The Rhondda Leader

Gan y bwriedir i'r RHONDDA At y LEADER i lanw bwlch pwysig Cyhoedd. yn Llenyddiaeth Newyddiad- urol ein gwlad, a chan ei fod hefyd a'i wyneb ar bob gradd a dosbarth o'r boblogaeth, yn neillduol y dosbarth gweithiol yn Neheudir Cymru, penderfyna y perchen- ogion, y rhai ydynt gynwysedig o lu mawr o'r boneddigion parchusaf a mwyaf dylanwadol yh y Rhondda, na fydd iddynt arbed unrhyw draul na thrafferth i'w wneyd yn un o'r Newyddiaduron goreu a gyhoeddwyd yn y Dywysogaeth erioed. Er mwyn cyfarfod a phawb, o bob gradd a safle yn ddiwahaniaeth, bwriada y Cyfanvydd- wyr ei ddwyn allan yn y ddwy iaith. Bydd colofnau lawer o hono mewn Cymraeg pur a diledryw bob wythnos. Yn yr Adran Gymreig, cyhoeddir o wythnos i wythnos, ddarnau o'r Farddoniaeth oreu yn ei gwahanol ffurfiau. Rhyddiaeth goetli a dilychwin yn mhob agwedd arni. Nodion Hynafiaethol o ddyddordeb i bawb. Hanes hen Eisteddfodau oeddent ar lithro dros y dibyn i bwll anghof; Eu cynyrchion Llen- yddol o safn ebargofiant; Ch wedlau Cymreig cyn eu colli am byth oddiar lafar gwlad Ystraeon a myn'd ynddynt, o bob oes/o bob lie, a phob Iliw a llun. Cyhoeddir hefyd Fywgraffiadau o enwogion ymadawedig, yn offeiriaid, gweinidogion, a phregethwyr o bob sect, plaid a chredo. Adgofion am feirdd, llenorion, a cherddorion o fri a nod, yn mdiyd ag enghreifftiau o'u gweithiau. Rhoddir yn- ddo drachefn gyhoeddusrwydd i weddillion barddol hen feirdd yr oesau gynt; yn arbenig beirdd Tir larll a'r eiddo Gorsedd Morganwg. Ac nis anghofir beirdd 'cadeiriol' a 'choronog' yr oes oleu hon. ° Telir sylw arbenig yn y LEADER i bwnc Addysg yn ei wahanol agweddion a'i ddel- weddau. Gan fod y Golygydd Cyffredinol wedi yfed yn helaeth o ffynonau gwybodaeth ei hun, ac wedi cysegru ei oes i hyrwyddo cyfryngau Addysg, ni bydd i fuddiant ein hysgolion,ein hathrofeydd, a'n colegau cenedl- aethol fod yn ol o gael y sylw dyladwy yn ei bapur. Credwn mai Goreu Arf, Arf Dy?g," ac y mae y Cyfarwyddwyr wedi Ilwyddo i sicrhau gwasanaeth pencapten a fedr drin a defnyddio yr Arf hwnw gyda deheurwydd digamsyniol. Pleidia y LEADER achos rhyddid ac uniondeb bob amser. ni esyd yr egwyddorion hyny o dan draed "pe syrthiai y ffurfafen Bydd "Rhyddid heb na Hid na Uadd" yn un o flovyddeiriau penaf ei fywyd. ■7' rdvs eisoes «icr' y. With the adveiir B^Tthe RlIONPDA LEADEj* J lie young ladies of r_- ipp^ai to all classes. 1Ju.iVed ,vlii \.l ~r J" local vi. atus of court bajJo. Dymunir hefyd auog ein cyfeillion y beirdd a'r llenorion Cymreig, o bob safle a niaintioli, i anfon eu cynyrchion iddo. Derbynir yn ddiolchgar hanes pob math o gyfarfodydd cyhoeddus a ddygir yn mlaen yn weddaidd ac mewn trefn, cyfarfodydd politicaidd a chref- yddol, cymanfaoedd canu, eisteddfodau, cyng- herddau, a chyfarfodydd Ilenyddol ac adlon- iadol o bob math; ond eu cael yn fyr, chwaethus, a diduedd. A gawnui unwaith eto apelio at ein cyfeill- ion llenorol ac ysgrifenwyr ereill o bob dos- barth, am eu cefnogaeth. a'u cynorthwy i ddwyn allan newyddiadur fyddo yn glod i'r Rhondda, ac yn foddion i "ddwyn yr hen wlad yn ei hbl," fel y byddo Cymru Fydd yn well na Chymru Fu.

RHYW LAWER 0 LIWIAU. COCHNI. Gall y cwrel, gwull, ac. aeron-oll am Eu lliw eech gael coron, Am hyny emblem union Ydyw o frwd waed y fron. GWYRDDNI. Hudlawn liio adlun o lan—ogoniant Y lwanwyn ei hunan; Dyma Ii", gwych deml y gan, A lliw tyner wallt anian. DUWCH. Y du oil o dywyllwch—deillia, Yr un dull a thristweh Drwy ein daear hen y duwch Barlysa fron Flora ftfwcli. -r- "'F MELYNDER. Yn mlaen os awn y melyn sydd- yn ben Ar bob Uhc a defngdd Lliw'r aur, a derch dad y dydd, Y mel, ac yd y moelydd. GLESNI. GIas enwog o lys anian wisgodd oer Ysgwydd Aig ei hunan Mwy gl'wys yw gwedd myg la* gwan Yr oludog wybr lydan. GWYNDEU. Diau ar liwiau lawer—rhagora 11 Gwawr y gwyn bob amser Byw lendld a chwbl wynder Yw hanfod iach Cwynifa, der. NATHAN WYN.

