Y Tyst

I POB OCHR FR HEOL. 1 (1) Pwy yw awdur yr emyn mawreddog, Bydd myrdd o ryfeddodau ? Nid oes enw neb wrtho yn y Caniedydd,' a methasom a chael fawr cyfeiriad ato mewn mannau eraill oedd yn taflu goleuni ar ei awduraeth. Ond yr wythnos hon digwyddem fod yn Llanartlmey gyda chor y Tabernacl yma, ac mewn ymddiddan a ficer y lie, y Parch. J. Jenkins, B.A., B.D., cawsom ar ddeall fod bedd ym xnynwent yr Eglwys gerllaw, ac ar y garreg y geiriau hyn 'Awdur" Bydd myrdd o ryfeddodau." Euthom yno'n ddioed, a gwelsoin rnai David G. Jones o Gapel Dewi oedd wedi ei gladdu yno yn 1879, yn 98am mlwydd oed, ac mai efe oedd awdur yr emyn anfarwol, yn ol y bedd-argraff. Holai Mr. Jenkins a wyddetti ni rywbeth i'r perwyl, ond hon oedd y waith gyntaf i ni ddod wyneb yu wyneb ag lIllrhyw honiad o berchenogaeth neb yn neilltnol o'r enyn. A oes gan rvwun arall wvbodaeth i'r perwyl ? Os mai David George Jones o Dirwann yn y gymdogaeth uchod yw'r awdur, llwyddodd gwr hollol anad- nabyddus ei hun i gynhyrchu un o'r emynau mwyaf adnabyddus a fedd ein cenedl. Gyda llaw, yn eglwys Llanarthne3, y priodwyd Peter Williams yr esboniwr-Awst 3oain, 1748, a Mary Jenkins, merch John Jenkins o'r Gors. Gwel- som y cofnod mewn llaw gain ar ddalen o groen yn yr Eglwys. r §} (2) Cyhoeddwyd 11a fr yn dvvyu y teitl 1 avo- cations gan y Parch. W. G. Davies, Cadeirydcl y Genhadaeth Kfengylaidd yn Iwerddon. Ar- fera Mr. Dayis ymweld. fi Deheudir Cymru yn flynyddol, bellach, i gasglu tanysgrifiadau tuagat y mudiad Protestanaidd hwn Vug ngwlad" y Gwyddel, Brawd liapus a llaw en ei chwedl yw yn wastad. Gellid tybio iddo dalu sylw arbennig i ifurf-weddiau agoriadol ar gyfer odfeuon, ac y mae'r Invoca'lious hyn yn brydferth a gldti a chwaetlnis oil yr iaith yn dda a detholedig, ) brawddegau wedi eu llunio gyda gofal, ac mewn ambell ymadrodd y mae dyfnder o feddwl cyf- oethog. Byddai llyfr fel hwn yn y Gymraeg 311 fuddiol, pe y ceid ef wedi ei gyfansoddi gan wr o feddwl defosiyiiol. Ar ochr defosiwu y mae ein llenyddiaeth fel Cymry waim at, er fod digon o bregethau wedi eu cyhoeddi. Ond uid oes ddim ymron tebyg i'r gweddlau agoriadol hyn yn cael eu harfer yn yr addoldai Cvniraeg. Dichon mai diwygiac1 fyddai eu cael. Rhy foel yw ein hodfeuon. (3) Mae gweithiau y diweddar Barch. D. Lewis (Dewi Medi), Llanelli, yn clcbyg o gael en ey- hoeddi eyn hir. Gwyr ei Enwad fod Dewi 3-11 emvnydd ac englynwr allan o'r. cyffredin. Gad- awodd. doreth o gynhyrehion anghyhoeddedig ar ei ol, a theimla. cyfeillion eglwys y Dock yn awyddus am en gweld mewn argraff, os gellir. Traul fawr yw cyhoeddi llyfrau yn awr, hyd yn oed rhai by chain ond os ceir enwan idfer lied, dda o danysgrifwyr, gellir anturio yn rhwydd., a chredwn y gwna eglwysi Annibynnol y cykh hwn gryn ymdrecli i gefnogi'r autuiiaeth. Yr oedd Mr. Lewis yn flfafrvn mawr gyda liwv, a gwyddant ei fod wedi gadael cyfausodcliadall gwerthfawr ar c-i ol. Ni fwriedir cael llyfr mawr, ond dethol y darnau goreu a mwyaf nodwedd- iadol o'r awdur. Emynau, caniadau byrion, ac englynion, ynghyda