Y Tyst

Ail Fradychu Ymneilltuaeth. Pobl oedd yn rhy dlawd i roddi dimai yn yr wythnos at achos crefydd, ond pan ddaeth Uywodraeth Prydain i roddi pum punt y cant o log, dyma'r arian i'r golwg yn gannoedd ac yn filoedd AmaethANyr Cymru a gweithwyr glo y Deheudir sydd wedi ennill arian ac anr na enillasant erioed o'r blaen yn ystod y rhyfel, faint ohonoch gofiodd fod costau byw eich gwein- idog wedi cynhyddit ? I sawl gweinidog y rhodd- wyd war bonus ? Os llwydda un enwad i roddi eyflog byw i'w gweinidogion trwy'r Gronfa, eglur yw, yn ol a glywaf, na lwydda'r lleill. Pa wahan- iaeth gan Gymru am gronfa os y cant bulpud rhad. Disgwyliant i fechgyn goreu'r genedl fyued i'r pulpud, a disgwylir iddynt gymryd yr addysg oreu i'w paratoi, a chant eu talu a'u trin mewn modd nas gwneir hyd yn oed gan y Saeson ag y clywir mor fynych eu bod ar ol i Gymru yn grefyddol. Mae'n bryd i rywrai lefaru wrth genedl y Cymry ar hyn. Ni chlywais erioed bregeth ar gybydd-dod, er fy mod wedi gwrando cannoedd o bregethau ar hyd fy oes. Dyma'r ail frad sydd ar Ymneilltuaeth heddyw yng Nghymru-pobl sydd yn ei phroffesu ac yn moli ei gorffeiiilol, ond yn rhy gybyddlyd i'w chynnal. Beth fydd y canlyuiad ,J (a) Pulpud -llawer tlotach mewn gallu. Pwy wel fai ar fechgyn goreu ein gwlad am gadw o'r pulpud ? A gwyr llawer mai dyna wneir heddyw, a gwna llawer mwy yn y dyfodol. Gwn am ffordd cybyddion crefyddol i osgoi hyn. Dywedant mai nid gallu sydd eisiau yn y pulpud, ond duwioldeb. Ie siwr, a rhoddwch ddyn duwiol di-allu yn weinidog arimit hwy, a chewch eu clywed yn fuan yn grwgnach yn ei erbyn na, rhaid cael gallu a gras i wneud pregethwr. (b) Nid oes gennyf hawl i siarad dros weinid- ogion Cymru, ac nis gwnaf chwaith ond clywaf, er hynny, fod llu ohonynt wedi newid eu barn ar bwnc Dadwaddoliad, ac mai dyna sydd dan y cri am gael cadeiriau diwinyddol i'r colegau cenedlaethol. Nid yw Ymneilltuaeth vn fodd- lawn talu eyflog teilwng i'w hathrawon na'i phregethwyr. Beth sydd yn fwy naturiol nag i'r dosbarth yma deiinlo ei bod mor deg iddynt hwy gael eu taln'n deilwug, fel ag y gwneir ag ysgolfeistri ? Clywir swn gwella eyflog y rhai yna gan y Wladwriaeth. Os yw crefydd yn rhan mor hanfodol o fywyd cenedl ag addysg, pregethwr mor bwysig ag ysgolfeistr (a phwy a wad nad yw ?), yna naturiol a theg yw i'r rhai hynny, yn wyneb cybydd-dod eii cenedl, ofyn i'r Wladwriaeth gefnogi addysgu crefydd yn y Brifysgol a'r pulpud. Gwn yn dda am yr hyn ddywedir yn erhYll hyn gan arwein WAT Ymneilltuaeth a phob un ohonynt, mae'n debyg, yn gwybod ar yr un pryd fod yr hyn ddywedir yn yr ysgrif hon yn wir. Gwn imiaii, yn eithaf da, os am gadw Ymneilltuaeth yn ei chryfder ac ar yr hen syl- feini, fod yn rhaid i'r egwyddor wirfoddol o gyunal crefydel fod 3-11 llawer mwy hyw, neu ynte gwelir canlyniad arall. Pwy glywodd am gybydd yn cael ei ddisgyblu mewn eglwys ? Pwy feiddia ddweyd wrtho ei fod yn gybydd ? Nid y gweinidog—mae hwnnw yn dibynl111 ar y bobl, a'i enau wedi ei gloi. Paham yr ofna lleygwyr eglwysi Cymru siarad yn blaen ar hyn, os ydYllt yn credu mewn Ymneilltuaeth a phul- pud ? Ai nid rhai o'r bobl j-ma awgryma fod gweinidogion yn caru arian, a hwythau'n byw i'w crafangu ? Ai ariangarwch sydd tu ol i gais ysgolfeistri a phroffeswyr colegau Cymru heddyw i gael mwy o gyflog ? Ai ariangarweh yw llais Trade Unions yn gorchymyn dyrchafiad i'r gweithwyr ? Nage, yn ol fy marn i. Na fyddwn, ynte, mor ynfyd o annheg tuagat ein gweinidogion gyda'r eyflog truenus roddir i gan- noedd olionynt.—■Gerald yn Y Geninen am Orffennaf.