ChwareuV Bel Droed. (Testyn Cystadleuol yn Eisteddfod Tonypandy, Pasg, 1899.) ^>a>vb i gyin?nu.'i ciiNvareufa'n ddioed, T nchel ddvrchafu'v gwioin.uii ylorea o ddigon yw chwareu.'r Bel Droed f?'odi V Plant sy'n benwemiaid c? i o flu'iuvcli Gicli iictiftu i rhai u— Ymgrymwcb, a thjnv cn 'eicu ■KM*?"^newnag'«oMer 'I an.gcnacl, na chwain, ^er dewrion Pel Droed ein hardaloedd. Pa dduw sydd yn denu torfeydd fel mae hon U dan ddylanwadau ysbrydol, Y traed sydd yn canlyn hen dduwies mor srron Ar garlam I r nefoedd ddaearol ? Mae pawb o bob oedran, wrth uno yn ngliyd Yn nghyrddau chwareuon y troe io, Yn moli y dduwies a'r traed yr un pryd Yn ysbryd nefolaidd—crochfloedtfio. Os ydyw peroriaeth yr hwyliog Aiiien Ar goll yn holl secfdau'r oedfaon Dyrchafa'r mawliadau fel lief tua'r nen T 0 gyrddau yr hwyliog chwareuon Na somwch am foli'r gwir Dduw tra bo hon Ar gael i n sancteiddio'n arwraidd, Ta beth ar y ddaear a gawn yn fwy lion I n uchel ddyrchafu yn weddaidd ? Gan bod ein chwareuwyr ar fryn uchel nôd,- xt i viwchaf ga 'nawr ei gydnabod, Na chreder am fynyd na eiliad eu bod Y n dilyn esiamplau asynod! Path anfri ar ddynion a'u clodydd ar daen Mor ffoled yw r fath gyffelybiaeth ? c,lc,la r asyn » ^'n barwyr yn mlaen At nod uchel glod buddugoliaeth. Hawddamor i allu talentog y traed I droi pechaduriaid dioglyd Yn ffyddlon addohvyr i'r dduwies a gaed, Rhag bod yn ddi-nod a segurllyd Dyrchafwn ei doniau yn fach ac yn fawr Gogyfuwch a thwmpath y gwaddod Mae'r gwledydd gwareiddiol yn addef yn awr Gwerthfawredd ei huchel deilyngdod. Camsynied o'r mwvaf vw hp10 v c, J PWMIU n gwreiddio'n y ddefod chwareuol, Ac yo eu brwdfrydedd mwy selog na'r sant Yn mhoethder ei fywyd crefyddol Dysgeidiaeth uwchraddol i chwareu'r Bel Droed, Yw addysg uchelaf ein pleser, Mae gan'mil mwy pwysig i'r ieuanc mewn oed Na. t ddysgu i dd'wedyd ei bader. Gan fod en gwych achau yn ddynion o n6d, Pa dtlrwg yw i'r plant idd eu canlyn Ar Iwybrau dyrchafol chwareuon pel dro'd' Yn swn y mawliadau sy'n esgyn ? Bydd rhai'n fel colofnau dan achos mor dda Yn eglwys y ganrif ddyfodol, Ac erys eu ffrwythau crefyddol fel pla Mewn cynydd ar dir y diafol. Mae hi, 'r ddynes newydd, yn bobpeth sy'n bod Ond gwarchod ei theulu'n briodol, Fel gwryilv'n ei chan)pau, yn hoff o'r bel dro'd, Gall droedio yn hynod o ddoniol; Os bu yr Apostol mor ffol a'i gwahardd I draethu ei barn yn yr eglwys, 13eth gawnjncwn gweddusrwyctd asynol mwy hardd Na dynes i gicio yn eryfrwvs 001 J ChAvi, 'r holl efengylwyr, na soniwch yn hwy Am allu ac aberth Duw 'r Cariad, T^ni aHuoedd y traed lawer mwy Effeithiol l enyn dylanwad Yinumvch a'r traed sydd yn orlawn o ras— Y troedio nes tanio'n hysbrydoedd ■N id y w efelychu'r asynod' mor gas A dweyd am wirionedd Duw 'r Nefoedd. Na sonier, tra byddo chwareuon Pel Droed Am ddoniau'r dyn niwyaf (Ivsgleiriol Diflanant fel t wylhvch y tarth yn ddioed, V? goleuni tanbeidiol Y ddefod chwareuol, a'r dduwies a gaed I godi enwogrwydd ein dewrion ° Dros risiau esgynol v dwylaw a'r traed 1 nefoedd y newyddiadiiron. Pel Droed yw'r Ddiana" addolir yn awr Gan enfawr dyrfaoedd y ddaear, Pwy dduwies dderbynia'n addoldy y JIawr Addoliad y traed mor oddefgar'?' Ymgryniwch, grefyddwyr, o'i blaen heb nacad, A rhowch eich galluoedd yn aberth 1 a Ar allor y chwareu,ani hw ) Cev/,?h gotiti (ft. r xtAxsoK. u.