriaidd i'w chredli, yr oeddym wedi gwneycl pethau na friasai un Gallu milwrol arall yn Ewrop yn ymostwng i'w wneyd. Yr oedd y rhyfel wedi costio llawer i ni mewn arian, ac mewn anrhydedd milwrol, ond yr oedd wedi costio mwy fyth i ni mewn cymmer- iad cenedlaetbol. Yroeddyn bwystfileiddio ein pabl. Hylwodd fod un o bapyrau prydnawnol j mwyaf parchus Lluudain yn hydeiu fod Argl. wydd Kitebener ya myned i saethu yr oil o'i garcharorion. Yr oedd efe yn berffaith foddlawn i gredu mai ein corphluoedd ni oedd y corph goreu o ryfelwyr yn y byd ond, yn absennoldeb catiol- wr, byddai i'r ymladdwr gornest goreu a anwyd eriosd dori yr oil o recdau y cylch yn mhen ychydig funydau. Yr oedd canolwyr y rhyfel wedi gadael Deheudir Affrica. Nis gallai efe ym- ddiried i'w ddychymmyg beth oedd yn myn'd i ddigwydd yn Neheudir Affrica yn ystod y deu- ddeng mis nesaf. Yr oil a ddywedai efe ydoedd, nad oedd efe, fel Prydeiniwr, yn barod i adael an. rhydedd y wlad i ddynion oedd yn byw o dan y cyfryw ammodau (clywch, clywch). Yr oeddym wedi cario yr ymrafael yn mlaen yn y cyfryw fodd fel, er ein bod wedi cychwyn gyda rhyw fath o gwyn gyfreithlawn, yr oeddytw wedi achosi 1 bob gwir gyfaiil rhyddid, dynoliaeth, a chyn- nydd, yn y byd fod ar ochr ein gelynion (clywch, clywch). Gailem dalu y Ddyled Genedlaethol, a gallai y byddwn yn alluog i adfer ein hurddas milwrol, ond nid oedd efe yn gwybod a fyddem yn ail-aog-yr oedd yn sicr nad allem am geaedl- aethau-i dalu y ddyled oedd yn crynhoi yn ein herbyn yn Ilyfrau dynoliaeth (cymmeradwyaeth mawr).

SYR HENRY FOWLER AR Y SEFYLLFA BRESENNOL. WRTH anerch cyfarfod yn Will en ho.il, nos Lun, sylwai Syr Henry Fowler, A. S fod yn rhaid fod sefyilfa ddifrifol pethau yn bresennol wedi gadael argraph ddofu ar ei wrandawyr. Yaglyn a'r rhyfel yr oedd c-f yu da,l yr un golygiadau ag a wnai fiwyddyn yn oj, ac yr oedd ganddo dystiol* aeth gryfach yn awr i gadarnhan y f-im bono. Yr oedd Pwyilgor Heddweh bwrdeiawyr Talaeth yr Afon Orange wedi dadguddio y gwirionedd pan ddywedasant en bod hwy wedi ymladd er mwyn cael Deheu Affrica o dan un faner. Yr oedd Prydain wedi gwneyd yr un peth, ond fod yn digwydd mai yr Union Jack, yn ein haehos lli, ydoedd y faner. Yr oedd ef yn credu fod y rhyfel yn hanfodol, ac na fuasai dim yn alluog i'w hysgoi. Arian Prydeinig, gwaed Prydeinig, ac ymenydd Prydeinig oedd wedi gwneyd Deheu Affrica yr hyn ydyw; ec nis gallwn oddef i'a hymherodraeth gael ei chipio ymaith oddi arnom. Terfynodd Syr Henry drwy gyfeirio at s&9e Prydain ar ddeohreu y ganrif ddiweddaf, a'r cynnydd oedd wedi cael ei wneyd or hyny.

Y FRECH WEN YN BRADFORD. YN ngwyneb dhtawrwydd yr awdurdodau, nid oedd yn wybyddus hyd ddydd Lm fod cyfanrif yr achosion oedd o dan driniaeth yn Ysbytty Frech Wen Bradford yn cyrhaedd un ar bymtheg. Yr oedd y rhan fwyaf o'r achosion yn dyfod o'r ochr ddwyreiniol i'r ddinas ac nid oe:i dim llai na 25 o dai, o ba rai y mae y cleifiou weli dyfod, o dan aroiygiaeth y swyddogion meddygo!. Nid ydyw y meddygon yn gallu rhoddi egluriihd pa fodd y mae yr afiachyd wedi tori allan. Y mae yna achosion unigol yn Wakefield, Leeds, a Halifax, ond yr actios vn Halifax ydyw yr unia: un a ymledaenodd o Bradford. Ystyrir y gall fod yr afieehyd wedi ei ddwyn i mewn gan filwr o'r rhyfel yn Nehendir Affrica.

Y10 lIya MSn-ddyledion Bow dyfarnwyd i weithiwr gael 164p. am golli ei fawd.