RHAMANT DARUTH. GAN OLWYDWHNFRO. PBNNOD I. OYMBRODD yr helyntion oanlynol Ie flynydd- oedd lawer yn ol pan oedd yr ysgrifennydd yn gweinidogaethu yn yr Eglwysnewydd a Llan- santffraid-ar-Lai, Morgannwg. I Yr oedd yn Llansantffraid-ar-Lai wr o'r enw John Evans yn ddiacon ar y pryd, a gwr rhagorol a ffyddlon iawn ydoedd, er mai gweithiwr yng ngwaith mwn Pentyrch ydoedd. Yr oedd iddo wraig a merch ieuane. Pan safodd y gwaith mwn, symudodd John Evans a'i dealu bychan i Saen Cwm Rhondda i drin glo yn lie mwn. Yr oedd tyrru mawr yno, yn enwedig yn Nhreherbert, set Cwm- saerbren, fel y'i gelwid y pryd hynny. Ym- aelododd John Evans a'i wraig yng Ngharmel, Treherbert. Aeth pethau ymlaen yn llwydd- iannus, ac enillodd John Evans syniadau uchel pawb am dano fel dyn a Christion ffyddlon. Yn anffodus, gwaelodd ei iechyd, a'r diwedd fu iddo huno, a chafodd ei gladdu yn Nhreherbert. Yr oedd hyn yn golled fawr i'w weddw a'i ferch ieuanc, gannad oedd ganddynt ddarpariaeth at gynhaHaeth, trwy mai ieehyd amhar oedd i'r wraig weddw, a'r ferch yn rhy ieuanc i sefyll gwaitb. Un bore, derbyniodd yr ysgrifennydd lythyr oddiwrth un o'r diaconiaid i ofyn iddo a wnai roddi darlith, a'r elw i fyned i'r weddw a'i merch ond y talent hwy dreuliau'r darlithiwr yn ol a blaen, a'r tocynnau yn chwecheiniog yr un. Cydsyniodd yr ysgrifennydd. Anfonodd y testyn, sef 1Y Ddwy Baradwys'—y ddaearol a'r nefol—a threuliodd gryn amser i'w hastudio a'i hyagrifennu, gan amcanu cael clod a chyhoeddusrwydd fel darlithydd. Wedi ei hysgrifennu, yr oedd wythnoa gyfan ganddo, fel y tybiai, i'w gosod yn sicr yn ei gof, a'i hymarfer gartref; a theimlai fod popeth yn ffafriol i wneud enw iddo ei hun, ac y byddai galw mawr gan y cyhoedd am ddarlith 'Y Ddwy Baradwys.' Yn fore dydd Llun gyda'r post derbyniodd lythyr oddiwrth weinidog, eyfaill iddo a Hebroniad fel ei hun, i'w hysbysu ei fod ar ei ffordd i alw gydag ef, ac yr arosai am yr wyth- nos, gan ei fod i brageth u y Sulcanlynol yng Nghaerdydd. Yr oedd y dyfodiad hwn yn torri ar oi drefn- iad ef i roi yr wythnos i gyd at feistroli y ddarlith; eithr nid oedd dim i'w wneud ond gobeithio cael hamddenau i fyneddros ei ddar- lith yn awr ac eilwaith. Gwaetha'r modd, ni chaed yn ol Haw hamdden o gwbl gan gwmni'r eyfaill. Arhosodd y brawd yno hyd wedi cinio y Sadwrn ac yna yr oedd yn bryd paratoi i fyned gyda'r tren i Dreherbert, gan hyderu y cawsai gerbyd iddo ei hun i fyfyrio. Cyfarfu a chyfaill yn yr orsaf, ae elai hwnnw i Gwm Rhondda. Nid oedd dim i'w wneud ond hyderu cael hamddenau rhwng odfeuon y Sul, ac ar y Llun i ymgydnabyddu &'r ddarlith. Lletyai gydag un o'r siaradwyr mwyaf diflino yng Nghymru, a siaradodd yr oil o'r hwyr hyd nes mynd i'r ystafell wely, ac yna yr oeddwn yn barod i orffwys. Gorffwys wnaed, a chysgu hefyd, a phrin y cafodd amser i feddwl am y ddarlith, nac am bregethau y Sul, gan i'w letywr lynu wrtho a chadw i siarad y prynhawn ac wedi oedfa hwyr y Sul. Nad beth, pender- fynais godi yn fore y Llun i tynddros y ddarlitb, a phafhau wrthi yr,oll'o'r dydd yn rhyw gongl neu gilydd, neu ar lechweddau y mynydd gerllaw; a bwriadwn fod ar lawr yn yr ystafell wely cyn myned i'r gwely nos Sul cyhyd ag y daliai y gannwyll i losgi. Anffodus fa hyn hefyd; canys wedi myned i'r ystafell, dywedodd fy lletywr cyn ymadael dros y nos- Tebyg na wyddech fod cwmni gyda chwi neithiwr yn yr ystafell hon.' I Na wyddwn, yn sicr,' atebais. Yna dywedodd-I Mae fy mab yn feddyg, a bu ffwrdd yn India gyda'r fyddin yn amser y gwrthryfel, a daeth yn ol ag ysgerbwd Indiad, un o'r gwrthryfelwyr, ac y mae yn y gist yng nghongl yr ystafelly wely ydych ynddi yn awr, ao y byddwch ynddi heno.' Yna dywedodd-' Nos da i chwi,' ao aeth allan gan gau y drws arnaf fi a'r gist a'r ysgerbwd. (I'w barhau.)