«ge l lieil Death, Permanent and Teir eb is.,it not t resulting from ACCIBF .sD toi with W",p1. J ioudhad .porarily Arwoi a phiydferth. JHUS. on ART fT ll1.\ (rlfy'yw addoli y Duw sydd o hyd O'n golwg, fel tryeor cuddiedig ? Tra'r dduwies rlIlfeddaf a gawn yn y byd Yn nghyrddau r chwareuon dysgedig Mae'n dduwies gyfrana fendithion di-ri', Heblaw'r yniarferiad corfforol Rydd log i feddygon tt rheithwyr mewn bri Am drin yr achosion damweiniol. Beiddgarwch penboethni crefyddol y\ dweyd Yn erbyn chwareuon y troedio, Ac hefyd mae'n cliwareu rhy henaidd i'w wneyd Yn destyn i ffyliaid i wawdio Bu'r ddefod chwareuol, uwchraddol mewn bri, Yn mhlith addoliadau'n cyndeidiau, Mor ben a nefolaidd pryd hwnw oedd cri Eu mawliau brydnawnddydd Sabbothau. Os ydyw y cliwareu Satanaidd yn hen, Mae tad ei ystranciau yn henach Mae argraff y chwareu ystrywiol 'n ei wen Yn ddelw o dad y gyfeddach Ac yn mrwdfrydigrwydd addoli'r bel wynt, A'r traed sydd mor wyrthiol yn trechu, Mae'r ddefod fel twyll. yr hen Jezebel gynt, Fu 'n aclios i Israel i beehu. Mae'r bydoedd aneirif yn gwrido uwchben, Wrth ganfod y fath blentyneiddiwch Yn mhlith bodau'r ddaear, sydd fel o dan len Gaddugawl nos oesau'r tywyllwch Chwi droedwyr, a miloedd addolwyr y traed, » Sy'u moli teganau babanod, Rhowch droediad angeuol i'r tegan a gaed Nes disgyn i feddrod diwaelod. GELYN PEL DROEDIO.

TREORCHY. Marwolaeth. Bliniawngenym gofnodiyn ein rhifyn cyntaf, croniclo marwolaeth Mr. Henry I)avies, Hermon-street, Treorchy, yr hyn gymerodd le dydd Iau, Tachwedd yr 23ain. Bu y cyfaill ond ychydig ddyddiau yn glaf, as a dorwyd i lawr yn ei gryfder. Gadawodd chwech o blant a phriod ffyddlawn i alaru ei syniudiad annis- "■wyliadwy. Cydymdeimlwn yn ddwys a'r ten In yn eu trailed. Claddwyd yr iiyn oedd farwol o'r cyfaill ucliod dydd Mercher yn Nghladdfa Treorchy. Gwasanaethwyd ar yr achlysur gan y Parch. W. Charles, M.A., gweinidog eglwys Anni- bynwyr Hermon, Treorchy, o'r hon e^hvys yr oedd y diweddar gyfaill yn aelod gweitligar. Cyfarfod Cystadleuol. Y mae cyfeillion Noddfa Treorchy yn bwriadu eynal Cyfarfod Cystadleuol yn y lie dydd Nadolig. Da iawn y mae hyn yn gam yn yr iawn gyfeiriad. Bob Nadolig clywir yr ofyniad acliwyn^ar Oes na ddim yn myn'd mlaen yma lied<lyw ? a'r atebiad bruddaidd yn ddieithriad yw, Nac oes." Wei, ni fydd hyn yn wir am 1899, os gall v cyfeillion hyn ei hebgor. Rliwydd hynt iddynt i wneycl y peth yn llwyddiant.

Galwadau I Weinldogion. Deallwn fod Eghvys Annibynol Bodringallt wedi rhoddi galwad unfrydol i'r Parch. Rhys J. Huws, y bardd enwog o Bethel, Arfon, i ddyfod i'w gwasanaethu yn yr Arglwydd. Mae Eglwys Carmel, Abergaveni. edí' rlioddi galwad daer i'r Parch. Beyiion, bugail yr Eglwys Fethodistai'^ Seisnig yn Treorchy, i'w gwasanaeth'^ Íel ei gweinidog. n.Cawn fod (iynulleidfaol Seisnig Aberaijia wedi rhoddi galwad wresog i'r 11 Parch. J. Solon Bees, Llaniddel, Mynwy, i ddyfod i'w bugeilio.

THE man who does not advertise is no- where, and that Individual will soon need advertising for. The Rev. C. H. Spurgeon.