SOUTHPORT. DYDD Iau cynnaliwyd gwyl flynyddol gyntaf eglwys yr Annibynwyr Cyrrircig yn Southport, yn y Temperance Institute, yn y dref bono, pan y cynnaliwyd to a chyfarfod cyhoeddus yn yr adedad hwnw. Cymmerwyd y gadair yn y cyf- arfod cyhoeddus gan y maer (y Cynghorwr Dr. T. Isherwood), yr hwn a amlygodd ei fodd had wrth glywed y canu Cymraeg, a'u bod fel Cymry° wedi cael cyfarfod mor llwyddiannus yno y noson hono. Wedi hyny, aeth yn mlaen i gyfeino at y darganfyddiadau mawrion a'r I gweliiantau pwysig oedd wedi cael eu cario allan yn y ganrif oedd uewydd derfynu. Wrth ddiweddu, dywedodd ei fod yn dymuno pob llwyddiant iddynt gyda'r gwaith pwysig oedd gxnddynt mewn lIaw; a gallai eu sicrhan y nyddai yn dda ganddo ef glywed am eu I' llwyddiant; ac os carient yn mlaen yn yr un ysbryd ag yr oeddynt wedi dechreu, credai y byddent yn llwyddiannus iawn. Bu gorfod i'r maer adael y gadair, er bod yn bresennol mewn cyfarfod arall, pan y cym- | merwyd ei le gan y Cynghorwr Ingham. I Pasiwyd pleidlais o ddiolcbgarwch i'r maer, y I Cynghorwr Ingham, a phawb oedd wedi cym- meiyd rhan yn y cyfarfod a'r to. Yn ystod y cyfarfod cyflwynodd yr ysgrifen- ydd, Mr. E. J. Jones, adroddiad, yn yr hwn y dywedai fod aelodau yr eglwys w@di mwy na dyblu yn ystod J fiwyddyn 1900. Yr oedd nifer yr aelodau yn bresennol dros 60. Yr oedd y derbyniadau yn ystod y flwyddyu, hefyd, wedi bod rbyw gymmaint mwy na'r taliadau, fel yr oedd gan y trysorydd weddill bychan mewn llaw ar derfyn y flwyddyn. Aed trwy y rhaglen ganlynol:— Can, The CarnivalMaster Norman Dale; I anthem, 4 0 God, our help in ages past,' cor adroddiad, I Collais y trêu,' Miss Nellie Rees I On,e again, Mr. J. E. Hall; c-S,n,'Dim ond deilen,' Miss M. E. Thomas deuawd, The I gipsy countessMiss Ainscough a Mr. Bond I cSn, Daigryn olaf,' Miss Hughes, Cambridge road can, The miner,' Mr. Waiter Jones can, 'Hen ffoti fy nain,' Mr. Blackshaw glee, The I comrades song oj hope- cor can, Ar y gwlaw," Mr. Alun Jones; can, 'Llythyr fy mam,'Miss Hughes, Albert road can, The white squall,' Mr. R. Bond; can, 'Taw pii hi boys/ Mr. Walter Jones; can Bentbg,' Mr. Black- ;haw. Dygwyd y cyfarfod i derfyniad trwy ganu yr Anthom Genedlaethol Gymreig.

BWRDD GWARCBEIDWAID LLANELWY. DYDD Gwener cynnaIiwyd cyfarfod pythefnosol y bwrdd hwn, o dan iywyddiaetb Mr. LI. Jones, Rhyl. Gofynodd Mr. E. Jones, y rheidweiuydd dros ranbarth Dinbych. am gyfarwyddiadau o berth- ynas i beth oedd efe i'w wneyd mewn cyssvlitiad â chladdu tlodion yn Ninbycb, gan ei fod wedi cael ei ofyn, yr wythnos bann, am y waith gynt- af, i dalu fee o banner coron i'r rheithor, a ban- ner coron i'r clerc. Y cadeirydil a ddywedodd ei fod ef yn methu deal! paham yr oedd y tfil yn cael ei godi ond yr oedd yn tybio ei, fod yn iawn, ac y byddai yn rhaid ei dalu. Mr. Gwilym Parry a eglurodd fod yr boll gwestiwn o datiadau mewn cyssyiltiad a c-hladd- edigaethau yn cael ei ystyried gan Gynghor Trefol Dinbych a chan ei fod yn gwestiwn pa un a oedd yn ofynol t-ilu y fees, cynuygiodd nad oedd y swm yn cael ei dalu hyd nos y gwneid ymchwiliad i'r cwestiwn. Mr. J. Roberts a gefuogodd. Mewn attebiad i gwestiynau hysbyswyd fod y gwasanaeth claddu yn cael ei gario yn mlaen gan un ai y ficer neu un o'i giwradiaid ac eglurodd y clerc fod y bwrdd eisoes wedi pasio penderfyniad fod yr oil o'r gweinidogion i gael yr un tal am gladdu y rbai oedd wedi Lod yn pwyso ar y plwvf, Gwrthdystiodd Mr. Pierce, Abergele, yn erbyn i'r mater gael ei ohirio. Nid oedd efe yn gwel- ed pabam y dylai y bwrdd betruso talu i reithor Dinbych ei pe, pan yr oeddynt yn talu yn rhwydd i weinidogion Ymneillduol yn Llan- elwy. (iau mai hwn oedd yr hawl cyntaf o'r fath o Ddinbych, peuderfynodd y bwrdd ei ystyr'ed yn mhellach.