phregetli a darlun—dyua, mae'n bosibl, gynnwys y llyfr—hynny yw, os try pethau allan yn fanteisiol i'w ddygiad drwy'r wasg yn wyneb y rhyfel, a phrinder papur, a phris =:< (4) Y mae dirwestwyr y ddwyblaid, a'r rÁaill a'r llall yn cynnal cyrddau yn y cylchoedd gweithfaol yn y De. Yr wyth- nos ddiweddaf yr oedd cyfarfod cyhoaddus yn Llanelli ymhlaid prynu'r Fasnach Feddwol, a'r wythnos nesaf bydd cyfarfod yn erbyn y prY,11. Mae'r Parch. D. M. wedi -), l ?v y c t ,?,, -,Aredi dechreu dod i'r golwg fel areithydd ymhlaid y prynu. Bu mewlI cyfarfod mawr yn yr Albert Hall, Abeitawe, dro yn (1 a'r wytln.os ddiw- eddaf yr oedd yn y d.ref lien. Doniol a hwylus a ffraeth ydoedd ei anerchiad yma ynghanol areithiau pur drymaicld rhai o'r siaradwyr eraill. Yr oedd tan yn ei ciriau hefyd, a rhuthrai 3-mlaen gyda hyawdledd mawr weithiau, nes yr agorai llawer gwr o enwadau eraill eu llygaid mewn cryn syndod, gallen-i feddwl. (5) Rhifyn eitliriadol gryf yw'r tiii presermol o'r Traethodycld. Y mae'r ysgrifau'n gryfach nag arfer, ac ni theimlir ar ol eu darllen fod yr amser o gwbl wedi ei wastraff 11. Y mae'n ainlwg fod lliaws o weinidogion ieuaiuc a chanol oed y Corff vn credu mewn gweithio a ineddwl a darllen eyii ysgrifennu. Y mae eu Cymraeg hefyd yn profi fod ymdrech yn cael ei gwneud i sicrhau iaith dda a gallu i Ylllradocldi'n fyneg- iadol. Hyfryd yw gweld pethau fel ly-n a.c er i ni orfod ysgrifennu ycltydig yn f-v-in-iadol i'r Geninen am gynnwys a nodweddion ein cylch- gronau-prif lenyddiaeth Cymru hedd3-w—da iawn geiiiiyni ddwyn tystiolaeth sydd yn gaumol i gyd pan fo rhywbeth gwir deilwng yn dod, i'r arnlwg. Y mae llenorion ieuainc Cymru'n talu mwy o sjdw i'r iaith nag erioed ond odid a beth bynnag fo tynged iaith lafar y wlad, bydd ein lien Yl1 fuan yn d.angos byd o wahaniaeth rhyngddi a lien Cymru chwarter canrif yn ol. (0) Ni wnawn un cyfeiriad atgas at lythyr 3' Parch. W. Evans, Llanidloes, cr y credwn iddo rywfodd gainddeall rhediad eiai nodiadau am America. Coiiwn bethau gwell am dano ef ac er i rai ofyn i ni pa beth, tybed, oedd yn ei gynhyrfu i ysgrifennll fel y gwnaeth, eto i gyd edrychwn ein hunain tua'r gorffennol at W. Evans arall a adwaenem-r-gwr arferai sefyll yn syml dros egwyddor ac iawnder, ac a gashai lasdwr fel eiddo'r oraclau sydd byth a beunydd yn difrio eu gwell yni Mabilon a Chanaan.

Talybont-ar- Wysg. Tristwch svdd yn meddiannu teimladau Ajmi- bynwvr y fro hon oherwydd fod ein gweinidog, y Parch. W. TJ. A. Morgan, B.A., wedi ateb gad.arnha.111 alwad eglwys .nni|>3:nnol Seisuig Abersychan, i'w bugeilio yn yr Arglwydd. Llaf- uriodd jaua yn 11 its a pharchus iawn am wyth lulynedd. Bu am dymor yn gyd- ysgrifennydd a'r Parch. Gomer Harris i Uudeb Ysgolion Sul Brycheiniog a Maesyfed. Ethol- wyd ef yn Gadeirvdd Cwrdd Chwarter Br) ch- einiog. Edrychir artio gan eglwysi'r ddwy sir fel un o'r pregethwyr ieuaiDc mwyaf addawol. Anrhydeddwyd ef yn ddiweddar gan eglwys yr Aber ag oriawr aur. Boed iddo bob llwydd- iant a chysur eto yn Abersychan. ViXTok. VlATOK.