Hen Cymeriadau Hyijod Gwm fftondda. GAN NATHAN WYN. [Rhanwyd y wobr rhwng tri; cyhoeddir y tair ysgrifyny Rhondda Leader."] Gan mai U Ysgrif" ac nid Traethawd a ofynir, prin yn ddiau y disgwylir unrhyw fath o ragymadrodd. Felly, boddlonwn ar wneyd sylw byr ar nifer o Hen Gymeriadau liynod Gwm Rhondda yn y gorphenol. Sylwn ar- nynt rhag blaen, gan amcanu nodi allan yn syml elfenau hynodrwydd eu cymeriadau, yn eu hamrywiol safleoedcf a'u llinellau gwahanol. Shon Waunadda (dohn Williams). Un o'r hen gymeriadau mwyaf adnabyddus yU7i 0 am J tri clnvarter canrif di- weddaf, yn ddiau oead Shon Waunadda. Ie, yn bendifaddeu, yr hynotaf yn mhlith y rhai hynod. Yr oedd yu ddiarebol am ei ffraeth- meb, ei arabedd, a'i ddywediadau difyr. Ni fu yr un Gwyddel erioed yn rhagori arno am ei atebion parod, a'r rhai hyny, bob amser, y rhai mwyaf doniol a phwrpasol a ddisgynodd dros wefus dyn erioed. Er nad oedd yn alluog iawn, yr oedd yn hynod o wreiddiol,ac yn Jlawn o sel, dwysder a difrifweh meddwl. Yr oedd ar ei ben ei hun yn hollol yn mhob peth; chrewyd ond un Shon Waunadda, o'r Adda cyntaf yn Ngardd Eden, hyd y dydd hwn Yr oedd ein cyfaill Shon, yn ddyn o ryw gymaint o sofie yn y Cwm; yr oedd yn un o weis- ion ei Mawrhydi y Frenines yn swyddog o dan y L lywodraet-ii-efe oedd prif Lytliyr- gludydd rhanbarth isaf y Rhondda. Trwyddo e I ,yr ho11 newJ'ddion, drwg a da, i wybyddiaeth y cynidogaethau. Efe oedd yn gyru y Mail Coach o Bontypridd i'r Ddinas. Cart ag asyn mae'n wir oedd jMail, ond ShOn oedd y gyrwr a'i berchenog hefyd. Efe, pa fodd by nag, ydoedd y swyddog o dan y Post- feistr Cyffredinol, i yru'r Mail i fyny i'T Cwn;. Gorchwyl pleserus arall a berthynai i'w swydd- ogaeth oedd dosbarthu y llythyrau o c1 i dý, ac o ardal i ardal, heb un cynorthwywr na gwrthwynebydd i gystadlu nac i ymrafaelio ag ef. J Un waith y dydd y byddai Mail Shon yn rhedeg fyny o Bontypridd, a byddai yr hen frawd yn cludo Ilawer o fan bethau o'r farch- nad a r maelfaoedd, gydag ef i fyny i'r Dyff- ryn, ac ambell hen wraig fyddai yn digwydd bod yn ddigon hunan-ymwadol i gymeryd eu chario mewn cart a donkey. Un tro. Dan vr oedd yn dyfod i fyny rhwng y "Storws" ag Ysgol Tau," He yr oedd llethr dipyn yn syth rhwng yr heol a'r afon, ar funyd o an- wyliadwriaeth ar ran y gyrwr, trodd y mul i lwybr cul ar ben y brine, a lawr ag ef bendra- mwngl, "strim, stram, strellach," dros y dibyn, l r gwaelodion obry. Y cart a'r "wyn- eb oedd i fyny lawr," a'r ohvynion fel d'wy "rod mean wynt," yn dyblu eu diwydrwydd 1 droi, a'r asyn druan, ar ei gefn, fel pe yn ceisio taflu par o bedoiau;" y Llythyrgodau, y bresych, yr ysgadan, yr Holloway's Pills, yr afalau, a'r llestri pridd, wedi disgyn blith arafflith drwy eu gilydd, fel cawod o^esair. ar hyd y llechwedd a Shon yn sefyll yn hurt yn eu canol Daeth rhywun heibio yn union, ac wrth wel d yr olygfa, gwa^iV dd allan, Wei, Shon bach, yn enw aethooh chwi i r fan yna Tw^ on Shon, "nid <. yna r cwestiwn^ nece1s',s-J„v (itufWoxis T at yfiW"put. When these w;re X £ II ,„ja Ile- Gofynwyd Ilawer iawn o gwestiynau i'r hen frawd o bryd i'w gilydd, yn unig er mwyn clywed ei atebion ffraethbert. "Gadewch wel'd Shon," ebai boneddwr wrtho yn y Bont un tro, yr ydych chwi yn cario pob rags a phob rwbel yn y byd yn eich cart." Ydw', ydw', neidiwch i mewn," ebe Shon Rhyw walch, wedi clywed am atebiad Shon, a aeth ato yr wythnos ddilynol, a gofynodd, Shon, yr wyf yn clywed eich bod yn cario tipyn o bobpeth yn eich cart, a oes aim fath beth a chael ride?" 0 na, na," meddai, saf di yn ol, nid wyf yn myned i gymeryd pob sothach i mewn i'r cart hefyd." Pan oedd yn myned a Ilythyr i d yn y gymdogaeth,. rhedodd yci, dan gyfarth, i gwrdd ag ef, i lawr at glwyd yr ardd. Saf- odd Shon y tu allan, a chan godi ei law, gwaeddodd, Llythyr, Ilytbyr." 0, deii. wch chwi yn mlaen yn eon, Shon," ebe ^wraig y ty, nid yw'n ei ni yn arfer cnoi neb. 0, na 'thrusta 'i ddim iddo, feallai, mai arna'i y dechreua fe," meddai Shon. Yr oedd lhyw wraig o waelod y Cwm, yn arfer derbyn llythyron oddiwrth ei gwr, o America, ac yn ol arfer y dyddiau hyny, yn talu'r cludiad wrth eu derbyn. Aeth yr hen Lythyrgludydd a Ilythyr glas mawr iddi, un diwrnod, a rhyw arwyddion a'" yr amlen fod a fyno y Llys Sirol ag ef. Gadewch wel'd, Shon," meddai, faint sydd i'w dalu am hwn?" "0, dim, dim o'r tu allan. beth bynag, ond, rhyfeddwn i ddim nad all fod yna dipyn tu fewn i'w dalu," ebe'r hen frawd. '• Shon," meddai hen wag o'r Ddinas wrtho, Ti ddosbarthet ti lythyron i'r diafol, ond i ti gael dy dalu." W n i ddim beth am hyny, hefyd," meddai, "yr wyf yn dosbarthu llawer i'w dylwyth ef, bob dydd." Aros di," medd- ai, "mae genyf un i'w frawd, yn awr," gan estyn ei lythyr iddo o'r g6d. Pan yn cyfarfod a dyn meddw ar yr heol, rhyw dro, trodd Shon y naill ochr, trodd y dyn meddw i gwrdd ag éf, brasgamodd Shon i'r ochr arall, y dyn meddw, o'r un feddwl, aeth yntau i'r ochr arall. Gyda hyn, gwaedd- odd y dyn o dan ddylanwad "Syr John," Ani y dyii, cymerwch un o'r ddwy ochr." Fachgen," ebe Shon, o b'le cymera' iuno'r ddwy ochr, pan wyt ti yn myn'd a'r ddwy." Hawdd fuasai adrodd ac ysgrifenu, a gosod ar gof, a chadw ganoedd lawer o'i ffraeth ddywediadau. Anaml iawn y cyfarfyddid a dyn yn fedd- ianol ar fath got a Shon Waunadda. Adrodd- odd broil bob Sabbath un benod o Haen y pregetliwr, yn Ebenezer, Dinas, am chwe' mlynedd Ac nid rhyw fath o adroddwr yd- oedd chwaith, fel y profai ei adroddiad bob amser, ei fod yn medem ar ddirnadaeth weddol 0 gywir o gynwys pob penod a adioddai. Pariiaodd i drysori y Beibl yn ei gof hyd ddywedd ei oes. Twm Bom by locks (Thomas Wi Iliame). Credwn fod Twm yn ueilwng o'i restri yn mhlith "Hen Gymeriadauhjnod Cwm Rhon- dda." Nid oedd ynddo ddim yn hynod ar gyfrif ei dalentau, ei wybodaeth, na'igrefydd: older. Eto, nid oedd yn hollol ddidalent, yn gwbl anwybodus, nac yn berffaith anghrefydd- c5 01 chwaith. Yr hyn oedd yn ei osod ar ei ben ei hun, heb un o'i fath yn mhlith y lluaws, ydoedd ei nerth corfforol digyffelyb. Yr oedd yn ddyn mawr, fcal, cyhyrog, ac ymddangosai fel pe bu,,tsai '(,,eNvyiiau ei arenaii yn blethedig, a'i esgyrn fel pibellau pres, a if) n heiyrn oedd ei uob cymal, yn gymalau dyolyg (double-jointed). Bu am flynyddoedd yn dosbarthu y gwa- hanol Mewyddiaduron, Cymraeg a Saesneg, o amgylcli y tai yn y parthau isaf o r dyriiyn. Ac yr oedd nifer o gyteillion wedi ei aurhegu a dillad (uniform), nid anhebyg i'r eiddo y Llythyrgludwyr, ond nid oedd yn gwisgo cap straight poke,' fel y rhai hyny, ond gwisgai hat wellt" fawr, uchel, uchel, ar ffurf torth siwgwr (sugar loaf), ond ei bod lawer yn uwch. Er ei holl nerth a'i rymusder, yr oedd yn berffaîth ddiniwed. Ond yr oedd hengymer- iad arall yn y Ddinas, a elwid Shoni Raglan aid ystyrid ef yu I Ilawn llathen," fel bydd pobl y Gogledd yn arfer dweyd. Byddai weith-, iau dipyn yn anhywaeth ac afreotus, a byddai yn orchwyl cale(1 i ddau neu dri o ddynion cryfion i'w ddal a'i ddwyn i ryw fath o drefn. Yr oedd yn ddychryn i bawb Ond, dim ond i Twm wneyd ei ymddangosiad, ceid gwe1'd y chwys yn dechreu tori allan ar Raglan, a llin- g ynau ei arau yn dechreu ymollwng, a'i luniau fod Twm wedi In nfl 10 y ffth rhyw dro, pan oedd yn anywodraetlius, fel y cofiodd am cfani byth ar ol hyny. Byddai fel yr oen ger ei fron. ln tri»i:l,nu yn yr Hafod am llyn- yddoedd. Bu wedi hyny yn gweithioyn Pen- yglalg» ac yn byw a bod fel mynach wrtho ei Hun, mewn hen bwysdy a ruddwyd at ei was- anaeth gan awdurdodau y gwaith. Mabonwyson rWilliam Deyer; !;en fardd tra hynod, ac adnabyddus !7(M1 ardaloedd y Gweithfeydd, yn neill- duol felly yn Nghwm Rhondda, lie bu yn trig- lanu am gryn dymhor. Pan ddaeth yr; ysgrifenydd am y tro cyntaf Cwm, yr oedd Mabonwyson yn cadw ys«ol yn yr Hafod. Cofiwyf y„ dda fid fy aill, y dnvijddar Barcli