Rhymni. Cyngerdd.—Nos lana nos.Wener yr wythnos o'r blaen, yn y Victoria Hall, cafwyd dau berfformiad mowu lla.wn character o'r gantawd The Blind Maid of Bethany,' gan Gor Gosen a cbyfeiilion caredig o eglwysi eraill y He, o dan arweioiad Mr. James Lewis, A.C., arweinydd y giia ylig Ngosen ers blyn- yddoedd, a brawd ag y niae ei enw yn adnabyddus yn y cylch fel cerddor o r«dd uchel Nid dyma'r tro cyntjif iddo yraddangos gorbron y cyhoedd, ond y mae wedi gwneud hynny yn ami yn y blynyddoedd a aethant heibio, a phob amser i fantais arbennig. Ni bu yn ol eleni eto. Cafwyd dwy noson o wledd gerddorol. Dyma'r tro cyntaf i'r darn hwn gael ei beifformio yn y cylch hwn Cyfansoddwyd y darn hwii yng nghyntaf ell ar gyfer Gwyl Gerddorol Undeb Ysgolion Sul cylch Birmingham, a pherfform- iwyd ef gyntiif yn neuadd y dref honno yn Hydref, 1906. Cyfansoddwyd a chvfaddaswyd y geiriau ar gyfer y darn gan y Parch. Frederick A. Jackson, a'r gerddoriaeth gan Wr. Carey Bonner. Darluniad byw ydyw o fywyd a gweitbrediadau'r Gwaredwr pan ar y ddaear, ac yn arbennig ei ddyddiau olaf, ac yn sylfaenedig bron yn hollol ar y ffeithiau geir yn yr Efengylau. Yr oedd y neuadd yn llawn y ddwy noson. Cymer.wyd at y prif gynjeriadau gan Mrs. Maggie Evans, Miss Mary Richards, Miss Beatrice Griffiths, Mr. Luther Williams, a Mr. David Richards. Cynorthwyid y rhai hyn gan y cor, a chan y gerddorfa linynol o dan arweiniad Mr. Morgan Lewis. Gweithredwyd fel stage managers gan y Mri' Henry Griffiths a Ben Morris. Oyfeiliwyd yn ddeheig gan Miss Annie Thomas a Mri. William Evans ac' Abel g. Jones, A.C. Cadeiriwyd y noson gyntaf gan Mr. Joseph Price, a'r ail noson gan Dr. D. Morgan Jones, Pontlotyu. Teimlai pawb fa yn bresennol y ddwy noswaith fod yna lafur mawr wedi bod er parotoi y fath berfformiad cymeradwyol. Teilynga'r cor a.'r unawdwyr a phawb fu'n cynorthwyo, ac yn arbennig yr arweinydd, Mr. James Lewis, ddiolchgar- wch am y fath wledd. Hydera'r eglwys yn Gosen allu clirio tipyn o'r ddy!ed sydd yn aros ami oddiwrth yr elw wnûir. Diolchwyd mewn geiriau earedig i bawb fn'n cynorthwyo mewn pob rhyw fodd gan Dr. D Morgan Juries, Pontlotyn, fc eiliwyd gan y Parch. Rhys D. Jenkins, gweinidog Gosen ar ran yr eglwys. Teimlai ef yn falch i eilio y cynygiad o ddiolchgarwch i bawb am bob cynhorthwy gafwyd. Cafwyd ysgrif- ennydd a thrysorydd diguro yn y brodyr Mri. Abel Isaac Jones a Kees Jones. Ymadawodd pawb wedi eu llwyr foddloni yn y wledd hon. Cyfaill, Gyfaill,

I Rhoi a Chymryd. I Cefn Coed a Merthyr Tydfil. Gellir piiodoli llawer o'r teimladau da sydd yn ffynnn rhwng tref a dosbarth i'r cyfnewid syniadau geir yn y golofn hon. Datgana gwraig syi-. i a geir vn y go hoii. Dat,,a.iia g o Gefn Coed ei syniad yr \fythnos lion, a chwi a sylwch p8, mor .drwyaal y gwircddir syniadau Mertliyr Tydfil. y:>bryd lp<ol hwn o roi a diA-mryu yn gyiiorthwyol iawn. Ar yr 1 leg o Awst, 1011, dywedai Mrs. E. Johnston, 75 High-street, ger y Uythyrdy, Cefn Coed, ger Merthyr Tydfil:—' Dioddefais am rai wythi-osau gaii boenau llym yn fy meingefn. Anodd iawn oedd