W. Thomas (Glan- V, I J ynT Un ° ysgo^heigion. Byddai yn cerdded o Lanwyno dros Gefngwyngul,' o'r pellder eithaf, bob nos a boreu i ysgol Mabon- wyson yn yr Hafod. J 0 Efe yn ddiau oedd un o'r dynion hynotaf yn ei oes, os nad yr holl oesau y byd. Ni fu neb erioed yn debyg iddo mewn dim. Yr oedd ar ermiV.y" gw^J. ac yn ho,I<}1' .Yn mhob peth. Gvvahaniaethai can belled ag vw v ereill*1111 rth y fe'orl,ewin- oddiwrth bawb Yr oedd yn dra gwahanol i ddynion yn (rvff- redm yn ei ymddangosiad corfforol, yn nheithi ei feddwl, yn nodwedd ei foesgarweh, yn S e'"geri ndia<l' yn nefnYdd a tfasiwn ei wisg, ai ddull o fyw, &c. Mabonwyson, ac Vr rJv n /fra ydo.e1dd y° mhob gwedd arno. Yr oedd dipyn uwchlaw y cyffredin mewn tal- d'f;, °vun gliy,n; il'r 'lal1 yn mliell O fod yn ddigloff. Yr oedd iddo unfraich wan a'r Hall yn amddifad o nerth braich y <rof. Medd- ai ar ddau lygad mawr, ond nid hollol gyfar- a, mewn maintioli, aeliau trymion, talcen uchel coryn moel, tebyg i "bledren lard," ys dy wed AVil Lryan tra yr oedd yr ychyd'L waUt oedd ganddo yn tyfu yn hir o gylch el } ?g ac -Yn cr°gi lawr dros ei ysgwyddau, fel cynffon un o ebolion y mynydd'; acar ben y c.vvbJ, ceid hat fawr, feddal, rhywbeth o ran maintioli, fel pemeddylid am rywbeth rhwng hat gyffredin a phabell Circus Sanger. Rhwng pobpeth yr oedd olwg arno yi) annae- arol ac annesgnfiadwy byth! Tra yr oedd mor dylawd a "llygoden eglwys J" Wele ddarlun olaf Mabonwyson, ganun o'r beirdd "Llap llewog, llipa, a llewys-seimlyd, Symlyn brwnt, truenus; A chreadur echrydus, Llwni ei boc, gyda knock knees Dechreuodd bregethu gyda'r Annibynwyr, a llwyddodd 1 fyned i Goleg y Bala Ond ni fu yno yn hir, gan ei fod yn destyn gwawd i'r holl fyfyrvvyr, a'r diwedd fu i'r Prifathraw, y Parch. M. D. Jones, ei yru oddi yno, gan ddveyd ei fod yn warth i'r sefydliad, i'r enwad, ac i'r efengyl. Ond dywedai ef ei hun mai cenfigenu wrth ei ddoniau ddysglaer ef yr oedd yr hen Fichael Jones a'i fyfyrwvr' Ac 0 yr oedd yn ll&wdrwm arnynt. Cyfansoddai lawer iawn 0 wahanol fathau o brydyddiaeth Yr oedd wedi crynhoi ei gyn yrcbion -rv^a'r bwri?H■ :l03ee i^fjblogLc^drTnfiKmg. J)np..d. i -J" •> c' —J V ynllyfryh, dan yr cnw honiadol, "Y Cysawd Barddonol," a llwyr fwriadai wneyd ei ffort- i WIl o'r Cysawd," ac yna, bwriadai fyned i'r America, a dyfod yn filiwnydd. Ac fel dy- wedai'r beirdd— Mae'r hen ffrynd yn myn'd fel mail, A'i Gysawd dan ei gesail." Ond ni ddaeth y Cysawd" byth allan o'r wasg, am y rlieswm nad oedd ganddo ddim i dalu'r argrafiydd. Un o'i noddwyr penaf yd- oedd Dr. Idris Da vies, Llysygraig, a disgwyliai yr hen frawd am gymorth sylweddol oddi wrtho ef i ddwyn allan ei lyfr. Cynaliwyd rhes o "gyfarfodydd ymadawol" iddo ar ei fynediad i America. Y rhai penaf 0 honynt ydoedd yr eiddo Aberdar, Pontypridd a'r Rhondda. Ni fu erioed y fath wastraffu doniau Ac er fod pob siaradwr ar ei eithaf yn ceisio desgrifio talentau cryfion a rhin- weddau dysglaer anvr y cyfarfod, yr oedd yn rhaid iddo ef gael codi ar ol pob un, a dweyd "na fynegwyd dint o'r lianer." Codai un arall,a gyra,yr eithalion i'w eithafoedd eithaf! Neidiai yntau ar ei draed, a dywedai, er rhagored oeddynt wedisiarad,dymunai ddwyn ar gof iddynt y geit-iau hyny, "Ac eto mae 1, 1le I A rhodclai hergwd i'r Prifathraw M. D. Jones yn y fargen am ei yru o'r Bala. Yr unig gosp," meddai, "garwn ei rhoddi ar yr hen Fichael fyddai osod i bregethu ar fy 01 i." Swm a sylwedd yr holl gyfarfodydd ymadawol ydoedd ceisio ei ddarbwyllo i beidio ymadael a'i wiad nad allai y genedl ddini tforddio ei golli A beth fuasai yn dyfod o'n llenyddiaeth os myned a wnai Yn y cyfar- fod yn Treorci, dywedai un brawd mai ynfyd- rwydd hollol fyduai iddo fyned i America, fod yr hinsawdd yn rhy boeth iddo yno. A chan ei fod yntau mor foel ei goryn, y buasai yn sicr o gael y sun stroke. Arhyny, neidiodd Daronwy ar ei draed a dywedodd "Gwell i arwr mawr y cwrdd I fyn'd i farber shop A thori blaen ei wallt i ffwrdd, A'i roi i guddio'r top! Rhaid gadael Mabonwyson ar hyn, gyda dweyd nad aeth byth i America. Gorphwysa ei lwch yn Nghladdfa Gyhoeddus, Tretforest, heb ddim i nodi man fechan ei fedd," Ifan Ty'ncymep (Evan Morgan), Perchenog ystad Ty'ncymer. Ond er yn dir- feddianydd mawr a tlira chyfoethog, yr oedd o ran pob ymddangosiad allanol yn debycach i, liell wr tlawd yn byw ar elusen y plwyf. Yr oedd yn hen gymeriad rliyfecld iaNi,n-Y rhyfeddaf o bawb yn y cwm un amser. Ceid ei'ddull o siarad, ei ddull o wisgo, a'i ddull o fyw, yn dra gwahanol i bawb ereill. Nid oedd ei wisg am dano, fel rlieol, yn ddim ond sypyn o gadachau di-lun. Byddai ei gob am el ei gefn yn ami yn yfflon o'r naill ben i'r llall; "A'i geseiliau '11 rags welid." "Rhelfyn gwair" geid, weitliiau, i ddal ei lodrau a'i gorpws mewn uitdeb a'u gilydd. Cordyn gwair yn He rhuban. am ei het j a darn 0 «ovdyn chwip yn lie careuau yn clymu ei esgidiau. Dyna Ifan Ty'ncymer o ran ei wisg. Ymddangosai ambell gardotyn jtroffes- edig yn foneddwr trwsiadus yn ei yinyi. 0 Meddai ar dipyn o'r dueddfryd gybyddol, ond niwy o lawer o ryw odrwy(ld (oddity), a phenchwibandod mympwyol. Aeth a'r "gaib a'r rhaw" ar ei ysgwydd un tro, a dechreuodd dynu i lawr Swyddfa Glofa y Cymer ar ben y clercod Byddai ainbell i w;"ïrn o'r fath yn ei gymeryd yn awr ac eil- waith. Yr oedd masnachwr o'r gymydogaeth yn ail adeiladu ei faelfa ryw dro, pan ddaeth Ifan heibio. Gofynodd y masnachwr iddo, "Beth ydych chwi'n feddwl o fy shop newydd 1 Mr Morgan ?" 0 grand grand\ ardder- c],0<, iawn t Ond paid a chodi simdde yn rhy uchel wneyd di, meddai." Paham hyny," meddai y shopwr ? Rhag ofn 1 w £ r Bryste ei gwel'd hi," ebe Ifan. Dywedir 1 r mas- nachwr fyned yn fethdalwr cyn pen chwe mis. Ystyrid ef yn dra chyfoethog yn mhetliau y byd a'r bywyd hwn. Ac nid oedd cbwaith yn amddifad 0 dalent a synwyr cyflredin. Ond gan ei fod y fath gymeriad whimsical, gwnelai ambell dro ffol a gwrthun. Twm Llewelyn y Ba*i<i (Those Howell Llewellyn). ken brydydd ffraeth a tlira adnabyddus yd- odd Twm Llewelyn, yn arbenig felly yn y Rhondda. Nid oedd neb yn y cylchoedd hyn yn yr oes o'r blaen, nad. oedd arnynt ryw gymaint o ofn gwneyd unrhyw dro trwstan, unrhyw weithred anghyliawn, nac unrhyw ymddygiad gwaradwyddus, rhag i Twm Llew- elyn wneuthur can'' iddynt. Yn hyn, yr oedd yn debyg i'w gydoeswr, Twm o'r Nant, ond mewn cylch llai, a Ilai ei alluoedd hefyd. Nid oedd erioed wedi astudio y peth nesaf i ddim ar reolau Barddoniaeth, na Gramadeg iaith ond ystyrid ef yn hynod am ei awen barod a'i ffraethineb ymadrodd. Yr oedd yn byw yn y Dypwn (T Gibwn), anedd-dy bychan a safaI yn union yn y fan Ile mae Gorsaf Treorci yn bresenol. Saer coed ydoedd wrth ei ahvedigaeth. Gyfynodd rhywun iddo wrth ei basio un- waith, pahari? y gweithiai ar Ddydd Nadolig, yn He ei gadw yn wyl ? Pan yr atebodd mewn eiliad :— Fy nghyfaill mwyn, caredig, Rho glywed imi'n ddiddig Pa le y mae'r gorchymyn sydd Am gadw Dydd N adolig ? Fel hyn y dywedodd pan glywodd am fed- yddiad Morgan ei frawd yn afon Rhondda, ger yr Ynysfach Fe fedyddiwyd tri ar ddeg, 0 ddynion teg yr olwg— Rhai yn fawr, a rhai vn fan, Yn Ystrad lan Dyrodwg; Ac yn eu plith ceid Moc fy mrawd, Doedd ganddo ef ond crefydd dlawd, Fe drodd liw'r dwr wrth oleu'r dydd O'r Ynysfach i Bontypridd. Hen gymeriad trwsgl o'r gymydogaeth, yr hwn nad oedd mor enwog am ddiiii ag ydoedd am dyngu a rhegu, a ofynodd iddo'n d'difrifol iawn ryw dro am wneyd penill "beddargraff" iddo ef erbyn y byddai farw. Ac fel hyn yr oedd:— j j Dyma Edward Ll'welyn Yn gorwedd yn ei hyd Ei waith oedd tyngu a rhegn, Tra bu ef yn y byd Mae'n awr yn uffern obry, Yn dyoddef am ei waith Ni ddaw ef ddim oddi yno I dragwyddoldeb maltb 0 Dywedir i'r penill fod yn offerynol i ddwyn Edward i ystyned ei ddiwedd, ac yn foddion troedigaeth iddo rhagllaw. Rhoddwyd Wb- wb yn