i mi ymsythu ar ol plygu. Bliuid fi gan boenau yn y pen a phenysgafnder, hefyd, a theimlwn yn hollol ddihwyl. Cefais Doan's Backache Kidney Pills yn feddyginiaeth ardderchog at yr afiechyd. Rhois- ant fy nghefn 3-11 fuan yn iawn, a gwnaethant i mi deimlo'n well ymhob ffordd. (Arwyddwyd) E. Johnston.' Ar yr 16eg o Chwefror, 1917 yn agos i chwe' biynedd yn ddiweddarach—dywedai Mrs. John- sten: 'Da gennyf ddwevd ty mod yn berffaith iach. Gwellhaodd Palennau Doan fi rai blyn- yddoedd yn ol, ac uid yw'r afiechyd byth wedi dychwelyd.' Achosa anluvylder yr arennau lawer o aiiech- ydon, oblegid pan y iiiae r arennau wedi eu hatal ac allan o drefu, tellir sur troethol a.'r hylif wast yn ol ar y cyfansoddiad, yr liyn achosa gryd- cym.alau, y garreg, ac anesmwythter y bledren. Gall afiechyd anfeddyginiaethol ganlyn os esgeulusir tridaeth briodol, ond y mae cyn- horthwy amserol yn gyffredin yn llwyddiannus. Achubwyd miloedd o wyr a gwragedd rhag gwenwyn y sur troethol ac afiechyd yr arennau gan Doan's Backache Kidney Pills, ac liyd yn oed luewn hen afieclyd llwyddwyd i feddygin- iaethu Uaweroedd. Gellir eu cael gan yr holl werthwyr, ncu am 2/9 y blwcli oddiwrth Foster-McClellan Co., 8 Wells-street, Oxford-street, London, W. i. Peidiwch a gofyn am beletHian at y cefii neu'r arennau, ond gofynnwch yn eghtr am Dona's Backache Kidney Pills, yr un htth ag a gafodd Mrs. Johnston. 9

A.S., y costiai cael cvfundref-n gwir effeith iol o I Addysg Genedlaethol i Gymru fel a ganlyn I Yijer yr Cost pob Yr;Ysgol.1t Ysgulorion. Ysgolor. Oyfansivitl Ysgolion Elfeunol *180,000 £5. £2,400,000 Xtigolioii Elfennol Ucliaf ac Ysgolion OrefEt.00,000 £ 10 £ 500,000 Ysgolion Canolraddol a Chelf- yddydol 40,000. £15 £600,000 Colegau'r Brifysgol. 5,000 £ 50 t250,000 Oylanswm £ 3,750,000 Ar yr olwg gyntaf \1nddeng3s h\vu yn SWIll 1 anferth, eto mae'n llai na chost y rhyfel i'r deyrnas hon am ddeuddeg awr. Mewn geiriau eraill, gwaria Prydain fwy mewn deuddeg awr ar y rhyfel nag a sicrhai i Gymru yr holl fan- teision addysg hyn am ddeuddeg mis Ai ni all Cymru, a wnaeth eisocs gymaint aberth er mwyn cario r rhyfel ymlaen 311 effeithiol, hawlio cydnabyddiaeth am ei haberth. drwy gael dar- pariaeth ddigonol ar gyfer addysg effeithiol plant cenedl y Cymry ? Ac nid yw'r swm, er cymaint yr yinddengys, ond yn gyfartal i'r swm a werrir gan rai o'r Trefedigaethan Prydeinig a rhai gwledydd tramor ar addysg. Yn New Zealand ac yn yr Unol Dal- eithiau gwerrir 30/- y pen o'r boblogaeth bob blwyddyn ar addysg. Rhifa poblogaeth Cymru o fewn ychydig i 21 miliwn, ac yn 01 30/- y pen byddai cyfanswm ei threuliau addysg yn 3t miliwn ( £ 3,750,000). Pe costiai addysg Cymru hynny, ni byddai wedi hynny ond ar yr un safon ag a geid yn New Zealand ac yn yr Unol Daleithiau cyn y rhyfel. Ac yn sicr nid yw'r swm hwn tuhwnt i ddis- gwyliadau rhesymol cenedl y Cymry, nac yn uwch nag y rhaid iddi wario os yw ei meibion a'i merched yn y genhedlaeth nesaf, ac mewn cenedlaethau eto i ddvfod, i gael chware teg yng ngyrfa bywyd o'u cymharu a plilant cenhedloedd eraill.