destyn i'r Piydyddion i ganu arno yn yr Ystrad, a barnwyd Tom Llewelyn yn oreu. WB-WB Mi welais grythwr troedglwb Yn gwisgo esgid flaendwb, Ar noson ddu yn Mychydd Main," Mewn Ilif yn Hefaiu Wb-wb. J. MORGAN (Shams Cefntylcha). Wrth weled Hew mewn gwael-gwb, A cheffyl gwyllt heb ffrwyngrwb, A dyn disynwyr gyda rhai'n, Gallaswn lefain Wb-wb. E. MOSES (Iantws o'r Ynys). Mi glywais drwst neu ryw-rwb, Wrth groesi dyffryn Da *nwb A chan morerchyll oedd y sain, Gallaswn lefain Wb-wb. *yn Llanwyno. JOB Y TEILIWR. Pe cant o deirw cyrndwb, Pob dau yn ymladd dwb-dwb A minau'n t efyll rhwng y rhai'n, Mi albvn lefain Wh-w% TWM LLEWELYN. Shon Richard (John Richards) ydoedd hen gymeriad hynod ar gyfrif ei wybodaeth Ysgrythyrol a'i fywyd duwiol a diargyhoedd. Ganwyd ef tua diwedd y ganrif o'r blaen yn Ty'nygraig, ger Nantwyddon, Ystrad. Mae'r hen anedd-dy weii ei dynu lawr er ys blynyddoedd bellach, a'i le nid edwyn cldim o hono mwy." Shon, os ydym yn cofio yn iawn, ydoedd yr hynaf o wyth o feibion. I)ynion mawr o gorffolaeth, a cliryiion o nerth oeddynt ontebyg i feibion Anac, yn disgyn yn ddiau o hiliogaeth y cewri. Neu, yn ngetriau Nicander:- Ach eofndrwm, a chefndryd Goliath o Gath i gyd." Tua tliri ugain mlynedd yn ol bu eu tad, W Richard, a hwythau y meibion, yn lladd gwair ar dir Boqrulgallt-y tad yn blaenori, a saith mab yn ei ddilyn tra yr wythfed, yr hwn oedd newydd dori ei glun, ar ei ffyn- baglau yn edrych arnynt. Ond wedi y cwbl, nid yn nerth ei gyhyrau a'i alluoedd anianyddol yr oedd hynodrwydd penaf Shon yn gynwysedig, ond yn nhrylwyr- edd ei gof ac amlder ei rinweddau moesol a chrefyddol. Bu yn ddiacon ffyddlawn a gwas- anaethgar gyda'r Bedyddwyr yn yr Ynysfach (Nebo), Ffrwdamos, a Jerusalem, Llwynypia, am haner can' mlynedd. Y mae maen coftad- wriaethol wedi ei osod ar gapel newydd Jerusalem, Llwynypia, gan ei berthynasan. Presenolai ei hun yn nghyfarfodydd pregethu a cliymanfaoedd yr enwad, yn mhell ac agos, am ftynyddoedd lawer, Oddi ar ei adgolion ef yn benaf y sylfaenodd y Parch. J. R. Williams (Rufus) ei lyfr ar Hanes y Bedydd- wyr yn y phvyf, ac y cafodd ddefnyddiau ei "Ystradiana." Adwaenem ef yn dda, hyd yn nod yn ei ddyddiau olaf. Xid oedd ball na ditfyg ar ei gof; yr oedd fel y mor heb derfyn byth na glan yn neillduol felly yn nglyn & phethau crefyddol. Bu farw yn llawn o dayddiau, tuag ugain mlynedd yn ol; a chasglwyd ef at ei dadau i fynwent Capel Soar, Ffrwdamos. (I'w barhau.)

Tameldiau Difyrus. Cyfaill: "A allaf fi gael gweled Mr. Jones lieno ? Y Forwyn: "-Dyniuna Mr. Jones gael 61 esgusodi heno bu farw y pryduawn hwn. Cyfarwyddwr Angladdau (wrth wr boneddig oedd yn dyfod trwy y drws): "A ydych chwi yn un o'r 'galarwyr, syr ? • Y Gwr boneddig Ydwyf. Yr oedd yn fy nyled o 9500.11 Ar un adeg pan oedd di-arif--A,-r (wit) adna- byddus yn gwrandaw ar seindorf bres yn cliwareu ar y pier yn Brighton, ceisiodd rhai efrydwyr meddygol oedd yn digwydd bod gerllaw ch wareu gast (joke) ag ef ac yn y man aeth un o honynt, gyda llaw estynedlg, i fyny ato, a dywedodd;- Ah boreu da, Mr. Sut yr ydych chwi?" "Yrwyf yn dda iawn, diolcJv i chwi; ond nid wyf wedi cael adnabyddiaeth o honoch o'r blaen." "Beth I" ebai'r efrydydd, "Ai nid ydych yn fy adwaen i ? Darfu i mi eich cyfarfod yn y filwrfa (zoo)." "Ddyn ieuanc, dymunaf wneycl ymddi- heurad llwyr i chwi; darfu i mi weled cymaint o epftod (monkeys) yno fel yr oedd yn anmhosibl i mi eu hadnabod hwy i gyd." Ymdeithydd Digrif "Syr, yr ydych wedi g_lael rhywbeth ar ol." Gwr boneddig (mewn brys i ddal tren arall): Oh diolch beth ?" Ymdeithydd Digrif: "Argraffiad ddwy esgid budr." Y mae y bobl drws nesaf yn parhau yn eU mis mel (honeyiitoon)." "A ydych wedi ei weled yn ei chttsanu ? 66 Ntt y mae yn ei gadael i ddarllen y papyr dyddiol yn nghyntaf." Etliel: "A ydych yn credu fod James wedi ei daraw gan ry nclendid?" 11 Clara: Braidd y credwyf iddo dderbyn niwed mawr."